“!Yufala i Presem Ja!”
“Olgeta samting we oli gat laef—oli mas presem Ja. !Yufala i presem Ja!”—OL SAM 150:6, NW.
1, 2. (a) ?Kristin Skul i gru kasem wanem mak long faswan handred yia? (b) ?Ol aposol oli bin givim wanem woning? (c) ?Olsem wanem apostasi i stat?
JISAS i putum ol disaepol blong hem long Kristin kongregesen,a we i gru bigwan long faswan handred yia. Nating se ol skul oli agensem olgeta tumas, ‘gud nyus ya, oli talemaot long olgeta man long wol.’ (Kolosi 1:23) Be afta long ded blong ol aposol blong Jisas Kraes, sloslou Setan i pulum ol man blong mekem apostasi.b
2 Bifo, ol aposol oli bin givim woning long saed ya. Eksampel, Pol i talem long ol elda long Efesas se: ‘Yufala i mas stap lukaotgud long yufala mo long ol man ya we tabu speret i putum olgeta oli stap finis long han blong yufala. Yufala i mas stap lukaot long ol man long kongregesen blong God, olsem we man blong lukaot long sipsip i stap lukaot long ol sipsip blong hem. From we God i pemaot ol man ya finis long blad blong Pikinini blong hem. Mi mi save finis, se bambae, taem mi mi aot long yufala, olgeta ya we oli olsem wael dog nomo, bambae oli kam long yufala, mo bambae oli ronem yufala man blong Jisas, olsem we yufala i sipsip nomo. Yes, i gat taem i stap kam, we sam man blong yufala bambae oli save girap, oli gyaman nomo blong lidim ol man blong Jisas oli biaen long olgeta, oli go krangke.’ (Ol Wok 20:28-30; mo tu, lukluk 2 Pita 2:1-3; 1 Jon 2:18, 19.) Taswe, long ol yia 300, Kristin Skul we i mekem apostasi i stat blong joen mo wokgud wetem gavman blong Rom. Sam handred yia biaen, Tabu gavman blong Rom, wetem pop blong Rom, tufala i rul long plante ples. Biaen, ol Protestan we oli joen long Refomesenc oli rebel agens long ol rabis fasin blong Katolik Jyos. Nating se oli mekem olsem, oli no stanemap trufala Kristin Skul bakegen.
3. (a) ?Wetaem mo olsem wanem oli talemaot gud nyus long olgeta man long wol? (b) ?Oli stap wet long wanem samting we Baebol i tokbaot mo we i kamtru long 1914?
3 Be, kolosap long en blong ol yia 1800, wan smol grup blong ol Baebol studen, oli stap bisi blong prij bakegen mo oli stap talemaot ‘gud nyus long olgeta man long wol.’ From we grup ya i stadigud long profet tok blong Baebol, oli talem 30 yia bifo long 1914 se yia 1914 bambae i makem en blong “taem blong ol hiten man.” Hemia “seven taem,” no 2,520 yia, stat long taem we Jerusalem i lus, long 607 B.K.T.d (Luk 21:24; Daniel 4:16) Samting we oli stap tingbaot i kamtru. Yia 1914 i rili jenisim ol samting long laef blong ol man long wol. Long heven tu, i gat ol bigfala samting oli kamaot. Long taem ya nao, King blong olwe i putumap King blong hem, Jisas Kraes, long jea blong king long heven, blong mekem hem i rere blong tekemaot ol rabis fasin long wol ya mo blong mekem wol i kam Paradaes bakegen.—Ol Sam 2:6, 8, 9; 110:1, 2, 5.
!Yu Luk, King Mesaea!
4. ?Olsem wanem Jisas i mekem mining blong nem blong hem, Maekel, i kamtru?
4 Long 1914, King Mesaea, Jisas, i stat blong mekem sam samting. Baebol i kolem hem Maekel tu, we i minim “?Hu i olsem God?”, from we hem i strong blong leftemap hae rul blong Jeova. Long Revelesen 12:7-12, aposol Jon i eksplenem wan drim we hem i kasem, blong soem samting we bambae i kamaot. Hem i talem se: “Nao i gat bigfala faet i stat long heven. Maekel wetem ol enjel blong hem oli stap faetem bigfala algita ya. Bigfala algita ya wetem ol enjel blong hem oli traem faetem olgeta, be oli lus, nao oli no moa gat ples blong olgeta long heven. Bigfala algita ya, hem i snek ya blong bifo we nem blong hem ‘Setan’ no ‘Man we i agensem man.’ Hem i gyaman long olgeta man long wol finis, i lidim olgeta oli go krangke. Nao olgeta long heven oli sakemaot hem wetem olgeta enjel blong hem oli aot long heven, oli kamdaon long wol.” !Yes, oli foldaon bigwan!
5, 6. (a) ?Biaen long 1914, wanem nambawan tok we i kamaot long heven? (b) ?Olsem wanem Matyu 24:3-13 i joen wetem samting ya?
5 Biaen, wan bigfala voes i kamaot long heven, i talem se: “Naoia God blong yumi i sevem yumi. Naoia hem i soemaot we hem i gat paoa, mo we hem i king. Naoia Mesaea blong hem i soemaot we hem i gat paoa long evri samting. From we man ya we i agensem ol brata blong yumi, we long dei mo long naet hem i stap talemaot ol poen blong hem long olgeta long fes blong God, naoia God i sakem hem i goaot long heven finis. Mo ol brata blong yumi [ol tru Kristin] oli faetem hem, oli winim hem finis, long paoa blong blad blong Smol Sipsip ya [Jisas Kraes], mo long paoa blong trutok we oli stap wetnes long hem se i tru. Olgeta oli winim hem from we oli no tingbaot laef blong olgeta tumas, oli rere nomo blong ded.” Samting ya i minim se, olgeta we oli stap holemstrong long God, mo we oli bilif long nambawan sakrifaes blong Jisas, God i sevem olgeta.—Proveb 10:2; 2 Pita 2:9.
6 Bigfala voes we i kamaot long heven i gohed, i talem se: “Nao from samting ya, yu heven, mo yufala evriwan we i stap long heven, yufala i mas harem gud. Be sore tumas long yu, graon, mo long yu, solwora. From we Setan i kamdaon finis long yufala, mo hem i kros tumas, from we i save, i gat smoltaem nomo blong hem i stap yet.” Taswe, ol bigfala faet blong wol, man i sot long kakae, ol strong sik, graon i seksek, mo fasin blong brekem loa, we oli spolem wol long laswan handred yia ya, oli soemaot se “sore tumas” long wol ya olsem profet tok i talem. Long Matyu 24:3-13, Jisas i talem se ol samting ya oli olsem haf blong ‘ol saen we oli makem en blong ol fasin blong wol ya.’ Folem profet tok, stat long 1914, ol man long wol ya oli kasem ol trabol i bitim ol narafala trabol long histri blong man.
7. ?From wanem ol Wetnes blong Jeova oli gat strong tingting blong wok kwik long wok blong prij?
7 Naoia we Setan i stap mekem tumas trabol, ?ol man oli save gat hop blong wan gudfala fyuja? Yes, oli save gat. From we Matyu 12:21 i tokbaot Jisas se: ‘!Bambae ol nesen oli putum tingting blong olgeta i stap strong long hem!’ Ol bigfala trabol we oli kamaot long ol nesen, oli ‘saen blong en blong ol fasin blong wol ya,’ be tu, oli ‘saen we i soem se Jisas i stap finis’ olsem King we bambae i rul long Kingdom blong Mesaea long heven. Long saed blong Kingdom ya, Jisas i gohed blong talem se: ‘Bambae ol man oli stap talemaot gud nyus blong kingdom long olgeta ples long wol, blong oli wetnes long hem long fes blong olgeta man. Nao biaen, en i save kam.’ (Matyu 24:14) ?Long wol tede, hu ya ol man we olgeta nomo oli stap talemaot bigfala hop long saed blong rul blong Kingdom blong God? !Hemia ol Wetnes blong Jeova! Wetem strong tingting blong wok kwik, oli talemaot long ol pablik ples mo long ol haos wanwan se, i no longtaem nating, Kingdom blong God we i mekem stret fasin mo pis i stanap, bambae i stretem ol samting long wol ya. ?Yu yu stap joen long wok ya? !I no gat wan blesing we i bigwan moa bitim wok ya!—2 Timote 4:2, 5.
?Bambae “En” i Kam Olsem Wanem?
8, 9. (a) ?Olsem wanem jajmen i stat long ‘haos blong God’? (b) ?Olsem wanem Krisendom i no obei long Tok blong God?
8 Yumi stap finis long wan taem blong jajmen. Fas Pita 4:17 i talem se, jajmen i stat fastaem long ‘haos blong God’—jajmen blong ol gyaman Kristin we i bin gohed long “ol las dei,” stat long Faswan Bigfala Faet blong Wol long 1914 kasem 1918. ?Olsem wanem long Krisendom long jajmen ya? Traem tingbaot olsem wanem ol skul oli sapotem ol faet stat long 1914. Ol lida blong skul oli gat fol from “blad blong ol sol blong olgeta puaman, we oli no gat poen,” from we oli prij long ol man blong pusum olgeta blong go faet.—Jeremaea 2:34.
9 Long Matyu 26:52, Jisas i talem se: “Man we i stap tekem naef blong faet, hem bambae i ded long naef blong faet.” !Samting ya i tru tumas long ol bigfala faet we oli kamaot long laswan handred yia ya! Ol lida blong skul oli pusum ol yangfala man blong kilim i ded ol nara yangfala man, nating se oli blong sem skul nomo—Katolik i kilim Katolik, mo Protestan i kilim Protestan. Ol man oli tinghae long kantri blong olgeta i bitim we oli tinghae long God mo long Kraes. I no longtaem i pas, long sam kantri long Afrika, ol man oli tinghae long prapa laen blong olgeta i bitim we oli tinghae long ol rul blong Baebol. Long Ruwanda, we bighaf blong ol man oli Katolik, bitim 500,000 man oli ded long faet we i kamaot bitwin tufala laen blong man. Long nyuspepa blong Vatikan, L’Osservatore Romano, pop i talem se: “Hemia i rili wan faet blong traem kilimaot wan ful laen blong man. Sore tumas, ol Katolik tu oli gat fol from faet ya.”—Skelem wetem Aesea 59:2, 3; Maeka 4:3, 5.
10. ?Bambae Jeova i mekem wanem jajmen long ol gyaman skul?
10 ?King blong olwe i tingting olsem wanem long ol skul we oli pusum ol man blong kilkilim olgeta, no ol skul we oli agri nomo taem ol man blong olgeta oli stap kilkilim olgeta bakegen? Long saed blong Bigfala Babilon, we i minim olgeta gyaman skul raonabaot long wol, Revelesen 18:21, 24 i talem se: “Nao wan strong enjel i tekem wan ston we i bigfala tumas, i sakem i go long solwora. Mo i talem se ‘Babilon, yu yu wan bigfala taon. Hemia wan saen blong soemaot fasin we God bambae i mekem long yu. Hem bambae i sakemdaon yu, we bambae man i no save luk yu bakegen samtaem. Bigfala taon ya Babilon, hem i kasem panis from we oli faenem we blad blong ol profet mo blad blong ol man blong God i stap long hem. Yes, oli faenem we blad blong olgeta man we ol man oli kilim olgeta, be i stap long ples ya Babilon.’ ”
11. ?Wanem ol nogud samting we Krisendom i mekem?
11 Folem profet tok blong Baebol, i gat plante nogud samting oli stap kamaot long Krisendom. (Skelem wetem Jeremaea 5:30, 31; 23:14.) Bigfala samting, hemia se ol lida blong skul oli agri nomo long ol nogud fasin. Taswe ol man blong olgeta oli mekem tumas fasin nogud long saed blong seks. Long Yunaeted Stet, we oli talem se i wan Kristin nesen, kolosap stret haf blong olgeta man mo woman we oli mared, oli mekem divos biaen. Ol gel we oli no kasem 20 yia yet be oli gat bel, ol man we oli slip wetem man bakegen, namba blong olgeta i bigwan tumas insaed long jyos. Ol pris oli stap mekem nogud long saed blong seks wetem ol pikinini—mo i no wanwan taem nomo we oli mekem fasin ya. Maet, long 10 yia we i kam, Katolik Jyos long Yunaeted Stet i mas pem wan bilyan dola folem oda blong kot, from ol trabol ya. Krisendom i tanem baksaed long woning blong aposol Pol long 1 Korin 6:9, 10, se: “Yufala i save finis. Ol man we oli stap mekem i no stret, bambae oli no save go insaed long nyufala wol ya we God i king long hem. Yufala i no mastik long samting ya. Man we i stap ronem woman, mo man we i stap prea long ol narafala god, bambae oli no save go insaed long nyufala wol ya. Man we i stap slip wetem woman blong narafala man, mo woman we i stap mekem i krangke long man blong hem, mo man we i stap slip wetem man, mo woman we i stap slip wetem woman, bambae oli no save go insaed long nyufala wol ya. Man we i stap stil, mo man we i wantem plante samting tumas, mo man we i stap dring we i lusum hed, mo man we i stap spolem nem blong narafala man, mo man we i stap mekem ol bisnes blong stilim mane, bambae oli no save go insaed. Ol man olsem bambae oli no save go insaed samtaem long nyufala wol ya we God i king long hem.”
12. (a) ?Olsem wanem King blong olwe bambae i mekem wan samting agens long Bigfala Babilon? (b) I defren long Krisendom, ?from wanem ol man blong God bambae oli singsing ‘Haleluia’?
12 I no longtaem, King blong olwe, Jeova, tru long Bigfala Lida blong Ami blong hem long heven, Jisas Kraes, bambae i mekem wan bigbigfala trabol i kamaot. Fastaem, bambae Jeova i spolem Krisendom wetem ol narafala haf blong Bigfala Babilon. (Revelesen 17:16, 17) Fasin blong olgeta i soem se oli no naf blong stap long rod blong sef we Jeova i mekem tru long ransom sakrifaes blong Jisas. Oli sakemaot tabu nem blong God. (Skelem wetem Esikel 39:7.) !Oli stap gyaman nomo taem oli stap singsing ‘Haleluia’ long ol flas jyos haos blong olgeta! Oli tekemaot tabu nem blong God long ol Baebol blong olgeta. Be oli no tingbaot se tok ya ‘Haleluia’ i minim “Presem Ja”—“Ja” i sotfala nem blong “Jeova.” I stret nomo we Revelesen 19:1-6 i tokbaot ol singsing blong talem ‘Haleluia’ we bambae oli kamaot i no longtaem, blong selebretem taem ya we God i spolem Bigfala Babilon.
13, 14. (a) ?Wanem ol bigfala samting we oli kamaot biaen? (b) ?Wanem gudfala samting we bambae i kamaot long ol man we oli fraetgud long God?
13 Biaen, bambae Jisas i ‘kamtru’ blong talemaot mo jajem ol nesen mo ol man. Hem wan i talem profet tok ya se: “Long taem ya we mi [Jisas Kraes], mi Pikinini blong Man, bambae mi kamtru wetem olgeta enjel, bambae mi mi king, mi gat olgeta paoa blong mi, nao mi go sidaon long bigfala jea blong mi [blong jajem ol man]. Nao olgeta man blong wol bambae oli kam stanap long fes blong mi, mo mi bambae mi seraot olgeta, olsem we man blong lukaot long sipsip i save seraot ol sipsip blong hem long ol nani blong hem. Bambae mi putum ol sipsip oli stap long raet saed blong mi, mo ol nani oli stap long lef saed blong mi. Mi mi king, nao bambae mi talem long olgeta long raet saed blong mi, se ‘Yufala i kam. Papa blong mi i mekem i gud tumas long yufala finis. Taem hem i no mekem wol ya yet we yumi stap long hem, be hem i makemaot ol ples blong yufala long nyufala wol we naoia bambae i kam, we hem i king long hem. Yufala i kam tekem ples ya blong yufala.’ ” (Matyu 25:31-34) Vas 46 i gohed, i talem se ol man we oli olsem nani “bambae oli go blong kasem panis ya we i no save finis. Be ol stret man ya bambae oli go blong kasem laef ya we i no save finis.”
14 Buk blong Revelesen long Baebol i tokbaot olsem wanem Masta blong yumi long heven, “King blong ol king, mo Masta blong ol masta,” Jisas Kraes, bambae i ron long hos i go blong faet long Amageden, blong spolem olgeta politik mo big bisnes long wol blong Setan. Taswe, Kraes bambae i kafsaedem ‘kros blong God ya we i gat Olgeta Paoa,’ long olgeta samting blong Setan long wol ya. Taem “ol samting ya blong bifo oli lus olgeta,” ol man we oli fraetgud long God bambae oli go insaed long nambawan nyufala wol. Long ples ya, God bambae i “ravemaot wora blong ae blong olgeta.”—Revelesen 19:11-16; 21:3-5.
Wan Taem Blong Presem Ja
15, 16. (a) ?From wanem i impoten blong obei long ol profet tok blong Jeova? (b) ?Ol profet mo ol aposol oli soemaot se yumi mas mekem wanem blong kasem laef, mo samting ya i minim wanem long bigfala hif blong man tede?
15 !Dei ya blong jajmen i kolosap nomo! From samting ya, i impoten tumas we yumi obei long ol profet tok blong King blong olwe. Wan voes we i kamaot long heven, i talem long ol man we oli stap holem yet ol tijing mo kastom blong ol gyaman skul, se: “Ol man blong mi, yufala i kam. Yufala i kamaot long hem. I nogud yufala i stap joen wetem hem long ol sin ya we hem i stap mekem, mo i nogud we bambae yufala i joen wetem hem blong panis wetem hem.” ?Be ol man we oli kamaot long hem, oli mas go weples? I save gat wan trutok nomo, taswe i mas gat wan trufala skul nomo. (Revelesen 18:4; Jon 8:31, 32; 14:6; 17:3) Sipos yumi wantem kasem laef we i no save finis, yumi mas faenem trufala skul ya mo obei long God blong hem. Baebol i pulum tingting blong yumi i go long God ya, long Ol Sam 83:18, we i talem se: “Yu nomo, we nem blong yu JEOVA, yu yu hae olgeta, antap long olgeta samting long wol.”—King James Version.
16 Be, yumi mas mekem sam samting moa, bitim we yumi save nomo long nem ya blong King blong olwe. Yumi mas stadi long Baebol mo lanem ol nambawan fasin mo ol stampa tingting blong hem. Biaen, yumi mas mekem samting we hem i wantem yumi blong mekem naoia, olsem Rom 10:9-13 i soem. Long vas ya, aposol Pol i talem bakegen tok we God i talem tru long ol profet bifo, se: ‘Olgeta we oli singaot long nem blong Jeova, bambae hem i sevem olgeta.’ (Joel 2:32; Sefanaea 3:9) ?Bambae hem i sevem olgeta? Yes, from we bigfala hif blong man tede we oli bilif long ransom sakrifaes we Jeova i mekem tru long Kraes, bambae God i sevem olgeta oli aot long bigfala trabol we i stap kam, long taem ya we Hem i spolem rabis wol blong Setan.—Revelesen 7:9, 10, 14.
17. ?Wanem bigfala hop we i mas pusum yumi blong joen naoia long singsing blong Moses mo blong Smol Sipsip?
17 ?Wanem samting nao we God i wantem se ol man we oli hop blong kasem laef oli mas mekem? Hemia se yumi mas joen naoia blong singim sing blong Moses mo blong Smol Sipsip, blong presem King blong olwe taem yumi stap wet blong hem i win olgeta. Yumi joen long singsing ya, taem yumi talemaot ol nambawan stampa tingting blong Hem long ol narafala. Taem yumi kasem moa save long Baebol, yumi givim laef blong yumi long King blong olwe. Samting ya bambae i mekem se yumi kasem laef blong olwe. Hemia laef ya we strongfala King ya i tokbaot long Aesea 65:17, 18, se: “Mi mi wokem nyufala heven [Kingdom blong Mesaea Jisas] mo nyufala wol [wan nyufala grup blong man we i gat stret fasin]. Mo bambae yufala i no moa tingtingbak long ol olfala samting, mo bambae oli no moa girap long hat blong yufala. Be yufala i mas haremgud, yufala i mas glad blong olwe from ol samting we mi mi stap mekem.”
18, 19. (a) ?Ol tok blong Deved long Ol Sam 145 i mas pusum yumi blong mekem wanem? (b) ?Yumi trastem Jeova se bambae hem i givim wanem samting long yumi?
18 Man blong raetem Ol Sam, Deved, i tokbaot King blong olwe long ol tok ya se: ‘Jeova hem i hae tumas, mo i stret nomo blong ol man oli givim ona long nem blong hem. Hem i hae we i hae, man i no naf blong save paoa blong hem.’ (Ol Sam 145:3) !Man i no naf blong kasem save long paoa blong hem, olsem we i no naf blong kasem save long skae we i no gat en blong hem, mo long tok ya ‘blong olwe’! (Rom 11:33) Taem yumi stap gohed blong kasem save long Man we i Wokem yumi mo long ransom we hem i mekem tru long Pikinini blong hem, Jisas Kraes, bambae yumi wantem moa blong presem King blong olwe. Bambae yumi wantem mekem olsem Ol Sam 145:11-13 i talem, se: “Yu yu king, mo bambae oli stap tokbaot ol gudgudfala samting we yu bin mekem long paoa blong yu, mo bambae oli stap talemaot bigfala paoa we yu yu gat, blong olgeta man bambae oli save ol bigbigfala wok blong yu, mo ol gudgudfala samting blong haenem blong yu, we yu yu king. Yu nomo yu king, mo bambae yu yu stap rul oltaem, gogo i no save finis.”
19 Yumi save trastem fulwan se God blong yumi bambae i mekem tok ya i kamtru, se: ‘Yu openem han blong yu, nao yu mekem we olgeta samting we i laef oli harem gud, from we oli kasem ol samting we oli wantem tumas.’ King blong olwe bambae i lidim yumi wetem lav i go kasem en blong ol las dei ya. Deved i promes long yumi se: “Oltaem hem i stap lukaot long olgeta we oli laekem hem, be bambae hem i spolem olgeta we oli stap mekem i nogud.”—Ol Sam 145:16, 20.
20. ?Yu yu ansa olsem wanem long tok we King blong olwe i talem blong singaot yu, olsem ol laswan faef Sam i soem?
20 Wanwan long ol laswan faef Sam long Baebol i stat mo i finis wetem tok blong singaot ol man blong talem “Haleluia.” Taswe, Ol Sam 146 i singaot yumi blong mekem olsem: ‘!Yufala i presem Ja! !Mi mi mas presem Jeova! Bambae mi stap presem hem oltaem, taem mi stap laef, bambae mi sing long God blong mi oltaem long laef blong mi.’ ?Bambae yu ansa long tok ya we i singaot yu blong joen long samting ya? !Yes, yu mas wantem blong presem hem! I gud yu stap wetem ol man ya we Ol Sam 148:12, 13 i tokbaot olgeta se: “Yufala ol gel wetem ol boe, yufala ol ololfala wetem ol pikinini tu, yufala i presem hem. I gud yumi olgeta ya evriwan yumi presem nem blong Hae God. Nem blong hem i hae moa, i winim ol narafala nem, mo paoa blong hem i kasem evri ples long heven mo long wol.” I gud yumi ansa wetem fulhat long tok ya we i singaot yumi, se: ‘Yufala i presem Ja!’ !Yumi joen wanples, yumi presem King blong olwe!
[Ol futnot]
a Wan grup blong man we oli joen wanples blong wosip.
b Fasin blong lego trufala bilif mo agensem hem.
c Wan grup afta 1500 we i agensem plante tijing blong Katolik jyos mo i statem Protestan skul.
d B.K.T. i minim Bifo Kristin Taem.
?Wanem Ansa Blong Yu?
◻ ?Ol aposol blong Jisas oli bin givim woning long wanem samting?
◻ ?Stat long 1914, wanem bigfala samting i kamaot?
◻ ?I no longtaem, bambae Jeova i mekem wanem jajmen?
◻ ?From wanem i moa impoten naoia blong presem King blong olwe i bitim ol taem bifo?
[Bokis blong pija long pej 19]
Taem Ya Blong Ol Bigfala Trabol
Plante man oli luksave se i no longtaem biaen long yia 1900, wan taem blong ol bigfala trabol i stat. Eksampel, long fastok blong buk ya Pandaemonium, we U.S. Seneta Daniel Patrick Moynihan i raetem long 1993, wan haf i tokbaot “bigfala trabol long 1914” se: “Faet i kam mo wol i jenis—i jenis bigwan. Tede, eit nomo long olgeta nesen long wol, we oli bin stap long 1914, oli no gat wan faet i kamaot long olgeta blong jenisim gavman blong olgeta. . . . Sam long ol nara 170 no moa nesen, oli jes stanap nomo. Taswe oli no fesem ol trabol yet.” !I tru nomo, plante bigfala trabol oli kamaot long ol yia stat long 1914!
Wan narafala buk we oli wokem long 1993, hemia Out of Control—Global Turmoil on the Eve of the Twenty-First Century. Man we i raetem buk ya, hemia Zbigniew Brzezinski, we bifo, hem i hed blong Yunaeted Stet Nasnal Sekuriti Kaonsel. Hem i raetem se: “Plante man blong raetem buk oli talem se ol yia biaen long 1900, oli trufala stat blong Taem blong Tingtinggud. . . . Defren long promes we ol man oli mekem long saed blong ol yia 1900, i gat moa blad i ron mo fasin we man i no laekem nating narafala man i kam antap long handred yia ya bitim ol yia bifo. Hem i wan handred yia blong krangke politik mo nogud fasin blong kilim man i ded. Raf fasin i kam antap bitim ol narafala taem bifo, mo oli kilim i ded ol bigfala hif blong man wantaem. Ol gudfala samting we ol sayentis oli bin talem se bambae oli kamaot, oli narakaen olgeta long ol nogud fasin blong politik we oli rili kamaot. Neva bifo long histri, fasin blong kilim man i ded i kasem olgeta ples long wol. Neva bifo i gat bigfala namba blong man we oli ded. Neva bifo ol man oli traehad blong kilim ol man blong kasem samting we i stanap long tingting we i flas mo i no stret.” !Samting ya i tru tumas!
[Tok Blong Pija Long Pej 17]
Maekel i sakemaot Setan mo ol enjel blong hem oli kamdaon long wol afta we Kingdom i stanap long 1914