Ol Drong Man Long Saed Blong Speret​—⁠?Hu Ya Olgeta Ya?

“Sore tumas long gudfala hat blong king blong ol drong man blong Efrem.”​—⁠AESEA 28:⁠1.

1. ?Plante man oli hop se wanem bambae i kamaot long wol? ?Ol hop blong olgeta bambae oli kamtru?

YUMI sek long plante samting we oli stap kamaot long wol naoia. I gat sam bigfala jenis long politik blong plante nesen blong wol. Naoia Yunaeted Nesen i joen moa long ol bisnes ya. Ol samting ya oli wekemap tingting blong fulap man. Long Desemba 1989, nyuspepa ya Detroit Free Press i talem se: “Wol ya i kasem yia ya 1991, nao pis i stat kamaot.” Wan magasin long Rasia i talemaot se: “Mifala i rere blong tanem ol tul blong faet oli kam tul blong wokem garen.” Sekretari-jenrol blong Yunaeted Nesen i talem se: “Mifala i no moa faet long ‘kol wo’.” Yes, ol man oli hop se wol ya bambae i gat pis. Mo i klia se wol ya i stap jenis. I no longtaem, i bin gat wan faet i kamaot long Golf. Samting ya i soemaot se wol i save jenis kwiktaem nomo. ?Be wol blong naoia bambae i kasem trufala pis mo seftaem mo ol gudfala frut blong ol fasin ya? !No gat! Wan bigfala trabol i stap kam long wol ya. !Trabol ya bambae i mekem wol mo faondesen blong hem i seksek! Ol skul oli stap dip insaed long trabol ya.

2. ?Olsem wanem ol samting we i kamaot tede long wol i laenap wetem plante samting we i hapen long Isrel mo Juda bifo?

² Sam samting we oli kamaot long Isrel mo Juda long ol yia we oli ron biaen long 800 mo 700 B.K.T.,a oli pija blong bigfala trabol we bambae i kamaot long wol ya. Long taem bifo tu, ol man oli ting se oli kasem pis. Be God i yusum profet ya Aesea blong givim woning long olgeta se hop blong olgeta long pis i wan drim nomo. Smoltaem biaen, Jeova i soemaot samting ya. Sem mak tede, Jeova i yusum ol Wetnes blong hem blong givim woning long ol man. Sipos oli ting se pis bambae i kam from ol hadwok blong ol man nomo, oli stap bilivim wan gyaman hop nomo. Naoia yumi ridim woning we Jeova i givim long profet tok blong Aesea japta 28, mo yumi traem luksave olsem wanem hem i stret long taem blong yumi tede. Aesea i raetemdaon profet tok ya bifo 740 B.K.T. Long taem ya, ating rabis King Pika i rul long Isrel, mo stronghed King Ehas i rul long Juda.

“Ol Drong Man Blong Efrem”

3. ?Aesea i talemaot wanem strong tok panis?

³ Tok blong Aesea japta 28:1 i mekem yumi sek, i se: “Sore tumas long gudfala hat blong king blong ol drong man blong Efrem. Ol naes flaoa oli flasem ples we i hed blong krik, antap long gudfala graon blong olgeta we oli drong long waen. !Be sore tumas ol flaoa ya oli stap kam drae!” !Ol man Isrel oli sek long ol strong tok panis ya! ?Hu ya ol “drong man blong Efrem”? ?Wanem ya “gudfala hat blong king” blong olgeta? ?Mo wanem ya “ples we i hed blong krik, antap long gudfala graon”? Impoten moa, ?ol tok ya oli minim wanem long yumi tede?

4. (a) ?Hu ya laen blong Efrem? ?Wanem ya ples we i hed blong krik, antap long gudfala graon? (b) ?From wanem ol man Isrel oli harem sefgud?

⁴ I gat ten laen long Isrel. Laen blong Efrem i bigwan moa i bitim ol narafala laen. Samtaem “Efrem” i minim ful kingdom blong Isrel long not. Taswe “ol drong man blong Efrem” i sem mak olsem ol drong man blong Isrel. Sameria i stampa taon blong Isrel. Hem i stap long ples we i hed blong krik, antap long wan flat ples we graon blong hem i gud tumas, mo hem i antap long hil. Taswe profet tok ya “hed blong gudfala graon” i minim Sameria. Taem Aesea i raetemdaon profet tok ya, wosip blong ol man Isrel i kam nogud. Oli stap mekem ol rabis fasin nomo. Mo tu long saed blong politik, nesen ya i fren wetem Siria. Tufala nesen ya i agensem Juda. Taswe, Isrel i ting se hem i stap sefgud. (Aesea 7:​1-9) Biaen, i no longtaem, bambae samting ya i mas jenis. Wan bigfala trabol i stap kam long olgeta. From samting ya, Jeova i talem se: “Sore tumas long gudfala hat blong king blong ol drong man blong Efrem.”

5. (a) ?Wanem ya gudfdala hat blong king blong Isrel? (b) ?Hu ya ol drong man blong Efrem?

⁵ ?Wanem ya “gudfala hat blong king”? Hem i saen blong raet mo paoa blong rul. I klia se “gudfala hat blong king” i minim we Isrel i rulum hem wan. Hem i no dipen long Juda. Be wan samting bambae i hapen blong spolem independen rul blong Isrel. ?Oraet, hu ya “ol drong man blong Efrem”? Sameria i fulap long hiten wosip we i joen wetem rabis fasin. Taswe i mas gat fulap drong man long Isrel. Be Baebol i tokbaot wan kaen fasin drong we i nogud moa. Yumi ridim Aesea 29:​9, i se: “Olgeta oli drong, be i no from waen. Olgeta oli no save wokbaot gud, be i no from alkol.” Yes, oli drong long saed blong speret nomo. Fasin drong ya i doti, i lidim man long rod blong ded nomo. I klia se ol lida blong Isrel oli drong long saed blong speret. Samting ya i tru moa long ol lida blong skul blong hem.

6. ?From wanem Isrel bifo i drong?

⁶ ?From wanem nesen blong Isrel bifo i drong long saed blong speret? Bigfala risen: From we hem i stap fren wetem Siria agens long Juda, nao ol lida blong Isrel oli harem gud, oli ting se oli stap sef. Fasin drong ya long saed blong speret i mekem se Isrel i drim, i no moa luksave ol samting we i rili hapen. Olsem wan prapa drong man, hem i ting se hem i stap oraet nomo. Be i no gat wan gudfala risen blong tingting olsem. Mo tu, Isrel i flas from we hem i frengud wetem nesen ya Siria. I olsem we hem i flasem hem wetem ol naes flaoa. Be Aesea i talem se ol flaoa ya oli stap kam drae, i no longtaem bambae oli ded.

7, 8. ?Nating we Isrel bifo i harem gud, be bambae wanem i mas hapen long hem?

⁷ Aesea japta 28:2 i makem poen ya i se: “!Yufala i lesin! Jeova i gat wan man blong hem we i strong mo i gat paoa. Bambae hem i olsem bigfala tanda mo ol ston blong aes we oli foldaon. Bambae hem i olsem wan win we i spolem ol samting, mo olsem wan tanda we i faerap, nao bigfala ren i foldaon, wora i ron bigfala. Long paoa blong hem bambae i sakem ol samting oli foldaon long graon.” ?Hu ya “man . . . we i strong mo i gat paoa”? Long taem blong nesen blong Isrel bifo, hemia i minim nesen blong Asiria we i gat bigfala paoa. Hem i rul long raf fasin, i no gat sore. Bambae nesen ya i mas kam long Isrel olsem wan bigfala tanda we i faerap, olsem bigfala ren we i foldaon, i wasemaot evri samting. ?Bambae wanem i kamaot from?

⁸ Aesea i gohed long profet tok blong hem, i se: “Ol leg bambae oli purumbut long gudfala hat blong king blong ol drong man blong Efrem. Mo ol naes flaoa we oli stap kam drae, we oli stap long ples we i hed blong krik, antap long gudfala graon, oli mas kam olsem ol fas frut blong figtri, bifo long hot taem. Taem wan man i luk frut ya, taem hem i stap long han blong hem yet, hem i solemdaon frut ya.” (Aesea 28:​3, 4) Long ae blong ol man Asiria, stampa taon blong Isrel, Sameria, i olsem frut blong figtri we i raep gud, i rere blong oli pulum mo solemdaon hem. Bambae oli purumbut long fasin fren blong Isrel wetem Siria, we i flasem Isrel olsem ol naes flaoa. Ol fren ya oli no save givhan long hem long dei blong panis blong hem. Moa wos, leg blong ol enemi blong hem, ol man Asiria, bambae oli smasem independen rul blong hem we i olsem hat blong king. !Sore tumas long nesen ya!

‘Ol Pris Mo Profet Oli Go Krangke’

9. Maet Juda i ting se Jeova i givim wan mesej we i moa gud long hem i bitim Isrel bifo. ?From wanem?

⁹ Yes, wan bigfala panis i stap fored long nesen blong Isrel. Panis ya we Jeova God i bin givim woning from, i kasem nesen ya long 740 B.K.T. Long yia ya, Asiria i agensem Sameria, i winim mo spolem hem. Hem i finisim independen nesen blong Isrel long not. Biaen, bambae yumi luk olsem wanem ol samting ya we i kamaot long Isrel bifo i wan woning long ol gyaman skul tede. ?Be olsem wanem long nesen long saot, Juda, we i olsem sista blong Isrel? Jerusalem i stampa taon blong Juda. Long taem blong Aesea, haos prea blong Jeova i stanap yet long Jerusalem. Ol pris oli stap mekem wok blong olgeta long haos ya. Mo ol profet olsem Aesea, Hosea, mo Maeka oli stap talemaot ol profet tok long nem blong Jeova. ?Oraet, Jeova i givim wanem mesej long Juda?

10, 11. ?Nesen blong Juda i stap mekem wanem rabis fasin?

¹⁰ Aesea i gohed i se: “Olgeta ya tu [hemia ol pris mo ol profet long Jerusalem]​—⁠waen i mekem olgeta oli go krangke. Mo alkol i mekem se oli no save wokbaot gud. Ol pris mo ol profet​—⁠olgeta oli go krangke from alkol ya.” (Aesea 28:​7a) I klia se ol lida blong skul blong Juda oli drong tu. Ating oli sem mak long ol man Isrel. Samfala oli dring prapa alkol, mo oli drong from. Sipos i olsem, hemia i wan samting blong sem. From we Loa blong God i talem se taem ol pris oli stap wok long haos blong God, i tabu blong olgeta oli dring alkol. (Levitikas 10:​8-11) Sipos oli drong long haos blong God, oli mekem rabis fasin we i agensem Loa blong God olgeta.

¹¹ Be samting we i moa nogud se nesen blong Juda i drong long saed blong speret. Yumi lanem finis we Isrel i mekem fren wetem Siria agens long Juda. Be Juda i mekem fren wetem nesen blong Asiria, nao hem tu i ting se hem i stap sef. (2 King 16:​5-9) Nating we haos wosip blong God mo ol profet blong hem oli stap long Juda, be nesen i no trastem Jeova. Juda i trastem ol man nomo. Ol lida blong hem oli no kea, oli ting se oli sefgud from we oli fren wetem nesen blong Asiria. Fasin ya i sem mak long fasin blong nesen blong Isrel long not, we hem i drong long saed blong speret. Jeova i no laekem nating fasin ya.

12. ?Wanem bambae i kamaot from fasin drong blong Juda long saed blong speret?

¹² Aesea i gohed i se: “Waen i mekem tingting blong olgeta i fasfas. Mo alkol i mekem se oli no save wokbaot gud. Oli no save lukluk gud, oli wokbaot krangke nomo. Mo ol disisin blong olgeta oli seksek, oli no stanap strong. Ol tebel oli fulap long doti traot​—⁠hem i kavremap evri ples, i no gat ples we i klin.” (Aesea 28:7b, 8) Ating samfala we oli drong oli traot long haos blong God. Be samting we i moa nogud, ol pris mo ol profet, we oli talem se oli stap lidimgud ol man blong wosip, oli traot ol doti samting nomo long saed blong speret. Mo tu, bighaf blong ol profet oli twistim ol jajmen blong olgeta. Oli talemaot ol gyaman profet tok long saed blong fyuja blong nesen ya. Yes Juda i doti long saed blong speret. From samting ya, bambae Jeova i panisim hem.

Ol Drong Man Long Saed Blong Speret Tede

13. ?Wanem i kamaot long faswan handred yia K.T. we i laenap wetem samting we i hapen long Isrel mo Juda bifo? ?Mo wanem samting i kamaot tede we i laenap wetem tufala nesen ya bifo?

¹³ ?Ol profet tok ya blong Aesea oli kamtru long Isrel mo Juda bifo nomo? !No gat! Jisas mo aposol Pol tufala i talem bakegen profet tok ya blong Aesea long saed blong fasin drong long speret. Mo tufala i talem se profet tok ya i stret long ol lida blong ol skul long taem blong tufala. (Aesea 29:​10, 13; Matyu 15:​8, 9; Rom 11:⁠8) Samting we i kamaot long taem blong Aesea i kamaot tede tu. Hem i kamaot long Krisendom,b hemia wan ogenaesesen blong ol skul long wol we oli stap talem se oli man blong God. Oli no stanap strong long saed blong trutok mo oli no dipen long Jeova. Tufala saed blong Krisendom, Katolik mo Protestan, tufala i trastem ol man blong wol ya nomo. Taswe hem i no save wokbaot gud, hem i olbaot, olsem ol drong man long Isrel mo Juda. Tufala nesen ya bifo we tufala i drong long saed blong speret, tufala i stret pija blong ol lida blong Krisendom tede. Bambae yumi luksave from wanem.

14. ?Olsem wanem ol lida blong Krisendom oli drong olsem ol lida blong Sameria mo Jerusalem bifo?

¹⁴ Olsem Sameria mo Jerusalem bifo, Krisendom i bin dring fulap waen. Hemia i min se hem i fren wetem fulap lida blong politik. Long 1919, Krisendom i leftemap Ligofnesen. Jisas i talem se ol Kristin oli no mas joen long ol bisnes blong wol. Be ol lida blong Krisendom oli traehad blong fren gud wetem ol lida blong politik. (Jon 17:​14-16) Samting ya we i olsem waen i mekem ol lida blong ol skul oli harem gud. (Skelem wetem Revelesen 17:⁠4.) Taem ol lida blong wol oli askem advaes blong olgeta, oli laekem. Mo oli glad blong fren wetem ol haeman blong wol ya. From samting ya, oli no save lidimgud ol man long saed blong speret. Oli traot ol samting we i doti nomo. Oli no talemaot klin mesej blong trutok. (Sefanaea 3:⁠9) Ae blong olgeta i no save luk gud mo tingting blong olgeta i fasfas. Taswe fasin blong olgeta blong lidim ol man i no save mekem we ol man oli stap sefgud.​—⁠Matyu 15:⁠14.

“Oda Antap Long Narafala Oda”

15, 16. ?Long taem blong Aesea, ol man oli tingting olsem wanem long ol woning we Aesea i givim?

¹⁵ Samtaem afta 800 B.K.T., Aesea i mekem rabis fasin blong ol lida blong Juda i kam long klia ples. ?Oli tingting olsem wanem long samting we Aesea i talem? !Oli no laekem nating! Taem Aesea i gohed nomo blong talemaot ol woning blong God, ol lida blong skul blong Juda oli ansa long hem se: “?Bambae man ya i tijim hu long ol save? ?Bambae hem i mekem hu i kasem save long ol samting we i bin harem? ?Bambae hem i mekem olsem long olgeta we oli no moa dring melek, long olgeta we oli no moa titi?” (Aesea 28:⁠9) Yes, i olsem we oli talem se: ‘?Aesea i ting se i tok long hu? ?Long ol smol bebi nomo?’ Ol lida blong skul long Jerusalem oli ting se oli bigman finis. Oli ting se oli naf blong mekem ol disisin blong olgeta nomo. Oli ting se oli no nidim blong lesin long ol tok ya we Aesea i talem bakegen, bakegen, bakegen.

¹⁶ Ol lida blong skul ya oli laf long Aesea from we hem i stap prij. Oli jikim hem se: “Hem i stap talem ‘oda antap long narafala oda, oda antap long narafala oda, rul antap long narafala rul, rul antap long narafala rul, jenisim hemia lelebet, jenisim hemia lelebet.’ ” (Aesea 28:10) Oli stap talem se: ‘Oltaem Aesea i stap talem sem samting bakegen. Hem i stap talem se: “!Hemia nao oda blong Jeova! !Hemia nao oda blong Jeova! !Hemia rul blong Jeova! !Hemia rul blong Jeova!” ’ Long olfala lanwis Hibru, Aesea 28:10 i olsem wan store we pikinini i talem bakegen oltaem. Hemia nao tingting blong ol lida long taem blong Aesea: Tok blong profet Aesea i sem mak evritaem, mo i olsem tok blong pikinini nomo.

17. ?Tede plante man oli tingting olsem wanem long woning we ol Wetnes blong Jeova oli talemaot?

¹⁷ Tingting blong ol man long faswan handred yia K.T.c i sem mak. Oli ting se Jisas mo ol disaepol blong hem oli stap talem sem samting oltaem. Mo ol tok blong olgeta i no waes long tingting blong ol man blong wol. Ol lida blong skul blong ol man Jyu oli ting se ol disaepol blong Jisas oli man bus, oli no skul gud, mo God i no glad long olgeta. (Jon 7:​47-49; Ol Wok 4:13) Tede plante man oli tingbaot ol Wetnes blong Jeova long sem fasin. Ol Wetnes oli no bin go long ol spesel kolej blong Krisendom. Oli no yusum ol flas nem no ol spesel toktok we ol lida blong skul oli lanem long ol kolej blong olgeta. Taswe ol haeman long Krisendom oli luk olgeta olsem we oli man nating nomo. Oli ting se ol Wetnes oli mas save samting ya, mo oli mas soemaot respek long ol lida blong ol skul.

18. ?Tede ol lida blong ol skul oli no luksave wanem samting?

¹⁸ Be ol lida blong ol skul ya oli no luksave wan samting. Long taem blong Aesea, nating we ol haeman oli no harem mesej blong hem, be Aesea i stap talemaot trutok. !Ol woning blong hem oli kamaot tru! Sem mak tede, ol woning we ol Wetnes blong Jeova oli stap talemaot oli tru nomo. Oli stanap long trutok, we i kamaot long Tok blong God, Baebol. (Jon 17:17) From samting ya, bambae oli kamaot tru.

Panis

19. ?Wanem samting i fosem ol man Juda blong lesin long ol strenja we oli tok long narafala lanwis we i no klia gud?

¹⁹ Nao yumi ridim Aesea 28:​11, i se: “Bambae hem i yusum olgeta we oli no save toktok gud mo olgeta we oli gat defren lanwis blong tok long ol man blong nesen ya.” Ol man Juda oli ting se ol tok blong Aesea i olsem wan narafala lanwis. Taem Asiria i agensem Isrel, nao i winim hem, Juda i stap gud. Nating we i olsemia, be biaen Jeova i yusum wan narafala strenja, Nebukadnesa, blong panisim Juda. (Jeremaea 5:​15-17) Long tingting blong ol Hibru man ya, lanwis blong ol man Babilon i strong, mo i olsem we man i no save toktok gud. Be long 607 B.K.T., wan samting i hapen we i fosem olgeta blong lesin long lanwis ya. Long taem ya, ol man Babilon oli spolem Jerusalem mo haos wosip blong hem, mo oli tekem ol man Jerusalem oli kalabus long Babilon. Tede, i no longtaem bambae Krisendom i mas kasem panis tu. ?From wanem? From we hem i olsem Juda bifo, hem i no harem ol woning blong Jeova.

20, 21. ?Oltaem ol Wetnes blong Jeova oli stap talemaot wanem? ?Be ol lida blong Krisendom oli no wantem mekem wanem?

²⁰ Profet tok ya i tokbaot ol man olsem, i se: “Hemia ol man we hem i bin talem long olgeta se: ‘Hemia nao ples blong spel. Ol man we oli taed oli save spel. Ples ya i isi nomo.’ Be ol man ya oli no wantem harem tok ya. Long tingting blong olgeta, tok blong Jeova i olsem ‘oda antap long narafala oda, oda antap long narafala oda, rul antap long narafala rul, rul antap long narafala rul, jenisim hemia lelebet, jenisim hemia lelebet.’ From samting ya, oli save go, mo bambae oli foldaon long baksaed blong olgeta. Bambae oli brok, oli foldaon long wan trap, mo oli kalabus.”​—⁠Aesea 28:​12, 13.

²¹ Aesea i talemaot mesej blong God nomo. Ol Wetnes blong Jeova tu oltaem oli talem long Krisendom se hem i mas putum tingting blong hem i stap strong long tok blong Jeova. Be Krisendom i no wantem harem. Long tingting blong olgeta, i olsem we ol Wetnes oli stap tok long narafala lanwis, we i no klia gud. Oli no kasem save long lanwis ya. Oli no wantem talemaot Kingdom blong God mo nyufala wol long ol man. Taswe i olsem we oli no wantem se ol man we oli taed oli spel gud. Long defren fasin, i olsem we hem i drong long waen, from we hem i harem gud long fasin fren blong hem wetem wol. Hem i sapotem ol plan blong ol lida blong politik blong traem stretem ol trabol blong ol man. Olsem ol man Jyu long taem blong Jisas, hem i no mekem se Kingdom i ples blong spel blong hem. Mo hem i no wantem talemaot Kingdom ya long ol narafala tu.​—⁠Matyu 23:13.

22. ?Jeova i givim wanem woning long ol lida blong Krisendom?

²² From samting ya, profet tok blong Aesea i olsem wan woning long ol lida blong ol skul. Hem i givim woning long olgeta se i gat wan taem long fyuja we Jeova i no moa yusum ol Wetnes blong hem blong talemaot tok blong hem. Kolosap nao, Jeova nomo bambae hem i mekem “oda antap long narafala, rul antap long narafala rul” i kamtru long wol ya. Samting ya i minim se Krisendom bambae i kasem bigfala panis. Ol lida blong hem mo ol man we oli stap folem olgeta bambae ‘oli brok mo oli foldaon long trap, mo oli kalabus.’ Yes, olsem hem i mekem long Jerusalem bifo, bambae hem i spolemgud ol skul blong Krisendom. !Bambae ol man oli sek, from oli ting se samting ya i no save hapen long Krisendom! !Strong panis ya bambae i kam long ol lida blong ol skul from we oli laekem moa blong stap drong long saed blong speret i bitim we oli harem ol woning blong Jeova!

[Ol futnot]

?Yu Yu Save Eksplenem?

◻ ?Hu ya ol drong man blong Efrem? ?From wanem oli drong?

◻ ?Olsem wanem sam man oli purumbut long ol gudfala hat blong king blong ol drong man blong Efrem?

◻ ?Wanem rabis fasin blong Juda we Aesea i soemaot?

◻ ?Tede hu ya ol drong man long saed blong speret?

◻ ?From wanem Krisendom i mas harem woning blong ol samting we i kamaot long Juda bifo?