?From Wanem i Gat Fulap Tok Mo Wok We Oli Haed?

“I NO gat wan samting we i hevi moa long man i bitim we hem i holemtaet wan tokhaed.” Hemia wan waes tok blong ol Franis man. Ating hemia nao risen from wanem yumi haremgud taem yumi save wan tokhaed, be samtaem yumi harem nogud tu from we yumi no save talemaot. Long ol handred yia we oli pas, plante man oli bin laekem fasin ya blong haedem ol tok mo wok blong olgeta. Oli bin joen tugeta long ol grup we oli wok long fasin haed, blong traem kasem wan mak.

Sam long ol faswan grup ya, hemia sam grup blong skul we oli wok haed, long Ijip, Gris, mo Rom, bifo. Biaen, sam long ol grup ya oli no moa wok long saed blong skul, be oli go moa long saed blong politik, mane, mo wok long velej. Eksampel, taem wan grup blong bisnesman i stanap long Yurop bifo, ol memba blong grup ya oli wok long fasin haed, from we oli no wantem kasem trabol long saed blong mane.

Plante grup long taem blong yumi we oli wok haed, oli stanap from ol gudfala risen. Encyclopædia Britannica i talem se, maet oli joen blong “givhan long velej no blong mekem wan gudfala wok.” Maet oli “stanemap sam rod blong givhan long ol man we oli no gat plante samting, no blong givim edukesen.” Sam grup we oli tingbaot olgeta olsem ol brata nomo, sam grup blong ol yangfala, sam grup we oli joen blong haremgud tugeta, mo sam narafala grup bakegen, oli wok long fasin haed tu, no maet haf blong ol wok blong olgeta i haed. Plante taem, ol grup ya oli no stap mekem samting we i nogud, be ol memba blong olgeta oli haremgud nomo blong wok haed. Ol kastom we ol memba oli folem blong joen long ol grup ya, oli ol tokhaed. Samting ya i gat paoa long ol filing blong olgeta, mo i mekem olgeta oli harem se oli joen tugeta strong mo oli gat wan nambawan fasin fren. Oli gat filing ya se oli joen long wan bigfala famle, mo oli harem se oli gat mining long laef blong olgeta. Plante grup we oli wok long fasin haed olsemia, oli no mekem denja long ol man we oli no memba blong olgeta. Ol man we oli no memba, oli no mestem wan bigfala samting taem oli no save ol tokhaed blong olgeta.

Taem Fasin Haed i Mekem Denja Long Ol Narafala

Sam grup oli wok fulwan long fasin haed, mo sam oli no haed fulwan. Be, Encyclopædia Britannica i soem se, olgeta we oli gat “tokhaed antap long tokhaed,” olgeta ya nao oli mekem denja long ol man. Hem i eksplenem se ol haeman blong ol grup ya, oli “tekem sam spesel nem, oli winim sam spesel traem, no oli kasem sam spesel save.” Samting ya nao i mekem se oli “stap defren long ol narafala long grup.” Long rod ya, oli traem pulum olgeta we oli “daon moa, blong mekem ol samting we oli mas mekem blong kasem ol haeples.” Denja we i joen wetem ol grup olsemia, i klia nomo. Olgeta we oli daon moa oli no save trufala mak we grup ya i wantem kasem, from we oli no naf yet blong kasem ol spesel save ya. I isi nomo blong joen long wan grup we yu no luksave ol mak blong hem mo ol rod we hem i yusum blong kasem ol mak ya, mo we oli no eksplenemgud ol samting ya long yu. Biaen, man we i joen long wan grup olsem, i save faenem se i hadwok blong aot bakegen, i olsem we hem i kalabus, mo ol jen blong fasin haed oli holemtaet hem.

Be, ol wok haed oli karem denja we i bigwan moa, taem ol mak we wan grup i wantem kasem oli joen wetem fasin blong brekem loa mo kilim man i ded. Hemia from wanem grup ya i mas stap haed oltaem. Sipos ol narafala man oli save grup ya mo ol mak we hem i wantem kasem, ale maet grup ya i traem blong haedem se hu nao ol memba blong hem mo wanem samting hem i plan blong mekem smoltaem long fyuja. Samting ya i tru long saed blong ol grup blong teroris,a we sam samtaem oli mekem ol man blong wol oli sek long wan wok blong olgeta blong sakem bom.

Yes, fasin blong wok haed hem i denja. Hem i wan denja long ol man wanwan mo long ol narafala man tu. Tingbaot ol grup blong ol stronghed yangfala we oli haed blong kilim ol man we oli no gat fol, ol grup olsem Mafia we oli mekem olkaen samting blong brekem loa long fasin haed, ol grup olsem Ku Klux Klanb we oli leftemap ol waetman antap long ol blakman, mo tu, olgeta grup blong teroris raon long wol we oli gohed blong spolem ol traehad blong man blong putum pis mo seftaem long wol.

?Wanem Wok Blong Olgeta Naoia?

Long ol yia afta 1950, long plante kantri long Wes Yurop, Kol Woc i mekem se i gat plante grup we oli stap wok haed. Ol man oli stanemap ol grup ya blong agensem ol man Rasia, sipos oli traem blong winim Wes Yurop samtaem. Wan eksampel, nyuspepa blong Jemani, Focus, i talem se long ol yia ya, “i gat 79 grup blong haedem ol tul blong faet” we oli stanap long Ostria. Sam kantri long Yurop oli no bin save se i gat ol grup ya. Jes afta 1990, wan nyuspepa i givim trufala ripot ya, se: “Yumi no save namba blong ol grup ya we oli stap wok yet tede, mo ol wok we oli bin mekem long ol yia we oli jes pas.”

Yes, i tru. ?Hu i save talem stret, hamas grup oli stap wok haed naoia nomo, we maet oli stap putum laef blong ol man long denja, long fasin we i bigwan moa bitim samting we yumi save tingbaot?

[Ol futnot]