Bushe Lesa E Ulenga Utuyofi Ukucitika?

BAIBOLO itila, “Lesa kutemwa.” (1 Yohane 4:8) Kabili taba na lufyengo e lyo wa luse. Baibolo isosa no kuti, “Cilibwe icasansuka, ya mpomfu imicitile yakwe; pantu imibele yakwe yonse bupingushi: Lesa wa cishinka kabili uwabulo bupondamishi, uwalungama kabili uwatambalala.”—Amalango 32:4.

Apo Yehova Lesa e Kabumba, aleshiba ifingaleta utuyofi kabili alikwata na maka ya kufilesha ukuti fileta utuyofi. Ifi fintu twalandapo e lyo ne mibele Lesa akwata iyo Baibolo yalandapo, e filenga abantu abengi ukupapa abati, “Cinshi Lesa alekela utuyofi tulecitika?”a Abantu abengi abaleipusha kale mu bufumacumi ico Lesa asuminishisha ifinkunka ukucitika, balisanga ukutila Lesa alilondolola bwino bwino mu Cebo cakwe Baibolo icalenga asuminishe. (2 Timote 3:16) Moneni ifyebo fyakonkapo.

Balikeene Ukutemwa kwa kwa Lesa

Baibolo itweba ukutila Lesa apeele abafyashi besu aba kubalilapo fyonse ifyo balekabila pa kuti babe ne nsansa no kulaikala umutende. E lyo nga ca kutila bena na bana babo baliumfwila ifunde Lesa abapeele ilyaleti: “Fyaleni, fuleni, kumaneni pe sonde,” Lesa nga alitwalilile ukusakamana abantu bonse abali no kwisula pe sonde.—Ukutendeka 1:28.

Lelo, ku ca bulanda, Adamu na Efa balipondokele Kalenga wabo ilyo bakeene ku mufulo fye ukumumfwila, pantu tabalefwaya alebatungulula. (Ukutendeka 1:28; 3:1-6) Abana ba kwa Adamu na Efa abengi balikonka filya fine abafyashi babo bacitile. (Ukutendeka 6:5, 6, 11, 12) Kanshi kuti twatila, abantunse bonse bafwaya ukuitungulula no kuisakamanina isonde ilyo bekalapo, tabafwaya ukuti Lesa alebatungulula. Apo Yehova ni Lesa wa kutemwa, uufwaya abantu ukusala ico batemenwe, tabapatikisha ukucindika bumulopwe nelyo bukateka bwakwe, nangu ca kutila ifyo bacita limo kuti fyabaletela amafya.b

Lelo Yehova talekelesha abantunse. Ukufika na lelo, “alenga akasuba ukubalikila ababifi na basuma kabili alenga imfula ukuloka pa balungama na bashalungama.” (Mateo 5:45) E lyo kabili, Lesa alipeela abantu amaka ya kusambilila ifyo icalo caba ne fyo ciba pa kuti ifintu pamo nga ifinkukuma, bamulamba ne nkuuka ficitike. Ici calenga abantu ukusambilila fimo ifingabafwa ukwishiba nga ca kutila kwalaba inkuuka, nelyo ifintu fimbi ifileta ubusanso pamo nga ukupuulika kwa lupili.

Ino nshita abantu balishiba ne fifulo pano calo ukwingaba ifinkukuma nelyo inkuuka. Mu fyalo fimo ukwishiba ifi fintu kwalilenga abantu ukupusuka pantu balabasambilisha ifya kucita kabili ubuteko bulabikako amano ku kukuula bwino ifikuulwa kabili bulabika ne fya kusokelako abantu nga kuleba akayofi. Na lyo line utuyofi tulefuma ku fyaba pano calo, tulefulilako fye. Kwaba ifintu ifingi ifilenga utuyofi ukufula no kubipisha.

Abantu Balekala na mu Fifulo Umuba Utuyofi

Ilingi line icilenga akayofi ukubipa sana, te kutila icinkunka cishile na maka. Lelo, ni co mu ncende akayofi kacitikila mulekala abantu abengi sana. Ukulingana ne fyo baWorld Bank basangile, mu fyalo ukucila pali 160, abantu abengi fye (ukucila 25%) bekala mu fifulo umwingaba utuyofi utwingepaya abantu abengi sana. BaJacob Klaus, abasambilila sayansi, ababombela pa Columbia University mu United States, batile, “Mu fifulo umuba utuyofi tufuma ku fyaba pano isonde nga mwaya mulefula abantu, ne caciba fye no kucitika pe sonde ukwabula ukuleta ubwafya, kuti caba kayofi.”

Fimo ifilenga aya masanso, ukubipilako kukuula ifikuulwa na mayanda mu kwangufyanya ukwabula ukuteyanya bwino ififulo balekuulapo. E lyo cimbi kuteme miti, e lyo ne fya kukuulakuula pa mushili ifilenga amenshi ne fintu fimbi ukukanaingila mu mushili. Ukutemaula imiti pamo ne fya kukuulakuula pa mushili e fileta sana bamulamba na matipa ayakunkuluka, yalya ayonaula ifintu.

Abantu na bo balacita fimo ifilenga icinkukuma caba akayofi, pantu kwena te mushili watenshiwa wipaya abantu no kubacena, lelo fikuulwa filya ifipona. E calenga abasambilila pa finkukuma balesosa abati: “Ifinkukuma tafipaya abantu. Ifikuulwa e fibepaya.”

Aba buteko na bo balalenga abantu abafwa ukufulilako ku mulandu wa mulekelesha wabo. Mu calo cimo ku South Amerika, ifinkukuma fyalyonawile umusumba uukalamba imiku itatu mu myaka 400 iyapita. Kabili ukutula mu 1967 ilyo kwali icinkukuma ca kulekeleshako, abantu abekala muli ulya musumba balifulilako, bafika 5 milioni. Magazini ya New Scientist yatile: “Lelo muli uyu musumba, tamwaba mafunde ya kukonka pa kukuula nelyo nga e mo yaba, ninshi aba buteko tababikako amano ku kumona abantu nga baleyakonka.”

E fyaba na mu musumba wa New Orleans, ku Louisiana, mu U.S.A., uwakuulwa pa ncende yabela mwi samba, iyibunda bwangu. Nangu ca kutila balipanga ifya kucingilila ba mulamba ne fya kulenga amenshi ukukama bwangu, akayofi abengi baletiina kalicitike mu 2005 ilyo inkuuka ya pa cimana iyaleitwa ati Katrina yaishile no kubuunsha umusumba. Lipoti yali mu nyunshipepala ya USA Today yatile: “Abantu balisuulile ukusoka kwaliko pa nshita ntali” e lyo bambi “tababikileko na mano.”

Abantu tababikako amano na ku kusoka kwa kuti icalo cilekaba sana nangu ca kutila abasambilila sayansi abengi batila uku kukaba na ko kulelenga utuyofi utufuma ku nkuuka na kuli babemba ukubipilako. Kanshi te Lesa alenga kwaba utuyofi lelo ifilenga, babuteko, ne fyo abantu bacita e lyo no kukanabomfya bwino indalama sha calo. Ifi fintu twalandapo ifyo abantu bacita kuti fyatwibukisha cilya cishinka ca mu Baibolo icitila, umuntu te kuti “ashikimike amatampulo yakwe.” (Yeremia 10:23) Cimbi icilenga ni co abantu tababikako amano ku kusoka na ku fishibilo fya kuti kwalaba akayofi.

Mufwile Ukwishiba Ifilanga Ukuti Kwalaba Akayofi

Ca cine ukutila utuyofi tufuma ku fyaba pano calo kuti twacitika ukwabula no kulanga ukuti twalacitika. Pali Lukala Milandu 9:11 patila: “Pantu inshita ne ca mankumanya fiponena kuli [ifwe] bonse bene.” Lelo ilingi line kulaba ifilanga ukutila kwalaba akayofi e lyo limo na ba buteko baleshiba, batampa no kwishibisha abantu ukuti kwalaba akayofi. E ico abantu nga baishiba ifishibilo fya kayofi, te lingi bafwa.

Mu 2004, ilyo icinkunka caleitwa ati tsunami caonawile icishi ca Simeulue, mu Indonesia, abantu 7 fye e bafwile pa bantu abengi abali kulya. Abantu abengi balifulumwike no kuya kumbi ico balishibe ukutila icipuupu ca mwela nga cileshunda pa fimana ifikalamba, ninshi kwalaba bamulamba abakalamba. Abantu bambi balapusuka ilyo kwaba ifipuupu fya mwela nelyo ilyo ulupili lwalapuulika nga ca kutila baumfwila ukusoka. Apo ilingi line ifishibilo filanga ukuti kwalaba ubusanso e fibalilapo ukumoneka ninshi ubuteko tabulasoka na bantu ukuti kwalaba icinkunka, kuti cawama ukwishiba ifi fishibilo no kumfwila ukusoka, maka maka nga mwikala mu cifulo umuba ifinkunka.

Lelo uwasambilila pa kupuulika kwa mpili atile, ca bulanda ukuti “abantu abengi tabasumina nga babasoka pa kayofi nangu ca kutila nacimoneka apabuuta tuutu ukuti kalabako.” Ici cicitika sana mu ncende mulya limo basoka abantu pa kayofi lelo ukwabula ukuti kacitike e lyo na mulya akayofi kacitikepo kale sana. E lyo limo abantu tabafwaya fye ukufulumuka no kusha ifipe, nangu ca kutila akayofi kali mu mupepi.

Mu fifulo fimbi abantu bapiina ica kutila balafilwa no kubutuka ukufuma ku cifulo ukuli ubwafya. Lelo te Kabumba wesu alenga abantu ukuba abapiina, bantu banabo e balenga pantu e bafilwa ukubateka bwino. Ku ca kumwenako, aba buteko ilingi line balapoosa indalama ishingi sana ku kushita ifyanso fya nkondo, nomba tabafwilisha abapiina.

Lelo kwaliba fimo ifingafwa umuntu uuli onse te mulandu ne fyo aba. Ni finshi ifyo? Lesa alitupeela ifishinte fya mafunde ifyaba mu Cebo cakwe Baibolo ifipususha abantu nga bafikonka.

Ifishinte Ifipususha Abantu

◼ Mwilaesha Lesa. Pa Amalango 6:16 patila: “Mwilaesha Yehova Lesa wenu.” Abena Kristu ba cine tabacetekela ukupusukila kwi shuko, no kutontonkanya ukuti Lesa lyonse akulabacingilila ku fyabipa. Nga caishibikwa ukutila kwalaba ubusanso, balomfwila ukufunda ukutila: “Uwacenjela amono bubi no kubelama; abapelwa amano bapitapo no kukandwa.”—Amapinda 22:3.

◼ Tufwile ukucindika ubumi ukucila ifyuma. “Umuntu nangu fye akwate ifingi nga nshi, ubumi bwakwe tabwaba mu fintu ifyo akwata.” (Luka 12:15) Ifyuma fyaba ne ko fibomba, lelo abafwa teti fibafwe. E ico, abatemwa ubumi kabili abacindika ishuko bakwata ilya kubombela Lesa tabaibika mu kapoosa mweo pa kuti fye bacingilile ifipe fyabo.—Amalumbo 115:17.

Mu 2004 baTadashi abekala ku Japan, bafulumwike mu ng’anda yabo ilyo fye icinkukuma catendeke ninshi no buteko tabulaeba abantu ukufulumuka. Balefwaisha ukupusuka ukucila ukupususha ing’anda yabo ne fipe. Ba Akira, abekala mu cifulo cimo cine, balembele ati, “icilanga ifyo akayofi kakulile, te fintu ubwingi fyonaike, lelo fintu umuntu umwine alemona ako kayofi. Ine akayofi kalingafwile ukwangusha imikalile yandi.”

◼ Umfwileni ukusoka ukufuma ku buteko. “Umuntu onse anakile bakateka abacilamo.” (Abena Roma 13:1) Nga ca kutila ubuteko bwatila fulumukeni mu cifulo cimo nelyo nga bamweba ukucita ifintu fimo pa kuti mupusuke, cilawama ukubomfwila. BaTadashi balifumineko ukwali ubwafya pantu baliumfwila ukusoka kwafumine ku buteko. E calengele ukutila becenekwa nelyo ukufwa.

Nga ca kutila takuli ukusoka ukuli konse ukufuma ku buteko, abantu abene bafwile ukumona inshita bengafulumuka e lyo ne fyo bengafulumuka nga baishiba bwino bwino ifyo ubwafya buli. Mu fyalo fimo, ubuteko bwalyeba abantu ifya kucita nga kwaba akayofi pa kuti bapusuke. Nga ca kutila ubuteko bwalimweba ifya kucita, bushe mwalifishiba bwino ifyo fintu? Bushe mwalilanshanya pali fyene no lupwa lwenu? (Moneni umukululo uli muli cino cipande) Mu fyalo ifingi umwaba amaofesi ya Nte sha kwa Yehova, ifilonganino fya Nte sha kwa Yehova fyaliteyanya ifya kucita nga ca kuti camoneka ukutila kwalaba akayofi kabili ifyo bateyanya fyalyafwa sana abantu.

◼ Langeni Ukutemwa kwa Bwina Kristu. Yesu atile: “Ndemupeele funde lipya, ilya kuti muletemwana; ifyo namutemenwe.” (Yohane 13:34) Abantu abatemwa sana abanabo nga filya Kristu atutemwa, balesha apapela amaka yabo pa kuti bafwilishe abanabo ukuipekanya nelyo fye ukupusuka nga kwaisa icinkunka. Mu filonganino fya Nte sha kwa Yehova mwaliba baeluda ababombesha sana pa kuti fye basange bonse ababa mu cilonganino no kushininkisha ukuti bali fye bwino atemwa nabafika fye bwino ukushili ubusanso. Na kabili baeluda balafwaya ukumona nga ca kuti umuntu onse nakwata ifintu pamo nga amenshi ya kunwa ayasuma, ifya kulya, ifya kufwala, e lyo no muti uo alekabila pali iyo nshita. E lyo kabili Inte sha kwa Yehova abali mu fifulo umushili ubusanso baleta bamunyinabo abafumine ukuli akayofi ukuti bekale na bo. Ukutemwa kwa musango yu, “e cikakilo cafikapo ica kwikatana.”—Abena Kolose 3:14.

Bushe utuyofi tufuma ku fyaba pano calo tukatwalilila fye ukubipilako nga fintu bamo balanda? Napamo ico kuti cacitika, lelo ni pa nshita iinono fye. Mulandu nshi? Pantu abantu bali no kuleka ukuiteka e lyo ne fibi ifyafuma mu kuicitila ifyo balefwaya fili no kupwa. E ico, Yehova kateka wesu uwaba no kutemwa, e ukalatusakamana no kusakamana isonde lyonse na fyonse ifyabamo. Ici nga cacitika, isonde likawama icine cine nge fyo twalamona.

[Amafutunoti]

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 23]

BUSHE MWALIIPEKANYA UKUFULUMUKA?

Aba ku maofeshi yaba mu musumba wa New York ayalolekesha pa fya kucita nga kwaba akayofi batila, abantu mu mayanda balingile ukupekanya ifyo bengafulumuka. Batile bafwile ukukwata icola ca kusenda icakosa, lelo icayanguka ukusenda, no kubikilamo limo ifintu ifingafwaikwa nga kwaba akayofi. Ifyo bengabikamo ni fi:c

◼ Ifitupa ne fipepala fimbi ifyacindama. Ifi fintu fifwile ukuba umo amenshi yashingengila

◼ Amakii yambi aya motoka na ya ku ng’anda

◼ Amakardi ya kushitilapo ifintu nelyo aya kukongwelapo e lyo ne ndalama

◼ Amenshi ya mu mabotolo ne fya kulya ifishonaika

◼ Toci, ka redio, foni ya kwenda na yo (nga mwalikwata), na mabatili na yambi

◼ Umuti uwa kunwa pa mulungu nangu fye umo nga muli pa muti. Uyu muti ufwile no kulembwapo ifya kuunwa ne nshita ya kuunwinapo. Utupepala bamulembelepo umuti, amashina ya badokota wenu na manambala ya mafoni yabo. (Mufwile ukufwaya umuti umbi ilyo uo mukwete taulaleka ukubomba)

◼ Akabokoshi ka miti ikabilwa mu kampampa umuntu nga nacenekwa nelyo alwalisha

◼ Insapato ishakosa, ishishifyenta ku makasa e lyo ne fya kufwala mu mfula

◼ Amanambala ya mafoni aya balupwa lwenu e lyo na po mwapangana ukukumanina e lyo na mapu ya cifulo mwikalamo

◼ Ifintu ifyo abana abanono bakabila

[Futunoti]

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 20]

USGS, David A. Johnston, Cascades Volcano Observatory