Wosip Blong Bal Wan Faet Blong Winim Hat Blong Ol Man Isrel

Blong klosap wan taosen yia, wan faet i stap gohed long nesen blong Isrel. Hem i wan faet blong winim hat blong ol man Isrel. Fasin fraet we i stanap long giaman bilif mo rabis fasin blong seks i mekem faet agensem fasin blong bilif mo holemstrong long God. Faet ya, we man i save lusum laef blong hem from, i stap bitwin wosip blong Bal mo wosip blong Jeova.

?BAMBAE ol man Isrel oli holemstrong long trufala God ya we i bin tekemaot olgeta long Ijip? (Eksodas 20:​2, 3) ?No bambae oli folem wosip blong Bal, impoten god blong ol man Kenan, we i promes se bambae hem i mekem graon i karem plante kakae?

Faet ya long saed blong spirit, we i kamaot plante taosen yia bifo, i impoten tumas long yumi. ?From wanem? Aposol Pol i raetem se: “Olgeta trabol ya we ol man ya oli kasem, oli blong tijim yumi. Mo oli raetem stori blong hem long buk blong wekemap yumi ya we yumi stap laef tede, we lasdei blong wol i klosap.” (1 Korin 10:11) Bigfala woning long faet ya bambae i gat moa mining long yumi sipos yumi kasem save long Bal, se hem i hu mo wanem i joen wetem wosip blong hem.

?Hu Ya Bal?

Ol man Isrel oli save Bal taem oli kasem Kenan, samwe long yia 1473 B.K.T. Oli faenem se ol man Kenan oli stap wosipim plante god, we oli sem mak long ol god blong Ijip. Nem mo fasin blong ol god blong tufala kantri ya, hemia nomo i defren. Be, Baebol i soemaot se Bal nao, hem i bigfala god blong ol man Kenan. Mo ol man blong stadi long ol samting blong bifo oli faenemaot se i tru we Bal i nambawan god blong ol man Kenan. (Jajes 2:​11) Bal i no haefala god blong olgeta god long Kenan. Nating se i olsem, hem i wan god we i impoten tumas long tingting blong bighaf blong ol man long kantri ya. Oli bilif se Bal i bos long ren, win, mo ol klaod, mo se hem nomo i save sevem ol man, i tekemaot olgeta long denja no long ded. Oli bilif tu se Bal i save sevem ol anamol mo ol garen blong olgeta. Sipos Bal i no protektem olgeta, Mot, wan narafala god blong Kenan we i gat fasin blong givimbak, bambae i mekem trabol long olgeta.

Wosip blong Bal i joen wetem rabis fasin blong seks. Ol tabu pos mo tabu wud we oli joen wetem wosip blong Bal, oli karem mining long saed blong seks. I luk olsem se ol tabu pos ya​—⁠ol ston we oli katem folem seks blong man​—oli saen blong Bal. Mo ol tabu pos we oli katem long wud no ol tri, oli saen blong Asera, waef blong Bal we i saen blong seks blong woman.​—1 King 18:19.

I gat sam narafala fasin we oli joen wetem wosip blong Bal. Ol man mo woman oli slip olbaot long tempel mo oli bonem ol pikinini long faea blong mekem sakrefaes. (1 King h14:​23, 24; 2 Kronikel 28:​2, 3) Buk ya, The Bible and Archaeology i talem se: “Insaed long tempel blong ol man Kenan, i gat ol man mo ol woman blong rod (oli kolem olgeta ‘ol tabu’ man mo woman). Oli stap mekem ol rabis fasin blong seks we oli nogud olgeta. [Ol man Kenan] oli bilif se fasin ya bambae i mekem garen blong olgeta i grugud mo ol sipsip blong olgeta oli kam plante.” I sua se ol rabis fasin ya oli pulum ae blong ol man we oli kam blong wosip, nao oli mekem ol samting we tingting blong olgeta nomo i wantem. Nating se i olsem, skul blong olgeta i talem se hemia i rod blong mekem wosip. ?Olsem wanem Bal i pulum hat blong ol man Isrel?

?From Wanem Hem i Gat Paoa Blong Pulum Man?

Maet plante man Isrel oli laekem moa blong folem wan skul we i no putum tumas rul long olgeta. Taem oli wosip long Bal, i no nid blong oli kipim Loa, olsem Sabat Dei mo plante narafala loa long saed blong ol fasin. (Levitikas 18:​2-​30; Dutronome 5:​1-3) Ol man Kenan oli gat plante samting long laef. Taswe, maet samting ya i pulum ol narafala man blong bilif se olgeta tu oli mas mekem Bal i glad long olgeta.

Ol ples blong wosip blong ol man Kenan, we oli kolem se ol haeples, oli stap aninit long ol tri antap long ol hil. Ol ples ya we ol tri oli gru gud long hem, ating oli pulum ol man we oli kam mekem wosip blong olgeta long ol ples ya. Smoltaem biaen, ol man Isrel oli no go long ol tabu ples blong ol man Kenan, be oli wokem prapa tabu ples blong olgeta. “Olbaot, antap long ol hil, mo aninit long ol bigbigfala tri, olgeta oli wokem ol ples blong mekem wosip long ol narafala god, mo oli stanemap ol longlongfala ston.”​—1 King 14:23; Hosea 4:​13.

Be faswan mo stamba samting long wosip blong Bal, hemia se hem i pulum ol man blong mekem samting we tingting blong olgeta nomo i wantem. (Galesia 5:​19-​21) Oli mekem ol rabis fasin we i bitim mak. Oli mekem olsem, i no from we oli wantem se garen i givim plante kakae mo blong gat plante sipsip, no gat. Oli mekem ol rabis fasin ya from we oli wantem harem gud nomo long saed blong bodi. Oli wosipim rabis fasin blong seks. Yumi save luk pruf blong samting ya long ol pija we ol man blong stadi oli digimaot long graon. Ol pija ya, oli soem seks blong man mo woman, we i blong wekemap filing blong man long saed blong seks. Ol lafet, danis, mo myusek oli pulum olgeta blong mekem enikaen fasin we i nogud olgeta.

Tingbaot wanem we oli mekem long taem ya we ol lif blong tri oli stat folfoldaon. Ol ples raonabaot oli naes tumas. Ol man ya we oli stap wosip long Bal, oli kakae bitim mak mo oli dring plante waen, ale oli girap oli danis. Oli ting se danis ya bambae i wekemap Bal long slip blong hem long hot taem blong yia, nao bambae hem i mekem plante ren i foldaon mo graon i karem plante kakae. Oli danis raon long tabu pos mo longlongfala ston ya we i saen blong seks blong man. Oli danis long wan fasin we i blong wekemap filing mo blong pulum olgeta blong mekem rabis fasin blong seks. Ol man mo woman blong rod, we oli stap slip long tempel, olgeta nao oli bitim mak long fasin ya. Myusek mo ol man we oli stap lukluk, oli mekem se olgeta ya we oli stap danis oli harem gud moa. Mo ating, long en blong danis ya, oli go long ol rum insaed long haos blong Bal, mo oli mekem rabis fasin long saed blong seks.​—Namba 25:​1, 2; skelem wetem Eksodas 32:​6, 17-​19; Amos 2:8.

Laef Blong Olgeta i Stanap Long Ol Samting We Oli Luk, i No Stanap Long Bilif

Wosip ya we i wekemap filing long saed blong seks, i pulum plante man Isrel oli go long wosip blong Bal. Fasin fraet i wan narafala samting we i pulum olgeta. From we ol man Isrel oli no moa bilif long Jeova, oli fraet long ol dedman, mo oli fraet long fiuja. Mo tu, ol giaman bilif we oli folem i pulum olgeta blong wok wetem ol rabis spirit, nao biaen, oli mekem ol narafala rabis fasin we oli nogud olgeta. The International Standard Bible Encyclopedia i tokbaot olsem wanem ol man Kenan oli stap ona long spirit blong ol dedman. Hemia i olsem haf blong wosip we oli stap mekem long ol olfala bubu blong olgeta. Buk ya i talem se: “Oli mekem lafet long hol no gref blong famle we i ded. Nao, oli dring we oli lusum hed mo oli slip olbaot (maet wetem ol memba blong prapa famle blong olgeta bakegen). Oli ting se man ya we i ded, hem i joen long ol fasin ya.” Taem ol man Isrel oli mekem ol doti fasin ya we i joen wetem rabis spirit, oli go longwe moa long Jeova, God blong olgeta.​—Dutronome 18:​9-​12.

Ol aedol tu​—wetem ol kastom blong olgeta​—oli pulum tingting blong ol man Isrel ya we oli wantem mekem laef blong olgeta i stanap long samting we oli luk, be i no stanap long bilif. (2 Korin 5:7) Plante long olgeta, taem oli kamaot long Ijip, oli bin luk ol bigbigfala merikel we Jeova i mekem. Nating se i olsem, oli wantem luk sam samting bakegen we i save givhan long olgeta blong tingbaot Jeova. (Eksodas 32:​1-4) Sam long ol pikinini blong olgeta tu, oli wantem wosipim samting we oli luk, olsem ol aedol blong Bal.​—1 King 12:25-​30.

?Hu i Winim Faet Ya?

Faet ya blong winim hat blong ol man Isrel i gohed blong plante handred yia. Hem i stat long taem we oli kasem flat ples blong Moab, hemia smoltaem bifo we oli go insaed long Promes Lan, i go kasem taem we oli go kalabus long Babilon. Bighaf blong ol man Isrel oli no stap tru long Jeova oltaem. Samtaem, oli holemstrong long hem, be plante taem, oli lukluk i go long Bal. Stamba risen blong samting ya, hemia from we oli kampani wetem ol hiten man raonabaot long olgeta.

Afta we ol man Isrel oli winim ol man Kenan long faet, ol man Kenan oli yusum sam narafala rod blong traem winim ol man Isrel. Oli laef wetem ol man Isrel mo oli switim ol man Isrel blong folem ol god blong kantri ya. Sam long ol man Isrel we oli no fraet, olsem tufala jaj ya, Gideon mo Samuel, oli agensem fasin ya. Samuel i talem strong long olgeta man se: “Olgeta. Sipos i tru we yufala i wantem kambak long Hae God long olgeta tingting blong yufala, be yufala i mas sakemaot ol aedol blong . . . ol narafala god, nao yufala i mas givim olgeta laef blong yufala long [Jeova], mo yufala i mas mekem wosip long hem nomo.” Nao ol man Isrel oli folem advaes blong Samuel, oli “sakemaot ol aedol blong god ya Bal, mo ol aedol blong woman god ya, Astate, nao oli mekem wosip long Hae God nomo.” Be, hemia i blong smoltaem nomo.​—1 Samuel 7:​3, 4; Jajes 6:​25-​27.

Afta long rul blong Sol mo Deved, Solomon i kam king. Be taem hem i olfala, hem i stat blong mekem sakrefaes long ol narafala god. (1 King 11:​4-8) Ol narafala king blong Isrel mo Juda, olgeta tu oli mekem sem mak, oli wosip long Bal. Nating se i olsem, i gat sam profet mo king we oli stap tru long God. Sam long olgeta ya, olsem Elaeja, Elisa, mo Josia, oli bin lidim faet we i agensem wosip blong Bal. (2 Kronikel 34:​1-5) Mo tu, long laef blong ol man Isrel kam kasem taem ya, i gat sam man we oli stap holemstrong long Jeova. I sem mak long taem blong Ehab mo Jesebel. Seven taosen man oli no wantem “bodaon long Bal, mo oli no kis long pija blong hem.”​—1 King 19:18.

Biaen, taem ol man Isrel oli aot long kalabus long Babilon, i no moa gat man i tokbaot wosip blong Bal. Ol man Isrel we oli kamaot long kalabus, oli traehad blong ‘stap longwe long ol doti fasin blong ol hiten man mo oli lukaot Jeova, God blong Isrel.’​—Esra 6:​21.

Woning We Yumi Kasem Long Wosip Blong Bal

Nating se wosip blong Bal i lus longtaem finis, i gat wan samting long skul blong ol man Kenan we i sem mak long laef blong ol man tede​—hemia fasin blong leftemap seks. Ol samting we oli blong pulum ol man blong mekem nogud long saed blong seks, oli stap olbaot raonabaot long yumi. (Efesas 2:2) Pol i givim woning se: “Yumi stap faet agensem paoa ya we yumi no save luk. Paoa ya i stap lidim wol ya we i tudak, mo yumi stap faet agensem ol jif blong ol rabis spirit.”−Efesas 6:​12, Phillips.

“Paoa ya we yumi no save luk,” hem i kamaot long Setan. Paoa ya i stap leftemap rabis fasin long saed blong seks, mo i mekem ol man oli kam slef blong hem. (Jon 8:​34) Tede, ol man oli agri nomo long eni rabis fasin long saed blong seks. Oli mekem ol rabis fasin ya, i no blong mekem garen i karem plante kakae, olsem ol man Kenan, be i blong harem gud mo blong ronem ol samting we olgeta nomo i wantem. Mo ol toktok long saed ya tu oli gat paoa blong pulum man. Ol pleplei, myusek, mo pablisiti, oli fulumap tingting blong ol man wetem ol mesej blong seks. Ol man blong God tu oli mas faet agensem ol samting ya. Yes, bighaf blong olgeta we Kristin kongregesena i putumaot olgeta, hem i from we oli foldaon long ol rabis fasin blong seks. Blong wan Kristin i stap klin oltaem, wan rod nomo se, hem i mas gohed blong agensem ol nogud samting ya we oli stap pulum man blong mekem nogud long saed blong seks.​—Rom 12:9.

Ol yangfala Witnes oli stap long bigfala denja, from we plante samting we oli intres long hem, oli leftemap rabis fasin blong seks. Antap long hemia, ol yangfala ya oli mas winim ol nara yangfala we oli stap pulum olgeta blong mekem i nogud. (Skelem wetem Ol Proveb 1:10-15.) Plante yangfala Witnes oli kasem trabol finis. Wan eksampel, hemia long taem we oli joen wanples blong kakae no pleplei. Tede i sem mak olsem long taem blong Bal bifo. Myusek mo danis, i joen wetem rabis fasin long saed blong seks.​—2 Timoti 2:​22.

Man blong raetem Ol Sam i askem se: “Hae God. Mi mi yangfala nomo. ?Bambae mi save mekem laef blong mi i klin olsem wanem?” Hem i ansa i se: “Mi mi mas obei long ol tok blong yu.” (Ol Sam 119:9) Loa blong God i talem long ol man Isrel se oli no mas kampani wetem ol man Kenan. Long sem fasin, Baebol i givim woning long yumi se yumi no mas kampani wetem ol man we fasin blong olgeta i no stret. (1 Korin 15:​32, 33) Taem wan yangfala Kristin i blokem samting we i save wekemap filing blong hem, we hem i save se samting ya bambae i spolem fasin blong hem, yangfala ya i soem se hem i bigman long tingting. I gud yumi mekem olsem Elaeja, we i stap tru long God. Yumi no mas letem tingting we plante man oli gat i pulum yumi.​—1 King 18:21; skelem wetem Matiu 7:​13, 14.

Wan narafala woning se, ‘sin we i stap holemtaet yumi’ i save mekem yumi lusum bilif blong yumi. (Hibrus 12:1) I luk olsem se plante man Isrel oli bilif yet long Jeova, be oli lukluk i go long Bal olsem god we bambae i protektem garen blong olgeta mo givim ol samting we oli nidim evri dei. Maet oli ting se tempel blong Jeova long Jerusalem i farawe tumas, mo se i blong nating nomo we oli folem ol loa blong Hem. Wosip blong Bal i letem mo i agri long eni samting we man i wantem​—samfala oli bonem insens i go long Bal antap long ruf blong haos blong olgeta. (Jeremaea 32:29) Maet, oli foldaon long wosip blong Bal jes from we oli folem sam kastom blong hem, no maet oli mekem sakrefaes i go long Bal long nem blong Jeova.

?Olsem wanem yumi save lusum bilif blong yumi mo lego God ya we i laef? (Hibrus 3:​12) Maet sloslou yumi stap lusum fasin glad we yumi bin gat from ol miting mo ol asembli. Samting ya i soem se yumi no moa trastem rod we Jeova i yusum blong givim kakae long saed blong spirit ‘long stret taem blong hem.’ (Matiu 24:45-​47) Nao from we yumi kam slak, maet yumi no moa ‘holem tok blong laef,’ ale tingting blong yumi i hafhaf, nao rabis fasin blong seks i pulum yumi, no yumi ronem ol samting blong bodi.​—Filipae 2:​16; skelem wetem Ol Sam 119:113.

Holemstrong Long God

I sua se tede i gat wan faet blong winim hat blong yumi. ?Bambae yumi holemstrong long Jeova no bambae yumi letem ol rabis fasin blong wol ya oli pulum yumi? Sore tumas, olsem ol man Isrel we oli folem ol rabis fasin blong ol man Kenan, tede, ol rabis fasin oli pulum sam Kristin man mo woman, nao oli mekem i nogud.​—Skelem wetem Ol Proveb 7:​7, 21-​23.

Yumi save winim faet ya sipos yumi mekem olsem Moses. ‘Yumi mas lukluk oltaem long God ya we man i no save luk long ae blong hem.’ (Hibrus 11:27) I tru, yumi mas “faet strong blong holem trutok ya we yumi bilif finis long hem.” (Jud 3) Be taem yumi holemstrong long God blong yumi mo ol rul blong hem, yumi save lukluk i go long taem ya we giaman wosip bambae i finis blong olwe. Bifo, wosip blong Jeova i kam antap bigwan, i winim wosip blong Bal. Tede tu, yumi sua se, i no longtaem, “wol bambae i fulap wetem save blong Jeova olsem wota i kavremap solwota.”​—Aesea 11:⁠9, NW.

[Futnot]

[Tok Blong Pija Long Pej 31]

Long Gesa, ol tabu pos oli yusum bifo long wosip blong Bal

[Foto Credit Line Blong Pija Long Pej 28]

Musée du Louvre, Paris