Wajtaoa LAEBRI LONG INTENET
Wajtaoa
LAEBRI LONG INTENET
Bislama
  • BAEBOL
  • OL BUK
  • OL MITING
  • w96 7/1 pp. 28-31
  • ?Hu i Stret Blong Karem Nem Ya Rabae?

I no gat video yet long haf ya.

Sori, i gat problem taem i stap lodem video ya.

  • ?Hu i Stret Blong Karem Nem Ya Rabae?
  • Wajtaoa—1996
  • Ol Sabtaetol
  • Sem Samting
  • ?Moses i Wan Rabae?
  • Folem Fasin Blong Masta
  • Ol Rabae Long Ol Yia We Oli Pas
  • ‘No Letem Ol Man Oli Singaot Yufala Se Rabae’
  • Folem Hemia We i Eksampel Blong Yumi
  • Loa We Oli Talemaot Nomo—?From Wanem Oli Raetem Loa Ya?
    Wajtaoa—1999
  • ?Torah Hem i Wanem?
    Ansa We Baebol i Givim
  • ?Wanem Ya Talmud?
    Wajtaoa—1998
  • Misna Mo Loa We God i Givim Long Moses
    Wajtaoa—1997
Luk Moa Samting
Wajtaoa—1996
w96 7/1 pp. 28-31

?Hu i Stret Blong Karem Nem Ya Rabae?

WAN turis i no ting se hem i save kasem epot long stret taem. Plante handred polis oli stap traem blong soem rod long ol trak, mo long semtaem, lukaot long bitim 300,000 man we oli stap krae long ol rod blong Jerusalem. Nyuspepa ya The Jerusalem Post, i tokbaot samting ya se, “ol man we oli kam blong berem dedman ya, oli plante tumas olsem se wan presiden, wan king no wan strong rula i ded.” ?Hu dedman ya we plante man oli kam krae long hem, mo we oli blokem ol rod long bigfala taon blong Isrel blong plante haoa? Hem i wan rabae we ol man oli gat bigfala respek long hem. ?From wanem ol man Jyu oli gat bigfala ona mo respek long ol rabae? ?Wetaem ol man oli stat yusum nem ya “rabae”? ?Hu nomo i stret blong karem nem ya?

?Moses i Wan Rabae?

Long skul blong ol man Jyu, ol man oli gat bigfala respek long ol man we oli tekem nem blong Moses, from we God i yusum Moses blong mekem kontrak blong Loa i stanap wetem ol man Isrel. Ol man Jyu we oli gat strong bilif long skul blong olgeta, oli kolem hem se “Moses ‘Rabae blong mifala.’ ” Be, i no gat wan ples long Hibru haf blong Baebol we nem ya “Rabae” i stap long hem. Yes, tok ya “Rabae” i no stap nating long Hibru haf blong Baebol. Taswe, ?olsem wanem ol man Jyu oli stat singaotem Moses long nem ya?

Hibru haf blong Baebol i talem se, ol pris long laen blong Livae we i kamaot long Eron, olgeta nao oli gat raet mo hem i wok blong olgeta tu, blong tijim mo eksplenem ol tok blong Loa. (Levitikas 10:​8-​11; Dutronome 24:8; Malakae 2:7) Be, long seken handred yia B.K.T.,a sam bigfala jenis oli stat kamaot sloslou long skul blong ol man Jyu, mo oli jenisim bigwan tingting blong ol man Jyu afta long taem ya.

Long saed blong bigfala jenis ya we i kamaot long skul blong ol man Jyu, Daniel Jeremy Silver i raetem long buk ya A History of Judaism se: “Long taem [ya], wan grup blong ol tija mo haeman blong skul we oli no pris, oli stat tok agensem loa ya we i talem se ol pris nomo oli gat raet blong eksplenem Tora [Loa blong Moses]. Olgeta man oli agri se i nidim ol pris blong mekem ol defren wok insaed long Haos Prea. Be, ?from wanem olgeta nomo oli gat raet blong mekem laswan disisen long ol tok blong Tora?” ?Hu nao i lidim fasin ya blong agensem raet blong ol pris? Hemia wan nyufala grup we i stanap insaed long skul blong ol man Jyu, nem blong grup ya, ol Farisi. Silver i gohed se: “Ol Farisi oli jusum ol man blong kam long ol haeskul blong olgeta. Oli no jusum ol man ya we oli kamaot long [laen blong ol pris], be oli jusum olgeta we oli gat hed. Samting ya i mekem se wan defren kaen grup blong man Jyu oli stat lidim jyos blong olgeta.”

Long faswan handred yia K.T.,b ol man we oli kasem stefeket long ol haeskul ya blong ol Farisi oli kam ol tija, no ol masta, blong loa blong ol man Jyu. Ale, ol narafala man Jyu oli stat singaotem olgeta se “tija blong mi,” no “masta blong mi,” we long Hibru hem i rabbi.

Samting we i givim moa paoa long nem ya bitim ol narafala samting, hemia taem oli putum nem ya long Moses, man ya we ol man Jyu oli tingbaot olsem tija we i hae moa long ol narafala tija blong olgeta. Mo tu, samting ya i daonem moa wok blong ol pris, be i leftemap ol Farisi olsem ol lida, long tingting blong ol man. Taswe, bitim 1,500 yia afta we Moses i ded, oli stat singaotem hem se “Rabae.”

Folem Fasin Blong Masta

I tru se, samtaem ol man oli yusum nem ya “rabae” (“masta blong mi”) blong tokbaot eni tija we oli gat respek long hem. Be, kolosap oltaem, oli yusum nem ya blong tokbaot ol Farisi we oli bigfala tija, “ol waes man.” Taem ol ami oli spolem haos prea long 70 K.T., ol pris oli no moa gat paoa, ale, ol rabae blong ol Farisi oli kam ol lida blong skul blong ol man Jyu. Haenem we oli karem, we i no gat wan man i agensem, i pulum ol man blong leftemap olgeta, olsem wan nyufala skul we i ona long ol waes rabae ya.

Profesa Dov Zlotnick i tokbaot ol jenis ya we oli kamaot long faswan handred yia K.T., hem i se: “ ‘Fasin blong wajemgud ol Waesman ya,’ i kam moa impoten bitim stadi blong Tora.” Jacob Neusner, wan man Jyu we i gat hae save, i eksplenem moa se: “Wan ‘disaepol blong ol waesman,’ hem i wan studen we i folem wan rabae oltaem. Hem i mekem olsem from we hem i wantem lanem ‘Tora.’ . . . Hem i no lanem Tora from loa blong Moses, be hem i wajemgud ol fasin mo wok blong waesman, we oli stap soemaot loa. Ol waesman ya oli tijim loa from ol samting we oli mekem, i no long toktok blong olgeta nomo.”

Adin Steinsaltz, we i stap stadi long Talmud, i givim moa pruf long samting ya, taem hem i raetem se: “Ol waesman oli talem se, ‘Yufala i mas lesingud long ol storeyan mo toktok blong ol waesman, mo luklukgud ol fasin blong olgeta.’ ” ?Man i mas mekem samting ya go kasem wanem mak? Steinsaltz i talem se: “Wan eksampel long saed ya, hemia wan disaepol we i haed aninit long bed blong bigfala tija blong hem, blong faenemaot wanem fasin nao tija ya i mekem wetem woman blong hem. Taem oli askem yangfala disaepol ya from wanem hem i wantem save samting ya, hem i ansa se: ‘Hemia nao Tora, mo i stret blong man i stadi long hem.’ Ol rabae mo studen tugeta oli agri se tingting ya i stret.”

Ol man ya oli stadi moa long fasin blong ol rabae i bitim we oli stadi long Tora. Hemia i min se oli traem lanem Tora tru long ol rabae. From samting ya, stat long faswan handred yia K.T., skul blong ol man Jyu i kam wan skul we i folem ol rabae nomo. Wan man i save kam kolosap long God, i no tru long Tok blong hem, be tru long wan man, wan masta, wan rabae, we i givim wan eksampel. From samting ya, oli no moa tingting strong long Tok blong God, be long loa mo kastom we ol rabae ya oli tijim. Stat long taem ya, ol buk blong ol man Jyu, olsem Talmud, oli tokbaot moa ol tok, ol store, mo ol fasin blong ol rabae i bitim ol tok blong God.

Ol Rabae Long Ol Yia We Oli Pas

Nating se ol faswan rabae oli gat bigfala paoa antap long ol narafala man, oli no kasem mane from wok we oli mekem long skul blong olgeta. Buk ya Encyclopaedia Judaica i talem se: “Rabae blong Talmud . . . i defren olgeta long man we tede i karem nem ya ‘rabae.’ Rabae blong Talmud, hem i wan man we i talemaot mo i eksplenem Baebol mo Loa we oli no raetemdaon. Mo kolosap evriwan long olgeta oli gat wan narafala wok we oli mekem blong winim mane blong stap laef. Samples long ol Medel Ejesc nomo, ol rabae oli kam . . . ol tija, ol man blong prij, mo ol lida blong kongregesend no velej blong ol man Jyu, long saed blong speret.

Taem ol rabae oli mekem wok blong olgeta i kam wan samting blong winim mane, sam long ol rabae ya oli tok agensem fasin ya. Maimonides, wan rabae long ol yia 1100 we i winim mane from wok blong hem olsem wan dokta, hem i tok strong agensem ol rabae ya. “[Oli] stanemap sam rul, se ol wanwan man mo ol velej oli mas givim mane long olgeta. Mo oli givim wan krangke tingting long ol man, se oli mas givhan [long saed blong mane] long ol waesman mo ol tija mo ol man we oli stap stadi long Tora. From samting ya, Tora blong olgeta hem i bisnes blong olgeta. Be samting ya i rong. I no gat wan tok long Tora no long toktok blong ol waesman, we i sapotem fasin ya.” (Commentary on the Mishnah, Avot 4:5) Be ol rabae we oli kam biaen, oli no lesin long strong tok ya blong Maimonides.

Long taem blong yumi, skul blong ol man Jyu i seraot long ol defren grup. Samfala oli wantem jenisim sam samting, sam narafala oli wantem holem ol samting i stap olsem nomo, mo sam narafala bakegen oli wantem gobak long bilif blong jyos long taem bifo. Plante long ol man Jyu oli tingbaot bilif mo fasin blong skul blong olgeta olsem wan samting we i no impoten tumas, ol narafala samting oli impoten moa. From samting ya, paoa blong ol rabae i godaon. Wok blong rabae i kam moa olsem wan man we oli putumap hem olsem lida long kongregesen, mo hem i kasem pei from wok blong hem olsem wan tija no wan man blong givim advaes long ol memba blong grup blong hem. Be, long ol grup blong ol man Jyu we oli kolem Hasidik, tingting ya se rabae hem i masta mo eksampel long ol narafala man, i gat wan narafala mining bakegen.

Makem toktok blong man ya Edward Hoffman long wan buk we i tokbaot grup blong Hasidik Chabad-Lubavitch, se: “Ol faswan Hasidik oli strong blong talem se long ol defren taem long histri, oltaem i gat wan lida blong ol man Jyu, wan zaddik [wan stret man], we i olsem ‘Moses’ bifo, wan man we i bitim ol narafala man long save blong hem mo long fasin blong hem blong givhan long ol narafala. Ol wanwan grup blong ol Hasidik, oli ting se Rebbe [hemia “rabae” long Yidis lanwis] blong olgeta, i save pulum Hae God blong jenisim ol rul blong hem tu, tru long dip ona mo wosip we hem i givim long God. Ol man oli ona long hem olsem eksampel blong olgeta, from ol tok blong hem we i eksplenem mining blong plante samting. Be tu, oli luk fasin blong laef blong hem (olsem samfala oli talem, ‘fasin blong hem blong fasem string blong sus blong hem’) olsem samting we i save givhan long olgeta, mo halpem olgeta blong faenem rod we i go kasem God.”

‘No Letem Ol Man Oli Singaot Yufala Se Rabae’

Jisas, wan man Jyu we i statem Kristin skul long faswan handred yia, i laef long taem ya we tingting blong ol Farisi long saed blong ol rabae i stat kam insaed long skul blong ol man Jyu. Hem i no wan Farisi, mo hem i no go long ol haeskul blong olgeta, be samfala oli singaot hem se Rabae.​—Mak 9:5; Jon 1:​38; 3:2.

Jisas i tok agensem fasin blong putumap ol rabae insaed long skul blong ol man Jyu, i se: ‘Ol tija blong Loa mo ol Farisi oli gat raet blong talemaot mining blong ol Loa blong Moses. Long taem blong lafet, olgeta oli laekem tumas blong go sidaon long ples blong haeman. Mo insaed long ol haos blong prea, oli wantem go sidaon long ol nambawan ples. Mo long open ples, oli wantem tumas blong ol man oli leftemap han long olgeta, mo blong oli singaot olgeta se Rabae. Be bambae yufala i no letem ol man oli singaot yufala se Rabae, from we yufala i gat wan tija nomo blong yufala, mo yufala evriwan i brata.’​—Matyu 23:2, 6-8.

Jisas i stap givim woning agensem fasin we i stap kam antap long skul blong ol man Jyu, blong putumap ol lida we oli hae moa long ol narafala man blong jyos. Hem i talemaot klia se fasin blong givim haenem long ol man olsem, i no stret. Hem i talem strong se: “Yufala i gat wan tija nomo blong yufala.” ?Hu ya tija ya?

Moses, “we Jeova i savegud hem olsem we tufala i luk fes blong tufala stret,” mo we ol waesman oli singaot hem se “Rabae blong mifala,” hem i wan sinman. Hem i mekem mastik tu. (Dutronome 32:48-​51; 34:10; Eklesiastis 7:​20) Jeova i no leftemap Moses olsem we hem i hae moa long ol narafala man, be hem i talem long hem se: “Bambae mi jusumaot wan man long medel blong ol brata blong olgeta, olsem yu, blong bambae i kam olsem wan profet long olgeta. Mo bambae mi putum ol tok blong mi long maot blong hem. Mo bambae hem i mas talemaot long olgeta ol tok ya we mi mi talem long hem. Mo i mas hapen olsem se, man we i no wantem lesin long ol tok blong mi we bambae hem i talemaot long nem blong mi, man ya i mas talemaot long mi from wanem hem i mekem olsem.”​—Dutronome 18:18, 19.

Ol profet tok blong Baebol oli pruvum se ol tok ya oli kamtru long Jisas, we hem i Mesaea.e Jisas i no jes “olsem” Moses bifo, be hem i hae moa long Moses. (Hibrus 3:​1-3) Baebol i soemaot se Jisas i stretgud olgeta taem hem i bon. Mo hem i defren long Moses, from we hem i mekem wok blong God long fasin we “hem i no mekem sin.”​—Hibrus 4:​15.

Folem Hemia We i Eksampel Blong Yumi

Fasin blong luklukgud mo lesingud long evri fasin mo toktok blong wan rabae, i no mekem ol man Jyu oli kam kolosap moa long God. Maet wan sinman i save givim wan gudfala eksampel long saed blong bilif. Be, sipos yumi luklukgud mo folem evri fasin blong hem, bambae yumi folem ol mastik mo ol slak fasin blong hem tu. Hemia i olsem we yumi stap ona long man we God i wokem, i bitim we yumi stap ona long God ya we i wokem hem.​—Rom 1:​25.

Jeova i givim wan man nomo we i olsem Eksampel blong yumi ol man. Baebol i soem se, Jisas i laef bifo we hem i kamdaon long wol. Yes, Baebol i kolem hem ‘pija blong God ya we yumi no save luk, mo faswan long olgeta samting we God i wokem.’ (Kolosi 1:​15) From we Jisas i bin wok blong plante milyan yia finis olsem “nambawan man blong wok blong God,” hem i stret man blong halpem yumi blong save Jeova.​—Proveb 8:​22-​30; Jon 14:​9, 10.

Taswe, Pita i save raetem se: “Kraes, hem i harem nogud long bodi blong hem, blong sevem yufala, mo hem i soemaot fasin ya long yufala, blong bambae yufala i biaen long hem.” (1 Pita 2:​21) Aposol Pol i leftemap tingting blong ol Kristin blong “luklukgud long Jisas. Hem i Bigfala Man we God i yusum blong givim bilif long yumi mo mekem bilif ya blong yumi i stret gud.” Mo tu, hem i eksplenem se “God i haedem ol gudgudfala samting blong waes mo save blong hem long Kraes nomo.” (Hibrus 12:​2, NW; Kolosi 2:3) I no gat wan narafala man​—olsem Moses no ol waes rabae​—we oli naf blong kasem ona olsem. Wan man nomo we yumi mas folem eksampel blong hem, hemia Jisas. Ol man blong God oli no nid blong karem wan nem olsem rabae. Samting ya i tru moa taem yumi luk mining blong nem ya tede. Wan man nomo we i stret blong karem nem ya Rabae, hemia Jisas.

[Ol futnot]

a B.K.T. i minim Bifo Kristin Taem.

b K.T. i minim Kristin Taem.

c Ol yia 500 go kasem 1500.

d Wan grup blong man we oli joen wanples blong wosip.

e Blong kasem moa pruf se Jisas i rili Mesaea we ol profet tok oli talemaot, lukluk buklet ya Will There Ever Be a World Without War? (Engglis mo Franis), pej 24 kasem 30, we Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc. i wokem.

[Foto Credit Line blong pija long pej 28]

© Brian Hendler 1995. All Rights Reserved

    Ol buk long Bislama (1987-2026)
    Logaot
    Login
    • Bislama
    • Serem
    • Setemap Olsem Yu Wantem
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ol Rul
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Login
    Serem