Gobak Long Stampa Fasin Blong Faetem Malaria
Long olgeta ples blong wol, nyus blong ol faet bitwin long ol man long ol wanwan kantri, fasin blong brekem loa, ol man oli no gat wok, mo ol narafala trabol olsemia, oli pulum tingting blong ol man. From samting ya, i olsem se nyus long saed blong ol man we oli ded from malaria i no impoten tumas. Nating se i olsem, WHO (Wol Helt Ogenaesesen) i talem se kolosap stret haf blong olgeta man blong wol oli laef long wan ples we oli save kasem malaria, mo evri yia, 300 milyan no 500 milyan man oli kasem sik ya malaria. Samting ya i mekem se malaria i wan sik we i “kasem moa ples i bitim ol narafala sik we oli kamaot long ol hot ples, mo hem i denja moa long laef blong man i bitim kolosap olgeta narafala sik.” ?Denja ya i bigwan olsem wanem?
Evri 20 seken we i pas, i gat wan man i ded from malaria. Hemia i mekem se long wan yia, i gat moa long 1.5 milyan man oli ded—hemia fulnamba blong ol man we oli laef long Botswana, wan kantri blong Afrika. Long ten man we oli ded from malaria, naen oli stap long ol hot ples blong Afrika, mo bighaf blong olgeta oli ol yangfala pikinini. Long ol kantri blong Amerika, WHO i makem se malaria i kamaot moa long ol ples kolosap long Reva Amason. Fasin blong katemdaon plante tumas tri mo spolem ol narafala samting we God i wokem, i mekem se namba blong ol man we oli kasem malaria i go antap long kantri ya. Long sam velej kolosap long Reva Amason long Brasil, trabol ya i kam bigwan tumas, mekem se long 1,000 man, i gat 500 we oli kasem sik ya.
Nomata sipos i long Afrika, Amerika, Esia, no long wan narafala ples, be malaria i kasem fastaem ol puaman. WHO i talem se, ol man ya “oli no gat jans olsem ol narafala man blong kasem meresin mo pas long dokta. Ol man ya oli no gat naf mane blong pem samting blong blokem sik ya, mo oli stap longwe tumas long ol taon we gavman i mekem samting olsem sprei blong blokem ol mostik we oli givim malaria.” Nating se i olsem, i gat hop blong stretem trabol ya blong ol puaman. TDR News, wan nyuspepa we i tokbaot ol stadi long saed blong ol sik long ol hot ples, i talem se, long ol yia we oli jes pas, plante moa man oli gat jans blong kasem beswan samting blong blokem ded from malaria. ?Wanem nem blong samting ya we i sevem laef? Hemia ol net blong mostik we oli putum meresin long olgeta blong kilim mostik.
Ol Gudfala Samting Long Saed Blong Ol Net
Dokta Ebrahim Samba, man blong lukaot long ofis blong WHO long Afrika, i talem long Panos Features, wan nyuspepa blong Institut blong Panos, se nating we ol net blong mostik oli wan stampa fasin blong bifo blong blokem malaria, be ol stadi we oli mekem blong luk sipos ol net ya oli wokgud agensem malaria, oli soem se “ol risal oli gud tumas.” Eksampel, long Kenya, oli yusum ol net blong mostik we oli putum wan meresin long hem, mo meresin ya i no spolem helt blong man. Ol net ya oli katem namba blong ol pikinini we oli ded bifo we oli gat faef yia, i no from malaria nomo, be from ol narafala sik tu. Long evri tri pikinini we oli ded bifo, naoia i gat tu nomo we oli ded. Antap long fasin ya blong sevem laef, “ol net oli save katem bigfala wok blong ol hospital mo dokta,” from we i no moa gat plante man we oli nidim blong pas long hospital blong karem meresin blong malaria.
Be, oli mas faenem rod blong stretem wan moa trabol yet. ?Hu bambae i pem ol net ya? Long wan kantri blong Afrika, oli askem long ol manples blong halpem blong pem ol net ya, be plante oli no wantem. Yumi no sapraes long samting ya, from we long ol kantri ya, mane we gavman i yusum blong halpem wan man nomo long saed blong helt long wan ful yia, i no kasem 500 VT. Ale, wan net blong mostik i sas tumas, nating sipos i gat meresin long hem blong kilim mostik, no nogat. Be, mane we ol gavman oli nidim blong pem ol net ya i no bigwan olsem mane blong pem meresin blong ol man we oli kasem malaria. Taswe, ol man blong Yunaeted Nesen we oli gat spesel save long saed ya, oli talem se “hemia wan waes rod blong yusum smol mane we gavman i gat, sipos oli pem mo seremaot ol net blong mostik we oli putum meresin long olgeta.” I tru se, fasin ya blong pem ol net blong mostik i save sevem mane blong gavman. Be long saed blong plante milyan puaman we oli laef long ol kantri ya, rod ya i save sevem laef blong olgeta.
[Foto Credit Line long pej 31]
CDC, Atlanta, Ga.