Ol Pikinini Oli Gat Raet Blong Kasem Lav Mo Kea

“SIPOS yu laekem wan pikinini smol nomo, bambae hem i laekem yu bigwan.” Wan Inglisman we i stap raetem ol buk, nem blong hem John Ruskin, i raetem ol tok ya afta long yia 1800. Ating klosap olgeta papa mama oli agri se bambae i gat gudfala frut i kamaot sipos oli laekem ol pikinini blong olgeta. Bambae ol pikinini oli laekem tumas ol papa mama blong olgeta from. Samting we i impoten moa, se lav we oli givim long ol pikinini blong olgeta, bambae i mekem i gud tumas long olgeta.

Buk ya, Love and Its Place in Nature i talem se, sipos pikinini i no kasem lav, “hem i save kam olsem we hem i ded.” Man ya Ashley Montagu i bon long Inglan mo hem i stap stadi long ol man mo kastom blong olgeta. Hem i se: “Pikinini we papa mama blong hem i no laekem hem, hem i defren long hemia we papa mama blong hem oli soem lav long hem. Ol kemikol long blad blong hem, bodi blong hem, mo tingting blong hem i defren olgeta. Pikinini we i no kasem lav, bodi blong hem i stap gru long defren fasin.”

Niuspepa ya Toronto Star i talem klosap sem samting, taem hem i tokbaot wan stadi we samfala oli mekem. Hem i se: “Ol pikinini we papa mama blong olgeta oli no stap holem olgeta, tajem olgeta, mo kisim olgeta, . . . oli gat plante tumas homona long blad we oli kam nogud from se oli stap wari tumas.” I tru tumas, sipos papa mama i no kea long pikinini taem hem i smol, “biaen, pikinini ya i save faenem i hadwok tumas blong lanem mo rimemba samting.”

Ol stadi ya oli soemaot se ol pikinini oli nidim we papa mama blong olgeta oli stap klosap long olgeta oltaem. ?Sipos no, olsem wanem ol papa mama oli save frengud wetem pikinini blong olgeta? Be, sore tumas, tingting we i stap naoia, mo long ol rij kantri tu, hemia se i no papa mama we bambae oli givim ol samting we pikinini i nidim, be bambae tufala i traem faenem wan narafala rod. Oli stap sanem ol pikinini blong olgeta oli gowe blong skul, sanem oli go long Sande skul, sanem oli gowe blong wok, sanem oli gowe blong spel. Sam samtaem, oli givim vatu long ol pikinini, nao oli sanem olgeta oli go stap long wan ples we ol yangfala oli stap go long hem blong spel mo pleplei. Plante milian pikinini we oli stap longwe long famle olsemia, oli harem se papa mama blong olgeta i no kea, i no wantem olgeta, i no laekem olgeta, mo oli harem se oli stap long medel blong ol bigman we oli strenja nomo, oli no fren blong olgeta. Long Berlin, samwe 3,000 pikinini we oli laef long rod, oli talemaot ol filing olsemia. Wan long olgeta ya, nem blong hem Micha, i se: “I no moa gat wan we i wantem mi.” Long sem fasin, wan boe Jemani we i gat 9 yia, i harem nogud i se: “I moagud sipos mi mi dog blong mifala.”

Mekem Nogud Long Pikinini Long Ol Defren Fasin

Taem ol papa mama oli no kea long pikinini blong olgeta, oli mekem i nogud long hem. Olsem Baebol i talem, oli no “gat sore.” (Rom 1:31; 2 Timoti 3:3) Mo from samting ya oli save go moa blong mekem samting we i moa nogud. Afta long Intenasnal Yia Blong Pikinini long 1979, i bin gat plante toktok i kamaot se sam papa mama mo sam narafala bigman oli stap kilim nogud ol pikinini mo mekem nogud long olgeta long saed blong seks. I hadwok blong save hamas man mo woman stret oli stap mekem trabol ya. Long sam ples i gat moa i winim ol narafala ples. Be i klia se ol pikinini we narafala i mekem i nogud long olgeta long saed blong seks, oli harem nogud mo oli fraet longtaem afta we oli kam bigwan. Sam long olgeta, oli no save fogetem trabol ya.

Nomata wanem samting we ol bigman oli mekem blong spolem pikinini, be pikinini ya i haremsave se oli no laekem hem mo oli no wantem hem. Trabol ya i stap kam antap moa naoia. Wan niuspepa long Jemani Die Welt i talem se, “plante moa pikinini naoia oli stap gruap wetem fasin ya we oli no wantem joen mo oli no save joengud wetem ol narafala man.” Hem i gohed i se: “Ol pikinini oli no moa haremsave lav long famle. [Gerd Romeike, bos blong wan ples long Hamburg we i stap givim advaes long ol pikinini,] i talem se strong filing we i joenem ol pikinini long papa mama blong olgeta, i stap lus. Sam pikinini, oli neva bin gat filing ya. Oli harem se i no gat wan i kea long olgeta, mo nating se oli wantem wan blong lukaot long olgeta, be i nogat.”

Ol pikinini oli gat raet blong kasem kea mo lav. Taem oli no kasem tufala samting ya, oli save kam kros, maet oli kros long olgeta we oli lego olgeta, no maet oli kros long olgeta man evriwan. Samwe long ten yia i pas, wan grup blong polis long Kanada oli raetem wan ripot. Oli talem se yumi mas mekem wan samting hareap, sipos no, olgeta yangfala blong tede we “oli ting se ol narafala oli no kea nating long olgeta,” bambae oli lusum rod.

Ol yangfala we oli harem se papa mama i no wantem mo i no laekem olgeta, oli save gat tingting blong ronwe long haos blong traem winim trabol blong olgeta. Be ‘long ol bigfala taon, oli kasem trabol we i bigwan moa from ol man blong kilim man, stil, drag, mo rabis fasin long saed blong seks. Bitim 20 yia finis, ol polis oli talemaot se long wan taon nomo long Amerika, samwe 20,000 yangfala we oli no gat 16 yia yet, oli ronwe long haos blong olgeta. Olgeta ya “oli kamaot long ol famle we papa mama i seraot finis, sipos no, papa mama blong olgeta oli dring bitim mak no oli tekem drag, mo oli stap kilim nogud ol pikinini ya. Ale, ol yangfala ya oli laef long rod nomo, oli salem bodi blong olgeta blong kasem mane, ol masta blong olgeta oli stap kilim olgeta, mo ol yangfala ya oli ting nating long olgeta bakegen. Oli fraet se bambae oli kasem panis sipos oli traem ronwe long ol masta blong olgeta.” Nating se plante hadwok i gohed blong traem stretem ol rabis fasin ya, be sore tumas, trabol ya i stap nomo.

Taem ol pikinini we oli kasem trabol olsemia oli kam bigwan, tingting mo laef blong olgeta i olbaot nomo. Plante long olgeta oli no save tijimgud ol prapa pikinini blong olgeta. Papa mama blong olgeta oli no bin keagud long olgeta mo laekem olgeta. Taswe naoia oli mekem sem mak bakegen long ol prapa pikinini blong olgeta, mo ol pikinini ya tu oli gruap we oli harem se i no gat wan i laekem mo i wantem olgeta. Wan man blong politik long Jemani i eksplenem samting ya long sot tok nomo, se: “Ol pikinini we oli no kasem lav, oli kam ol bigman we oli no laekem nating narafala man.”

Be i gat plante milian papa mama we oli stap traehad blong soemaot long ol pikinini blong olgeta se oli wantem olgeta mo oli laekem olgeta. Oli talem samting ya long ol pikinini blong olgeta oltaem, mo tu oli soemaot samting ya taem oli keagud long olgeta wetem lav mo oli spenem taem wetem wanwan long olgeta. Be, i gat sam trabol i stap kasem ol pikinini ya yet, hemia ol trabol we ol papa mama oli no naf blong stretem. Long sam ples long wol, politik i strong mo mane i sot, ale ol pikinini oli no kasem naf meresin blong stap strong long bodi, oli no skulgud, mo oli no kasem naf kakae. Antap long hemia, i gat sam masta we oli fosem ol pikinini blong wok olsem slef nomo, mo maet ples we oli stap laef long hem i nogud tumas. Plante taem, ol trabol ya i kam moa nogud from ol bigman we oli griri, oli gat kruked fasin, oli tingbaot olgeta nomo, mo oli no kea long laef blong narafala.

Man ya Kofi Annan we hem i sekretari jenerol blong Yunaeted Nesen, i tokbaot sam stamba trabol we oli stap kasem ol pikinini tede. Hem i raetem se: “Plante milian pikinini oli stap fesem ol bigfala trabol mo sem from we oli pua tumas. Plante handred taosen pikinini oli stap harem nogud from faet mo bigfala trabol long saed blong mane long ples blong olgeta. Plante taosen oli kasem nogud kil long ol faet. Plante moa oli ded no mama papa blong olgeta oli ded wetem HIV/AIDS.”

!Be i gat sam gud nius tu! Sam grup we Yunaeted Nesen i stanemap olsem United Nations Children’s Fund (UNICEF) mo World Health Organization, oli stap wok strong blong mekem laef blong ol pikinini i kamgud moa. Annan i talem se: “Naoia, plante moa pikinini bitim namba we yumi tingbaot ten yia bifo, oli strong long bodi taem oli bon, mo oli gat janis blong karem stik meresin. Plante moa oli save rid mo raet. Plante moa oli save lanem samting mo pleplei olsem ol narafala pikinini.” Be hem i givim woning ya se: “Yumi no mas ting se samting ya we yumi mekem finis i naf.”

Ol Pikinini We Oli Nidim Spesel Help

Sam pikinini oli nidim spesel help. Jes afta 1960, ol man long wol oli sek taem oli harem nius we i kamaot long bitim twelef kantri, se i gat plante taosen pikinini oli bon we haf bodi blong olgeta i nogud. Hemia from wan meresin, nem blong hem thalidomide. Fulap mama we oli gat bel oli bin tekem meresin ya blong mekem olgeta oli stap kwaet mo oli slipgud. Be ol dokta oli no save se meresin ya bambae i mekem i nogud tumas long ol mama ya. Ale biaen, ol mama ya oli karem ol pikinini we wansaed leg no han i no gat, no wan haf blong bodi blong olgeta i no grugud. Plante long ol pikinini ya, ol han mo leg blong olgeta oli smosmol olsem leg blong dakdak.

Foti yia biaen long samting ya, plante moa pikinini oli stap kasem kil from ol bom we ol ami oli berem long graon. Sam man oli ting se samwe long 60 mo 110 milian bom oli stap haed long graon olbaot long wol. Evri yia, bitim 26,000 man mo woman oli ded no oli lusum wan haf blong bodi blong olgeta from, mo plante blong olgeta ya oli pikinini nomo. Long 1997, woman ya Jody Williams i winim Nobel Pis Praes from wok blong hem blong putum tabu long ol bom we ol ami oli berem long graon. Stat long taem ya, oli traehad blong winim trabol ya. Be i gat plante bom i stap yet. Taswe, tok blong wan man blong politik long Jemani i tru nomo, taem hem i tokbaot traehad blong ol man blong spolem ol bom ya. Hem i se: “I olsem we oli stap yusum wan smol spun nomo blong traem tekemaot evri wota long wan baket we tap i stap ron long hem yet.”

Sam narafala pikinini we oli nidim spesel help, hemia olgeta we oli no gat papa mama blong olgeta. Bigman We i Wokem yumi, Jeova God, i gat tingting se olgeta pikinini oli mas gruap long wan famle we papa mo mama tufala tugeta i givim lav. Pikinini i gat raet blong kasem lav mo kea blong papa mo mama tugeta, mo hem i nidim samting ya.

Blong traem givhan long ol pikinini we oli no gat papa mo mama, ol man oli bildim sam spesel haos we ol pikinini ya oli save go stap long olgeta. Mo tu, oli wokem rod blong sam famle oli karemaot ol pikinini olsem. Be sore tumas, plante taem olgeta we oli karemaot wan pikinini i blong olgeta, oli no jusum pikinini we i nidim spesel help, olsem pikinini we i siksik, i hafhaf long tingting blong hem, i handikap, no we papa mama blong hem oli kamaot long narafala kantri.

Sam grup oli stanap blong pulum ol man mo woman blong givim mane evri manis blong “lukaot” long wan pikinini we i stap long pua kantri. Oli yusum mane ya blong pem skul blong hem mo ol samting we hem i nidim blong laef. Blong mekem se pikinini ya i frengud wetem tufala we oli stap sanem mane i kam, trifala i save raetem ol leta mo sanem ol foto i kam go. Rod ya i gud, be i no naf yet blong stretem trabol blong ol pikinini ya.

Wan narafala plan we i stap wok blong givhan long ol pikinini we oli no gat papa mama blong olgeta, i makem 50 yia blong wok blong hem long 1999.

SOS Vilej Blong Ol Pikinini

Long 1949, long taon ya Imst long Ostria, man ya Hermann Gmeiner i stanemap wan samting we hem i kolem SOS Vilej Blong Ol Pikinini. Fastaem, plan ya i smol nomo, be naoia, i gat klosap 1,500 vilej mo ples olsem long 131 kantri blong Afrika, Amerika, Esia, mo Yurop.

Taem Gmeiner i wokem plan ya fastaem, hem i stap tingbaot fo samting: mama, ol brata, haos, mo vilej. Long plan ya i gat wan “mama” we i stamba blong “famle” we faef no sikis pikinini i stap long hem. Mama ya i stap wetem ol pikinini ya, ale hem i traem soem lav long olgeta mo lukaot long olgeta olsem wan rili mama. Ol pikinini ya oli stap tugeta long “famle” ya wetem “mama” ya gogo oli kam bigwan mo oli naf blong aot long “haos” mo lukaot long olgeta nomo. Long ol wanwan “famle” ya, i gat sam pikinini we oli bigwan lelebet, mo sam we oli smol nomo, mekem se ol pikinini oli gat sam bigfala mo sam smol “brata” mo “sista.” Ale, olgeta evriwan oli lanem blong givgivhan long olgeta, mo oli no gruap we oli stap tingbaot olgeta nomo. Olgeta we oli lukaot long plan ya, oli traem blong putum ol pikinini ya long wan “famle” taem oli smol nomo. Sipos i gat sam pikinini we oli stret brata mo sista finis, oli no seraotem olgeta, be oli putum olgeta long semfala “famle.”

Maet wan vilej i gat samwe 15 “famle” long hem. Wanwan famle i gat prapa haos blong hem. Olgeta pikinini oli lanem blong givhan long “mama” blong olgeta mo mekem wok long haos. Sipos i no gat wan papa wetem olgeta, oli meksua se wan man i stap kam luk olgeta oltaem, blong givim advaes olsem wan papa mo blong stretem pikinini taem oli nidim. Olgeta pikinini oli stap skul. Wanwan “famle” i kasem naf mane evri manis blong pem ol samting we oli nidim. Oli pem kakae mo klos long ples blong olgeta nomo. Oli mekem ol samting ya blong soemaot long ol pikinini olsem wanem blong laef olsem wan famle, wetem ol trabol mo glad we wan prapa famle i stap kasem. Olsem nao, ol pikinini ya oli save gat wan laef we i klosap sem mak long ol narafala pikinini. Tijing ya i stap mekemrere olgeta from wok we bambae oli gat taem oli kam bigwan nao oli gat ol prapa pikinini blong olgeta.

No Faenem Yet Gudfala Rod Blong Stretem

Ol grup ya, ol SOS Vilej Blong Ol Pikinini, mo UNICEF, oli mekem gudfala wok blong traem givhan long ol pikinini ya we oli nidim spesel help. Be olgeta evriwan oli luksave se i gat samfala yet we oli no gat wan laef olsem ol narafala. Oli no save mekem pikinini we leg blong hem i nogud, i wokbaot gud. Oli no save stretem bren blong pikinini we i hafhaf long tingting. Oli no save stretem ol divos mo joenem papa mo mama ya long stret pikinini blong tufala bakegen, mo oli no save mekem wan papa no mama we i ded i laef bakegen blong i save holem mo lavem pikinini blong hem.

Yes, ol man nomo oli no naf blong stretemgud trabol blong ol pikinini. !Be i gat wan rod blong stretem! Yes, mo samting ya bambae i kamaot i no longtaem nating. ?Olsem wanem?

[Futnot]

[Tok blong pija long pej 8]

Pikinini i gat raet blong kasem lav long papa mama, mo i nidim samting ya tu