November

Vbene ẹmwata, afiangbe nibun ẹre ima miẹn vbe ugamwẹ e Jehova! Ọkpa vbe usun afiangbe na ọre wẹẹ, emwi hia ni wii Adam, ya sẹ egbe arrọọ ọghe etẹbitẹ, gha werriegbe sẹ ima obọ. Adam kevbe Ivi ma ga e Jehova rhunmwuda, ahoẹmwọmwa ne iran ghaa mwẹ daa re ma sẹ otọ ẹko. Ọrheyerriọ, Jehova na gi iran biẹlẹ emọ, ọ na vbe gi iran ya ẹwaẹn obọ iran koko ivbi iran. Adam kevbe Ivi kegha hoo ne iran gha re emwa ni yan egbe iran, sokpan emwi nọ ghi sunu vbọ ma he kpẹ vba, ẹre ọ rhiẹre ma wẹẹ, ẹwaẹn i rre uyinmwẹ ne iran yinrin. E Keni na de Ebẹl izigha. Vbene ẹghẹ ya gha khian, igbinnoguo kevbe uyinmwẹ arovbẹmwẹ na do gba ehe hia vbe uhunmwu otagbọn. (Gẹn 4:8; 6:11-13) Vbọrhirhighayehẹ, e Jehova keghi ru emwamwa nọ ya miẹn iran fan ighẹ ivbi Adam kevbe Ivi ni hoo ne iran ga irẹn. (Jọn 6:38-40, 57) U gha gele rẹn vbene Jehova mwẹ ahoẹmwọmwa kevbe izinegbe hẹ, ahoẹmwọmwa ne u mwẹ daa re ghi gha wegbe sayọ. Ọna gha ru iyobọ nuẹn ya ya egbe fiohan nẹẹn, ọ ghi vbe gua ruẹ kpa ya hẹ yotọ, uviẹn ne Adam vbe Ivi lele. w19.03 2 ¶3; 4 ¶9

Ma hia gha sẹtin gha mwẹ akpa na. De odẹ nọ khin? Ma ghi hia ne ima rẹn ọlọghọmwa ne emwa vbuwe ẹgbẹe ima kevbe ne etẹn vbe iko la gberra. Gha si avbe ehọnrre ni rre iko ne u ye kẹ egbe, u vbe gha mwẹ ẹnina daa etẹn ni khuọnmwi, ni khian ọmaẹn nẹ kevbe ni khiẹ ye uwu ọghe emwa ne iran hoẹmwẹ ọnrẹn. Nọ iran vbene emwi ye iran hẹ. U ghi gbe ehọ kotọ danmwehọ vbe iran ghaa talọ emwi ne iran la gberra ma ruẹ. Gi iran rẹn wẹẹ, u gele rẹn ọlọghọmwa ne iran la gberra. Ru iyobọ ne iran vbene ẹtin ruẹ sẹ. Ma ghaa ru vbenian, ọ ghi rhiema wẹẹ, ma mwẹ ahoẹmwọmwa nọ sẹ otọ ẹko daa egbe. (1 Jọn 3:18) Obẹlẹ ughughan ẹre ọ khẹke ne ima gha loo ya ru iyobọ ne emwa ni rre ọlọghọmwa. Vbọzẹe? Rhunmwuda, emwa hia i re ọkpa. Emwa eso ghaa rre ọlọghọmwa, iran ghi wa gha ta vbene emwi ye iran hẹ, eso ghi wa hunwan. Nọnaghiyerriọ, ma gha khian ru iyobọ, ọ ma khẹke ne ima gha nọ ọta vbekpae emwi nọ ma gele kaẹn ima. (1 Tẹs 4:11) Uhiẹn deghẹ iran na fannọ otọ ẹko iran ma ima, ma sẹtin do bẹghe ẹre wẹẹ, iziro ọghe iran lughaẹn ne ọghe ima. Ọ ghaa yerriọ, ọ khẹke ne ima yerre wẹẹ, erriọ ye vbe ekhọe iran. Rhunmwuda ọni, ọ khẹke ne ima ka danmwehọ iran. Vbene ima te guan, ma ghi ka roro ẹre nẹ.—Mat 7:1; Jems 1:19. w19.03 17 ¶18; 19 ¶19

Udu ruẹ kpan fi ẹko ra, vbe u gha khian kporhu ma emwa? Gi ima ka guan kaẹn e Nehimaia. Ẹguae Ọba ẹre ọ na gha ga. Ẹko ma zẹdẹ gha rhiẹnrhiẹn e Nehimaia vbe ọ họn wẹẹ, ekẹn na gbe gae Jerusalẹm kevbe onurho ekẹn nii “rẹnkhuan.” (Neh 1:1-4) U miẹn ohan nọ gha mu e Nehimaia vbe ọba nọ rẹn evbọzẹe ne aro ọre i na maan vbe uhunmwu! Ọwarọkpa nii, e Nehimaia keghi na erhunmwu, ọ ke zẹ ewanniẹn. Ọba nii keghi ru iyobọ ne emwa ọghe Osanobua vbe odẹ ne iran ma te yaro yi. (Neh 2:1-8) Nogieva ne ima khian guan kaẹn ọre Jona. Vbe Jehova tama e Jona nọ ya kporhu vbe Ninevi, ohan keghi mu e Jona sẹrriọ wẹẹ, ọ na mu uhunmwu daa ehe ọvbehe. (Jona 1:1-3) Sokpan, vbe ẹtin e Jehova, e Jona ye sẹtin ya kporhu vbe Ninevi. Ikporhu nọ kpere vbe ẹvbo nii keghi ya Ivbi e Ninevi fi uyinmwẹ werriẹ. (Jona 3:5-10) Okha ọghe Nehimaia maa ima re wẹẹ, ọ khẹke ne ima ka gha na erhunmwu ma ke zẹ ewanniẹn. Okha ọghe Jona ya ima rẹn wẹẹ, ẹi mwẹ vbene ohan gha mu ima sẹ hẹ, e Jehova gha sẹtin ya ima gha mwẹ udinmwẹ vbe ugamwẹ ọghẹe. w19.01 11 ¶12

Ma gha ghi do rẹn odẹ ọghe ẹmwata nẹ, asikẹgbe ne ima gu emwa vbuwe ẹgbẹe kevbe avbe ọse mwẹ, sẹtin fiwerriẹ. Vbọzẹe? Jesu keghi ya ima rẹn evbọzẹe vbe erhunmwu ne ọ na ne erhuanegbe ẹre. Ọ na kha wẹẹ: “Ya ẹmwata ya iran khian ọghuẹ, ẹmwata ọre ẹmwẹ ruẹn khin.” (Jọn 17:17) Emwi ne ifiẹmwẹ na “ya ẹmwata ya iran khian ọghuẹ” demu, ọre wẹẹ, ‘ghẹ gi iran gha re ọkpa vbuwe agbọn.’ Ma gha ghi rẹn odẹ ọghe ẹmwata nẹ, ma i ghi re ọkpa vbe agbọn na rhunmwuda, ilele ni rre Baibol ẹre ima ghi ya ru emwi. Agharhemiẹn wẹẹ ima i hoo ne emwi rhọkpa mu idobo ye asikẹgbe ne ima gu emwa vbuwe ẹgbẹe kevbe avbe ọse mwẹ, avbe ọse kevbe emwa eso vbuwe ẹgbẹe sẹtin gha khuiwu ima, iran sẹtin vbe gha gbodan ye odẹ ọghe ẹmwata. Ọ na i zẹdẹ kpa ima odin rhunmwuda, Jesu khare wẹẹ: “Ẹgbẹe ọmwa ẹre ọ khian gha re oghian nọ khọ ẹko ọmwa sẹ.” (Mat 10:36) Jesu vbe rhie ilẹkẹtin ne ima wẹẹ, ai ya afiangbe ne ima khian miẹn vbe odaro gie emwikemwi ne ima sẹrae rhunmwuda ugamwẹ e Jehova. w18.11 6 ¶11

Aro nọ ghaan ẹre ukọ e Pọl ya gha ghee etẹn. Ẹghẹ hia ẹre ọ ya gha mu ẹmwẹ iran ye erhunmwu, erriọ vbe ya gha gbọyẹmwẹ ye emwi esi ne iran ru vbe ebe ughughan nọ gbẹnnẹ gie iran. Vbe ebe Rom 16:1-15, e Pọl keghi sunu ye eni etẹn 27. E Pọl ma mianmian vbene Prisila kevbe Akuila ya “rhie uhunmwu mwẹ atatabọ” ba ẹmwẹ irẹn. Ọ na vbe gie Fibi zẹvbe ọmwa nọ ru iyobọ ne “emwa nibun” ya sẹ egbe irẹn tobọ irẹn. E Pọl wa gele tian etẹn na ye iwinna esi ne iran ru. (Rom 16:1-15) E Pọl rẹnrẹn wẹẹ emwa ni ma gba ẹre etẹn ni rre Rom khin, ọrheyerriọ, ọ na tian iran ye akpa esi ne iran mwẹ. U miẹn vbene ebe nii gha rhie igiọdu ne etẹn na hẹ vbe ẹghẹ na ya tie ẹre ma iran vbe iko! Ẹi mwẹ ọna ma ya asikẹgbe ne iran gu e Pọl mwẹ wegbe sayọ. Uwẹ vbe tian etẹn vbe ẹghẹ hia ye iwinna esi ne iran ru vbe iko kevbe ẹmwẹ nọ maan nọ ke iran unu ladian ra? w19.02 16 ¶8-9

Ma sẹtin gha roro ẹre wẹẹ ima gha khian emwa ni gba nẹ, ma ke sẹtin da imudiase ọghe ima yi. Iziro vbenian ma gba rhunmwuda e Jehova i rhie aro tua abakuru ọghe ima. E Baibol keghi kha wẹẹ: “Wẹ gha wẹẹ ne u ka orukhọ mwa ye ima owẹ, de ọmwa ọkpa ne ai ra bu abe gbe?” (Psm 130:3) Ọ keghi ya orukhọ bọ ima rhunmwuda, ọ rẹnrẹn wẹẹ emwa ni ma gba ẹre ima khin. (Psm 86:5) Osanobua i vbe yaro ye emwi ne ima i sẹtin ru, rhunmwuda, ọ rẹn vbene ẹtin ima sẹ. (Psm 103:12-14) Eguọmwadia e Jehova ni gele hoẹmwẹ ọnrẹn gha sẹtin da imudiase ọghe iran yi. Ma gha ya ekhọe hia hoẹmwẹ e Jehova, ima na vbe gha ya ẹkoata gae, ma ghi do gha re emwa ne ẹi mwẹ okan vbe odaro ọre. Ahoẹmwọmwa ne ima mwẹ dae Jehova ghaa re nọ wegbe, ma gha sẹtin da imudiase ọghe ima yi uhiẹn vbe ima gha werriẹ aro daa ọlọghọmwa nọ wegbe. (1 Krọ 28:9; Mat 22:37) Ma hoo ne ima lele ilele nọ gbae ọghe Jehova ne ẹko mieke na gha rhiẹnrhiẹn ọnrẹn. Ahoẹmwọmwa ne ima mwẹ ne Jehova ẹre ọ ya ima mu ahoo ọghẹe ye okaro vbe arrọọ ọghe ima. Odẹ vbenian ẹre ima ya rhiẹre ma wẹẹ ima mudia ẹse. w19.02 3 ¶4-5

Ẹghẹ ke ẹghẹ ne ima ya miẹn afiangbe vbe emwi esi ne ima ru, amuẹtinyan ọghe ima ghi wegbe sayọ. (Jems 1:2, 3) Ọyẹnmwẹ ghi vbe gha sẹ ima rhunmwuda, ma ru emwi nọ gha ya e Jehova tie ima ivbi ẹre, ọna ghi ya ima gha mwẹ ahoo na ya ru sayọ. (Itan 27:11) Edanmwẹ ne ima rhirhi werriẹ aro daa ghi gha re ẹkpotọ nọ kiere ne ima ya rhiẹre ma wẹẹ, ekhọe hia ẹre ima ya ga e Jehova. (Psm 119:113) Ọna ẹre ọ khian ghi rhiẹre ma wẹẹ, ima hoẹmwẹ e Jehova kevbe wẹẹ, ma ta mu olọ yan rẹn nẹ wẹẹ, uhi ọghẹe ima khian gha lele. (1 Ọba 8:61) Zẹvbe emwa ni ma gba, ẹi mwẹ ima ma zẹdia ru abakuru. Ma gha rhua owẹ ugbẹnso, ọ khẹke ne ima ye Ọba ighẹ Hẹzekaia rre. Ọ ru abakuru eso, sokpan, ọ keghi fi werriẹ, ọ na werriegbe suẹn gha ya “ekhọe hia” ga e Jehova. (Aiz 38:3-6; 2 Krọ 29:1, 2; 32:25, 26) Gi ima hia vbe odẹ ke odẹ ne Esu ghẹ mieke na sẹtin mu ima ekhọe rhia. Gi ima gha na erhunmwu ne Jehova “rhie ẹwaẹn” ne ima, ne ima mieke na gha họn ẹmwẹ nẹẹn, ne ima vbe sẹtin gha ya ẹkoata gae.—1 Ọba 3:9; Psm 139:23, 24. w19.01 18-19 ¶17-18

Ma tobọ ima miẹn ere vbe ewanniẹn ne ima zẹ vbe iko. (Aiz 48:17) De odẹ nọ khin? Okaro, ma ghaa hoo ne ima zẹ ewanniẹn, ọ ghi ya ima mu egbe iko yotọ. Ma gha mu egbe ẹse, ọ ghi ya ima gha mwẹ irẹnmwi nọ dinmwi ọghe Ẹmwẹ Osanobua. Irẹnmwi ọghe ima ghaa dinmwi sayọ, ọ vbe gha rhiegbe ma vbe uyinmwẹ ima. Nogieva, ma ghaa mwẹ ọghae vbe emwamwa iko, ẹre ima khian na gele sọyẹnmwẹ ọnrẹn. Nogieha, ma i rherhe mianmian ewanniẹn ne ima zẹ rhunmwuda, te ima loo ẹrhiọn ya mu egbe ẹre yotọ. Ma ghaa zẹ ewanniẹn vbe iko, te ima ya ẹko rhiẹnrhiẹn e Jehova. Gi ima hia gha mwẹ ọnrẹn vbe ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova danmwehọ ewanniẹn ne ima zẹ, ọ vbe gbọyẹmwẹ ye ẹrhiọn ne ima loo ya zẹ ewanniẹn. (Mal 3:16) E Jehova keghi fiangbe ima vbe ima ghaa hia vbe odẹ ke odẹ ne ima ya ẹko rhiẹnrhiẹn ọnrẹn. (Mal 3:10) Ọ vẹ ne ima rẹn nia wẹẹ, te ọ khẹke ne ima gha zẹ ewanniẹn vbe iko. w19.01 8 ¶3; 9-10 ¶7-9

E Jehova keghi ya ẹwaẹn gu ima loo. Ọ ma yi uhi nọ bun gbe ne ima. Ọ keghi ya izinegbe dia ima, ne ima gha lele uhi ọghe ahoẹmwọmwa. Ọ hoo ne ima gha lele ilele ni rre Baibol. Ọ vbe hoo ne ima gha khuiwu emwi dan. Vbe Jesu kporhu vbe Uhunmwu Oke, ọ keghi gi ima rẹn emwi nọ ya emwa ru emwi dan. (Mat 5:27, 28) Vbe agbọn ọgbọn nọ dee, zẹvbe Ọba ọghe Arriọba Osanobua, te Jesu khian ye gha maa ima emwi. Ẹghẹ nii, emwi esi ẹre ima khian ghi gha ru kevbe wẹẹ, ma ghi do gha khuiwu emwi dan vbe na ghee Jesu. (Hib 1:9) Jesu gha vbe ya ima khian emwa ni gbae. Ya ekhọe ruẹ zomwa rẹn vbene ọ khian gha ye hẹ, vbe a gha miẹn wẹẹ, emwi rhọkpa i ghi ya emwa ru orukhọ, ima i khian ghi vbe gha rri oya rhunmwuda amagba ọghomwa. (Rom 8:21) Vbe agbọn ọgbọn nọ dee, afanvbimu nọ mwẹ okhiẹ oha ẹre ima khian ye gha mwẹ. Nọnaghiyerriọ, ọ gha gia na kha wẹẹ, ahoẹmwọmwa ghaa gu ima kpa ya ru emwi ke emwi, ẹre ima khian na gele gha mwẹ afanvbimu.—1 Jọn 4:7, 8. w18.12 23 ¶19-20

Uhi e Mosis khare wẹẹ, okpia sẹtin wẹẹ ne ọvbokhan rẹn lahin owa irẹn rre, iran ghi sọ ebe orọnmwẹ, deghẹ okhuo nii “ru emwi ohọhọ.” Ọrheyerriọ, Uhi nii ma wa sunu yọ taara emwi ne “emwi ohọhọ” na demu, sokpan, uyinmwẹ ifavbaro ra orukhọ nọ wegbe ẹre khian gha nọ, ẹi wa re emwi nọ ma sẹ emwi. (Diut 23:14) Sokpan, vbe ẹghẹ Jesu, emwi nọ ma sẹ emwi ẹre ọ ghaa ye Ivbi e Ju sọ ebe orọnmwẹ. (Mat 19:3) Ọ ma zẹdẹ khẹke ne ima gha yerriọ. Malakai ne akhasẹ vbe guan kaẹn aro ne Jehova ya ghee ebe orọnmwẹ na sọ. Vbe ẹghẹ Malakai, ẹkẹ vbe ero ẹre ikpia nibun ya gha khulo ikhuo ne iran ya egbe igbama rhie, ne iran mieke na rhie ovbialeke ọvbehe ne ẹi ga e Jehova. Osanobua gi ima rẹn aro ne irẹn ya ghee uyinmwẹ vbenian vbe ọ khare wẹẹ: “Na gha khu okhuo wa sọnnọ mwẹ.” (Mal 2:14-16) Te ọna wa gua ẹmwẹ ne Jehova tae ro, vbe ọ mu orọnmwẹ nokaro gbọọ. Ọ keghi kha wẹẹ: “Okpia . . . ghi rhikhan mu amwẹ ọnrẹn, iran ghi gha re ọkpa.” (Gẹn 2:24) Ẹmwẹ ne Jesu tae ya ima rẹn wẹẹ, aro ne Erhae ya ghee orọnmwẹ, ẹre irẹn vbe ya ghee ẹre. Ọ keghi kha wẹẹ: “Emwi ne Osanobua ya khian ọkpa nẹ, ọ ma kei ne ọmwa rhọkpa wannọẹn.”—Mat 19:6. w18.12 11 ¶7-8

Ma gha sẹtin ga e Jehova vbe otọ ẹvbo ima sokpan etẹn eso ne ẹkpotọ kie na, keghi kpa ya gha ru iyobọ ye iwinna Arriọba vbe otọ ẹvbo ọvbehe. Etẹn vbenian keghi mwẹ egbe ekhọe ọghe akhasẹ ighẹ Aizaia. Vbe Jehova khare wẹẹ: “De ọmwa ne I gha gie?” Aizaia keghi kha wẹẹ: “I gha yo. Gie mwẹ.” (Aiz 6:8) U gha sẹtin ya egbe tae Aizaia ra? Jesu keghi kha vbekpae iwinna ikporhu iyẹn nọ maan wẹẹ: “Wa na erhunmwu ne Nọyaẹnmwa gie emwa nibun gha dee ne iran do rhọ emwiorhọ la owa.” (Mat 9:38) U gha sẹtin ya ga zẹvbe arọndẹ vbe ako ne a na gualọ iyobọ etẹn ra? Deghẹ uwẹ ma sẹtin, u sẹtin ru iyobọ ne ọmwa ọvbehe ne ẹkpotọ kie na. Etẹn nibun keghi rhiegbe ye iwinna arọndẹ vbe ako ne a na gualọ iyobọ etẹn rhunmwuda iran keghi do bẹghe ẹre wẹẹ, ọna ọre odẹ ọkpa kpataki ne iran khian ya sẹtin rhiẹre ma wẹẹ, iran hoẹmwẹ e Jehova. Asefẹn ọvbehe ye rrọọ ne u gha ya sẹtin ru sayọ vbe iwinna e Jehova. U gha sẹtin rhiegbe ladian, u gha miẹn afiangbe nibun. w18.08 27 ¶14-15

Ebe enẹ ni rre Baibol, ni ta okha ọghe Jesu keghi ya ima rẹn, aro ne Jehova ya ghee emwi ewe. Osanobua ẹre ọ tobọre zẹ Meri vbe Josẹf ne iran koko e Jesu, agharhemiẹn wẹẹ iran ma gha re emwa ni fe. (Lẹv 12:8; Luk 2:24) Vbe Meri biẹ, “ọ keghi waa [e Jesu] ye aza emwirri rhunmwuda, owa ekhẹn ma ghi gu iran.” (Luk 2:7) Te Jehova gha te sẹtin ruẹ, na biẹ Jesu vbe ehe ne mose mose, sokpan ẹi re ọni ọ ru ekpataki vbe aro e Jehova. Emwi nọ hiunsi vbe aro e Jehova, ọre na koko ovbi irẹn vbe ẹgbẹe nọ deziẹn vbe odẹ ọghe orhiọn. Okha na ya ima rẹn aro ne Jehova ya ghee emwi ewe. Evbibiẹ emọ eso keghi hoo ne ivbi iran gha mwẹ emwi ewe nọ ghi maan sẹ, ọ gha khọnrẹn nọ si emọ nii ghee iyeke vbe odẹ ọghe orhiọn. Ma bẹghe ẹre nia wẹẹ, emwi orhiọn ẹre ọ hiunsi sẹ vbe aro e Jehova. Vbe nọ dekaẹn na ta na, aro ne Jehova ya ghee emwi ẹre uwẹ ya ghee ẹre ra? Ọ rhiegbe ma vbe emwi ne u ru ra? w18.11 24 ¶7-8

Ne Jehova na re Ẹzi ọghe oghọghọ, irẹn keghi hoo ne ima vbe gha re emwa ni sọyẹnmwẹ, erriọ wa vbe ya kpemehe emwi nibun nọ ya ima sọyẹnmwẹ. (Diut 12:7; Asan 3:12, 13) Vbọ ghi zẹ ne a na miẹn wẹẹ, ọ lọghọ na gha sọyẹnmwẹ vbe ẹdẹnẹrẹ? Ọlọghọmwa ughughan ne ima werriẹ aro daa ẹre ọ si akhiẹ ye ima egbe. Eso vbọ keghi re uwu ọghe ọmwa ne ima hoẹmwẹ ọnrẹn ra deghẹ a kan ọmwa ne ima hoẹmwẹ ọnrẹn fua vbe iko. Ọlọghọmwa sẹtin ya etẹn eso sọ ebe orọnmwẹ, a sẹtin vbe rhie ima obọ sẹ otọ vbe ehe ne ima na winna. Ma sẹtin vbe gha werriẹ aro daa ọlọghọmwa vbuwe ẹgbẹe, emwa sẹtin gha zan ima vbe isiwinna ra owebe, arriọba sẹtin vbe fi ima fi eghan rhunmwuda iyayi ọghomwa. Iro sẹtin han ima, ma sẹtin vbe gha fuẹn vbuwe emianmwẹ nọ wegbe ne ẹi fo. Vbọrhirhighayehẹ, Jesu Kristi “Nọkhaemwisẹ” mu egbe ne ọ ya rhie ifuẹko ne ima. (1 Tim 6:15; Mat 11:28-30) Vbe Ikporhu Ne Jesu Kpere Vbe Uhunmwu Oke, ọ keghi ya unu kaẹn akpa nibun ni gha ya ima gha sọyẹnmwẹ agharhemiẹn wẹẹ, ima werriẹ aro daa edanmwẹ ughughan vbe agbọn Esu. w18.09 17 ¶1-3

Nọ ne emwa eso, iran gha ghi rẹn odẹ ọghe ẹmwata nẹ, ẹi mobọ lọghọ, ne iran sẹ ilele kevbe idugie ọghe erre avbavbotọ rae. (Itan 23:23) Sokpan, ọ wa kakabọ lọghọ emwa eso rhunmwuda, iran rẹnrẹn wẹẹ, avbe ọse kevbe emwa vbuwe ẹgbẹe gha suẹn gha ya aro dan ghee iran. Ọ keghi wa lọghọ, vbe ọ gha dekaẹn ilele ọghe irorinmwi kevbe uyi nọ ma khẹke ne emwa rhie ne orinmwi. Igiemwi esi ọghe Ivbiotu e Kristi vbe Ẹfisọs vbe orre nokaro, gha ru iyobọ ne ima ya mudia gbain vbe ihe vbenian. De emwi ne Ivbi Ẹfisọs eso ni te gha zẹ obọ edunna ghi ru vbe iran ghi khian Ivbiotu e Kristi nẹ? E Baibol keghi kha wẹẹ: “[Iran] keghi viọ ebe iran ladian, iran keghi sirra emwa hia giẹn ehia. Iran ghi tie igho ye avbe ebe nii, ehia keghi gha re [“igho esiliva arriaisẹn ekigbesiyeha, NW].” (Iwinna 19:19, 20) Vbene ẹmwata, emwi ighobioye ẹre iran giẹn ẹnrẹn, sokpan, iran wa vbe miẹn afiangbe ne ẹi gia gie vbe obọ e Jehova. w18.11 7 ¶15-16

Ivbi Izrẹl ghi fian Ẹzẹ Jọdan rra nẹ, Jọsua keghi miẹn okpia ọkpa nọ da umozo yi vbe na ghee ọmwa nọ mu egbe igbinna. Okpia nii keghi tama rẹn wẹẹ irẹn ọre “ọkaokuo ivbiyokuo e Nọyaẹnmwa,” kevbe wẹẹ, te irẹn do gbogba ga eguọmwadia Osanobua. (Jọs 5:13-15) Odibo nii keghi tama e Jọsua emwi nọ gha ru zẹẹ, ne ọ mieke na khọn e Jẹriko mu otọ. Vbe ẹghẹ okaro, ọ na yevbe na miẹn wẹẹ, adia nọ rhie ne iran i mwẹ esa nọ ye. Vbe igiemwi, odibo nii na wẹẹ ne ikpia hia vbe Izrẹl rhuẹ. Ọni rhiema wẹẹ, te ikpia hia vbe Izrẹl khian gha rre owa vbe ẹghẹ eso rhunmwuda ikpia ni rhuẹre i sẹtin gha rrie odaro okuo. (Gẹn 34:24, 25; Jọs 5:2) Ughaghe ivbiyokuo ọghe Izrẹl ghaa roro ẹre wẹẹ, ‘Eghian gha mu okuo rre nia, vbe ima khian ya sẹtin gbogba ga emọ vbe amwẹ hẹ?’ Vbuwe ẹghẹ na, ẹre iyẹn ya sẹ iran obọ wẹẹ, Ivbi e Jẹriko ‘wa kakabọ khui urho e Jẹriko, iran na vbe gha khẹ ọre ne Ivbi Izrẹl ghẹ laọ.’ (Jọs 6:1) Ẹi mwẹ emwi nọ sunu na ma ya Ivbi Izrẹl gha mwẹ ilẹkẹtin yan adia ni kẹ obọ Osanobua rre. w18.10 23 ¶5-7

Vbe ima khian ya sẹtin ya egbe tae Pọl hẹ? Okaro, ọ khẹke ne ima gha begbe vbe emwa ghaa tian ima, rhunmwuda ma sẹtin do gha roro ẹre wẹẹ, ẹtin obọ ima ẹre ima ya fian emwi gbua vbe ugamwẹ Jehova. Ọ khẹke ne dọmwadẹ ima nọ egbe ẹre ọta vbenian: ‘De aro ne I ya ghee emwa ni rre ako ne I na kporhu? Ọ mwẹ emwa eso ne imẹ ya aro gbe re ra?’ Vbe uhunmwu otagbọn hia, te Avbe Osẹe Jehova gualọ emwa ni gha danmwehọ ikporhu iyẹn nọ maan. Eso vbuwe ima vbe loo ẹrhiọn ya ruẹ urhuẹvbo ọghe ivbi ẹvbo eso ne emwa ọvbehe ya aro gbe re. Ma i ghee emwa ọvbehe sila sila hiehie. Ma keghi hia vbe odẹ ke odẹ ne iyẹn nọ maan ọghe ẹmwata sẹ ekhọe ọghe emwa ne ima kporhu ma. w18.09 5 ¶9, 11

Ivbiyokuo e Rom keghi gbe Judas rua. Ivbi e Ju ni sọtẹ daa arriọba e Rom kevbe Ivbi e Ju nibun wa yaro ye urremwẹ ọghe Mẹzaia rhunmwuda iran ghaa mwẹ ọnrẹn vbe orhiọn wẹẹ, ọ gha fan iran hin imu ọghe arriọba e Rom rre, ọ ghi vbe ya arriọba ọghe Ivbi Izrẹl khian nọ hiunsi. (Luk 2:38; 3:15) Te iran nibun wa yayi wẹẹ, Mẹzaia gha mu arriọba gbọọ vbe otọ Izrẹl, vbe ẹghẹ nii, Ivbi e Ju ni zagha lele otọ ẹvbo ughughan, ghi werriegbe gha die owa. Uhiẹn, ọ mwẹ ẹghẹ ne Jọn ne Baptist ya nọ e Jesu wẹẹ: ‘Uwẹ ọre ọmwa nọ dee ra?’ (Mat 11:2, 3) Ughaghe te Jọn ghaa roro ẹre wẹẹ, ọ mwẹ e Mẹzaia ọvbehe nọ khian do fan Ivbi e Ju hin imu ọghe Rom rre. Jesu ghi rhiọ kpaegbe nẹ, erhuanegbe ẹre eva keghi miẹn ọnrẹn vbe iran rrie Emaọs. Iran te wa vbe yaro yọ wẹẹ, e Mẹzaia gha fan Ivbi e Ju hin imu rre. (Luk 24:21) Vbọ ma he kpẹẹ vba, erhuanegbe Jesu na vbe nọ rẹn wẹẹ: “Nọyaẹnmwa, ẹi re te u ra mu nene Arriọba werriegbe ne Ivbi Izrẹl na ra?”—Iwinna 1:6. w18.06 4 ¶3-4

Ọ khẹke ne ima gha begbe vbe ima gha họn iyẹn vbekpae eguọmwadia e Jehova. Rhunmwuda, oghian ima ẹre Esu khin, irẹn ẹre ọ ba etẹn ima ifiẹzọ. (Arhie 12:10) Ọna ẹre ọ si ẹre ne Jesu na gi ima rẹn wẹẹ, emwa gha zẹ ima kpokpo, iran gha vbe ba ima ohoghe. (Mat 5:11) Ma ghaa ye ibude na rre vbe ẹghẹ hia, ẹi khian kpa ima odin vbe ima gha họn iyẹn dan vbekpae eguọmwadia e Jehova. Deghẹ ọmwa nọ mobọ ya kọmputa kevbe efoni gie uhunmwu gie emwa ọvbehe ẹre u khin, u gha miẹn iyẹn nọ da ladian, ghẹ wa gha hoo ne u gha re ọmwa okaro nọ khian ya iyẹn nii wewe. Vbene u te gie uhunmwu vberriọ gie emwa ọvbehe, ka nọ egbuẹ ọta vbenian: ‘Iyẹn ẹmwata na khin ra, ra ọghe ohoghe nọ? Mẹ gele rẹn ẹmwata nọ rre ẹmwẹ na ra?’ Deghẹ u ma gele rẹn ẹmwata nọ rre ẹmwẹ nii, ra u ma rẹn ehe ne ẹmwẹ nii rrie, ghẹ gie uhunmwu nii gie ọmwa rhọkpa. U gha gie uhunmwu vberriọ, a sẹtin miẹn wẹẹ, iyẹn ohoghe ẹre u ya wewe. w18.08 3 ¶3; 4 ¶6-7

Jesu hoo ne ima gha sọyẹnmwẹ, ọni ẹre ọ si ẹre ne ọ na wẹẹ ne ima gha zẹ emwi obọ. Vbene ẹmwata, ẹi re emwa hia ẹre ọ gbọyẹmwẹ ye ẹse ne a ru ne iran, sokpan eso gha gbọyẹmwẹ yọ. Ọni sẹtin gua iran kpa ya gha ru ẹse ne emwa ọvbehe. Nọnaghiyerriọ, gha zẹ emwi obọ, ọ gha khọnrẹn wẹẹ emwa ma gbọyẹmwẹ yọ rhunmwuda ẹse ne u ru sẹtin biẹ ọmọ esi vbe odaro. Emwa ni gele zẹ emwi obọ keghi ya ekhọe hia ru ẹse, ẹi re rhunmwuda ere ne iran gha miẹn vbọ. Ọna ẹre ọ zẹe ne Jesu na kha wẹẹ: “U gha le evbare, ya tie avbe ivbiogue, avbe arọ, avbe uke kevbe arhuaro, a gha fiangbuẹ, rhunmwuda iran i sẹtin ha ruẹ use.” (Luk 14:13, 14) Ako ọvbehe vbe Baibol vbe kha wẹẹ: “Gha zẹ emwi obọ . . . Te a ra fiangbuẹ yọ.” Ako ọvbehe ye vbe kha wẹẹ: “Afiangbe nọ ne ọmwa ne ọ mu ọghe ovbiogue roro.” (Itan 22:9; Psm 41:1) Ma gha gele gha zẹ emwi obọ, te ọyẹnmwẹ khian gha sẹ ima. w18.08 21-22 ¶15-16

Te ọ ghi wa dewarorua nia wẹẹ, ẹi khuẹrhẹ na sẹtin rẹn ẹmwata nọ rre ẹmwẹ rhunmwuda iyẹn ughughan ẹre ọ ghi gba ehe hia, ayahọmwaehọ nọ ma gba fo vbe rre evba kevbe amagba ọghomwa. Vbọ khian sẹtin ru iyobọ ne ima? Ilele ni rre Baibol gha sẹtin ru iyobọ ne ima. Ọkpa vbe usun ilele ni rre Baibol khare wẹẹ: “Gha danmwehọ ẹmwẹ nẹ, u ke gha rhie ewanniẹn yọ, adeghẹ ẹi re vberriọ, te u ru emwi ọzuọ ne ọ vbe yagha ọmwa.” (Itan 18:13) Ilele ọvbehe nọ rre Baibol vbe gi ima rẹn wẹẹ, ẹi re ẹmwẹ hia ne ima họẹn ẹre ọ khẹke ne ima gha yayi. (Itan 14:15) Kevbe wẹẹ, ọ gha khọnrẹn wẹẹ ọ kpẹre ne ima ke rre otu e Jehova, ọ ma khẹke ne ima hẹnhẹn egbe yan irẹnmwi ọghe ima. Ilele ni rre Baibol gha gbogba ga ima, deghẹ ima ka mu ukpa mu uwerhẹn ghee ẹmwẹ nẹ, ma ke ru azẹ. w18.08 7 ¶19

Vbe ima dinmwiamẹ, ma keghi gi emwa rẹn vbe idagbo wẹẹ, e Jehova ẹre ọ yan ima kevbe wẹẹ, ahoo ọghẹe ẹre ima khian ya arrọọ ọghe ima ru. Erriọ e Jesu vbe ru ẹre vbe ọ dinmwiamẹ, ọ keghi ya ẹmwẹ akhasẹ nọ rre ebe Psalm mwẹ amusẹ, nọ khare wẹẹ: “U miẹn vbe ahoo ruẹ ne a ru yẹẹ mwẹ hẹ Osanobua mwẹ.” (Psm 40:7, 8) De emwi ne Jehova ru vbe Jesu dinmwiamẹ? E Baibol keghi kha wẹẹ: “Ugbẹnvbe Jesu ghi dinmwiamẹ nẹ, vbene ọ wa ladian vbe uwu amẹ, ẹrinmwi keghi kie ye otọ, irẹn keghi miẹn orhiọn Osanobua vbe ọ tuorre, ọ yevbe idu, ọ keghi rhuẹ yan rẹn. Urhu ọkpa keghi ke ẹrinmwi rre wẹẹ, ‘Ọna ọre ovbimwẹ ni hoẹmwẹ ọnrẹn, ọmwa ne ekhọe mwẹ rhiẹnrhiẹn ghee ẹsẹsẹmwẹse.’” (Mat 3:16, 17) Agharhemiẹn wẹẹ ọghe Jehova ẹre Jesu ka khin, ẹko wa kakabọ rhiẹnrhiẹn e Jehova vbe ọ bẹghe ẹre wẹẹ, Jesu hoo ne ọ ya arrọọ ọghẹe ga irẹn. Erriọ e Jehova vbe ghọghọ vbe ima gha ya arrọọ ọghe ima fiohan nẹẹn. Ma gha miẹn afiangbe vbe obọ re.—Psm 149:4. w18.07 23 ¶4-5

Ẹmwẹ ne Mosis loo ro vbe ako ọghe evbagbẹn nọhuanrẹn ne ebe ẹdẹ ọghe ẹrẹna ke ladian keghi rhiema wẹẹ, irẹn vbe Erọn ẹre ọ guan kaẹn. Vbọrhirhighayehẹ, e Mosis ma rhie ọghọ ne Jehova rhunmwuda, ẹmwẹ ne ọ tae ma rhiema wẹẹ e Jehova ẹre ọ ru emwi ọyunnuan nii. Ẹmwẹ nọ rre ebe Psalm 106:32, 33 ẹre ọ suigiẹ ye ọna. Ọ keghi kha wẹẹ: “Vbe ovbi ẹzẹ e Mẹriba, emwa nii keghi vbe ya ohu mu e Nọyaẹnmwa, e Mosis keghi la ẹmwẹ rhunmwuda iran. Iran keghi ya ohu muẹn sẹrriọ wẹẹ, ọ na wa gha talọ vbe ne ẹi na zẹdẹ ka roro ẹre.” (Nọm 27:14) E Mosis ma gele rhie uyi nọ khẹke ne Jehova, ọna ẹre ọ zẹe ne Jehova na tama e Mosis kevbe Erọn wẹẹ: ‘Wa eva sọtẹ daa mwẹ vbe Mẹriba.’ (Nọm 20:24) Vbene ẹmwata, te Mosis gele sọtẹ! Rhunmwuda isọtẹ ọghe Ivbi Izrẹl, e Jehova ka yan rẹn nẹ wẹẹ iran i khian la Otọ Na Ru Eyan Rẹn. (Nọm 14:26-30, 34) Nọnaghiyerriọ, e Jehova ma gbe ewanmwẹ ghee obọ ọkpa vbe ọ vbe tama e Mosis wẹẹ, ẹi khian la Otọ Na Ru Eyan Rẹn rhunmwuda uyinmwẹ nọ yinrin. E Mosis ma gele la Otọ Na Ru Eyan Rẹn. w18.07 14 ¶9, 12; 15 ¶13

Ma sẹtin gha mwẹ asẹ ne a ya ru emwi eso, sokpan te ọ khẹke ne ima muegbe ne ima ya sẹ emwi eso rae deghẹ ọ gha rhua emwa ọvbehe owẹ. Vbene etẹn eso te do rẹn odẹ ọghe ẹmwata, iran ka gha da ayọn gbe egbe. Nia, iran i ghi zẹdẹ da ayọn nọ wegbe. Ọ ma zẹdẹ khẹke ne ima ru emwi nọ gha ya etẹn vbenian werriegbe suẹn ayọn na da gbe egbe. Emwi vberriọ sẹtin zẹ ẹbe. (1 Kọr 6:9, 10) Nọnaghiyerriọ, deghẹ ọtẹn nọ do tuẹ ima na wẹẹ irẹn i da ayọn nọ wegbe, ọ ma zẹdẹ khẹke ne ima gha kpikpi ẹre nọ da. Vbe Timoti rre odẹ ukpo 20, ọ keghi kue ne a rhuẹ ọre. Ẹi re obalọ ne kherhe ẹre arhuẹ nii si yọ re egbe. Vbọ ye Timoti kue yọ ne a rhuẹ ọre? Ne ẹi ghẹ mieke na rhua Ivbi e Ju owẹ, vbe ẹghẹ ne ọ khian ya gha kporhu ma iran. Ekhọe vbenian ẹre ukọ e Pọl vbe gha mwẹ. (Iwinna 16:3; 1 Kọr 9:19-23) Vbene a ghee Timoti, u muegbe ne u ya gha mu ọghe emwa ọvbehe ye okaro ra? w18.06 18 ¶12-13

E Jehova ẹre ọ si emwa ni mwẹ ekhọe ata la ugamwẹ ẹmwata. (Jọn 6:44) Ẹmwata nọ rrọọ ọre wẹẹ, u gha miẹn ọmwa ne ẹi re Osẹe Jehova vbe ẹghẹ okaro, emwi kherhe ẹre u rẹnrẹn vbekpa ẹre. U sẹtin rẹn eni ẹnrẹn kevbe vbene ukhuegbe ẹre ye hẹ. Sokpan, u gha miẹn ọmwa nọ gele re Osẹe Jehova vbe ẹghẹ okaro, ọ gha khọnrẹn wẹẹ, ẹvbo ọvbehe ẹre ọ ke rre, ọ ghi ye vbe na miẹn wẹẹ, ọ kpẹre ne uwa ghi rẹn egbe. Vbe igiemwi, u gha miẹn Osẹe Jehova, ọ gha khọnrẹn wẹẹ, ẹvbo ughughan ẹre uwa ke rre, urhuẹvbo ọkpa nọ re “urhuẹvbo nọhuanrẹn” ẹre uwa zẹ, ọni ọre iyayi ọkpa ne uwa mwẹ. Yevbesọni, ilele ni rre Baibol ẹre uwa ya ru emwi. Ayayẹro ọkpa ẹre uwa vbe mwẹ. Ena hia ẹre ọ khian ya uwa gha re ọse ne kankankan, ni gbae ẹko egbe. Avbe ọse vbenian i wannọ egbe ẹdẹ. w18.12 21 ¶9-10

Jesu keghi ru iyobọ ne ẹbu nọ su ya sọfurre ye imuanẹmwẹ nii. Iran keghi ta mu olọ yan rẹn wẹẹ, deghẹ Ivbiotu e Kristi ne ẹi re Ivbi e Ju ma na rhuẹ, ọ ma de emwi nọ rhiae. (Iwinna 15:19, 20) Ukpo nibun ghi ye gberra nẹ, te Ivbi e Ju nibun ye gha rhuẹ ivbi iran. Ma sẹtin gha roro ẹre wẹẹ, ‘Vbọzẹe ne Jesu na gi ẹmwẹ na kpẹẹ vbe otọ agharhemiẹn wẹẹ, uwu e Jesu ẹre ọ wabọ Uhi e Mosis rua?’ (Kọl 2:13, 14) Afiwerriẹ eso gha rhiegbe ma, ọ rhie ẹghẹ etẹn eso ke miẹn ọnrẹn yi. Erriọ vbe gha ye ne Ivbi e Ju vbe orre nokaro. (Jọn 16:12) Te Ivbi e Ju wa yayi wẹẹ, ne a na rhuẹ keghi re osẹ nọ rhiẹre ma wẹẹ, iran sikẹ Osanobua. Ọna ẹre ọ si ẹre ne ọ na gha lọghọ eso vbuwe iran, ne iran fi iziro ọghe iran werriẹ vbekpa arhuẹ. (Gẹn 17:9-12) Ohan ọghe oya ne iran gha re vbe obọ Ivbi e Ju ne ẹi re Ivbiotu e Kristi, ẹre ọ si ẹre ne etẹn eso na ye gha kha wẹẹ, te ọ khẹke ne Ivbiotu e Kristi gha rhuẹ. (Gal 6:12) Ọ ghi sẹ ẹghẹ, e Kristi keghi loo e Pọl ya rhie adia nọ khẹke ne etẹn.—Rom 2:28, 29; Gal 3:23-25. w18.10 24-25 ¶10-12

E Kaiafas keghi gie ivbiyokuo ne iran ya mu e Jesu vbe ogiasọn. Sokpan, Jesu rẹn uma ne Kaiafas si, rhunmwuda ọni, vbe irẹn vbe erhuanegbe ẹre ghi rri evbare nẹ vbe asọn nokiekie nọ gbe vbe agbọn, Jesu na tama iran ne iran ya dẹ umozo. Umozo eva gha sẹ Jesu ya maa erhuanegbe ẹre emwi kpataki ne ọ hoo nọ maa iran re. (Luk 22:36-38) Vbe asọn nii, e Pita keghi ya umozo fian ehọ ọghe okpia ọkpa vbe usun emwa ni rre do mu Jesu. Vbe ọ ye Pita do ẹki na? Te ohu wa mu e Pita rhunmwuda, Jesu ma rẹn ọkpa rẹn eva. (Jọn 18:10) Vbọrhirhighayehẹ, Jesu keghi tama e Pita wẹẹ: ‘Rhie umozo ruẹ ye ako ẹre, rhunmwuda iran ni viọ umozo hia gha la obọ umozo rrie.’ (Mat 26:52, 53) Te Jesu ya ọna maa erhuanegbe re wẹẹ, ọ ma khẹke ne iran gha yin vbe na ghee emwa ni rre uwu agbọn. Ọna keghi guaero erhunmwu ne Jesu ka na vbe asọn nii. (Jọn 17:16) E Jehova ọkpa ẹre ọ mwẹ asẹ ne a ya wabọ uyinmwẹ ekueku rua. Ọfunmwegbe kevbe akugbe ẹre ima ya zọmọ vbe otu e Jehova. Ọna keghi ya ẹko rhiẹnrhiẹn e Jehova.—Zẹf 3:17. w18.06 6 ¶13; 7 ¶14, 16

Ẹi re ifi ọghe erẹrẹ ọkpa Esu loo, ọ vbe ya ohan mu emwa ne iran mieke na fi iyeke gbe Jehova. Vbe igiemwi, ọ sẹtin loo arriọba ya mu awua ye iwinna ikporhu iyẹn nọ maan. Ọ sẹtin ya emwa ne ima gba winna, ra ne ima gba yo owebe gha zaan ima rhunmwuda, ima lele adia ni rre Baibol. (1 Pit 4:4) Ọ sẹtin vbe loo emwa ni sikẹ ima vbuwe ẹgbẹe ya gbe orhiọn ye ima iwu ne egbe iko ne a yo mieke na wọọ ima. (Mat 10:36) Emwi vbenian gha sunu daa ima, vbe ima khian ru? Okaro, ọ ma khẹke ne ukpokpo ọghe ọwara vbenian kpa ima odin rhunmwuda te Esu gu ima khọn. (Arhie 2:10) Ọ khẹke ne ima gha yerre evbọzẹe ne Esu na kpokpo ima. Ọ wẹẹ, emwi gha dunna ne ima ẹre ima na ga e Jehova. Ọ ye vbe kha wẹẹ ima ghaa rre ibavbaro, ma ghi fi iyeke gbe Osanobua. (Job 1:9-11; 2:4, 5) Vbọrhirhighayehẹ, e Jehova ẹre ọ khẹke ne ima ya egbe kọ. Ọ gha ru iyobọ nọ khẹke ne ima. Ma ghẹ mianmian wẹẹ, e Jehova i ra sẹ ima rae ẹdẹ.—Hib 13:5. w18.05 26 ¶14

Deghẹ emwa ne ima kporhu ma i gbọyẹmwẹ ye iwinna ne ima ru, ma ghẹ gi orhiọn gbe ye ima iwu rhunmwuda, iyẹn nọ maan ne ima kpe gha sẹtin ru iyobọ ne emwa vbe ọ gha sẹ ẹghẹ. Ẹmwata nọ wẹẹ emwa nibun i kue danmwehọ ima, sokpan aro iran sotọ vbe egbe ima. Iran bẹghe vbene ima muegbe ẹse hẹ kevbe uyinmwẹ esi ne ima mwẹ. Ọ gha sẹ ẹghẹ, uyinmwẹ esi ne ima mwẹ sẹtin fi ekhọe emwa ni te ya aro dan ghee ima werriẹ. Sergio kevbe Olinda ni re arọndẹ, keghi kha wẹẹ: “Rhunmwuda ne egbe ma na sasa ima, ọ mwẹ ẹghẹ eso ne ima ma ya sẹtin yo ehe ne ima na kporhu. Ma ghi werriegbe suẹn, ilavbodẹ eso na gha nọ ima emwi nọ sunu. Iran na wẹẹ ẹmwẹ ima wa da iran vbe asẹ ne ima ma ya sẹtin rre do kporhu.” Deghẹ ima ma gi egbe ikporhu iyẹn nọ maan wọọ ima, ma ghi gele gha mwẹ ọghae vbe iwinna ne kpataki ọghe ne a “kporhu iyẹn nọ maan ọghe Arriọba la otọ agbọn hia.” (Mat 24:14) Sẹ ehia, ma ghi gha mwẹ ọyẹnmwẹ nọ sẹ otọ ẹko rhunmwuda ima rẹnrẹn wẹẹ ima ya ẹko rhiẹnrhiẹn e Jehova. Vbene ẹmwata, e Jehova hoẹmwẹ emwa ni ya izinegbe mọ ọmọ erhan!—Luk 8:15. w18.05 16 ¶16-18

Ke obọ ne Adam vbe Ivi ya sọtẹ dae Jehova, ne iran na do khian emwa ni ma gba, ẹre Osanobua ya suẹn gha rhie igiọdu ne emwa nagbọn. E Jehova keghi ta ẹmwẹ akhasẹ nọ ghi ya ivbi Adam gha mwẹ ayayẹro wẹẹ, emwi gha dunna vbe odaro. Ẹmwẹ akhasẹ na rre ebe Gẹnẹsis 3:15. Ẹmwẹ akhasẹ na keghi kha wẹẹ, ọ gha sẹ ẹghẹ, “ẹyẹn nẹdẹ nii,” nọ re Esu kevbe emwamwa rẹn hia gha gbẹro. (Arhie 12:9; 1 Jọn 3:8) Vbe ẹghẹ Noa, e Noa vbe ẹgbẹe ọre ọkpa ẹre ọ ghaa ga e Jehova. Te emwa ni lẹgae Noa wa gha yin uyinmwẹ ọkhọ kevbe uyinmwẹ alama oghẹ. Ena sẹ nọ gha te gbe orhiọn ye Noa iwu. (Gẹn 6:4, 5, 9, 11; Jud 6) E Jehova keghi tama e Noa wẹẹ, irẹn gha fuẹn emwa dan nii rua. Ọ na vbe tama rẹn emwi nọ gha ru, ne irẹn vbe ẹgbẹe ọre mieke na miẹn fan. (Gẹn 6:13-18) Vbene ẹmwata, e Jehova wa gele rhie igiọdu ne Noa. w18.04 15 ¶1-2

Deghẹ ọmwa ne ekhue mu ẹre ima khin ra ọmwa ne ẹmwẹ i kẹ ọre ne a ta, ọni rhiema wẹẹ ima i sẹtin rhie igiọdu ne emwa ọvbehe ra? Hiehie! Ẹi wa re emwi nọ lọghọ ne a rhie igiọdu ne emwa ọvbehe. U ghaa tuẹ ọmwa, u sẹtin muẹnmuẹn ogiẹ daa re. Deghẹ ọmwa nii ma muẹnmuẹn ogiẹ daa ruẹ, u ghi la evba rẹn wẹẹ, emwi ma de yọ. U gha rhie ehọ ne ọmwa vberriọ ta yi, ọni sẹtin fu ẹre ẹko rre. (Jems 1:19) Ma hia gha sẹtin rhie igiọdu ne etẹn ima nikpia kevbe nikhuo. Ọba e Solomọn keghi kha wẹẹ: “U miẹn vbe ọ rhiẹnrhiẹn hẹ, adeghẹ a miẹn ẹmwẹ nọ guaero ya gie vbene emwi ye hẹ zẹẹ. Aro ni mumu ogiẹ ghi gha ya ẹko ọmwa rhiẹnrhiẹn, iyẹn esi ghi gha ye ọmwa rran sayọ.” (Itan 15:23, 30) Ukọ e Pọl vbe gi ima rẹn wẹẹ, ihuan Arriọba ne a so kugbe gha sẹtin rhie orhiọn ye ima iwu. (Kọl 3:16; Iwinna 16:25) Zẹ vbene ima ya sikẹ ẹdẹ ugborrirri ọghe Jehova, te ọ khẹke ne ima rhiegba ye igiọdu ne a rhie ne egbe.—Hib 10:25. w18.04 23 ¶16; 24 ¶18-19