?From Wanem i No Gat Fis Long Ol Net?

George we i gat 65 yia mo i stap go huk long solwota long Not Is blong kantri blong Inglan, i talem se: “Mi luk ol gudfala yia we i gat fulap fis mo ol nogud yia we i no gat fis, be neva mi luk wan rabis taem olsem naoia. Olgeta fis, olsem samanfis, ol defren kaen waet fis, los, mo naura, klosap oli lus olgeta.”

GEORGE i stap wari, mo ol narafala man we oli stap huk long ol seven bigbigfala solwota blong wol, olgeta tu oli stap wari. Wan man Peru, nem blong hem Agustín, i kapten blong wan fising bot we hevi blong hem 350 tan, mo hem i talem se: “Twelef yia bifo, ol sadin oli stat blong lus. Long Peru, long ol yia we oli pas, mifala i faenem se fis i fulap oltaem, be naoia mifala i save huk blong plante manis be blong nating nomo from we i no moa gat fis. Bifo, mifala i no stap go aot moa long 25 kilometa long so, be naoia mifala i stap go 300 kilometa blong lukaot fis.”

Wan man, nem blong hem Antonio, we i laef long Galicia long Spen, i talem se: “Long ol 20 yia we oli pas, mi mekem wok blong hukum fis, mo mi luk olsem wanem ol fis oli stap lus sloslo. I luk olsem se yumi bin tekemaot plante tumas fis, nao ol niuwan we oli bon oli no naf blong tekem ples blong olgeta we yumi karemaot.”

Man i save tekem foto blong ples we buldosa i pusumaot mo spolem ol dakbus. Be hem i no save tekem foto blong ples we man i karemaot plante tumas fis long solwota. I no longtaem, ol man we oli wok long United Nations Food and Agriculture Organization oli givim woning se ol man oli stap karemaot plante tumas fis long solwota. Oli talem se: “Trabol ya i bigwan tumas mo i mekem evriwan oli wari, from we samwe 75 pesen blong ol gudfala ples blong fising long wol, ol man blong huk oli stap yusum fulwan, no maet oli yusum bitim mak, no klosap i no moa gat fis i stap long olgeta.”

Wan man aot long evri 5 man long wol, oli dipen long fis blong givim ol gudfala samting long bodi, we ol narafala man oli kasem long mit, melek blong buluk, mo eg blong faol. Be naoia ol fis ya we ol man oli nidim tumas, oli stap long bigfala denja blong lus olgeta. I gat sam ples nomo long solwota we ol fis oli plante. Blong talem stret, long plante ples long ol bigbigfala solwota blong wol, i gat smol samting nomo we i laef i stap long hem. Ol ples we yumi save faenem plante fis, oli stap klosap long so, from we taed aninit long dip solwota i karem i kam antap fulap gudfala kakae we ol fis oli laekem. OI gudfala samting ya oli givim kakae long ol smosmol gras olsem nalumlum, nao ol fis oli stap kakae ol nalumlum ya. ?Wanem samting we ol man blong hukum fis oli stap mekem blong spolem ol ples blong fis, we olgeta wan i nidim blong kasem fis blong winim mane long hem? Stori blong wan ples blong fis bambae i givim ansa blong kwestin ya.

Grand Banks—Trabol i Stat

Wantaem nomo, ol man oli hivap long wan niufala ples we oli faenem gol long hem. Hemia i sem mak long samting we i hapen taem wan man Itali, John Cabot,a kapten blong wan sip we i aot long Inglan blong krosem bigfala solwota, i kasem Atlantik. Klosap long Kanada, hem i faenem Grand Banks, ples we solwota i no dip tumas mo fis i fulap long hem. Hemia faef yia nomo afta long trip blong Christopher Columbus long 1492, we plante man oli savegud long hem. I no longtaem biaen, plante handred man blong hukum fis oli krosem Atlantik blong go huk long Grand Banks ya. Ol man long Yurop oli sapraes blong luk we ol los oli fulap gud long ples ya, oli neva luk wan ples olsem.

Fis ya los i sas olsem gol, waet mit blong hem i gud tumas mo i no gat gris long hem. Tede yet, plante man long olgeta ples blong wol oli pem fis ya moa i bitim ol narafala fis. Ol fis ya los we oli faenem long solwota blong Atlantik, sam oli hevi olsem wan kilo, sam oli kasem 9 kilo, be sam los long Grand Banks oli bigwan olsem saes blong wan man. Long ol handred yia biaen, ol man blong huk oli save kasem moa fis afta we oli lanem ol niufala rod blong kasem fis, hemia ol bigfala net, mo ol longfala string we oli hangem plante taosen huk long olgeta mo bot i toem.

?Wanem Samting i Kamaot Taem Ol Man Oli Mekem Bisnes Blong Salem Fis?

Long ol yia1800, sam man long Yurop oli wari se bambae i no moa gat fis, speseli fis ya we oli kolem herring. Man ya, Profesa Thomas Huxley, presiden blong British Royal Society, i toktok long wan miting long London (1883 International Fisheries Exhibition), i se: “I gat fulap fis long solwota, mo namba blong fis we yumi kasem i smol nomo . . . mi ting se bigfala ples blong ol los . . . mo maet ol narafala ples blong fis tu long ol bigbigfala solwota, bambae oli no neva save finis.”

Bighaf blong ol man oli agri long tingting ya blong Huxley, nating we ol man oli stat blong go huk long Grand Banks wetem ol bot we oli gat enjin. Long yia 1925, Klarens Birdseye blong Massachusetts long Yunaeted Stet, i wokem wan fasin blong mekem fis i kam kolkol kwiktaem gogo i strong olsem aes. Long ol yia biaen, ol man oli wantem kasem plante moa los. Taswe, ol man blong huk oli stat yusum ol bigfala net we bot we i gat enjin i toem, blong oli save kasem plante fis wantaem. Be i gat sam moa samting yet we i spolem ol fis.

Long 1951, wan bot blong Briten we i defren olgeta, i kam huk long Grand Banks ya. Hem i longfala olsem 85 mita, mo i hevi olsem 2,600 tan. Hemia i faswan bot we i gat samting olsem wan kolrum long hem blong mekem fis i kam kolkol kwiktaem gogo i strong olsem aes. I gat wan lada biaen long bot ya wetem wan winis long hem blong pulum ol bigbigfala net oli kam insaed long bot. Mo long dek daon, bot ya i gat ol mesin blong karemaot ol bun mo skin blong fis, mo i mekem mit blong fis i kolkol gogo i strong olsem aes. Wetem ol spesel mesin blong faenem ol fis, ol man blong huk oli save lukaot fis long dei mo long naet long plante wik, we oli no spel nating.

Ol narafala kantri oli luksave se hemia i wan gud rod blong winim mane, ale i no longtaem plante handred bot we oli yusum net, mo fasin ya blong mekem fis i kolkol kwiktaem gogo i kam strong olsem aes, oli stap kasem klosap 200 tan fis long wan aoa nomo. Sam bot we oli hevi olsem 8,000 tan, oli gat ol net we oli naf blong blokem wan bigfala jet plen.

Wan Laswan Trabol

Wan buk (Ocean’s End) i talem se: “Long ol yia afta 1970, plante man oli holem giaman tingting ya yet se yumi no save karemaot evri fis we i stap long solwota, i gat fulap fis we oli no save finis.” Be long ol yia 1980, i gat plante moa bigbigfala bot we oli go long Grand Banks blong huk. Ol saentis oli givim woning se namba blong los i stap godaon. Be plante taosen man long taem ya oli dipen long fis blong winim mane, mo ol man blong politik oli no wantem mekem desisen we i save mekem ol man ya oli kros long olgeta. Long yia 1992, ol saentis oli givim wan ripot we i mekem ol man oli sapraes, se long ol 30 yia we oli pas, 98.8 pesen blong fis ya los oli lus. Ale oli blokem ol man blong oli no moa go huk long Grand Banks. Be desisen ya i let tumas. Faef handred yia afta we oli faenem gudfala ples ya we i wan long ol beswan ples blong fising long wol, i no moa gat fis nating long hem.

Ol man blong fising oli ting se ol los bambae oli kam fulap bakegen. Be los i wan fis we i no save kam plante hareap, from we oli tekem plante yia blong kam bigwan mo oli save laef moa long 20 yia. Stat long 1992 kam kasem naoia, tingting blong olgeta blong wantem se ol fis ya oli kam plante bakegen, i no kamtru nating.

Trabol Long Saed Blong Fising Long Ful Wol

Trabol we i hapen long Grand Banks i sem mak long samting we i stap hapen long olgeta ples blong wol, taem ol man oli mekem bisnes blong salem fis. Long yia 2002, Minista blong Envaeromen long Briten i talem se: “Ol man blong huk, klosap oli spolem finis 60 pesen blong ol ples we ol fis oli stap long hem long ol bigbigfala solwota blong wol.” Tuna, sofis, sak, mo stonfis oli sam long ol fis we oli stap lus.

Plante rij kantri oli no moa gat prapa ples blong olgeta blong huk, ale naoia oli stap lukaot ol ples longwe. Long solwota blong Afrika, i gat sam ples yet we oli fulap gud long fis. Ol man we oli rul long Afrika oli akseptem olgeta we oli gat laesens blong fising, from we hemia nao rod blong gavman i winim mane long ol narafala kantri. Yumi kasem save from wanem ol manples oli kam kros taem ol narafala man oli spolem ol fis long ples blong olgeta.

?From Wanem Ol Man Oli Gohed Blong Huk Bitim Mak?

Man we i ridim ol save ya, maet hem i ting se ansa blong problem ya i isi nomo, hemia se oli mas blokem ol man blong oli no moa bitim mak taem oli go huk. Be i no isi blong mekem olsem. Bisnes long saed blong fising i nidim bigfala mane blong pem ol tul blong fising. Maet wanwan man i wantem se hem nomo bambae i gohed blong huk, ol narafala bambae oli stop. Evriwan oli tingting olsem, ale i no gat wan long olgeta we i stop. I mowas taem ol gavman oli putum plante mane i go insaed long ol kampani blong fising, ale olgeta tu oli stamba blong trabol ya. Wan niuspepa (Issues in Science and Technology), i talem se: “Ol kantri oli luksave se ol rul we [Yunaeted Neson] i putumap blong protektem ol fis oli gud, mo ol narafala kantri oli sud folem, be olgeta oli stap brekem ol rul ya.”

Ol man we oli joen long kompetisen long saed blong fising, olgeta tu oli gat fol. Buk ya New Scientist, i tokbaot wan stadi we oli mekem long Yunaeted Stet, i se: “Long solwota klosap long Meksiko, ol man we oli joen long kompetisen blong fising, oli stap hukum 64 pesen blong ol defren kaen fis we oli stap lus.” Nating we ol man blong politik oli kasem save long stamba blong trabol we ol man blong kompetisen long fising mo olgeta we oli gat bisnes blong salem fis oli mekem, oli tingbaot moa blong mekem ol man oli glad long olgeta, i bitim we oli putum ol rul blong protektem ol fis.

?Olsem wanem? ?Yumi save protektem ol ples we ol fis oli laef long hem? Wan man we nem blong hem Boyce Thorne-Miller i talem long buk blong hem (The Living Ocean) se: “I no gat wan spesel samting we i save sevem ol defren kaen fis, nomo se, ol man oli mas jenisim tingting blong olgeta.” Yumi glad blong save se Man ya we i wokem heven mo wol, Jeova God, i stanemap wan Kingdom finis we bambae i meksua se ful wol i stapgud.—Daniel 2:44; Matiu 6:10.

[Futnot]

[Tok blong makem poen long pej 21]

Fasin ya blong hukum fis bitim mak i spolem ol fis, olsem we buldosa i spolem dakbus

[Tok blong makem poen long pej 22]

“Samwe 75 pesen blong ol gudfala ples blong fising long wol, ol man blong huk oli stap yusum fulwan, no maet oli yusum bitim mak, no klosap i no moa gat fis i stap long olgeta.”—United Nations Food and Agriculture Organization

[Tok blong makem poen long pej 23]

Wan man aot long evri 5 man long wol, oli dipen long fis blong givim ol gudfala samting long bodi, we ol narafala man oli kasem long mit, melek blong buluk, mo eg blong faol

[Tok blong pija long pej 23]

Kambodia

[Tok blong pija long pej 23]

Ol bigfala bisnes blong fising, Alaska

[Tok blong pija long pej 23]

Demokratik Ripablik Blong Kongo

[Foto Credit Line blong pija long pej 20]

© Janis Miglavs/DanitaDelimont.com

[Foto Credit Lines blong pija long pej 22]

Top: © Mikkel Ostergaard/Panos Pictures; middle: © Steven Kazlowski/SeaPics.com; bottom: © Tim Dirven/Panos Pictures