“Bumpulamafunde Bwabipisha”

MARIAa asangwike cilende ilyo ali ne myaka 14. Banyina e bamupatikishe ukuba ne yi mikalile yamakankamike. Bamwebele ati aliyemba kabili abaume kuti bamutemwa sana. Basosele no kuti akulapanga indalama ishingi. Icungulo bana Maria balemutwala ku hotela uko balesanga abaume. Banyina baleshala lwa mupepi pa kuti balepoka indalama balemulipila. Lyonse ubushiku, Maria alesendama na baume batatu nelyo bane.

Mupepi fye na pa mwabo Maria, pali na Carina uwa myaka 13 uo bapatikishe ukuba cilende. Abafyashi ba kwa Carina bateyenye ukuti abe cilende pa kuti balekwata indalama na shimbi nga fintu indupwa shimbi ishikala mu cifulo cikalamo ababomba mu mabala ya fisali shicita. Mu cifulo cimbi mwali Estela, uwalekele isukulu ilyo ali umwaice sana, ninshi talaishiba no kubelenga no kulemba, kabili abele cilende wa mu musebo. Daisy na o ali ne myaka 6 ilyo umo pali ba ndume yakwe amucendele—umuku wa kubalilapo pa miku iingi iyo lupwa wakwe amupatikishe ukulaala nankwe. Asangwike cilende ilyo ali ne myaka 14.

Mu fyalo ifingi, ubwafya bwa bana abaleba bacilende buletiinya. Ifilefumamo filebipa sana. Ilingi abana bacilende, nampo nga bacite co limo limo nelyo lyonse fye, balaitumpa na mu misoka kabili balabomfya bubi bubi imiti ikola. Abengi balakalifiwa kabili bayumfwa ukuti tabacindama ilyo bamona ukuti kuli fye isubilo linono nelyo takuli na kuba isubilo lya kuti bakafuma muli iyi mikalile yabo iya bulanda.

Abalashi baleshiba amafya yafuma muli bucilende bwa bana. Fernando Henrique Cardoso, uwali kale Kateka wa Brazil, asosele bwino bwino ati: “Abana ukuba bacilende ni bumpulamafunde bwabipisha.” Inyunshipepala ya ku Brazil yasabankenye amashiwi pa bana bacilende ayo tufwile ukutontonkanyapo. Yatile: “Mu fyalo umo abana bacilende baseeka, umo babatekelesha, babasuminisha no kubatungilila pa mulandu wa ndalama bucilende buleta, ifibi ififumamo filamoneka cila bushiku. Indalama shonse isho benganonka muli ubu bucilende, shilalofiwa ku mafya bucilende buleta ku muntu umwine, ku lupwa na mu bwikashi.”

Na lyo line, te mulandu na mapange yasuma aya bafwaya ukulesha abana ukuba bacilende, ubu bwafya buleya bulekula. Cinshi cilenga ici cintu ca makankamike? Mulandu nshi abengi batekelesesha nelyo ukutungilila bumpulamafunde bwa musango yo?

[Futunoti]

[Amashiwi pe bula 3]

“Abana ukuba bacilende ni bumpulamafunde bwabipisha.”—UWALI KATEKA WA KU BRAZIL KALE FERNANDO HENRIQUE CARDOSO

[Amashiwi pe bula 4]

“Ukucenda umuntu konse fye kulasaalula umuntunse, e co kulonaula insambu sha muntunse ishacindama, te mulandu no mushinku, abe mwaume nelyo mwanakashi, te mulandu no mushobo, uko umo afuma nelyo nga wa pa muulu nangu wa pa nshi.”—UNESCO SOURCES