BUSHE ISONDE LIKATWALILILA UKUBAKO?

AMENSHI AYASUMA

TEKUTI tube no mweo nga ca kuti takwali amenshi, maka maka amenshi ayasuma. Na kuba ifya mweo ifingi filabomfya sana amenshi. Imimana na menshi ayaba mu mushili yalalenga abantu ne nama balekwata amenshi ya kunwa na ya kutapilila ifilimwa.

Ifingalenga Twafilwa Ukukwata Amenshi Ayasuma

Pe sonde paliba sana amenshi. Na lyo line, akabungwe ka World Meteorological Organization kasangile ukuti, “pe sonde tubomfya fye amenshi ayasuma ayanono sana.” Nangu ca kuti aya amenshi ayasuma yaba fye ayanono sana, kuti yalenga twatwalilila ukuba no bumi pe sonde, lelo pa mulandu wa kwaluka kwa miceele cilashupa ukukwata amenshi ayasuma e lyo inshita shimo takuba na menshi ayali yonse. Abasambilila sana balanda ukuti mu myaka fye 30, abantu nalimo 5 bilioni tabakalekwata amenshi ayengi ayasuma.

Isonde Balipangile Ukuti Likatwalilile Ukubako

Isonde balipangile mu nshila ya kuti lyonse lilekwata amenshi ayengi. Kabili umushili, ifikala mu menshi kumo no lubuuto lwa kasuba filabombela pamo ku kusangulula amenshi. Moneni ifishinka fimo ifilanga ukuti isonde balipangile ukutwalilila ukubako.

Calisangwa ukuti umushili ulasunga amenshi no kufumyamo ifiko ifingi ifyonaula amenshi. Mu ncende umwaba sana amenshi, ifimuti fimo filafumya amakemiko ya nitrogen, phosphorus, e lyo ne fipaya utushiishi.
Basayantisti balisanga ifyo ciba pa kuti amenshi yaleisangulula ayene. Ilingi line ifiko ifiba mu menshi e lyo no tushiishi filafumamo nga ca kuti amenshi yalebutuka sana ilyo yalepita.
Utuntu tumo utwaba mu menshi utumoneka nge nkola uto beta ukuti ama clams na ma mussels tulafumya ifiko mu menshi mu nshiku fye ishinono kabili tulawamya sana amenshi ukucila ne fyo ifimuti fimo fingayawamya.
Kwaliba ifyo isonde licita pa kusunga amenshi. Lilalenga yaya mu muulu e lyo yaisaloka nge mfula. Ifi isonde licita filalenga amenshi yaletwalilila ukubako no kukanapwa.

BUSHE MWALISHIBA UKUTI?

Umushili Ulawamya Amenshi

Umushili ulafumya ifyela, amakemiko, ifiko, e lyo ne fintu fimbi ifiba mu menshi. Kanshi lintu amenshi yalefika mu mushili ninshi ifiko nafifumamo ica kuti no kunwa kuti twanwa.

Inshila ya Kubalilapo Iyakufumishamo Ifiko mu Menshi

Umucanga e lyo no tumabwe, fyaba kwati ni sefa iifumya ifiko fimo mu menshi.

Inshila ya Bubili Iyakufumishamo Ifiko mu Menshi

Utushiishi utwikala mu micanga tulafumya amakemiko mu menshi ayengonaula ubumi bwa muntu. Kabili utushiishi tumo kuti twalenga amafuta yamo ukusanguka menshi nelyo umwela wa carbon dioxide.

Inshila ya Butatu Iyakufumishamo Ifiko mu Menshi

Umushili walikwata amaka aya kufumya ifiko mu menshi. Ku ca kumwenako, amenshi nga yalepita mwi loba, amakemiko beta ukuti ammonium yalalambatila kwi loba kabili ici cilenga amenshi yafuma aya busaka.

Ifyo Abantunse Balecitapo

Ifikope: 1. Umwaume aleisala apalefumina amafuta kuli motoka. Natengeleshako imbale pa kuti amafuta yaleponenamo. 2. Umwaume aleta ifikopo umwali amakemiko pa kuti bafiwamye. — Nga tulewamya imyotoka, ilyo amafuta yatendeka ukutona e lyo no kukanalaposa imiti mu fimbusu nelyo mu mipaipi ninshi tulelenga ukufuma amenshi ayasuma kuleba ukwa busaka

Abasambilila sana balekoselesha abantu ukukanalaonaula amenshi. Balanda ukuti pa kuti tutwalilile ukusunga amenshi aya busaka, tufwile ukulawamya imyotoka nga ca kuti amafuta yatendeka ukutona e lyo no kukanalapoosa imiti mu fimbusu nelyo mu mipaipi.

Bainjiniya balisanga inshila ya kufumishamo umucele mu menshi ya muli ba bemba. Ico bacitila ifi kufwaya ukukwata amenshi ayasuma ayengi.

Kwaliba na fimbi ifyo balingile ukucita. Nangu ni iyi ine inshila basanga taibomba bwino sana pantu ilakabila indalama ishingi e lyo na maka ayengi pa kuti ibombe. Mu 2021 lipoti yaba United Nations iyalandile pa kusakamana amenshi ya kunwa, yatile: “Mwi sonde lyonse tulingile ukubombesha ukucila na pa fyo tucita pali ino nshita pa kuti tulesunga bwino amenshi ya kunwa.”

Ifingalenga Twaba ne Subilo —Ifyo Baibo Ilanda

“Lesa . . . amatoni ya menshi alayakula; yalasunguluka nge mfula kuli fubefube wakwe; na makumbi yalatonya amenshi, yalokesha abantu imfula.”—Yobo 36:26-28.

Lesa apangile isonde mu nshila ya kuti lilesunga amenshi.—Lukala Milandu 1:7.

Tontonkanyeni pali ici: Apo Kabumba e wabikileko ifilenga amenshi yaleisangulula ayene, ninshi alikwata amaka ayakuwamya ifintu ifyo abantu baonaula. Moneni icipande citila “Lesa Alilaya Ukuti Isonde Likatwalilila Ukubako,” pe bula 15.