Sam Nius Blong Wol

Ol Pikinini We Oli Lukluk Televisen Oltaem

Niuspepa ya The New York Times, i tokbaot samfala we oli stadi blong faef manis long fasin blong ol pikinini long 16 priskul long not saed blong New York. Oli faenemaot se taem oli talem sam isi samting we ol pikinini oli save mekem blong tekem ples blong televisen, “ol aoa we oli pasem blong lukluk televisen long wan wik oli godaon, oli tri aoa daon long bifo.” Oli pulum ol pikinini blong ridim buk, wivim mat, mo raetem ol saen se “No Televisen,” blong putum olgeta klosap long televisen blong olgeta. Ol pikinini tu oli bin talem sam samting we oli save mekem, blong tekem ples blong televisen mo ol vidio kaset. Ol man we oli mekem stadi ya, oli talem long ol papa mama se oli mas ridim wan stori long ol pikinini evri dei mo oli mas ofem televisen taem oli kakae. I gat tu taem long faef manis ya we ol famle oli ofem televisen blong wan wik. Dokta Barbara Dennison we i lidim tim ya blong mekem stadi ya, i talem se ol papa mama oli no mas ting se i had tumas long ol pikinini blong lego televisen. Dokta ya i talem se: “Mifala i sapraes we ol pikinini oli glad tumas blong mekem ol narafala samting.”

Sigaret i Spolem Ful Bodi

Niuspepa ya New Scientist i talem se: “Ol man we oli smok, oli spolem waet leva blong olgeta mo ol string blong blad. Be i no hemia nomo. Oli spolem olgeta haf blong bodi blong olgeta.” Wan ripot blong Richard H. Carmona we hem i wan hed dokta long Yunaeted Stet, i tokbaot plante sik we ol man blong smok oli kasem. I gat numonia, lukemia, sik blong ae (cataract), ol soa insaed long maot, kansa long ol ples olsem kidni, basket blong pikinini, gat, mo wan narafala haf blong bel we oli kolem pancreas. Carmona i talem se: “Plante yia finis, mifala i save se man we i smok i stap spolem bodi blong hem. Be ripot ya i soemaot plante moa trabol we mifala i no bin kasem save long olgeta. Ol posen long smok blong sigaret i pas long blad, i go kasem evri haf blong bodi.” Samfala oli ting se sipos oli smok sigaret we i no gat plante kolta mo nikotin long hem, bambae oli no kasem trabol ya. Be Carmona i talem se: “Olgeta sigaret oli mekem i nogud long yumi, nating se oli raetem long paket se ‘no strong tumas’ no ‘no strong nating,’ no wan narafala tok bakegen.” Hem i talem se, klosap olgeta man we oli smok, oli ded 13 no 14 yia bifo long ol man we oli no smok. The New York Times i talem tok blong Carmona se: “Sigaret i mekem sik i kamaot long klosap evri haf blong bodi, mo long olgeta man we oli smok, ol olfala mo ol yangfala tu.”

Mekem Ol Tul Blong Faet Oli Kam Pleplei Blong Pikinini

Long Brasil, gavman i mekem wan kampen blong daonem namba blong ol tul blong faet we ol man oli gat. Taem wan man i givim tul blong faet we hem i holem, gavman i givim mane long hem, maet 3,000 vatu no i save go kasem 10,000 vatu. Wan ripot long Folha Online, i talem se oli hivimap bitim 200,000 tul blong faet long ol manis Julae kasem Disemba 2004. Long stet blong São Paulo, oli smasem ol tul blong faet ya, oli skwisim olgeta mo bonem olgeta long faea gogo oli ron olsem wota, nao oli wokem ol pleplei blong pikinini blong putum long wan ples blong spel long taon ya. Naoia, long ples ya i gat siso, ol swing, mo wan slaeda, we fastaem oli ol tul blong faet. Minista blong Jastis, Márcio Thomaz Bastos i se: “Wan bigfala risen blong kampen ya, i blong traem tijim ol man se oli mas gat pis wetem ol narafala.”

I No Moa Gat Plante Sista Blong Katolik

Long 2004, niuspepa blong Buenos Aires (Clarín) i talem se: “Long Ajentina, i no moa gat plante woman we oli wantem kam sista blong Katolik.” Niuspepa ya i gohed se: “Long fo yia we i pas, namba blong olgeta i godaon, hem i 5.5 pesen daon long namba blong bifo. Long yia 2000, i gat 9,113 be long tisyia i gat 8,612 nomo. Namba ya i daon 36 pesen long namba blong yia 1960. Long 1960, i gat 13,423 sista blong Katolik.” Wan samting we i mekem namba i godaon, hemia se “ol man oli no ting se wok blong jos i wan gudfala wok.” Mo tu, “oli fraet blong mekem wan promes blong yusum ful laef blong olgeta” long wok blong jos. Namba blong ol pris tu i godaon. Clarín i talem se: “Plante man oli ting se namba bambae i godaon moa long ol yia we oli stap kam. Samting ya i sem mak long olgeta ples blong wol.”

Lukaot Long Ol Olfala Long Turis Bot

Praes blong lukaot long ol olfala long ol spesel hospital, i stap go antap tumas, taswe samfala oli ting se i moagud we ol olfala oli go laef long ol turis bot. Niuspepa ya Journal of the American Geriatrics Society, i talem se: “Ol turis bot oli klosap sem mak long ol spesel hospital ya long plante samting: Praes blong wan manis, ol wok we oli mekem blong ol man, mo sam narafala samting bakegen.” Sam turis bot oli save givhan moa long ol olfala i bitim ol hospital ya. Long turis bot, i gat dokta 24 aoa evri dei, ol wokman oli tekem ol man mo woman oli go long tebol blong oli kakae, oli klinim rum blong olgeta mo wasem klos blong olgeta. Narafala gudfala samting, se olfala i save haremgud blong mekem ol trip long turis bot mo faenem plante niufala fren. Ripot i talem se: “Plante moa visita bambae oli ‘go luk bubu’ sipos hem i laef long wan turis bot.”

Sik Ya We Man i Fraet Bitim Mak

Niuspepa ya Vancouver Sun, i talem se: “Sik ya we man i fraet bitim mak, i save holem hem enitaem nomo. Sik ya i save kasem hem taem i stap slip long naet, i save wekemap hem, i mekem jes blong hem i soa, hem i sotwin, hem i fraet we i fraet, i harem olsem se wan samting i jokem nek blong hem, i stap sweat, mo i wantem ronwe. Wan ripot we i kamaot i no longtaem, i tokbaot 36,894 man mo woman we sam dokta oli askem kwestin long olgeta. Oli faenemaot se 3.7 pesen blong olgeta man Kanada we oli gat bitim 15 yia, hemia wan milian man, oli gat sik ya. Sik ya i holem moa ol woman (4.6 pesen) i bitim ol man (2.8 pesen). Niuspepa i talem se, long olgeta we oli gat sik ya, “namba blong olgeta we oli dring blong traem winim trabol ya i tu taem antap long namba blong ol man we oli no gat sik ya. Mo namba blong olgeta we oli smok blong traem kwaetem tingting blong olgeta, i tri taem antap long ol man we oli no gat sik ya.” Samting we i gud se, klosap 70 pesen blong olgeta we oli gat sik ya oli go luk wan dokta blong kasem help. Ripot ya i talemaot tingting blong Dokta Jacques Bradwejn, we hem i jeaman blong dipatmen blong Yunivesiti blong Ottawa we i stadi long tingting blong man. Hem i ting se maet sam samting long blad blong papa mama i mekem se pikinini i save bon wetem sik ya, mo maet sam samting long bodi blong wanwan man i mekem se hem i save kasem sik ya. Nating se i olsem wanem, hem i ting se “ol wari blong laef oli save mekem se sik ya i holem man enitaem nomo.”

Bigfala Sem From Kakae i Sot

Niuspepa blong Itali (Corriere della Sera) i tokbaot ripot blong Kakae mo Agrikalja Ogenaesesen long Yunaeted Neson (FAO), se samwe long faef milian pikinini oli ded evri yia from hanggri. Ripot blong FAO i talem se 852 milian man long wol oli sot long kakae. Long olgeta ya, 815 milian oli stap long ol kantri we oli no gat mane, 28 milian oli stap long ol kantri we oli naf blong wokem sam samting blong kasem smol mane, mo 9 milian oli stap long ol rij kantri. Ripot ya i tokbaot wan pepa we ol lida blong 110 kantri oli saenem long yia 2004, taem oli mekem Miting blong Ol Lida blong Wol long saed blong Hanggri long hedkwota blong Yunaeted Neson long New York. Pepa ya i talem se: “Bigfala sem blong yumi, i no se i gat hanggri long wol, be se hanggri i stap gohed nating se yumi naf blong winim.”