Japta 18

!“En Blong Wol” i Kolosap!

1. ?Olsem wanem ol man blong Kraes long wol ya, oli save talem sipos hem i statem rul blong hem finis long heven, no no yet?

TAEM JISAS KRAES i bin sakem Setan wetem ol enjel blong hem oli aot long heven, mo hem i statem Kingdom rul blong hem, hemia i min se en blong Setan mo ol rabis fasin blong hem i kolosap. (Revelesen 12:​7-12) ?Be olsem wanem ol man blong Kraes, we oli stap long wol, oli save talem we ol samting ya i bin hapen long heven? ?From we ae blong olgeta i no naf blong lukluk ol samting ya, olsem wanem oli save we Kraes i stap finis long Kingdom paoa, mo we “en blong wol” i kolosap? Blong faenemaot, oli save jekap long “saen” ya we Jisas i bin givim, blong faenemaot sipos “saen” ya i stap kamtru, no no yet.

2. ?Ol aposol oli askem wanem long Jisas?

² Smol taem bifo we hem i ded, Jisas i stap sidaon long Hil blong ol Oliftri, nao fo aposol blong hem oli kam long hem, oli askem wan “saen” long hem. Plante milyan man oli ridim kwestin ya blong ol aposol long King James Version, hemia nao: “Talemaot long mifala, ?ol samting ya bambae oli kamaot wetaem, no wanem saen ya we bambae i soemaot we bambae yu yu kambak bakegen, mo we wol ya i finis? (Matyu 24:3) ?Be wanem prapa mining blong toktok ya se “bambae yu yu kambak bakegen” mo “en blong wol.”

3. (a) ?Wanem prapa mining blong toktok ya se “bambae yu yu kambak bakegen” mo “en blong wol”? (b) ?Wanem stret fasin blong tanem kwestin ya we ol man blong Jisas oli askem long hem?

³ Long vas ya oli tanem grik wod ya parousia i kam “kambak,” be prapa mining blong hem, hemia nao, “stap finis.” Ale, sipos yumi luk “saen,” bambae yumi save se Kraes i stap finis, mo hem i kam finis long Kingdom paoa. Nating sipos yumi no save luk ol samting ya long ae, be “saen” i soemaot we i mas olsem. Toktok ya “en blong wol,” i no min se en blong graon ya, be i min se en blong ol fasin ya blong Setan. (2 Korin 4:4) Olsem ya nao, kwestin ya blong ol aposol i stret olsem hemia se: “Talemaot long mifala, ?ol samting ya bambae oli kamaot wetaem, mo wanem saen ya we bambae i soemaot we yu yu stap finis, mo we en blong fasin blong ol samting i kolosap?”​—Matyu 24:​3, New World Translation.

4. (a) ?“Saen” ya we Jisas i givim, i gat hamas haf blong hem? (b) ?Olsem wanem yumi save talem we “saen” ya i olsem wan finggapren?

⁴ Jisas i no bin talemaot wan samting nomo blong talemaot “saen” ya. Be hem i talemaot plante samting we bambae oli mas kamaot. Sam narafala man we oli raetem sam narafala haf blong Baebol oli bin talemaot sam moa samting we bambae oli mas kamaot long “lasdei.” (2 Timote 3:​1-5; 2 Pita 3:​3, 4) Ol samting ya we oli blong kamaot, oli olsem ol laen long finggapren blong man, olsem mak blong fingga. Finggapren ya i blong wan man nomo, i no save blong narafala man. Sem mak bakegen, “lasdei” i gat ol mak blong hem we i blong taem blong hem nomo. Oli olsem finggapren blong “lasdei,” i no save blong wan narafala taem.

5, 6. Long nekis fo pej i gat olgeta 11 samting ya we oli blong kamaot long “lasdei.” ?Ol samting ya i mekem we yu yu save wanem long “en blong fasin blong ol samting”?

⁵ Long japta 16 blong buk ya, yumi lanem we Baebol i soemaot se Kraes i kambak finis long yia 1914, nao hem i stat blong rul long medel blong ol enemi blong hem. I gud we naoia yumi lukluk long ol haf blong “saen” ya we oli soemaot we Kraes i stap finis, mo we naoia yumi stap long “lasdei” blong ol rabis fasin ya blong Setan. Long nekis fo pej, yu yu save luklukgud long olgeta profet tok ya, mo yu save faenemaot olsem wanem ol samting ya oli kamtru finis, stat long 1914.

“OL LAEN BLONG MAN BAMBAE OLI MEKEM FAET LONG OL NARAFALA LAEN BLONG MAN MO OL KINGDOM BAMBAE OLI MEKEM FAET LONG OL NARAFALA KINGDOM.”​—Matyu 24:7.

!Ating yu yu luk finis we haf ya blong “saen” i stap kamtru, i stat long 1914! Long 1914 Faswan Wo blong Wol i bin stat. Neva bifo long histri blong man, i gat wan wo we i nogud olsem. Wo ya i no blong ol soldia nomo, be olgeta narafala man oli givhan long faet ya tu. Faswan Wo blong Wol ya, i moa big i bitim olgeta narafala bigfala wo we ol man oli bin mekem long 2,400 yia bifo long 1914. Be 21 yia afta long en blong wo ya, Seken Wo blong Wol i stat. Hemia i bitim paoa blong Faswan Wo blong Wol long fo taem.

Naoia tu, plante nogud faet oli stap go yet. Taem Seken Wo blong Wol i finis long 1945, kam kasem tede, moa long 25 milyan man oli ded long kolosap 150 wo olbaot long wol. Evri dei i gat samwe long 12 defren wo samples long wol. Mo oltaem ol man oli wantem statem wan nyufala wo bakegen samples. !Amerika nomo i gat naf nyuklia bom blong kilim i ded evriwan man, woman mo pikinini long wol, 12 taem bakegen!

“BAMBAE KAKAE I SOT TUMAS.”—Matyu 24:7.

Afta Faswan Wo blong Wol, kakae i sot tumas olbaot long plante ples. Neva bifo i olsem. Long not blong Saena nomo i gat 15,000 man oli ded long evri dei, from we oli no gat kakae. Be afta Seken Wo blong Wol, i nogud moa. !Wan kwota blong wol i no gat naf kakae! Gogo kam kasem taem blong yumi, kakae i sot yet long plante ples olbaot long wol.

Long 1967, New York Times i talem se “long evri 8.6 seken, wan man i ded long ol kantri we oli pua, from we i no gat naf kakae.” Tede, plante milyan man oli ded long hanggri​—!Kolosap 50 milyan man long evri yia! Long 1980, samwe long wan kwota blong ol man long wol (1,000,000,000 man) oli hanggri, from we oli no gat naf kakae. Mo long ol ples we kakae i plante, plante man oli no gat naf mane blong pem kakae.

“MO LONG PLANTE PLES OLBAOT, BAMBAE . . . GRAON I SEKSEK.”​—Matyu 24:7.

Stat long 1914 i kasem naoia, i gat plante bigfala etkwek we oli bin kamaot. Stat long 856 K.T. i kasem 1914, olsem i bitim 1,000 yia, i gat 24 bigfala etkwek nomo we oli bin kamaot long wol, mo samwe long 1,973,000 man oli ded from. Be stat long 1915 i kasem 1978, olsem 63 yia nomo, samwe long 1,600,000 oli ded long 43 bigfala etkwek.

“MO LONG PLANTE PLES BAMBAE I GAT OL STRONG SIK OLI KAMAOT.”​—Luk 21:11.

Afta Faswan Wo blong Wol, i gat moa man we oli ded long fiva blong Spen, i bitim ol man we oli ded long enikaen narafala strong sik bifo. !Olgeta ya we oli ded, 21 milyan! Be tede, ol strong sik oli stap kasem ol man yet. Plante milyan man oli ded long evri yia, from we hat i nogud, mo from kansa. Evri yia ol bigfala sik blong seks oli stap kam bigfala moa. Malaria mo olkaen fiva oli stap kamaot long plante kantri, be i tru moa long Esia, Afrika mo Saot Amerika.

“OL FASIN BLONG BREKEM LOA BAMBAE OLI GO ANTAP TUMAS.”​—Matyu 24:12.

Oltaem nomo yumi stap harem nyus blong olbaot long wol, blong ol fasin blong brekem loa, mo ol fasin nogud. Ol rabis fasin blong kilim man i ded, blong fosem woman, blong stil, oli plante tumas. Long Amerika nomo, samwe long evri seken, ol man oli stap mekem wan nogud samting olsem. Long plante ples, ol man oli harem we oli no moa sefgud taem we oli stap wokbaot long rod. Long dei tu oli harem olsem. Long naet taem ol man oli stap long haos nomo, oli lokem doa we oli lokem gud, oli fraet blong go afsaed.

“MO PLANTE MAN BAMBAE OLI . . . FRAET TUMAS MO OLI HAFDED FROM.”​—Luk 21:26.

Tede i gat plante samting we oli stap mekem ol man oli fraet tumas. Smoltaem biaen we ol faswan nyuklia bom i faerap, wan sayentis Harold C. Urey, i talem se: “Taem bambae yumi stap kakae, be yumi fraet. Taem bambae yumi stap slip, be yumi fraet. Taem bambae yumi stap wok, be yumi fraet. Mo taem bambae yumi go ded, be yumi fraet.” Plante man long wol oli stap harem olsem ya. Be i no ol nyuklia bom nomo we oli stap mekem ol man oli fraet. Oli fraet tu long ol fasin nogud, long ol rabis mo posen we oli stap spolem wol, long ol sik, long mane we i stap godaon, mo long plante narafala samting we oli naf blong spolem laef blong olgeta, mo we i mekem olgeta oli harem we oli no sef.

“BAMBAE OLI NO WANTEM HAREM PAPA MO MAMA BLONG OLGETA.”​—2 Timote 3:2.

Tede, plante taem ol papa mo mama oli no save kontrolem gud ol pikinini blong olgeta. Plante yangfala oli agens long ol jif, mo long ol haeman olsem. Long evri kantri, plante yangfala oli stap mekem ol fasin nogud. Long samfala kantri, moa long stret haf blong olgeta fasin nogud ya blong brekem loa oli kamaot from ol pikinini we oli gat 10 kasem 17 yia nomo. Ol pikinini ya oli stap kilim man i ded, oli stap fosem ol gel, oli kilim man, oli stap stil long rod, long stoa mo long haos, mo oli stilim ol trak tu. Plante pikinini oli no wantem harem nating papa mo mama blong olgeta. Neva bifo histri i olsem.

“BAMBAE OLI LAEKEM MANE TUMAS.”​—2 Timote 3:2.

Naoia plante man oli griri tumas. Oli save mekem enikaen samting blong kasem mane. Oli save stil, no oli save kilim man i ded. Oli griri man olsem, oli save mekem mo salem ol samting we i save mekem man i sik, no i save kilim man i ded. Long toktok no long fasin blong olgeta, plante man oli stap talem se: ‘Mane ya, god blong mi ya.’

“LONG FES BLONG OL MAN OLI MAN BLONG GOD, BE OLI GYAMAN NOMO, OLI NO WANTEM NATING WE PAOA BLONG GOD I WOK LONG LAEF BLONG OLGETA.”​—2 Timote 3:5.

Plante haeman, mo ol man nating tu, oli stap soemaot we oli man blong God. Oli go long skul, mo oli givim mane long jyos. Olgeta we oli haeman long gavman, maet oli putum han long Baebol taem oli bin tekem wok ya, blong mekem promes blong olgeta i strong moa. Be plante taem hemia i olsem wan samting we oli mekem “long fes blong ol man” nomo, blong soemaot we “oli man blong God, be oli gyaman nomo.” I olsem we Baebol i talemaot finis, se naoia plante man oli no moa kea blong mekem tru wosip long God. Oli no letem paoa blong God i wok long laef blong olgeta, blong bambae oli save mekem ol gudfala wok.

“BAMBAE OLI MAN WE OLI LAEKEM TUMAS OL FASIN WE OLI STAP HAREM GUD LONG HEM, I WINIM WE OLI STAP LAVEM GOD.”​—2 Timote 3:4.

Kolosap olgeta man oli wantem mekem ol samting we i save mekem olgeta, no famle blong olgeta, oli glad. Oli no stap tingbaot blong mekem ol samting we God i save glad long hem. Plante man oli laekem tumas ol samting we God i putum tabu long hem, olsem fasin blong slip tugeta be oli no mared, fasin blong brekem loa blong mared, fasin blong drong mo blong yusum drag, mo ol narafala fasin olsem we oli laekem tumas. I gat plante narafala samting tu we ol man oli stap mekem, we ol samting ya i gud nomo blong mekem, i save mekem ol man oli haremgud. Be ol man oli letem ol samting ya i kam we oli impoten moa long laef blong olgeta, i winim we oli wantem lanem ol samting blong God, mo mekem ol wok blong hem.

“OLI STAP SPOLEM WOL.”​—Revelesen 11:18.

Ol freswin ya we yumi stap pulum, mo ol wora we yumi stap dring long hem, mo ol graon ya we ol kakae blong yumi i stap gru long hem, oli stap kam doti. Hemia i wan bigfala trabol tede, taswe wan sayentis Barry Commoner, i bin givim woning, i se: “Mi mi ting se sipos yumi no stopem ol doti ya we naoia i stap spolem wol, bambae wol ya i nogud olgeta, mo ol man bambae oli no moa save laef long hem.

⁶ Ol samting ya we yumi jes ridim finis, oli mekem i klia, se “saen” ya we Kraes i givim, mo ol samting we ol man blong hem oli bin talemaot, oli stap kamtru tede. I gat plante narafala samting tu blong soemaot we naoia yumi stap long “lasdei” ya we Baebol i tokbaot, be ol vas ya we yumi jes ridim finis, oli naf ya.

7. (a) ?Blong wanem ol profet tok long Baebol we oli poen long Kraes taem hem i stap finis, mo long “lasdei,” oli spesel tumas? (b) ?Ol haeman blong wol oli bin talemaot wanem smoltaem bifo long 1914?

⁷ Be ating samfala man oli talem se: ‘Long histri i gat plante wo we oli bin kamaot, mo plante taem ol man oli bin sot long kakae, mo i gat ol strong sik mo ol etkwek tu. Taswe i isi nomo blong talemaot we ol samting olsem bambae oli mas kamtru bakegen.’ Be tingbaot hemia se: Baebol i bin talemaot ol samting ya longtaem bifo, be tu i talem we ol samting ya bambae oli kamtru olbaot long wol. Mo tu, Baebol i talem we ol samting ya bambae oli kamtru bifo we ol man ya we oli laef long 1914 oli ded. ?Be ol haeman long wol oli bin talemaot wanem, smol taem bifo 1914? Oli talem se ol samting i soemaot we pis bambae i save kamaot long wol. !Be ol bigfala trabol ya we Baebol i talemaot bifo finis, oli bin kamtru long stret taem blong hem, long 1914! Naoia, ol haeman blong wol, oli talem we 1914 i bin jenisim laef blong ol man long wol, from we ol samting oli defren nao.

8. (a) ?Hu ol man ya we Jisas i bin talem se sam blong olgeta bambae oli laef yet, taem en blong fasin ya blong naoia bambae i kam? (b) ?Wanem samting ya we yumi no save rong long hem?

⁸ Jisas i bin talemaot plante samting we oli blong makem taem ya we i stat long 1914. Nao afta, i talem se: “Ol man blong taem ya, bambae oli no save ded evriwan, gogo olgeta samting ya bambae oli kamaot.” (Matyu 24:​34, 14) ?Hu ol man ya we Jisas i tokbaot? Ol man ya we oli laef long 1914. Tede, i gat sam blong ol man ya we oli laef yet, be oli olfala finis. Be taem en blong fasin nogud ya blong naoia bambae i finis, sam blong olgeta olfala ya bambae oli laef yet ya. Wan samting we yumi no save rong long hem, hemia nao: Kolosap nao bambae en blong olgeta fasin nogud, wetem olgeta rabis man, bambae oli finis wantaem long Amageden.

[Tok blong pija long pej 149]

Jisas i talemaot long ol man blong hem wanem bambae i soemaot se hem i stap finis blong rulum kingdom blong heven

[Tok blong pija long pej 154]

1914—AMAGEDEN

Sam blong ol man ya we oli laef long 1914, oli laef yet taem fasin blong naoia bambae i finis