?Wanem Samting We Plante Man Oli Fraet Long Hem?
“I isi blong luksave se fiuja blong man i nogud tumas. Man we i no bilif tu i luksave samting ya.”—STEPHEN O’LEARY, WAN TIJA LONG YUNIVESITI BLONG SAOT KALIFONIA.a
?YU YU agri long tok ya we i stap antap? Bambae yumi tokbaot sam risen from wanem ol man oli fraet long ol samting we bambae oli hapen long fiuja. Be bambae yumi tokbaot tu from wanem yu save gat strong tingting se laef long wol ya bambae i no finis samtaem. Plante samting oli soemaot se yumi save gat gudfala tingting long saed blong fiuja, nomata se i gat plante trabol, olsem ol trabol ya we bambae yu ridim naoia.
Denja blong niuklia faet i kam bigwan moa. Long yia 2007, buk ya Bulletin of the Atomic Scientists i givim woning se: “Stat long taem ya we faswan atomik bom i bosta long Hirosima mo Nagasaki, laef blong olgeta man long wol i stap long denja, mo oli fraet bigwan. Be naoia oli fesem ol desisen we oli save mekem trabol we i bigwan moa i kamaot.” ?From wanem oli fraet yet? Buk ya i talem se long yia 2007, i gat samwe long 27,000 niuklia tul blong faet i stap yet, mo 2,000 long ol tul ya oli “rere blong man i yusum enitaem nomo.” !Nating sipos sam nomo blong ol tul ya oli bosta, be bambae oli spolemgud evri samting long wol!
?Olsem wanem? ?Afta long yia 2007, denja blong niuklia faet i godaon? Ol faef kantri we oli gat plante niuklia tul blong faet, hemia Jaena, Franis, Rasia, Yunaeted Kingdom mo Yunaeted Stet. Long saed blong ol kantri ya, buk ya SIPRI Yearbook 2009,bc i talem se: “Sam long ol kantri ya oli stap rerem ol niufala niuklia tul blong faet blong yusum, mo sam narafala oli stap talemaot se bambae oli mekem olsem.” Be buk ya i talem se, i no ol kantri ya nomo we oli gat ol prapa niuklia tul blong faet blong olgeta. Ol man blong stadi long saed ya oli ting se India, Pakistan, mo Isrel, olgeta wanwan oli gat 60 kasem 80 niuklia bom. Oli talem tu se, raon long wol, i gat 8,392 niuklia tul blong faet we oli rere i stap finis, blong oli yusum olgeta.
Maet disasta i kamaot from we weta i jenis. Buk ya Bulletin of the Atomic Scientists i talem se: “Denja we i stap from we weta i jenis, klosap hemia i moa nogud i bitim trabol we ol niuklia tul blong faet oli save mekem.” Sam saentis we ol man oli tinghae long olgeta, oli talemaot sem woning ya. Long ol saentis ya, i gat tufala man ya Stephen Hawking we i wan tija long Yunivesiti blong Cambridge we i ritae finis, mo Martin Rees, we i Hed Tija blong Triniti Kolej long Yunivesiti blong Cambridge. Tufala ya i ting se ol man oli no yusum gud ol save we oli gat blong wokem ol samting. Mo tu, man i spolem wol mo ol samting we hem i nidim blong laef. From samting ya, maet bambae laef long wol ya i jenis we i no moa save kamgud bakegen, no maet laef i finis olgeta.
Plante man oli wari long ol toktok long saed blong wan bigfala trabol we bambae i hapen. Traem openem Intenet mo raetem tok ya “en blong wol” mo yia “2012” long wan Web saet we ol man oli stap go long hem blong faenemaot moa save. Bambae yu faenem plante plante toktok blong ol man we oli stap talem se en bambae i kam long yia 2012. ?From wanem oli talem olsem? Ol Maya, hemia ol Indian blong Saot Amerika, oli gat wan olfala kalenda we ol man oli kolem se “the Long Count,” (Kaontem Ol Yia Blong Longtaem). Long kalenda ya, oli kaontem ol yia go kasem yia 2012 nomo. Plante man oli fraet se maet samting ya i makem en blong olgeta man long wol.
Plante man we oli strong long skul blong olgeta, oli ting se Baebol i tijim we wol blong yumi bambae i lus. Oli bilif se olgeta gudfala man bambae oli go long heven, mo ol narafala we oli stap, bambae oli safa long wol ya we i kam nogud olgeta. Sipos no, bambae oli go long helfaea.
?Be olsem wanem? ?I tru we Baebol i talem se wol ya bambae i kam nogud mo i lus olgeta? Aposol Jon i givim woning se: “I gat plante profet we oli stap talem se Spirit blong God i stap long olgeta, be yufala i no mas bilif long olgeta evriwan. Yufala i mas traem olgeta fastaem, blong faenemaot se spirit we i stap long olgeta i kamaot long God, no nogat.” (1 Jon 4:1) Bitim we yumi agri nomo long wanem we ol narafala oli talem, i gud we yumi wanwan i openem Baebol mo faenemaot ansa we Baebol i givim long saed ya. Maet bambae yu sapraes blong luk wanem we Baebol i tijim.
[Ol futnot]
a Tok ya i kamaot long Intenet, long Web saet ya MSNBC, long Oktoba 19, 2005. Nem blong stori ya se, “Disasters Fuel Doomsday Predictions,” (Ol Disasta Oli Mekem Se Ol Man Oli Stap Talemaot Wan Bigfala Trabol We Bambae i Spolem Laef Long Wol).
b SIPRI i minim Stockholm International Peace Research Institute.
c I gat tri man we oli raetem buk ya SIPRI Yearbook 2009. Faswan hemia Shannon N. Kile, we plante yia finis hem i stap mekem dip stadi, mo i stap lukaot long wan program blong wokem ol niuklia tul blong faet, we nem blong hem SIPRI Arms Control and Non-proliferation Programme; Nambatu hemia Vitaly Fedchenko, we i wan man blong lukaot save mo i wok wetem SIPRI Arms Control and Non-proliferation Programme; mo laswan hemia, Hans M. Kristensen, we i daerekta blong wan projek blong Federation of American Scientists, blong faenem ol save long saed blong niuklia paoa.
[Foto Credit Line long pej 4]
Mushroom cloud: U.S. National Archives photo; hurricane photos: WHO/League of Red Cross and U.S. National Archives photo