Jeova i Soemaot Se Hem i Stap Wetem Mi
OLSEM MAX HENNING I TALEM
Yia, hem i 1933, mo Adolf Hitler i jes stat blong rul long Jemani. Be, olgeta Wetnes blong Jeova long Belin, we namba blong olgeta i kasem samwe 500, oli no kam slak. Plante yangfala oli joen long wok blong paenia, no talemaot gud nyus fultaem, mo samfala oli agri tu blong go mekem wok ya long sam narafala kantri long Yurop. Mi mo fren blong mi Werner Flatten, mitufala i stap talem plante taem long mitufala se: “?From wanem yumi stap westem taem, yumi stap nating nomo? ?From wanem yumi no goaot mo mekem wok blong paenia tu?”
LONG 1909, eit dei afta we mi mi bon, wan man mo woman blong hem, tufala i karemaot mi long stret papa mama blong mi. Long 1918, nyufala papa mama ya blong mi oli harem nogud tumas from smol gel blong tufala i ded. Smoltaem afta long samting ya, ol Baebol Studen, hemia nem blong ol Wetnes blong Jeova bifo, oli kam long haos blong mifala. Nyufala papa mo mama blong mi oli glad tumas blong lesin long trutok blong Baebol. Oli tijim mi tu blong laekem ol samting long saed blong speret.
Mi putum wok had long ol skul wok blong mi, ale mi kam wan man blong putum paep blong wora long ol haos. Be, samting we i moa impoten, mi mekem disisen blong mi long saed blong speret. Mi mo Werner, mitufala i stat long wok blong paenia long Mei 5, 1933. Mitufala i ron long baskel i go kasem wan taon we i stap samwe long 100 kilomita afsaed long Belin, ale mitufala i prij tu wik long taon ya. Biaen, mitufala i gobak long Belin blong mekem sam samting we mitufala i mas mekem. Afta, mitufala i gobak long ples we mitufala i bin prij long hem, mo stap tu wik bakegen long ples ya.
Mitufala i raetem leta i go long Sosaeti, blong askem sipos mitufala i save go wok long wan narafala kantri. Ale, long Desemba 1933, mitufala i kasem ansa se mitufala i save go wok long kantri we long taem ya oli kolem Yugoslavia. Be, bifo we mitufala i aot blong go long ples ya, oli talem se bambae mitufala i go long wan narafala ples, hemia Yutrek long Netalan. Smoltaem afta, mi mi baptaes. Long taem ya bifo, mifala i no lanem yet blong tinghevi long baptaes. Samting we i moa impoten hemia wok blong prij. Fasin blong trastem Jeova oltaem, i kam wan impoten samting long laef blong mi. Ol tok blong man ya blong raetem Sam i mekem mi mi haremgud, se: “God, oltaem hem i stap givhan long mi. Hem i Masta blong mi, i stap blokemgud mi.”—Ol Sam 54:4.
Wok Blong Paenia Long Netalan
I no longtaem afta we mitufala i kasem Netalan, oli sanem mitufala i go long taon blong Rotadam. Mitufala i stap wetem wan famle we papa mo pikinini boe blong hem, tufala tugeta oli paenia. Sam manis biaen, Sosaeti i pem wan bigfala haos blong ol paenia long Liasum, wan taon kolosap long Yutrek, ale, mi mo Werner mitufala i muf i go long ples ya.
Taem mifala i stap long haos ya blong ol paenia, mifala i ron long baskel blong go kasem ol ples blong prij kolosap. Blong go long ol teritori we oli longwe moa, mifala i yusum wan trak we i save karem seven man. Long taem ya, i gat wan handred Wetnes nomo long Netalan. !Tede, 60 yia biaen, teritori we mifala i bin wok long hem taem mifala i stap long haos ya blong ol paenia, i gat bitim 4,000 pablisa long hem, mo oli stap long 50 kongregesen!a
Mifala i wokhad, kolosap 14 haoa long wok blong prij evri dei, mo samting ya i mekem mifala i glad. Samting we mifala i wantem mekem, hemia blong seremaot plante buk. Plante taem, mifala i seremaot bitim wan handred buk long wan dei wetem ol man we oli intres. Long taem ya, mifala i no stap mekem ol visit mo Baebol stadi yet.
Wan dei, mi mo fren blong mi, mitufala i stap wok long taon blong Fresvek. Taem fren blong mi i stap prij long wan man long get blong wan kamp blong ami, mi mi yusum taem ya blong ridim Baebol. Mi makem fulap red mo blu laen long sam tok long Baebol blong mi. Biaen, wan kapenta we i stap wok long ruf blong wan haos kolosap, i givim woning long man we i stap long get se maet mi mi wan spae. From samting ya, long sem dei nomo, taem mi stap prij long wan man we i lukaot long stoa, polis i kam holem mi, mo oli karemaot Baebol blong mi.
Oli mekem mi mi pas long kot. Ale, oli jajem mi se mi putum ol mak long Baebol blong mi from we mi stap traem mekem pija blong kamp blong ami ya. Oli jajem mi se mi gat fol, mo jaj i talem se bambae mi go kalabus blong tu yia. Be, bisnes ya i go long wan kot we i hae moa, nao oli karemaot panis ya long mi. !Mi mi glad tumas blong go fri, be mi glad moa taem oli givimbak Baebol blong mi wetem olgeta mak mo raeting blong mi insaed!
Long hot taem blong 1936, mi mo Richard Brauning, wan narafala paenia we i stap long haos wetem mifala, mitufala i go prij long not blong kantri. Long faswan manis, mitufala i spenem 240 haoa long wok blong prij mo mitufala i seremaot bigfala namba blong ol buk. Mitufala i stap long wan smol haos tapolen mo mitufala nomo i mekem ol wok blong mitufala, olsem wasem klos, kuk, mo ol samting olsem.
Biaen, oli sanem mi mi go long bot ya Lightbearer, we plante man long not blong Netalan oli savegud long hem. Faef paenia oli stap long bot ya, mo mifala i go kasem plante ples we oli stap farawe.
Sam Moa Blesing
Long 1938, mi statem wok blong elda we i goraon blong visitim ol kongregesen, long taem ya ol Wetnes blong Jeova oli kolem olgeta se, son elda. Ale, mi lego Lightbearer mo mi stat blong visitim ol wanwan kongregesen mo olgeta Wetnes we oli stap olgeta nomo long tri defren eria long saot blong kantri ya.
Baskel nomo we mifala i save yusum blong go kasem ol ples. Plante taem, i tekem wan ful dei blong go kasem wan kongregesen no wan grup blong man we oli intres. Wan long olgeta taon we mi visitim, hemia taon ya Breda, we mi stap long hem naoia. Long taem ya, Breda i no gat kongregesen, i gat wan olfala man wetem woman blong hem nomo, we tufala i Wetnes.
Taem mi go visitim ol brata long Limbeg, i gat wan man we i wok long ples blong digim ol sas ston, nem blong hem Johan Pieper, i askem plante kwestin long mi. Hem i mekem disisen blong stanap strong long saed blong trutok blong Baebol mo hem i kam wan man we i strong blong prij. Fo yia biaen, polis i holem hem mo putum hem long wan rabis kalabus, mo hem i stap long ples ya blong tri yia haf. Afta we hem i gofri, hem i gohed strong long wok blong prij bakegen, mo tede, hem i stanap strong yet long wok blong elda. !Smol kongregesen ya long Limbeg we i gat 12 Wetnes long hem, naoia i kam 17 kongregesen we i gat kolosap 1,550 pablisa!
Paoa Mo Rul Blong Ol Nasi
Long Mei 1940, ami blong ol Nasi oli kam insaed long Netalan. Sosaeti i askem mi blong go wok long branj ofis blong Watch Tower long Amstadam. Mifala i mas lukaotgud taem mifala i stap mekem wok blong mifala. Mifala i luksave mining blong tok ya blong Proveb long Baebol, se: “Wan trufala fren . . . i olsem wan brata we i rere blong givhan long taem blong trabol.” (Proveb 17:17) Gudfala fasin joen we mifala i gat long taem ya blong trabol, i gat bigfala paoa long mi long saed blong speret, mo hem i mekem mi mi rere blong fesem ol trabol we i bigwan moa biaen.
Wok blong mi i blong mekem sua se olgeta buk oli goaot kasem ol wanwan kongregesen. Plante taem, sam man nomo oli karem ol buk ya i go. Polis blong ol Nasi oli stap traem faenem eni yangfala man blong go mekem ol strong wok long Jemani, taswe mifala i yusum ol Kristin sista blong karem ol buk i go long ol wanwan kongregesen. Biaen, oli sanem Wilhelmina Bakker, we ol man oli kolem hem se Nonnie, i aot long Ta Hag, i kam long mifala. Mi karem hem i go long ples we brata we i lukaot long wok long branj ofis, Arthur Winkler, i stap haed long hem. Blong traem mekem se ol man oli no luksave mi, mi putum klos olsem wan man blong Netalan we i wokem garen, wetem ol spesel kaen sus we ol man ya oli wokem long wud, ale, mi karem Nonnie i go long sevis bas. Biaen, mi faenemaot se Nonnie i gat hadtaem blong holemtaet hem, hem i wantem laf nomo from hem i ting se ol klos ya oli pulum ae blong ol man moa.
Long Oktoba 21, 1941, wan man i talemaot long ol Nasi, ples we mifala i stap kipim ol buk mo pepa long hem long Amstadam. Taem ol polis blong Nasi oli kamtru blong traem faenem ol buk ya, oli holem Winkler mo Nonnie. Taem oli karem tufala i go long kalabus, tufala i harem tu polis blong Nasi oli tokbaot se oli stap ronem “wan smol man we i gat blak hea,” be oli lusum man ya from we i gat tumas man long rod. I klia se oli stap tokbaot mi, ale Winkler i sanem wan mesej i go long ol brata. Wantaem nomo, oli sanem mi mi go long Ta Hag.
I no longtaem, Nonnie i gofri long kalabus, mo hem i gobak long Ta Hag blong gohed long wok blong paenia. Long ples ya, mi mitim hem bakegen. Be, taem polis i holem brata we i lukaot long kongregesen blong Rotadam, oli sanem mi blong tekem ples blong hem. Biaen, polis i holem brata we i lukaot long kongregesen blong Guda, ale mi mi go tekem ples blong hem. Long Maj 29, 1943, polis i kasem mi tu. Taem mi stap jekem olgeta buk we oli tokbaot Baebol we mifala i gat, mi sek we ol polis blong Nasi oli kamtru.
Long tebel i gat plante buk we oli tokbaot Baebol. Mo tu, i gat wan lis blong nem blong olgeta Kristin brata mo sista. Nating se mifala i bin raetem ol nem ya long wan fasin we man i no save ridim, mi wari tumas. Mi prea long Jeova se bambae hem i soemaot rod long mi blong lukaotgud long olgeta we oli fri yet blong prij. Taem i no gat man i luk mi, mi putum han blong mi antap long lis blong ol nem ya mo mi holemtaet pepa ya i stap long han blong mi. Nao, mi askem olgeta sipos mi save go long toelet, mo mi brebrekem pepa ya long ol smosmol pis, mo sakem i godaon long toelet.
Taem ol traem olsem oli kamaot, mi lanem blong kasem paoa from ol store blong ol wok we Jeova i mekem long ol man blong hem bifo, mo from ol promes blong hem blong sevem yumi. Hemia wan tok blong God we i stap oltaem long tingting blong mi: “Sipos Hae God i no bin halpem yumi taem [ol enemi blong yumi] oli kam faet long yumi, bambae oli flatemgud yumi, we yumi no save mekem wan samting nating.”—Ol Sam 124:2, 3.
Presin Mo Rabis Kalabus
Oli karem mi mi go long presin blong Rotadam. Mi glad se mi holem Baebol blong mi i stap wetem mi. Mo tu, mi gat buk ya Salvation, haf blong buk ya Children, mo mi gat fulap taem blong ridim ol buk ya. Afta we sikis manis i pas, mi kam sik tumas mo oli karem mi mi go long wan hospital. Bifo we mi aot long presin, mi haedem olgeta buk blong mi aninit long matres blong mi. Biaen, mi harem se wan narafala Wetnes, Piet Broertjes, i kam stap long rum blong mi long presin, nao hem i faenem ol buk ya. Long rod ya, ol buk ya oli gohed blong mekem sam narafala oli kam strong long bilif.
Taem mi kamgud bakegen, oli karem mi mi go long wan presin long Ta Hag. Taem mi stap long ples ya, mi mitim Leo C. van der Tas, wan man we i stap stadi long saed blong loa. Hem i stap long kalabus from we hem i agensem ol Nasi. Hem i neva save ol Wetnes blong Jeova, mo mi mi gat jans blong givim wetnes long hem. Samtaem, hem i wekemap mi long medel blong naet blong askem sam kwestin. Taem hem i harem se ol Wetnes oli save gofri isi nomo sipos oli saenem wan pepa we i talem se oli lego bilif blong olgeta, hem i no moa save haedem tingting blong hem we i tinghae long ol Wetnes ya. Afta long faet, Leo i kam wan loea, mo plante taem, hem i toktok long fored blong kot, long nem blong Watch Tower Sosaeti from fasin fri blong wosip.
Long Epril 29, 1944, oli putum mi long wan tren blong go kasem Jemani. Hemia wan trep blong 18 dei we i raf tumas. Long Mei 18, mi go insaed long rabis kalabus blong Bukenwal. Long yia we i kam biaen, bifo we ol ami we oli agensem Nasi oli kamtru, laef blong mifala i nogud tumas we i no gat tok blong eksplenem. Plante taosen man oli ded, we mifala i luk long ae blong mifala. From we mi mi no wantem wok long wan faktri we i wokem ol tul blong faet, oli putum mi blong wok long paep aninit long graon we ol doti blong toelet mo doti wora i stap pas long hem.
Wan dei, oli sakem wan bom long faktri ya we i wokem ol tul blong faet. Plante man oli ronwe i go long ol smosmol haos blong ol soldia we oli stap kolosap, mo sam narafala oli ronwe i go long bus blong haed. Sam long ol bom blong faktri ya oli sutum ol haos blong soldia ya, mo sam narafala bom oli bosta long bus mo oli statem ol bigfala faea. !Hem i rili wan samting we i nogud blong lukluk! !Faea i bonem plante man! Mi faenem wan sefples blong haed long hem, mo taem faea i godaon, mi wokbaot pas long plante tumas dedbodi blong gobak long kamp.
Bighaf blong ol man tede oli save ol rabis samting we i bin kamaot long taem blong ol Nasi. Mi mi talem tangkyu long Jeova we hem i mekem tingting blong mi i strong, blong ol nogud samting ya we mi luk long taem ya, oli no wok tumas long tingting blong mi long ol yia we oli kam biaen. Taem mi tingbaot nogud taem ya long kalabus, faswan filing we mi gat, hemia glad from we mi bin holemstrong long Jeova, mo long rod ya, mi leftemap nem blong hem.—Ol Sam 124:6-8.
Wok Afta Long Faet
Afta we mi gofri mo mi gobak long Amstadam, mi go stret long branj ofis blong oli givim wok long mi. Mi wantem tumas blong save olgeta samting we oli bin kamaot taem mi mi no stap. Nonnie i stap wok finis long branj ofis ya. Long laswan yia blong faet, hem i bin mekem wok blong karem olgeta buk we oli tokbaot Baebol oli go long ol kongregesen. Polis i no holem hem bakegen, nating se plante taem kolosap oli kasem hem.
Mi mekem wok blong paenia blong smoltaem long Halem. Long 1946, Sosaeti i askem mi blong gobak long branj ofis long Amstadam blong wok long Ofis Blong Sanemaot Ol Buk. Kolosap long en blong 1948, mi mo Nonnie mitufala i mared, nao mitufala i livim branj ofis blong go mekem wok blong paenia tugeta. Oli sanem mitufala blong wok long Asen. Twelef yia bifo, mi mo Richard Brauning i bin kam prij long ples ya long hot taem, mo mitufala i bin stap long wan haos tapolen. Mi faenemaot se ol soldia oli bin sutum Richard i ded long rod we i go long wan rabis kalabus.
Taem we mi spenem long kalabus i rili spolem helt blong mi. Sikis yia afta we mi gofri long Bukenwal, mi sik mo mi mas slip long bed blong fo manis. Plante yia biaen, long 1957, mi sik bigwan long wan ful yia, from tibi. Bodi blong mi i lusum olgeta paoa blong hem, be tingting blong mi blong paenia i stap strong yet. Long taem ya we mi sik, mi yusum olgeta jans we mi gat blong givim wetnes long narafala. Mi ting se strong tingting ya blong paenia hem i wan impoten samting we i mekem se mi mi no kam slak olgeta taem mi sik. Mi mo Nonnie, mitufala i gat strong tingting se bambae mitufala i gohed long fultaem wok blong prij, oltaem we helt blong mitufala i naf.
Afta we mi kamgud bakegen, mitufala i go long taon blong Breda. Hemia 21 yia afta we mi bin visitim taon ya olsem son elda. Taem mitufala i kasem ples ya long 1959, i gat wan smol kongregesen blong 34 Wetnes nomo. !Tede, hemia 37 yia biaen, i gat sikis kongregesen wetem bitim 500 Wetnes, we oli stap mekem miting long tri Haos Kingdom! Long ol miting blong mifala mo long ol asembli, mifala i luk plante man we oli bin kasem trutok blong Baebol from traehad blong mifala. Plante taem, mifala i gat sem filing olsem aposol Jon taem hem i raetem se: “Taem mi harem we ol pikinini blong mi oli stap folem trutok oltaem long laef blong olgeta, hemia i mekem mi mi harem i gud moa, i winim ol narafala samting.”—3 Jon 4.
Naoia mitufala i olfala finis. Mi mi gat 86 yia mo Nonnie i gat 78 yia. Be mi save talem se wok blong paenia i givhan gud long helt blong man. Stat long taem we mi kam long Breda, mi winim plante long ol problem blong helt we mi bin kasem taem mi stap long kalabus. Mo tu, mi spenem plante yia long wok blong Jeova, we oli karem gudfala frut.
Taem mitufala i luklukbak long olgeta yia blong wok ya we i karem frut, mitufala i glad tumas. Prea blong mitufala evri dei, hemia se bambae Jeova i givim speret mo paoa long mitufala blong gohed long wok blong hem gogo kasem taem we i no moa gat laef long bodi blong mitufala. Wetem strong tingting, mitufala i talemaot filing blong mitufala long ol tok ya we man blong raetem Sam i talem, se: “Be God, oltaem hem i stap givhan long mi. Hem i Masta blong mi, i stap blokemgud mi.”—Ol Sam 54:4.
[Futnot]
a Wan grup blong man we oli joen wanples blong wosip.
[Tok Blong Pija Long Pej 23]
Kolosap long haos tapolen we mifala i yusum long wok blong paenia long ol yia 1930
[Tok Blong Pija Long Pej 23]
Bot we mifala i yusum blong prij long ol ples farawe
[Tok Blong Pija Long Pej 23]
Oli askem kwestin long mi long wan asembli long 1957
[Tok Blong Pija Long Pej 24]
Mi mo waef blong mi naoia