?Fasin Blong Livim Kakae i Wan Samting Blong Bifo Nomo?
WAN woman India, nem blong hem Mrudulaben, we i gat 78 yia mo i rij, i talem se: “Stat long taem we mi yangfala nomo kam kasem naoia, mi stap livim kakae blong mi long evri Mande.” Hem i folem fasin ya olsem wan haf blong wosip blong hem, mo olsem wan rod blong meksua se mared blong hem i stap gud, ol pikinini blong hem oli gat gud helt, mo hasban blong hem i no kasem trabol. Naoia we hem i wan wido, hem i folem yet fasin ya blong livim kakae long evri Mande, blong gat gud helt, mo blong bambae ol pikinini blong hem oli rij. Bighaf blong ol woman Hindu oli mekem sem mak olsem woman ya. Oltaem oli folem fasin ya blong livim kakae blong olgeta long sam dei we oli makemaot.
Wan bisnesman we i olfala lelebet, nem blong hem Prakash, i stap long Mumbai (Bombei), long India. Hem i talem se hem i livim kakae blong hem long evri Mande blong manis ya we oli kolem Sawan (Shravan). Manis ya i gat wan spesel mining long saed blong skul blong ol man Hindu. Prakash i eksplenem se: “Fastaem, mi folem fasin ya from bilif blong mi long saed blong skul. Be naoia, mi gat wan narafala risen tu blong folem fasin ya, hemia se i gud long helt blong mi. Manis ya Sawan i stap kolosap long en blong ren taem. Taswe, fasin ya blong livim kakae i mekem se bodi blong mi i gat jans blong kam klin long ol sik we oli kamaot plante, long taem ya we ren i foldaon bigwan.”
Samfala oli ting se fasin blong livim kakae i save halpem ol man long saed blong bodi, tingting, mo long saed blong speret. Eksampel, buk ya Grolier International Encyclopedia i talem se: “I no longtaem, sam stadi long saed blong sayens oli bin soem se, maet fasin blong livim kakae i save mekem i gud long helt blong man. Mo taem man i folem stret rod blong livim kakae, tingting blong hem i save kam moa klia, mo hem i kwik moa blong haremsave ol samting.” Plante man oli talem se man Gris ya Plato, we i waes long ol save blong wol, hem i folem fasin ya blong livim kakae blong ten dei no bitim ten dei wantaem. Mo man ya Pythagoras, we i waes long saed blong matematik, i mekem ol studen blong hem oli livim kakae blong olgeta bifo we hem i tijim olgeta.
Long tingting blong samfala, livim kakae i minim se oli no tekem kakae mo wora nating, gogo kasem en blong wan stret taem we oli makemaot. Be sam narafala, oli dring wora long taem ya we oli no kakae. Plante man oli livim sam kaen kakae nomo no oli mestem stret taem blong kakae sam samtaem nomo. Oli talem se hemia nao fasin blong livim kakae. Be sipos man i livim kakae blong longtaem mo hem i no folem stret rod blong mekem fasin ya, hem i save mekem trabol long bodi blong hem. Wan man blong raetem nyuspepa, Parul Sheth, i talem se afta we bodi i yusum olgeta suga we i stap long hem, ale hem i stat blong jenisim ol protin blong masel i kam suga. Mo taem samting ya i finis, bodi i stat yusum ol gris we i stap olbaot long hem. Taem bodi i jenisim gris i kam suga, hem i mekem wan kaen posen i kamaot long blad we nem blong hem keton. Taem ol keton ya oli kam plante tumas, oli go kasem bren, nao oli save spolem stampa ples we i bos long fulwan bodi blong man. Sheth i talem se: “Long taem olsemia, fasin blong livim kakae i save kam wan samting we i denja. Tingting blong man i save fasfas, i save lus, mo sam narafala samting we oli moa nogud bakegen. . . . [Hem i save mekem] man i slip we i no save wekap, mo biaen hem i save ded from.”
Wan Tul Mo Wan Kastom
Plante man oli yusum fasin ya blong livim kakae olsem wan strongfala tul blong kasem wan risal, long saed blong politik no fasin joen blong ol man. Wan man we i strong blong yusum tul ya, hemia Mohandas K. Gandhi blong India. Plante handred milyan man oli tinghae long hem. Hem i yusum fasin ya blong livim kakae olsem wan rod blong gat bigfala paoa antap long fulap man India we oli blong skul Hindu. Gandhi i tokbaot samting we i kamaot, taem hem i livim kakae blong hem blong stretem wan trabol bitwin ol man we oli wok long wan faktri, mo ol man we oli bos long faktri ya. Hem i se: “Risal we i kamaot se, olgeta man we oli joen long bisnes ya oli gat wan filing we oli agri tugeta. Fasin ya i kasem hat blong ol masta blong faktri . . . Ale, ol man oli stat wok bakegen, hemia afta long tri dei nomo we mi bin livim kakae blong mi.” Presiden blong Saot Afrika, Nelson Mandela, i livim kakae blong hem blong faef dei, taem hem i stap kalabus blong plante yia from politik.
Be bighaf blong ol man we oli folem fasin ya blong livim kakae, oli mekem olsem from skul blong olgeta. Fasin blong livim kakae hem i wan impoten haf blong skul Hindu. Buk ya Fast and Festivals of India, i talem se long samfala dei, “ol man oli livim kakae fulwan . . . mo oli no dring wora tu. Ol man mo ol woman tu, oli folem wan strong fasin blong livim kakae . . . blong meksua se oli gat wan hapi laef, oli gat plante samting, mo oli kasem fogif from ol rong mo sin we oli bin mekem.”
Fasin blong livim kakae i bigfala samting long skul blong Jain. The Sunday Times of India Review i mekem ripot ya se: “Wan muni [waesman] blong skul ya Jain, long Bombei [Mumbai], i no kakae nating blong 201 dei. Evri dei, hem i dring tu kap wora nomo we hem i boelem. Hem i lusum 33 kilo.” Samfala oli livim kakae gogo oli ded from. Oli bilif strong se samting ya bambae i sevem olgeta.
Olgeta bigman we oli stap long skul Islam, oli mas folem fasin ya blong livim kakae blong olgeta long manis ya Ramadan. Ol man oli no mas kakae mo dring wan samting nating, long evri dei blong wan ful manis, stat taem san i kam antap gogo kasem we san i godaon. Man we i sik no we i stap mekem wan trep long taem ya, i mas livim kakae blong hem biaen, blong fulumap olgeta dei we hem i mestem. Lent, hemia wan spesel taem blong 40 dei bifo long Ista. Long taem ya, samfala long Krisendoma oli livim kakae blong olgeta. Mo plante narafala skul, oli folem fasin ya blong livim kakae long sam spesel dei blong olgeta.
Yes, fasin ya blong livim kakae i gohed yet long plante ples. Mo from we hem i fasin blong plante skul, maet yumi askem se, ?God i wantem se ol man oli livim kakae blong olgeta long sam spesel taem? ?I gat sam spesel taem we maet ol Kristin oli mekem disisen blong livim kakae blong olgeta? ?Fasin ya i save givhan long wan man? Nekiswan haf bambae i tokbaot ansa blong ol kwestin ya.
[Futnot]
a Ol skul we oli gyaman se oli Kristin.
[Tok blong pija long pej 3]
Skul ya Jain i tingbaot fasin ya blong livim kakae olsem wan rod blong man i sevem sol blong hem
[Tok blong pija long pej 4]
Mohandas K. Gandhi i yusum fasin ya blong livim kakae olsem wan tul we i gat bigfala paoa blong kasem wan risal long saed blong politik no fasin joen blong ol man
[Tok blong pija long pej 4]
Long skul Islam, ol man oli mas livim kakae blong olgeta long manis blong Ramadan
[Credit Line]
Garo Nalbandian