Japta 36
?Olsem Wanem Mi Save Bos Long Fasin Blong Lukluk Televisin?
PLANTE man, ol yangfala mo ol olfala tu, oli no save stop blong lukluk televisin. !Wan stadi i soemaot se long Amerika wan yangfala we i kasem 18 yia, i spenem 15,000 aoa finis blong lukluk televisin! Mo taem ol man we oli lukluk tumas televisin oli traem blong stop, i kam klia se televisin i olsem wan drag we i save holemtaet man.
“Mi mi no save mestem televisin. Taem televisin i stap toktok, mi no save tanem baksaed long hem. Mi no save kilim. . . . Taem mi pusum han blong mi blong kilim, i olsem we han blong mi i no moa gat paoa. Ale, mi sidaon nomo mo mi lukluk blong plante aoa.” ?Tok ya i blong wan yangfala? !No gat, hem i tok blong wan Inglis tija long wan hae skul! Be plante yangfala tu oli lukluk tumas televisin. Traem harem tingting blong samfala we oli bin agri blong “No Lukluk Televisin Blong Wan Wik”:
“Tingting blong mi i foldaon . . . Mi harem se hed blong mi bambae i kam krangke.”—Susan we i gat 12 yia.
“Mi no ting se mi save lego televisin. Mi mi laekem tumas.”—Linda we i gat 13 yia.
“Televisin i wan bigfala traem long mi. Mi mi wantem tumas blong lukluk. I had moa long eit klok kasem ten klok long naet.”—Louis we i gat 11 yia.
Yumi no sapraes se long en blong wan wik, plante long ol yangfala ya we oli “No Lukluk Televisin Blong Wan Wik” oli spid i go blong onem televisin. Be fasin ya we yangfala i no save stop blong lukluk televisin i no wan smol samting. Hem i save kasem plante trabol from. Tingbaot sam trabol:
Ol mak long skul oli godaon: National Institute of Mental Health (U.S.) i talem se yangfala we i lukluk tumas televisin “i no kasem gudfala mak long skul, antap moa long saed blong fasin blong rid.” Buk ya The Literacy Hoax i talem se: “Televisin i mekem ol pikinini oli ting se fasin blong lanem samting i isi, se oli no nid blong traehad, mo se i mas olsem wan pleplei nomo.” Man we i stap lukluk tumas televisin bambae i faenem i had blong stadi.
Oli no rid plante: ?Yu save tingting bak long laswan buk we yu ridim fulwan? Wan man blong West German Association of Book Dealers i talem wetem sore se: “Long kantri ya naoia, yumi evriwan i go long haos afta wok mo yumi slip long fored blong televisin. Yumi no moa rid plante.” Wan ripot we i kam long Ostrelia i talem sem samting, i se: “Ol pikinini long Ostrelia, sipos oli spenem wan aoa blong rid, be oli spenem seven aoa blong lukluk televisin.”
Spolem famle: Wan Kristin woman i raetem se: “From we mi mi lukluk tumas televisin . . . mi harem se mi no moa gat wan fren mo mi stap mi wan. I olsem se ol famle blong mi oli strenja nomo.” ?Yu tu yu faenem se yu no stap spenem plante taem wetem famle blong yu from we yu stap lukluk televisin?
Fasin les: Samfala oli luk se fasin blong sidaon mo lukluk televisin oltaem “i save mekem [yangfala] i ting se hem i no nid blong traehad blong kasem ol samting we hem i nidim, mo se bambae laef i isi.”
Lukluk ol nogud fasin: Ol rabis pija blong seks oli save kam insaed long haos long televisin. Mo sam narafala stori tu, oli soem ol akseden long trak, ol bom we oli faerap, man i stikim narafala long naef, man i sutum narafala long masket, mo ol fasin blong faet olsem karate. Wan stadi i soemaot se, ol yangfala long Amerika we oli gat 14 yia, oli bin lukluk 18,000 taem long televisin we man i kilim narafala i ded, hemia yumi no kaontem ol faet wetem han nomo, mo olting we oli spolem blong nating nomo.
Inglisman ya William Belson we i stadi long bisnes ya, hem i faenemaot se ol boe we oli laekem ol stori blong raf fasin long televisin, oli save “joen long ol fasin blong kilim narafala we oli nogud tumas.” Hem i talem tu se ol raf fasin long televisin oli save pulum man blong “tok swea mo sakem ol nogud tok, mo blong kros long narafala taem oli plei spot no wan narafala pleplei, mo blong traem mekem narafala i fraet wetem ol tok se bambae i kilim hem, mo blong raetem ol krangke tok olbaot long ol pablik ples, mo blong brekem ol windo blong ol haos.” Maet yu ting se yu yu no save mekem ol samting ya. Be Belson i faenemaot se ol boe we oli lukluk ol raf fasin long televisin oli “gohed nomo blong toktok agensem ol fasin ya.” Be from we oli stap lukluk televisin oltaem, sloslou tingting blong olgeta agensem raf fasin i jenis.
Be, samting we i moa impoten, se man we i stap lukluk raf fasin oltaem long televisin, i save spolem gudfala fasin fren blong hem wetem God, from we God i “no laekem nating olgeta we oli laekem tumas blong mekem faet.”—Ol Sam 11:5.
?Olsem Wanem Mi Save Blokem?
Samting ya i no min se televisin i wan nogud samting. Vance Packard, man blong raetem buk, i talem se: “Plante samting we oli stap soem long televisin long Amerika i save givhan long man . . . Long sava, i gat ol stori we oli soem ol samting we God i wokem—olsem ol flaengfokis, olkaen rat, ol wael buluk, mo ol fis. Televisin i soemaot ol danis, ol miusik blong opera, mo ol narafala miusik. Mo tu, hem i soemaot ol impoten samting we oli stap hapen long wol . . . Sam sinema we oli soem long televisin oli gud tu.”
Nating se i gat plante gudfala samting olsem, be sipos yu bitim mak long samting we i gud, hemia tu i save spolem yu. (Skelem wetem Ol Proveb 25:27.) Mo sipos yu faenem se i hadwok blong kilim televisin taem i stap soemaot ol nogud samting, i gud blong tingbaot tok blong aposol Pol se: “Bambae mi no letem wan samting i mekem mi mi kam olsem slef blong hem.” (1 Korin 6:12, Today’s English Version) ?Ale, olsem wanem yu save kamaot long fasin ya we yu olsem slef blong televisin? ?Olsem wanem yu save bos long fasin blong yu blong lukluk televisin?
Wan woman blong raetem ol buk, Linda Nielsen, i talem se: “Yu save bos long fasin blong yu sipos yu putum wan mak we yu mas traehad blong kasem.” Fastaem, skelem fasin blong yu. Long wan wik, traem makem ol stori we yu stap lukluk long televisin mo hamas aoa yu stap spenem evri dei long fored blong televisin. ?Olsem wanem? ?Taem yu kambak long haos, yu yu onem televisin wantaem nomo? ?Wetaem yu kilim televisin ya bakegen? ?Hamas stori we yu harem se yu “mas lukluk” evri wik? Ating bambae yu sek long ol samting we yu faenemaot.
Nao traem jekemgud ol stori we yu stap lukluk. Baebol i askem se: “?Sora i save jekem ol toktok we hem i harem olsem we tang i save testem ol kakae?” (Job 12:11, NW) Taswe yu mas traem luksave (mo lesin long advaes blong papa mama blong yu) blong jekem wanem nao ol stori we oli gud blong lukluk. !Samfala oli mekem disisen fastaem long wanem stori we bambae oli lukluk, nao oli onem televisin long stret taem blong ol stori ya nomo! Sam narafala oli strong moa, oli putum rul blong no lukluk televisin long ol dei blong skul, no blong lukluk wan aoa nomo long wan dei.
?Be olsem wanem sipos yu yu no naf blong folem ol rul olsem, mo yu harem se yu mas onem televisin we i stap? Wan famle we i winim trabol ya, i talem se: “Mifala i putum televisin long wan rum aninit long haos . . . Olsem nao, taem mifala i kambak long haos, hem i no moa stap blong pulum ae blong mifala. Mifala i mas mekem wan spesel wokbaot i godaon long rum ya blong lukluk televisin.” Sipos yu putum televisin blong yu insaed long wan kabod, no yu no livim rop i joen long lektrik, samting ya tu i save givhan.
Wan samting we yumi intres long hem, se ol yangfala we oli “No Lukluk Televisin Blong Wan Wik” oli faenem sam narafala gudfala samting blong mekem. Wan gel i talem se: “Mi mi pasem moa taem blong storian wetem mama blong mi. Naoia mi laekem hem moa, from we i no gat televisin i stap seraotem mitufala.” Wan narafala gel i yusum taem blong hem blong kuk. Wan boe, nem blong hem Jason, i faenemaot se i laekem blong go long “laplas i bitim we hem i lukluk televisin,” mo i gud blong go huk, ridim buk, mo go long solwota.
Stori blong Wyant (lukluk bokis ya “Mi Mi No Save Stop Blong Lukluk Televisin”) i soemaot se bigfala samting we i save givhan long yu blong bos long fasin blong lukluk televisin, hemia blong stap “[bisi] long ol wok ya blong Masta blong yumi.” (1 Korin 15:58) Sipos yu kam klosap long God, mo yu stadi Baebol wetem ol buk we oli stanap long Baebol, mo yu bisi long wok blong God, yu tu bambae yu luk we ol samting ya oli givhan long yu blong bos long televisin. (Jemes 4:8) I tru, sipos yu katem taem we yu stap yusum blong lukluk televisin, ating yu save mestem sam gudfala stori we yu laekem tumas blong lukluk. ?Be, from wanem yu wantem lukluk evri stori long televisin, olsem we yu slef blong hem? (Lukluk 1 Korin 7:29, 31.) I moa gud blong ‘strong long yu wan’ olsem aposol Pol we i talem se: “Mi stap faetem bodi blong mi blong mekem bodi blong mi i stap kwaet, blong bambae i save mekem olsem we mi mi wantem.” (1 Korin 9:27, Niutesteman Wetem Ol Sam Long Bislama) ?Yu no ting se hemia i gud moa i winim we yu kam slef blong televisin?
Ol Kwestin Blong Tokbaot
◻ ?From wanem yumi save talem se sam yangfala oli kam olsem slef blong televisin?
◻ ?Wanem sam nogud samting we i save kamaot taem man i lukluk tumas televisin?
◻ ?Wanem sam rod blong bos long fasin blong yu blong lukluk televisin?
◻ ?Yu save mekem wanem narafala samting i bitim we yu lukluk televisin?
[Tok blong makem poen long pej 291]
Samfala oli no save stop blong lukluk televisin
[Bokis blong pija long pej 292, 293]
‘Mi Mi No Save Stop Blong Lukluk Televisin’—Oli Askem Kwestin Long Hem
Man Blong Askem Kwestin: ?Yu yu gat hamas yia taem yu kam krangke long televisin?
Wyant: Klosap ten yia. Taem mi kambak long haos afta skul, mi onem televisin wantaem nomo. Fastaem, mi lukluk ol katun mo ol stori blong pikinini. Biaen, taem nius i kamaot . . . mi mi go long kijin mo mi lukaot samting blong kakae. Afta, mi gobak long televisin mo mi lukluk go kasem we mi wantem slip.
Man Blong Askem Kwestin: ?Be olsem wanem yu bin faenem taem blong joen wetem ol fren blong yu?
Wyant: Televisin nao i fren blong mi.
Man Blong Askem Kwestin: ?Yu min se yu neva gat taem blong pleplei mo mekem spot?
Wyant: [hem i laf] Mi mi no save nating ol spot. From we mi stap lukluk televisin oltaem, mi neva gat gudhan long wan spot. Mi nogud nating long basketbol. Mo long jymnastik, oltaem mi mi laswan we oli jusum blong plei. Mi sore naoia we mi no bin traehad moa long spot, i no blong tokflas from, be jes blong harem gud long hem.
Man Blong Askem Kwestin: ?Olsem wanem long ol mak blong yu long skul?
Wyant: Mi mi winim ol faswan yia blong skul blong mi. Mi stap wekap go kasem let long naet blong mekem homwok blong mi long las menet. Be i hadwok moa long haeskul from we mi mi no bin lanem blong stadi gud.
Man Blong Askem Kwestin: ?Fasin blong yu blong lukluk tumas televisin i spolem yu?
Wyant: Yes. Taem mi stap joen wetem ol man, sam samtaem mi faenem se mi stap lukluk olgeta nomo—olsem we mi stap lukluk televisin. Mi no stap joen long storian. Mi glad sipos mi save joen gud wetem ol man.
Man Blong Askem Kwestin: Be, yu yu storian gud long mi naoia. I klia se yu winim finis fasin ya we yu no save bos long televisin.
Wyant: Mi stat blong livim televisin taem mi stap long haeskul. . . . Mi joen wetem ol yangfala Witnes mo mi stat blong kam strong moa long bilif.
Man Blong Askem Kwestin: ?Olsem wanem samting ya i joen wetem fasin blong lukluk televisin?
Wyant: Taem mi mi kam strong moa long bilif, mi luksave se plante stori we mi stap lukluk long televisin, oli no stret blong ol Kristin oli lukluk. Mo tu, mi harem se mi mas stadi Baebol moa mo mekemrere from ol Kristin miting. Blong mekem ol samting ya, mi mas yusum klosap olgeta taem we mi bin yusum blong lukluk televisin. Be, i no isi blong livim televisin. Mi bin laekem tumas ol katun long Sarede moning. Ale, wan Kristin brata i askem long mi blong go prij wetem hem long Sarede moning. Samting ya i blokem mi blong lukluk televisin evri Sarede moning. Sloslou mi lanem blong bos long fasin blong mi blong lukluk televisin.
Man Blong Askem Kwestin: ?Olsem wanem naoia?
Wyant: Sipos televisin i stap toktok, i had long mi blong ronwe long hem mo mekem wan narafala samting. Taswe, mi no onem plante. Blong talem stret, sam manis i pas televisin blong mi i brokdaon, mo kam kasem naoia, mi no mekem wan samting blong fiksimap.
[Tok blong pija long pej 294]
Taem televisin i stap long wan ples we i no isi blong onem, hem i no save pulum yu tumas
[Tok blong pija long pej 295]
“Tingting blong mi i foldaon . . . Mi harem se hed blong mi bambae i kam krangke.”— Susan we i gat 12 yia mo i “No Lukluk Televisin Blong Wan Wik”