Ol Kampani Blong Tabak Oli Kasem Bigfala Trabol

FOLEM wan ripot long The New York Times long Julae 26, 1995, “Dipatmen blong Jastis i askem wan grup blong ol jaj long Nyu Yok, blong traem faenemaot sipos ol kampani blong tabak oli stap gyaman long ol man blong gavman long saed blong ol samting we i stap insaed long ol sigaret, mo ol trabol we sigaret i save mekem long man. Ating dipatmen ya bambae i askem wan narafala grup blong jaj tu, blong faenemaot sipos ol bos blong ol kampani ya oli bin gyaman long Kongres long saed blong tabak.”

?From wanem oli mekem samting ya? Ripot i mekem i klia. Long Epril 1994, ol bos blong seven bigfala kampani blong tabak long Yunaeted Stet, oli mekem strong promes long fored blong komiti blong Kongres, se oli “no bin ting se nikotin i wan drag, se sigaret i save mekem man i sik, mo se ol kampani blong olgeta oli bitim stret mak blong nikotin long ol sigaret we oli stap wokem.”

Afta long samting ya, i olsem se ruf i foldaon​—i kamaot klia se oli gyaman taem oli talem se oli no save long ol trabol we sigaret i save mekem. Long Jun 1995, i gat tu taosen pepa we oli kam long klia ples olsem pruf. Ol pepa ya oli soemaot se sam man we oli stadi long saed blong tabak, oli bin spenem 15 yia blong stadi long drag ya nikotin, blong faenemaot “paoa” we hem i gat long bodi, bren, mo fasin blong ol man we oli smok. Dokta Victor DeNoble, wan sayentis we i bin mekem dip stadi wetem wan long ol kampani ya, i tokbaot stampa samting we oli faenemaot, i se: “Kampani i luksave se sipos oli daonem samting we i olsem kolta long sigaret, be oli ademap moa nikotin, ol man we oli smok oli save laekem yet sigaret. Long en blong olgeta stadi we oli mekem, oli luksave se nikotin i no jes mekem man i kwaet no i muvmuf moa, be hem i gat paoa insaed long man tu, long bren blong hem, mo se ol man oli stap smok blong harem paoa we sigaret i gat long bren blong olgeta.”

Olsem The New York Times i talem, stadi blong ol kampani ya i soem se, “nomata wanem kaen sigaret we man i jusum, bambae hem i pulum smok i go dip moa, i holem smok i stap longtaem moa long maot blong hem, no i smok moa sigaret, blong kasem nikotin we hem i harem se i nidim.” Ol man blong kampani ya we oli stap mekem dip stadi long saed ya, oli traem mekem wan sigaret we i no gat tumas blak samting ya long hem we i olsem kolta, be i gat naf nikotin blong mekem man we i smok i haremgud.

Ol pepa ya oli soemaot tu se ol kampani blong tabak oli intres bigwan long ol man we oli stap pem sigaret blong olgeta. Long bitim 15 yia, oli bin stadi long ol yangfala studen blong haeskul we oli smok. Long wan taon long Iowa, oli askem kwestin long plante man, mo long sam yangfala we oli gat 14 yia, blong save long saed blong fasin blong olgeta blong smok sigaret.

Ol pepa ya we oli faenem, oli givhan bigwan long wan grup blong loea, blong oli putum seven bigfala kampani blong tabak long kot. Oli tok agensem ol kampani ya blong tabak se oli stap haedem ol save long saed blong paoa blong nikotin olsem wan drag, mo se oli stap ademap moa nikotin long ol sigaret blong mekem se ol man we oli smok, oli kam slef long drag ya nao oli wantem smok moa sigaret. Wan loea i talem se, i no gat wan kot long wol we i save bilivim se ol kampani ya oli mekem stadi ya, jes blong yusum fri taem blong olgeta nomo.

Taem trabol ya i stap kam antap moa long ol kantri we oli rij, fasin blong smok tabak i stap kam antap moa long ol kantri we oli pua. Fote yia bifo, long ol kantri long Saot no long ol pua kantri, kolosap i no gat wan woman we i smok, mo i gat samwe long 20 pesen blong ol man nomo we oli smok. Be tede, 8 pesen blong ol woman mo 50 pesen blong ol man long ol pua kantri, oli smok tabak​—mo namba ya i stap kam antap yet. Ol man blong stadi long saed ya oli talem se: “Smok i stap blu i go long Saot.”

Man Blong Wekap! i Tokbaot Bisnes Ya

Man blong Wekap! we i stap long Brasil, i tokbaot wanem i stap hapen naoia long Saot. Stadi we oli mekem long ol kantri we oli rij, i soemaot klia se ded i stap long fored blong ol man we oli stap smok tabak. Hem i stap gat paoa long man. Wol Helt Ogenaesesen (WHO) i givim ripot ya se: “Long ol kantri we ol man oli luksave se i impoten blong talemaot trutok long saed blong tabak, plante man oli no moa smok. Panos, wan grup long London we i stap givimaot trutok ya, i talem se: “Long Not, oli putum tabu long fasin blong smok insaed long plante haos, pablik ples mo ples blong wok.” Naoia, bighaf blong ol man oli luksave se “fasin blong smok i save kilim olgeta i ded.” “Ol kampani blong tabak oli stap muf i go long Saot.”

Olsem we i isi nomo blong openem wan paket sigaret, ol kampani long Saot oli luk se i isi nomo blong pulum ol man blong pem sigaret blong olgeta. Laef blong ol man long ol pua kantri, i mekem i moa isi long ol kampani blong tabak blong salem sigaret blong olgeta. Long evri 4 pua kantri, i gat 3 we oli no putum tabu long ol toktok long radyo, televisin mo nyuspepa blong leftemap fasin blong smok. Mo tu, i gat smol man nomo we oli luksave bigfala denja long fasin blong smok. Panos i makem se: “Ol man oli no luksave denja, from we i no gat man i talemaot samting ya long olgeta.”

Ol kampani blong tabak, oli traehad moa blong pulum ol yangfala woman. Blong pulum olgeta blong laetem faswan sigaret blong olgeta, long televisin mo long ol buk “oli putum ol pija blong ol woman we oli fri blong mekem eni samting, ale oli stap smok, olsem we i mekem olgeta oli haremgud mo oli kam moa naes.” Ol pija mo toktok ya, oli kolosap sem mak long olgeta ya we oli bin soem long ol rij kantri, kolosap fefte yia i pas. Long taem ya bifo, ol pija mo toktok ya blong leftemap sigaret oli pulum plante woman. Wan ripot i talem se, kwiktaem nomo, 1 long evri 3 woman “i stap smok plante, olsem ol man.”

Tede, ol kampani blong sigaret oli traehad moa blong salem plante sigaret long ol woman long ol pua kantri, we oli no save denja blong ol sigaret. Samting ya i soemaot se ol toktok mo pija ya we oli karem “plante frut” long ol yia 1920 mo 1930, oli stap karem plante frut naoia tu. From samting ya, i luk olsem se fyuja bambae i nogud. Denja i stap long fored blong plante milyan yangfala gel long ol kantri we oli pua. Oli save kam olsem wan man i talem, “ol naes yangfala gel we oli fulap long nikotin.”

Nambawan Mak

I tru se ol kampani blong tabak oli traem pulum moa ol woman, be ol yangfala nao oli nambawan mak blong olgeta. Ol kampani ya oli raetem ol fani smosmol pija mo toktok blong leftemap sigaret, long ol samting we pikinini i pleplei wetem. Mo oli givim mane blong sapotem spot, sipos ol man blong spot ya oli mekem toktok blong leftemap ol sigaret blong olgeta. Ol rod ya oli stap pulum plante yangfala.

Buk ya Panoscope, i givim ripot se long Jaena, “bighaf blong ol yangfala oli stap smok sigaret.” Samwe 35 pesen blong ol yangfala we oli gat 12 kasem 15 yia, mo 10 pesen blong olgeta we oli gat 9 kasem 12 yia, oli stap smok. Nyuspepa ya long Brasil, Folha de S. Paulo i givim ripot se kolosap ten milyan yangfala oli stap smok. ?Ol yangfala ya oli no save se i gat denja sipos oli smok? Si, oli save. Long Brasil, Rafael, wan boe we i gat 15 yia, i stap smok wan mo haf paket sigaret evri dei. Hem i talem se: “Mi save se ol sigaret ya oli nogud long bodi blong mi, be oli mekem mi mi haremgud tumas.” ?Wanem i stap kamaot from tingting ya we oli no kea? Panos i mekem ripot ya se: “Evri dei, i gat kolosap 4,000 yangfala we oli stat blong smok.”

Ol kampani blong tabak oli sanem ol sigaret i go long Saot. Long ol sigaret ya, i gat moa blak samting we i olsem kolta, mo moa nikotin, i bitim ol sigaret we oli salem long ol kantri blong Not. Risen blong samting ya i klia. Sam yia bifo, bos blong wan kampani blong tabak i talem se: “Mi no mekem eskyus from nikotin. Samting ya nao i mekem se mifala i gohed blong winim plante mane. Samting ya nao i mekem se ol man oli pem plante moa sigaret.” Yes, samting ya i pulum plante man. Buk ya long Daj lanwis, Roken Welbeschouwd (Fasin Blong Smok​—Afta We Yumi Faenemaot Evri Samting), i talem se: “Oli putum plante nikotin long sigaret, ale ol man oli kam slef long hem kwiktaem nomo. Nao biaen, oli katemdaon nikotin, mo samting ya i openem rod blong ol man oli pem moa sigaret mo smok moa.”

Panos i gohed se: “Ol kampani blong tabak oli luk ol kantri blong Saot, olsem ol ples we bambae i mekem bisnes blong olgeta i gohed strong.”

?Bambae Yu Laetem Sigaret No Yu Mekem Laef Blong Yu i Longfala?

Sipos yu stap laef long wan kantri we i pua, ?bambae yu mekem wanem? Ol trutok long saed blong sigaret oli klia. Kasem 1950, smol man nomo oli ded from ol sik we tabak i givim. Be tede, wan milyan man long Saot oli stap ded evri yia from ol sik we sigaret i givim. WHO i givim woning se long ol pua kantri, bifo we 30 yia i pas, namba blong ol man we oli ded evri yia from ol sik we sigaret i givim, bambae i go antap kasem seven milyan. Defren olgeta long samting we ol toktok blong leftemap sigaret long televisin mo long ol buk i stap talem, ol sigaret oli olsem ol nil blong mekem bokis blong berem man long hem.

?Yu talem se yu yu save ol denja ya finis? I gud. Be, ?bambae yu mekem wanem wetem save ya? ?Bambae yu yu mekem olsem wan man we i stap smok be taem hem i ridim plante buk long saed blong ol nogud samting we i save kamaot from sigaret, ale, hem i stop blong ridim ol buk ya be i gohed blong smok? no ?Bambae yu waes inaf blong luksave trutok long saed blong smok, we oli haedem wetem ol gudfala toktok blong leftemap tabak long televisin mo long ol buk, mo bambae yu talem no long fasin blong smok? Tru tumas, smok blong tabak i stap blu i go long Saot​—!be yu save blokem hem blong i no kasem yu!

[Bokis blong pija long pej 17]

Jaena​—Namba Wan

Zhang Hanmin, wan wokman long Jaena we i gat 35 yia, i laetem wan sigaret. Nao hem i talem se: “Blong talem stret, mi save lego plante samting, be mi no save lego sigaret.” I luk olsem se samting ya i sem mak long 300 milyan manples blong Zhang tu. Stat long 1980, Jaena i “bitim olgeta narafala kantri long namba blong sigaret we oli wokem, salem, mo we ol man oli smok long olgeta.” Las yia, “oli salem plante bilyan sigaret long ol man we oli stap smok plante,” mekem se Jaena i kam “nambawan kantri long wol we i smok tabak.”​—Panoscope magasin.

[Bokis blong pija long pej 18]

?Ol Sigaret We Oli “Promes Se Oli Gud”?

Nating se tri milyan man oli ded evri yia from ol sik we sigaret i givim, samfala we oli mekem toktok blong leftemap sigaret long televisin mo long ol buk, oli gohed blong talem se fasin blong smok i gud nomo. Eksampel, long wan buk we oli wokem i no longtaem long Brasil, bigfala toktok i kamaot long saed blong wan nyufala sigaret, se “faktri we i wokem sigaret ya i promes se hem i gud.” Buk ya i talem se: “Taem yu pem wan trak yu kasem pepa we i promes se trak ya i gud. Samting ya i sem mak taem yu pem wan televisin no wan hanwaj, mo i sem mak tu long saed blong sigaret.” Be, bighaf blong ol toktok blong leftemap sigaret i talem se i gat wan promes nomo, hemia se “fasin blong smok bambae i spolem helt blong yu.” Mo ol man we oli stap harem nogud from ol sik we oli kasem tru long sigaret, oli givim pruf blong samting ya.

[Tok Blong Pija Long Pej 17]

Ol kampani blong sigaret oli traehad moa blong pulum ol woman long ol kantri we oli pua

[Credit Line]

WHO photo by L. Taylor

[Tok Blong Pija Long Pej 18]

?Oli no save denja we i stap?

[Credit Line]

WHO