Risen Blong Trastem Ol Profet Tok Blong Baebol

KING PIRAS blong Epiras long not wes blong Gris, i stap faet agensem ol soldia blong Rom. Faet ya agensem Gavman blong Rom i bin gohed longtaem finis. King blong Gris i wantem tumas blong save se wanem bambae i hapen long faet ya. Ale, hem i go long Delfi, long ples ya we ol pris blong talemaot fiuja oli stap long hem. Toktok we hem i harem i save gat tu mining blong hem: (1) “Pikinini blong Akus, mi mi talem long yu se yu save winim ol man Rom. Bambae yu go, bambae yu kambak, be neva bambae yu ded long taem blong faet.” (2) “Pikinini blong Akus, mi mi talem long yu se ol man Rom oli save winim yu. Bambae yu go, bambae yu no kambak, bambae yu ded long faet.” King Piras i jusum faswan mining long toktok blong pris ya, ale hem i go long Rom blong mekem faet. Be, Piras i lusum faet ya.

Ol stori olsem hemia oli soemaot se, bighaf blong ol toktok we ol pris bifo oli stap talemaot long saed blong fiuja, oli no klia mo oli save gat plante defren mining. Be, ?olsem wanem long saed blong ol profet tok blong Baebol? Sam man blong agensem Baebol oli talem se ol profet tok blong Baebol oli sem mak nomo long tok blong ol pris we oli stap talem fiuja. Ol man ya oli talem se, sam man we oli kamaot long laen blong ol pris, oli waes gud mo oli luksave plante samting, olgeta nao oli raetem ol profet tok blong Baebol long saed blong fiuja. Sam man oli tingting se, from ekspiryens we ol pris ya oli kasem long laef blong olgeta mo from we oli joen oltaem wetem ol narafala man olsem olgeta, oli naf blong luksave olsem wanem wan samting bambae i save kamaot long fiuja. Be, sipos yumi skelem ol defren profet tok blong Baebol wetem toktok blong ol pris ya blong talem fiuja, bambae yumi luksave kwiktaem hu i tru mo hu i giaman.

Ol Poen We Oli Defren Olgeta

Samting we i makemaot tok blong ol pris long saed blong fiuja, hemia se neva oli klia blong man i kasem save. Eksampel, long Delfi, ol pris we oli talem fiuja oli mekem noes nomo wetem voes blong olgeta be ol tok blong olgeta oli no klia nating. From samting ya, i nidim sam narafala pris bakegen blong talem mining blong ol tok ya mo oli raetem ol tok ya long wan fasin we i mekem se man we i ridim i save kasem eni kaen mining. Wan gud eksampel we i soemaot samting ya, hemia ansa we Kresus, king blong Lidia i kasem. Taem hem i go long ples blong ol man blong talem fiuja, hem i kasem ansa ya se: “Sipos Kresus i krosem Halys reva, bambae hem i spolem wan bigfala gavman.” !Sore tumas, “bigfala gavman” ya we i lus hemia gavman blong Kresus nomo! Taem Kresus i krosem Halys reva blong go spolem Kapadosia, King Saeras blong Pesia i winim hem.

Ol profet tok blong Baebol oli defren olgeta long ol tok blong ol pris ya blong talem fiuja. Ol profet tok blong Baebol oli stret gud mo oli klia. Wan eksampel hemia profet tok we i stap long buk blong Aesea long Baebol. Profet tok ya hem i long saed blong Babilon we bambae i lus. Samwe long 200 yia bifo we samting ya i hapen, profet Aesea i talemaot long fasin we i stret mo i klia, olsem wanem ol man Midia mo Pesia bambae oli winim ol man Babilon. Profet tok ya i talemaot nem blong man we bambae i winim Babilon, hemia Saeras. Profet tok ya i eksplenem rod we ol man Midia mo Pesia oli yusum blong mekem reva we i stap protektem Babilon, i kam drae. Mo tu, hem i eksplenem olsem wanem oli kam insaed long bigfala taon tru long ol doa we oli open nomo i stap. Olgeta samting ya oli kamtru. (Aesea 44:27​–45:2) Mo tu, profet tok ya i talemaot klia se wan dei bambae i no moa gat man i laef long taon blong Babilon.​—Aesea 13:17-​22.

Tingbaot woning ya we profet Jona i kasem: “Olgeta. !Yufala i lukaot! !Foti dei nomo i stap, nao God bambae i spolemgud bigfala taon ya blong yufala!” (Jona 3:4) !Tok ya i klia nomo blong ol man oli kasem save long hem! From we mesej blong Jona i klia mo i go stret long poen, ol man blong Nineve oli tekem aksin kwiktaem nomo. “Oli bilif long tok ya blong God. Mo olgeta man . . . oli tanem tingting blong olgeta from ol rabis fasin blong olgeta, nao oli livim kakae, mo oli putum ol rabis klos blong soemaot we oli harem nogud tumas from sin blong olgeta.” From we ol man Nineve oli tanem tingting blong olgeta, ale, Jeova i no spolem olgeta long taem ya.​—Jona 3:​5-​10.

Bifo, ol man oli yusum tok we ol pris oli talem long saed blong fiuja, blong gat paoa long ol man taem oli mekem politik. Plante taem, ol king no ol lida blong ami oli yusum tok we wan pris i talem long saed blong fiuja, blong sapotem tingting blong olgeta no blong kasem wanem we oli wantem. Long rod ya, ol man bambae oli ting se “God nao i stap biaenem” wok blong olgeta ya. Be, taem wan trufala profet i talemaot wan mesej we i kamaot long God, neva hem i yusum mesej ya blong kasem samting we hem nomo i wantem.

Wan eksampel: Natan, profet blong Jeova, i no fraet blong stretem King Deved we i bin mekem sin. (2 Samuel 12:​1-​12) Taem King Jeroboam II i rul long ol ten laen blong Isrel, hem mo ol man blong hem oli lego trufala wosip mo oli mekem ol nogud fasin we oli daonem nem blong God. From samting ya, tufala profet ya Hosea mo Amos oli tok strong long stronghed king ya mo ol man blong hem. (Hosea 5:​1-7; Amos 2:​6-8) Ol woning we Jeova i givim long king ya tru long profet Amos, oli strong tumas: “Olgeta we bambae oli kamaot biaen long King Jeroboam, bambae mi kilim olgeta evriwan i ded.” (Amos 7:9) Olgeta we oli kamaot biaen long Jeroboam oli ded, we i no moa gat wan i stap.​—1 King 15:25-​30; 2 Kronikel 13:20.

Klosap oltaem, ol man oli mas pem olgeta ya we oli stap talemaot fiuja. Sipos wan man i givim plante mane, bambae hem i save kasem toktok we hem i laekem. Ol man we oli go long Delfi blong luk wan pris blong talem fiuja, oli pem bigfala praes blong kasem sam advaes we oli nating nomo. Long rod ya, tempel blong Apolo mo ol narafala haos prea blong god ya, oli kam fulap long ol sas samting. Taswe, ples ya Delfi we ol pris blong talem fiuja oli stap long hem, ol man oli kolem se “Vatikan blong bifo.” Be, ol profet tok blong Baebol mo ol woning we God i givim, oli defren olgeta. Oli no mekem i gud moa long sam man i bitim ol narafala man jes from we oli gat haenem no mane. Nogat. Wan trufala profet i no letem man i pem hem blong hem i talem tok we man ya nomo i wantem harem. Profet Samuel, we i wan jaj tu, i talem se: “Sipos mi bin . . . kasem mane long wan man blong haedem rong blong hem, i gud yufala i talemaot blong yumi stretem.”​—1 Samuel 12:3.

Man we i wantem askem fiuja long wan pris, hem i mas traehad blong wokbaot go kasem spesel ples blong olgeta. Ol defren ples we ol pris oli stap long hem, oli no isi nating blong kasem from we oli ol ples olsem Dodona long bigfala hil ya Tomarus long Epirus, no Delfi we i stap long ol hil long medel blong Gris. Plante taem, ol rijman mo ol haeman nomo oli save go toktok wetem ol god long ol tabu ples ya. Mo tu, i gat sam dei nomo long yia we ol pris ya oli save talemaot “tingting blong ol god.” Long defren fasin, Jeova God i sanem ol profet blong hem oli go stret long ol man blong talemaot ol profet tok we oli mas harem. Eksampel, taem ol man Jiu oli kalabus long Babilon, God i gat tri profet we oli stap wok long medel blong ol man blong hem​—Jeremaea long Jerusalem, Esikel wetem ol man we oli kalabus, mo Daniel long bigfala taon blong Babilon.​—Jeremaea 1:​1, 2; Esikel 1:1; Daniel 2:​48.

Plante taem, wan pris we i talemaot fiuja long wan man, hem i mekem olsem taem man ya i stap hem wan nomo. Samting ya i minim se man we i kasem tok ya i save tanem ol tok ya olsem we hem i wantem blong mekem i laenap wetem prapa tingting blong hem nomo. Be, ol profet tok blong Baebol oli kamaot long klia ples, nao olgeta man oli save harem mesej ya mo oli kasem mining blong hem. Plante taem, profet Jeremaea i toktok long fored blong olgeta man long Jerusalem, i nating sipos mesej blong hem i strong mo i agensem ol lida mo ol man blong taon ya.​—Jeremaea 7:​1, 2.

Tede, ol man oli talem se fasin ya blong ol pris blong talemaot fiuja, hem i wan samting blong bifo nomo. Fasin ya i no save givhan long ol man we oli stap laef long ol hadtaem naoia, mo toktok blong olgeta i no laenap wetem taem blong yumi no wetem fiuja blong yumi. Be, i gud blong makem se, ol profet tok blong Baebol oli defren from we oli haf blong “Tok blong God . . . we i laef, mo i stap wok.” (Hibrus 4:​12) Ol profet tok blong Baebol we oli kamtru finis oli soemaot olsem wanem Jeova i wok wetem ol man blong hem mo oli soemaot ol impoten haf blong ol stamba tingting mo fasin blong hem. I no longtaem, sam impoten profet tok blong Baebol bambae oli kamtru. Blong tokbaot wanem i mas hapen biaen, aposol Pita i raetem se: “God i promes finis blong putum niufala skae [Kingdom blong Mesaea we i stap long heven] mo niufala wol [wan kampani blong man we oli stret gud olgeta], we stret fasin nomo bambae i stap long hem. Mo yumi stap wet long ol samting ya blong oli kamtru.”​—2 Pita 3:​13.

Sipos yu skelem ol profet tok blong Baebol wetem tok we ol giaman skul oli talem long saed blong fiuja, bambae yu agri wetem tingting blong buk ya The Great Ideas we i talem se: “I luk olsem se ol Hibru profet nomo oli defren long ol narafala man we oli stap talemaot fiuja. [Ol profet blong God] oli defren olgeta long ol hiten pris mo man blong talem tok blong switim man, . . . oli no yusum ol trik mo spesel fasin blong kasem sam tokhaed blong God. . . . Plante long ol profet tok blong olgeta, oli klia mo oli isi blong kasem save. Oli no traem haedem ol plan blong God long saed ya, be oli wantem talemaot ol plan ya, from we God hem wan i wantem se olgeta man oli luksave olsem wanem hem i stap lidim olgeta.”

?Yu Yu Trastem Profet Tok Blong Baebol?

Yu save trastem ol profet tok blong Baebol. Yes, yu save mekem ol plan blong yu oli stanap long Jeova mo ol profet tok blong hem. Ol profet tok blong Baebol oli no ol tok nating, we oli bin kamtru bifo finis. Plante profet tok blong Baebol oli stap kamtru naoia no oli mas kamtru yet long fiuja. Ol profet tok we oli kamtru finis, oli pruvum long yumi se ol narafala profet tok tu bambae oli mas kamtru. Yumi no mas ting nating long ol profet tok ya from we oli laenap wetem taem blong yumi mo oli joen wetem fiuja blong yumi.

Yu save trastem profet tok blong Baebol we i stap long buk blong Aesea 2:​2, 3: “I gat taem i stap kam, we hil ya we haos blong mi i stap long hem, bambae i kam hae moa, i winim ol narafala hil . . . Olgeta ya bambae oli kam, oli talem se, ‘Hae God i God blong Jekob. Yufala i kam. Yumi go antap long hil ya blong hem. Yumi go mekem wosip long haos blong hem. Hem bambae i tijim yumi long ol fasin we hem i wantem blong yumi folem, nao bambae yumi save folem ol rod we hem i jusumaot.’ ” Tede, plante milyan man oli stap joen long haefala wosip blong Jeova. Olgeta ya oli stap lanem blong wokbaot long ol rod blong God. ?Yu, bambae yu tekem jans blong lanem moa long saed blong ol rod blong God? ?Yu wantem kasem stret save long saed blong Hem mo ol stamba tingting blong hem blong yu wokbaot folem ol rod blong hem?​—Jon 17:3.

I gat wan narafala profet tok blong Baebol we i mas kamtru yet. Profet tok ya i wekemap tingting blong yumi blong tekem aksin naoia. Man blong raetem Ol Sam i tokbaot fiuja long wan sing, hem i se: “Ol man nogud, Hae God bambae i ronemaot olgeta. Bambae i no longtaem, ol man nogud oli lus.” (Ol Sam 37:​9, 10) ?Yu ting se yumi mas mekem wanem blong no lus wetem rabis wol ya mo olgeta we oli stap jikim ol profet tok blong Baebol? Sem man ya blong raetem Ol Sam i ansa se: “Olgeta we oli trastem Hae God bambae oli tekem graon ya i blong olgeta.” (Ol Sam 37:9) Sipos yumi trastem Jeova i minim se yumi trastem ol promes blong hem mo mekem laef blong yumi i laenap wetem ol loa blong hem.​—Ol Proveb 2:​21, 22.

Taem ol man ya we oli trastem Jeova God, oli tekem wol ya i blong olgeta, ?laef bambae i olsem wanem? Bakegen, ol profet tok blong Baebol oli soemaot se wan nambawan fiuja i stap blong ol man we oli obei long God. Profet Aesea i raetem se: “Long taem ya, ol blaen man bambae oli save lukluk, mo olgeta we sora blong olgeta i fas, sora blong olgeta bambae i open bakegen. Olgeta we leg blong olgeta i nogud, bambae leg blong olgeta i kam gud bakegen, nao oli jamjam olbaot, oli danis, mo olgeta we oli no save toktok, bambae oli toktok, nao bambae oli glad, oli stap singsingaot from. Long draeples, ol springwota bambae oli kamkamaot, nao i mekem we bambae i gat ol reva oli stap ron long hem.” (Aesea 35:​5, 6) Aposol Jon i raetem ol tok ya se: “Hem [Jeova] bambae i ravemaot wota blong ae blong olgeta. Nao bambae i no moa gat man i ded, mo bambae man i no moa krae from man we i ded. Bambae i no moa gat man i krae, mo bambae man i no moa harem nogud long bodi blong hem. Ol samting ya blong bifo oli lus olgeta. Nao Man ya we i stap sidaon long bigfala jea blong hem i talem se, . . . ‘Yu raetem tok ya, from we tok blong mi i tru, mo ol man oli save bilif long hem.’ ”​—Revelesen 21:​4, 5.

Ol Witnes blong Jeova oli save se Baebol i wan buk blong ol profet tok we oli tru nomo. Mo oli agri wetem tok blong aposol Pita we i talem se: “Mifala i save moa we tok blong ol profet i tru. I gud yufala i lesin gud long hem from we tok blong ol profet i olsem wan laet we i stap saen long ples we i tudak. Laet ya bambae i stap saen, gogo i brok delaet, nao bigfala Dei ya i kamtru, mo laet blong moningsta i kasem tingting blong yufala.” (2 Pita 1:​19) !Mifala i hop se ol gudfala profet tok blong Baebol long saed blong fiuja bambae oli leftemap tingting b long yufala!

[Bokis blong pija long pej 6]

PLES YA BLONG TALEMAOT FIUJA LONG DELFI hem i wan long ol ples ya we ol man Gris bifo oli save gud long hem.

Woman pris i sidaon long wan kaen olta mo i stap talemaot ol tok long saed blong fiuja

[Ol Foto]

Wan spesel kaen smok i mekem ol strongfala filing oli bos long woman pris ya

Ol man oli bilif se olkaen noes we woman pris ya i mekem oli ol mesej we god ya Apolo i sanem i kam long olgeta

[Credit Lines]

Tripod: From the book Dictionary of Greek and Roman Antiquities; Apollo: The Complete Encyclopedia of Illustration/J. G. Heck

[Tok Blong Pija Long Pej 7]

Ol man we oli go long Delfi blong harem fiuja blong olgeta, oli neva save sua fulwan se ol tok ya bambae oli rili kamtru.

[Credit Line]

Delfi, Greece

[Tok Blong Pija Long Pej 8]

Yu save sua se olgeta profet tok blong Baebol long saed blong wan niufala wol, bambae oli mas kamtru