Ol Waetanis—?Oli Fren No Enemi Blong Yumi?

MAN BLONG WEKAP! LONG KENYA I RAETEM STORE YA

“KUMBE! Mchwa!” Hemia toktok blong wan Kristin minista, taem hem mo sam narafala oli traem muvum wan bigfala samting blong putum wora blong swim long hem, we oli wokem long wud. Oli wantem yusum samting ya blong baptaesem ol man long hem, long seket asembli blong ol Wetnes blong Jeova long Kenya. Be, oli sore tumas blong luk se wan samting i stap kakae ol wud blong hem. Hemia nao from wanem hem i talem tok ya wetem fasin we i no glad. Mining blong tok ya se: “!O! !Ol waetanis!”

Ating i no gat wan narafala bebet we i save spolem ol samting moa bitim ol smol waetanis. ?Be bebet ya i rili wan enemi blong man? Blong ansa long kwestin ya, yumi luklukgud long ol waetanis.

Strong Haos Blong Ol Waetanis

Long Kenya, i gat plante haos blong ol waetanis. Ol haos ya, oli raon olsem paep, ale oli bildim i go antap kasem 5 no 6 mita. Ol hil ya, we oli luk olsem wan strong haos we oli wokem long simen, ol waetanis oli bildim long fasin we i stretgud nomo, mekem se samfala oli kolem olgeta ol nambawan man blong mekem plan blong haos. I winim tingting blong yumi blong traem tingbaot ol smosmol bebet ya we oli naf blong bildim ol nambawan strong haos olsem, nating se oli wokbaot slou nomo—mo oli blaen tu.

Insaed long hil ya, i gat plante smosmol rum mo tanel. Mo tu, ples ya we i olsem wan bisi taon, i gat wan gudfala plan blong mekem ol wora i ronaot taem i gat ren, wan plan blong letem win i pastru, mo tu blong mekem ples i kolkol. Ol win we i hot i stap kamaot long top blong hil ya tru long ol smosmol hol. Ol win we i kolkol i stap kam insaed daon long hil ya. Ol waetanis oli yusum wan isi fasin blong putum wora long win, blong mekem i kam kolkol moa: Oli spet long ol wol blong mekem oli wetwet. Taem ol wol ya oli stap kam drae, wora ya i mekem win i kolkol, mo i mekem se win i muvmuf oltaem tu. !Olsemia nao, haos blong ol waetanis i stapgud oltaem, olsem 30 digri blong 24 haoa evri dei!

Fasin Blong Ol Waetanis Taem Oli Stap Wanples

Samting we i mekem yumi sapraes moa, hemia fasin blong ol waetanis taem oli stap wanples. Hil blong ol waetanis i gat samting olsem wan velej, no grup, insaed long hem. Maet sam hil oli gat faef milyan waetanis long olgeta wanwan. Be oli no olbaot. Oli wan eksampel blong fasin blong karem frut long wok blong olgeta. Famle blong ol waetanis i gat tri grup, hemia ol wokman, ol soldia, mo olgeta we oli mekem pikinini. Ol wokman nao oli bildim ol hil, mo oli yusum spet blong olgeta olsem simen.

Ol soldia oli ol memba blong famle ya we oli rere blong faet. Oli gat ol strong bun long maot blong olgeta mo ol tut blong olgeta oli sap. Oli mekem gad long strong haos ya, blong i no gat ol enemi, olsem ol narafala anis, oli kam insaed. Mo tu, oli folem ol wokman, blong lukaotgud long olgeta taem oli go afsaed long haos blong lukaotem kakae. Ol soldia ya oli save yusum ol kemikol blong faet, sipos oli nidim blong mekem olsem: oli gat wan spesel ples long bodi blong olgeta we i wok olsem wan masket blong sutum wora, be i sutum wan wora we i posen.

?Ol soldia ya oli kasem wanem pei from wok blong olgeta? I luk olsem we ol bun long maot blong olgeta oli bigwan tumas, mekem se oli no save kakae. Taswe, taem wan soldia i hanggri, hem i rabem hed blong hem long wan wokman. Hem i yusum wan longfala hea long hed blong hem blong mekem olsem. Fasin ya i minim se, “!Givim kakae long mi!” Ale wokman i obei, mo i putum kakae we i traot long bel blong hem i go long maot blong soldia ya.

Long rum blong king we i tudak, i gat tufala we tufala i mekem ol pikinini—king mo kwin. Kwin i bigwan, king i smol nomo. Bel blong kwin, we i solapgud from ol eg insaed long hem, i soem se hem i naf blong karem plante pikinini. Ol man oli ting se kwin i save putum 4,000 kasem 10,000 eg long wan dei. Yumi luksave from wanem samfala oli kolem kwin ya se “mesin blong putum ol eg, we i otomatik nomo.”

Be, king mo kwin tufala i no gat plante jans blong stap tufala nomo, from we i gat wan tim blong ol wokman we oli stap kolosap long tufala oltaem. Oli stap raon long kwin, blong lukaot long ol samting we hem i nidim, mo blong givim kakae long hem. Taem hem i putum ol eg, ol wokman ya oli karem ol eg long maot blong olgeta oli go long rum blong ol bebi.

?Ol Fren No Ol Enemi?

I gat smol man nomo we oli no save agri se ol waetanis ya oli pulum intres blong yumi bigwan. Nating se i olsem, bighaf blong ol man oli gat tingting yet se oli ol bebet we oli nogud—!ol enemi! Dokta Richard Bagine, we hem i hed blong Stadi Blong Ol Anamol We Oli No Gat Bigfala Bun Long Baksaed, long Nasnal Musium long Kenya, i talem long Wekap! se: “I tru se ol man oli tingbaot ol waetanis olsem ol bebet we oli spolem ol samting moa bitim ol narafala bebet. Be ol sayentis oli no tingting olsem. Long bus, ol waetanis oli mekem gudfala wok blong givhan long ol tri mo anamol.

“Fastaem, oli jenisim ol tri we oli ded, oli kam ol defren samting blong mekem graon i kamgud moa. Long rod ya, ol waetanis oli yusum ol tri bakegen, blong wokem ol samting we ol narafala tri oli nidim, olsem kakae. Namba tu samting, olgeta oli olsem wan impoten kakae. Kolosap olgeta pijin, plante kaen anamol, ol snek mo lesed, ol anamol we oli laef long wora, mo sam narafala bebet, oli stap kakae ol waetanis. Plante man tu long Wes mo Not Kenya, oli laekem kakae olgeta, from we oli swit mo rij. Oli gat plante gris mo protin long olgeta. Namba tri samting, oli givhan blong wokem moa graon. Ol waetanis oli meksemap graon we i stap daon wetem graon we i stap antap, taem oli bildim mo fiksimap ol haos blong olgeta. Oli brekemdaon ol bigfala tri we oli ded finis, oli kam ol smosmol pis, ale samting ya i kam ol gudfala nyufala graon. Taem oli wokbaot tru long graon, oli mekem ol tanel we win mo wora i save pastru long olgeta. Hemia samting we rus blong ol tri mo gras i nidim. Olsem nao, ol waetanis oli mekem graon i kam moa strong, oli putum ol wanwan samting long hem blong i kam moa gud, mo oli mekem i kam moa rij.”

Be, ?from wanem ol waetanis oli kam insaed long haos blong ol man? Dokta Bagine i talem se: “Ol man oli go insaed long haos blong ol waetanis mo spolem bighaf blong ol tri we oli stap kakae. Oli nidim kakae blong stap laef. Kolosap oltaem oli kakae ol tri we oli ded finis. Taem ol man oli spolem ol tri, ol waetanis oli kakae ol samting we ol man oli stap mekem, olsem ol haos no ol ples blong kipim sid long hem.”

Taswe, nating se samtaem i luk olsem we ol waetanis oli nogud, be oli no olsem enemi blong yumi. Tru ya, oli wan nambawan eksampel blong soem bigfala waes we Jeova i yusum taem hem i wokem ol samting. (Ol Sam 148:10, 13; Rom 1:20) Mo long nyufala wol blong God long fyuja, taem ol man oli lanem fasin blong lukaotgud long ol anamol, bambae oli luksave se ol smosmol waetanis ya oli olsem ol fren, oli no ol enemi.—Aesea 65:25.

[Tok Blong Pija Long Pej 17]

Hil blong ol waetanis we i luk olsem haos blong wan king

Smol pija insaed: Ol waetanis we oli wokman

[Tok Blong Pija Long Pej 18]

Ol soldia waetanis, we oli gat bigfala hed mo wan spesel ples long bodi blong wokem ol posen, oli reregud blong faetem ol enemi

[Tok Blong Pija Long Pej 18]

Kwin we bel blong hem i solap from i fulap long ol eg

[Tok Blong Pija Long Pej 18]

Kwin wetem olgeta we oli lukaot long hem