January

Imamwaemwi ẹmwata ne Timoti ruẹ re vbe Evbagbẹn Nọhuanrẹn keghi mu ẹre ekhọe, ọna ẹre ọ yae gha mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe, ẹre ọ vbe yae gha gu Osanobua mwẹ asikẹgbe ne khuankhuankhuan. Ọ vbe khẹke ne u gha ru ezanzan ne egbuẹ, ne u mieke na gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, emwi ne Baibol tae vbekpae Jehova keghi re ẹmwata. Ọ mwẹ imamwaemwi eso nọ khẹke ne u tobọ ruẹ gualọ otọ re, ne u mieke na gele rẹn wẹẹ, emwi ne u yayi keghi re ẹmwata. Gia guan kaẹn eha vbọ. Nokaro, ọ khẹke ne u yayi wẹẹ e Jehova ọre Ayi nọ yi emwi hia. (Ẹks 3:​14, 15; Hib 3:4; Arhie 4:11) Nogieva, ọ khẹke ne u rẹn wẹẹ, obọ Osanobua ẹre Baibol gele ke rre. (2 Tim 3:​16, 17) Nogieha, ọ khẹke ne u vbe rẹn wẹẹ, Avbe Osẹe Jehova ọre otu ne Jehova loo vbe ẹdẹnẹrẹ kevbe wẹẹ, e Jesu ẹre Jehova loo ya dia iran. (Aiz 43:​10-12; Jọn 14:6; Iwinna 15:14) Ne a na wẹẹ ne u gualọ otọ avbe imamwaemwi na, ma rhiema wẹẹ, te u khian wa rẹn emwi hia ni rre uwu e Baibol. Sokpan, evba yae kha ọre ne u gha ya ẹwaẹn obọ ruẹ ziro yan emwi ne u yayi. Iziro na ẹre ọ khian ghi ya ruẹ gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, odẹ ọghe ẹmwata ẹre u ye.​—Rom 12:1. w20.07 10 ¶8-9

Ẹmwẹ akhasẹ na keghi guan kaẹn oghẹn irhiso ni mwẹ ugbaro emwa nagbọn kevbe ‘emwi nọ yevbe ẹrhu ẹde igoru’ vbe uhunmwu iran. (Arhie 9:7) Vbe ọwara uki isẹn, iran kegha ya agbọn lọghọ “emwa [eghian Osanobua] ne a ma vin ama Osanobua” ye iran uharo; odẹ uki isẹn ẹre irhiso mobọ gbe vbe agbọn. (Arhie 9:4) Vbe nai na gbawawẹ, eguọmwadia e Jehova na hannọ zẹ, ẹre ẹmwẹ akhasẹ na nọ rre ebe Arhie Maan dekaẹn. Iran keghi yae wewe, ohiẹn ne Osanobua bu gbe agbọn dan na, rhunmwuda ọni, orhiọn emwa ni ye agbọn na ike ma ghi sotọ. Te ima ghi ya ọna kha wẹẹ, oghẹn irhiso ne Joẹl 2:​7-9 guan kaẹn, lughaẹn ne oghẹn irhiso ne Jọn guan kaẹn ra? Ẹẹn. E Baibol sẹtin loo ẹmwẹ ọkpa vbe ihe ughughan, sokpan emwi nọ demu vbe ihe ughughan ne a na loo ẹre, ghi lughaẹn ne egbe. Vbe igiemwi, ebe Arhie Maan 5:​5, keghi tie Jesu “oduma nọ ke uniẹn Juda rre,” sokpan, vbe ebe 1 Pita 5:​8, a keghi gie Esu zẹvbe “oduma” nọ davan. w20.04 3 ¶8; 4¶10

Vbe Hega ne ọguọmwadia e Serai ghi khian ọvbokhan Ebram nẹ, ọ na suẹn gha ru vbene ọ rhirhi miẹn. Vbe Hega ghi suẹn gha hanmwa nẹ, ọ na suẹn gha ghee Serai silasila, rhunmwuda nọ ma na miẹn ọmọ biẹ. Ọna keghi ya e Serai suẹn gha ru ẹre khọọ, ẹre Hega na ghi lẹẹ kpa. (Gẹn 16:​4-6) Zẹvbe emwa ni ma gba, ma sẹtin gha ghee ẹre wẹẹ, ọmwa dan ẹre Hega ghaa khin kevbe wẹẹ, oya na rri ọre wa khẹke ẹre. Sokpan e Jehova ma ya aro vberriọ ghee Hega. Ọ keghi gie odibo ọkpa bu e Hega. Odibo nii ghi miẹn ọnrẹn, ọ na ru iyobọ nẹẹn ya fi iziro werriẹ, ọ na vbe gi ẹre rẹn wẹẹ, e Jehova gha ya uniẹn ọnrẹn khian agbẹnvbo nọkhua. E Hega na ghi la evba rẹn wẹẹ, aro e Jehova wa sotọ vbe egbe irẹn kevbe wẹẹ, e Jehova rẹn emwi hia ne irẹn la gberra. E Hega na ghi tie Jehova, “Osanobua nọ bẹghe.” (Gẹn 16:​7-13) De aro ne Jehova ya gha ghee Hega? Te Jehova wa rẹn emwi hia ne Hega ghaa la gberra. E Jehova rẹnrẹn wẹẹ, ẹi re emwi esi ẹre Hega ru nọ ma na rhie ọghọ ne Serai, ọrheyerriọ, e Jehova ma bu ohiẹn gbe ẹre, rhunmwuda, ọ rẹn emwi ne Hega ghaa la gberra. w20.04 16 ¶8-9

Ukọ e Pọl gi ima rẹn wẹẹ, ọ mwẹ ulẹ ne Ivbiotu e Kristi hia na mwẹ obọ. (Hib 12:1) Nọnaghiyerriọ, te ima hia fẹẹrẹ, ke ọmaẹn ke ẹghele, ke ne egbe sasa ra ne egbe wọọ re gha rhie ulẹ na sẹ ufomwẹ, ne ive ne Jehova ve ima re mieke na sẹ ima obọ. (Mat 24:13) Ukọ e Pọl keghi si agbada vbe unu tama Ivbiotu e Kristi ne iran rhulẹ sẹ ufomwẹ, rhunmwuda, erriọ irẹn tobọ irẹn vbe ru ẹre. (2 Tim 4:​7, 8) Sokpan de aro ulẹ ne Pọl ghaa guan kaẹn? Ọ mwẹ ẹghẹ eso ne Pọl ya loo iku isasegbe ọghe Ivbi e Grik nẹdẹ, ya ru igiemwi ma etẹn. (1 Kọr 9:​25-27; 2 Tim 2:5) Ẹi re avbiẹ inugba ẹre ọ loo ulẹ ọghe osuan ya gie arrọọ ọghe Ivbiotu e Kristi. (1 Kọr 9:24; Gal 2:​2, NW; Fil 2:​16, NW ) Ọmwa gha ya egbe fiohan ne Jehova, ọ na vbe dinmwiamẹ, ọni rhiema wẹẹ, ọmwa nii suẹn gha rhie ulẹ ọghe arrọọ nẹ. (1 Pit 3:21) Ẹghẹ nọ khian ya rhie ulẹ nii fo ọre ẹghẹ ne Jehova khian ya ya arrọọ ọghe etẹbitẹ san rẹn ẹse.​—Mat 25:​31-34, 46; 2 Tim 4:8. w20.04 26 ¶1-3

“Ọmwa nọ gia mu ẹtin yan ẹre Nọyaẹnmwa khin, ọ gha ya uwa wo vbe egbe, ọ ghi vbe miẹn uwa fan vbe obọ Ọmwa Dan nii.” (2 Tẹs 3:3) De vbene Jehova ya gbogba ga ima? E Jehova keghi viọ emwi igbinna ọghe okuo ne ima, ne avbe ifẹnmwẹ ne Esu filo ghẹ mieke na kuan ima. (Ẹfis 6:​13-17) Emwi igbinna ọghe orhiọn na, wa mwẹ iyobọ nọkhua nọ ye ne ima! Deghẹ ima hoo nọ gbogba ga ima, te ima gha viọ ehia yọ, ma i khian kie ẹre yotọ hiehie. Vbe igiemwi ugbẹkun ọghe ẹmwata mudia ye ihe ẹmwata ni rre Baibol. Vbọzẹe nọ na khẹke ne ima ya ugbẹkun na gba ẹkun? Rhunmwuda Esu ọre “erha ohoghe hia.” (Jọn 8:44) Ọ kpẹẹ re ne Esu ke ta ohoghe, erriọ ẹre ọ vbe ya “mu otọ agbọn hia rẹrẹ”! (Arhie 12:9) Sokpan ẹmwata ni rre Evbagbẹn Nọhuanrẹn gha gbogba ga ima, ne Esu ghẹ mieke na mu ima rẹrẹ. Vbe ima khian ya gba ugbẹkun ọghe orhiọn na? Odẹ ne ima ya ru ọna, ọre ne ima na ruẹ vbekpa ẹmwata ni dekaẹn e Jehova kevbe ne ima na “ya orhiọn gae vbe ẹmwata,” deba ọni, ma keghi ta ẹmwata vbe ẹghẹ hia.​—Jọn 4:24; Ẹfis 4:25; Hib 13:18. w21.03 26-27 ¶3-5

Emwi nọ ya otọ nii maan sẹ otọ ẹvbo nikẹre hia ọre wẹẹ, evba nii ọkpa ẹre a na gha rhie ugamwẹ nọhuanrẹn gie Jehova. Sokpan, ke ẹghẹ na ya do Ugie Pẹntikọst vbe ukpo 33 C.E. gha dee, otọ ọkpa i rrọọ nọ ghi re “otọ ne mose mose” na, rhunmwuda, ehe ughughan vbe uhunmwu otagbọn na, ẹre emwa ghi na rhie ugamwẹ nọhuanrẹn gie Jehova. Vbe ẹdẹnẹrẹ, “otọ ne mose mose” na keghi mudia ye ihe iwinna ugamwẹ ọghe eguọmwadia e Jehova vbe ehe ne iran rhirhi gha ye vbe uhunmwu otagbọn na. Usun iwinna ugamwẹ na, ọre iko na yo kevbe iwinna ikporhu iyẹn nọ maan. Vbe ẹdẹ okiekie na, ẹi re avbiẹ inugba ọba ọghe okuọ he mu okuo la “otọ ne mose mose” na. Vbe igiemwi, vbe ẹghẹ ne Germany na gha re ọba ọghe okuọ, katekate vbuwe ẹghẹ na ya gha khọn Okuo Ọgbagbọn Nogieva, ọ keghi mu okuo la “otọ ne mose mose” na. Odẹ vbo? Ọ kegha zẹ eguọmwadia Osanobua kpokpo, ọ na vbe gbele iran nibun rua. Vbe iyeke Okuo Ọgbagbọn Nogieva, arriọba ọghe Soviet Union keghi rhihe Germany zẹvbe ọba ọghe okuọ, ọ na vbe mu okuo la “otọ ne mose mose” na. De vbene ọ ya ru ọna hẹ? Ọ na vbe gha zẹ eguọmwadia Osanobua kpokpo, sẹrriọ wẹẹ, ọ na viọ iran gha rrie imu. w20.05 13 ¶7-8

Gia guan kaan ikpia eso ni ghaa re ọsie Osanobua, a te miẹn wẹẹ Jesu rrie agbọn na. Ọmwa nọ ghaa mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe, ẹre Ebraham ghaa khin. Uhiẹn vbe ọ gberra ukpo 1,000 ne Ebraham wu, e Jehova na ye tie ẹre “Ebraham ne ọse mwẹ.” (Aiz 41:8) Ọna rhiema wẹẹ, uwu i khian sẹtin miẹn ima asikẹgbe ne ima gu e Jehova mwẹ. Vbe aro e Jehova, Ebraham wa ye rre agbọn. (Luk 20:​37, 38) Ọmwa ọvbehe nọ ghaa re ọsie Osanobua ọre Job. Vbe odaro ọkhọngborrie ọghe avbe odibosa ni rre ẹrinmwi, ẹre Jehova na si agbada vbe unu tae wẹẹ, “orhunmwu ọkpa i rrọọ vbe uhunmwu otagbọn” na nọ yevbe Job. Ọ na vbe kha wẹẹ, ọmwa nọ “hia vbe ẹghẹ hia nẹ ghẹ ru orukhọ” ẹre Job khin. (Job 1:​6-8) Ọmwa nọ da imudiase ọghẹe yi vbe ọwara ukpo 80 vbuwe ẹbu emwa igẹbọ ẹre Daniẹl ghaa khin. De aro ne Jehova ya gha ghee ẹre? Igba eha ẹre odibosa tama e Daniẹl wẹẹ, Osanobua “hoẹmwẹ” ọnrẹn. (Dan 9:23; 10:​11, 19) Ma wa mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova yaro ye ẹdẹ nọ gha huẹn avbe ọsiọre ni wulo kpaegbe.​—Job 14:15. w20.05 26-27 ¶3-4

Ọmwa sẹtin rẹn avbe uhi ọghe Jehova, avbe uhi nii sẹtin kue gha yẹẹ ọre, sokpan na do lelẹe ẹre ọ baa vbọ. Ahoẹmwọmwa ne ọmwa mwẹ ne Jehova, ẹre ọ gua ẹre kpa ya lele avbe uhi ọghẹe. Yerre wẹẹ, Ivi rẹn iyi ne Osanobua yi, erriọ ẹre Adam vbe gha ye, sokpan iran eva ma ya ekhọe hia họemwẹ e Jehova nọ yi iyi nii, ẹre ọ si ẹre ne iran ma na sẹtin họn ẹmwẹ nẹẹn. (Gẹn 3:​1-6) Rhunmwuda ọni, ẹi wa re avbe uhi kevbe ilele ọghe Jehova ọkpa ma khian wa gha nianian vbe ima ghaa gu emwa ruẹ e Baibol. Ma ghaa lele avbe uhi kevbe ilele ọghe Jehova, ma gha wa miẹn ere vbọ. (Psm 119:​97, 111, 112) Sokpan emwa ne ima gu ruẹ e Baibol i khian wa rẹn ọna, vbe ẹi re te iran rẹn wẹẹ, ahoẹmwọmwa ne Jehova mwẹ ne ima, ẹre ọ si ẹre nọ na yi avbe uhi na ne ima. Nọnaghiyerriọ, ma sẹtin nọ emwa ne ima gu ruẹ e Baibol wẹẹ: “Vbua yayi wẹẹ, ọ ye Jehova kha wẹẹ ne ima gha ru ọna, ra ne ima ghẹ ru ọna? De emwi ne ọna maa ruẹ re vbekpae Jehova?” Ma gha ru iyobọ ne emwa ne ima gu ruẹ e Baibol ne iran ya hoẹmwẹ e Jehova kevbe ne iran gha muẹn roro, aro ọmwa ne Jehova khin, emwi ne ima maa iran re ghi mu iran ekhọe. Ẹghẹ nii, emwa ne ima gu ruẹ e Baibol i khian wa gha lele avbe iyi ọghe Osanobua kẹkan, sokpan iran ghi vbe hoẹmwẹ e Jehova tobọre nọ yi avbe iyi nii. Iran ghi vbe do gha mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe nọ gha ru iyobọ ne iran ya la edanmwẹ nọ wegbe gberra.​—1 Kọr 3:​12-15. w20.06 10 ¶10-11

Ọ khẹke ne ima gha mwẹ izinegbe, rhunmwuda, ọmwa nọ wii oghẹn ke sẹtin werriegbe bu e Jehova gha dee, ẹi re iwinna ẹdẹ ọkpa. Etẹn nibun ni te ka wii oghẹn, ni ghi werriegbe bu e Jehova gha dee keghi kha wẹẹ, ne ediọn kevbe etẹn ni rre uwu iko na gha mu otuẹ gie iran, vbene egbe ma na wọọ iran, ẹre ọ gua iran kpa ya werriegbe bu e Jehova gha dee. Ọtẹn nokhuo ọkpa nọ rre Southeast Asia na tie ẹre Nancy keghi kha wẹẹ: “Ọse mwẹ ọkpa vbuwe iko wa ru iyobọ mẹ, ẹi re nekherhe. Ọ keghi rhie mwẹ zẹvbe ọtiọnrẹn ne ọdiọn. Ọ na ye mwẹ ẹre rre, vbene imẹ vbe ọre ya gha ya egbe rhorho egbe vbe ẹghẹ nọ gberra. I ghaa fannọ otọ ẹko mwẹ ma rẹn, ọ ghi wa gbehọ kotọ gha danmwehọ mwẹ, vbe iyeke ọni, ọ ghi vbe rhie ibude mẹ. Ọ ma mwẹ ẹghẹ ọkpa nọ ya sẹ mwẹ rae, vbene ẹmwata, ọse na miẹn vbe emwi ghaa lọghọ ọmwa, ẹre wa gha nọ mẹ.” Te amuroro yevbe ukhunmwu nọ fian, na gha sẹtin rhie ye ẹtẹ ọghe ọmwa nọ rre uwu obalọ. Etẹn eso rrọọ ni wii oghẹn, rhunmwuda emwi ne ọtẹn vbuwe iko ru iran re, nọ da iran sẹ ugboloko. Obalọ na wa ye rre iran ekhọe, agharhemiẹn wẹẹ, ukpo nibun gberra nẹ, rhunmwuda ọni, ọ ghi do gha lọghọ ne iran werriegbe bu e Jehova gha dee. Eso sẹtin gha roro ẹre wẹẹ, a ma ya obọ esi mu iran, ra te a gbe iran ekueku. Emwi ne emwa vbenian gualọ ọre, ọmwa nọ khian rhie ehọ ne iran ta yi kevbe nọ gha sẹtin rẹn vbene emwi gele ye iran hẹ vbe ekhọe. w20.06 26 ¶10-11

Zẹvbe ne u ya hia ne u gha lẹẹ ne emwi dan, emwi esi na ru ghi do gha yẹẹ ruẹ sayọ. Ọ vbe khẹke ne u gha yerre wẹẹ, obọ Esu ẹre ọ ke rre ighẹ iziro nọ ma gba ne emwa nagbọn mwẹ vbekpa emwi ọdọ vbe amwẹ na ru. Ẹghẹ ke ẹghẹ ne u ya lẹẹ ne edanmwẹ ọghe uyinmwẹ esakan, te u rhiẹre ma wẹẹ, obọ ruẹ ke ukhunmwu ne Esu. Ma rẹnrẹn wẹẹ, e Jehova ọkpa ẹre ọ mwẹ asẹ na ya tae deghẹ emwi maan ra ẹi maan. Ọni ẹre ọ si ẹre ne ima na lẹẹ ne emwi ke emwi ne Jehova ghi tie ẹre orukhọ nẹ. Sokpan deghẹ ima na ru orukhọ, ọ khẹke ne ima miẹn orukhọ ọghe ima kue ma e Jehova vbe erhunmwu. (1 Jọn 1:9) Ma gha vbe ru orukhọ nọ wegbe, ọ khẹke ne ima bu ediọn ni rre uwu iko, ne iran ru iyobọ ne ima, rhunmwuda iran ẹre Jehova zẹ nọ gha gbaroghe ima. (Jems 5:​14-16) Vbọrhirhighayehẹ, ọ ma khẹke ne ima gi orukhọ ne ima ru vbe ẹghẹ nọ gberra ye gha kpokpo ima vbe orhiọn. Vbọzẹe? Rhunmwuda, izọese adẹwerriegbe ọghe Jesu kie ẹkpotọ yọ ne Jehova ya ya orukhọ ọghe ima bọ ima. Vbene ẹmwata, ne Jehova na wẹẹ, irẹn gha ya orukhọ ọghe ima bọ ima, vbe ima gha ro iro fi uyinmwẹ werriẹ, ẹi re te ọ ba tae. Nọnaghiyerriọ, emwi rhọkpa i rrọọ nọ gha sẹtin mu idobo ye ima egbe, ne ima ghẹ sẹtin ya ekhọe ọguọmwaziro nọ hianrẹn ga e Jehova.​—1 Jọn 2:​1, 2, 12; 3:​19, 20. w20.07 22-23 ¶9-10

Ẹghẹ ghaa rrọọ ne Jehova ọkpa ya gha rrọọ. Agharhemiẹn wẹẹ irẹn ọkpa ẹre ọ ghaa rrọọ, te ọ ye gha ghọghọ. Ọrheyerriọ, Osanobua kegha hoo ne emwa ọvbehe vbe gha sọyẹnmwẹ arrọọ. Rhunmwuda ahoẹmwọmwa ne irẹn mwẹ, irẹn keghi suẹn gha yi emwi ughughan. (1 Jọn 4:19) Vbe okaro, e Jehova keghi yi Ovbi ẹre ighẹ Jesu. Ovbi ẹre na, ẹre Jehova ghi loo ya “yi emwi ni rre ẹrinmwi kevbe agbọn na,” uhiẹn ya sẹ egbe ọkhọngborrie ọghe avbe odibosa ni rre ẹrinmwi. (Kọl 1:16) Te Jesu wa gha sọyẹnmwẹ vbe ọ gu Erhae winna. (Itan 8:30) Avbe odibosa ni rre ẹrinmwi vbe gha sọyẹnmwẹ, vbe iran ghi bẹghe ẹre wẹẹ, e Jehova loo ọka iwinna ọghẹe ighẹ Jesu ya yi emwi hia ni rre ẹrinmwi kevbe agbọn. E Baibol khare wẹẹ, te avbe odibosa wa gha “we ne oghọghọ” vbe ẹghẹ ne Osanobua ya yi agbọn na. Ẹi mwẹ iran ma vbe gha ghọghọ vbe iran ghi bẹghe emwi nikẹre ne Jehova yi, katekate, vbe Jehova ghi yi emwa nagbọn. (Job 38:7; Itan 8:31) Dọmwadẹ emwi ne Jehova yi keghi rhiẹre ma wẹẹ, Osa nọ mwẹ ahoẹmwọmwa kevbe ẹwaẹn ẹre Jehova khin.​—Psm 104:24; Rom 1:20. w20.08 14 ¶1-2

Ai miẹn ọmwa nẹi sẹtin hoẹmwẹ ọmwa kevbe nẹi hoo ne ọmwa hoẹmwẹ irẹn; rhunmwuda erriọ e Jehova ya yi ima. Ọni ẹre ọ si ẹre nọ na da ima sẹ ugboloko, vbe ọmwa ghaa khẹko ima, ugbẹnso ọ ghi kue gha ya ohan mu ima. Ọtẹn nokpia ọkpa khare wẹẹ: “Ọ ghaa mwẹ asẹ ọkpa ne avbe soldier ya gbe mwẹ, iran na gha rhovbiẹ mwẹ, iran na wẹẹ obọ gha vba mwẹ, rhunmwuda ne I na re Osẹe Jehova. Emwi ne iran ru na keghi si ohan yọ mwẹ egbe, ekhue egbe mwẹ na vbe gha mu mwẹ.” Emwa gha khẹko ima vbenian, ọ keghi da ima sẹ ugboloko. Sokpan ọ ma kpa ima odin, rhunmwuda Jesu tae yotọ wẹẹ, te emwa khian gha khẹko ima. Vbọzẹe ne agbọn na na khẹko erhuanegbe Jesu? Rhunmwuda ma i re ‘ọghe agbọn na,’ vbene Jesu vbe gha ye. (Jọn 15:​17-19) Ẹmwata nọ wẹẹ, ma rhie ọghọ ne avbe arriọba, sokpan rhunmwuda ne ima i na re ọghe agbọn na, ma i mwẹ obọ vbe emwamwa otu azẹ, ma i tuẹ afiala, ma i vbe so ihuan na ya rhie uyi gie avbe arriọba. E Jehova ọkpa ẹre ima rhie ugamwẹ na. Ma rẹnrẹn wẹẹ, e Jehova ọkpa ẹre ọ mwẹ asẹ na ya kha yan emwa nagbọn, rhunmwuda ọni, ma keghi ye ẹre ike. Sokpan Esu vbe ikpaye ọre keghi gbodan ghee asẹ na. (Gẹn 3:​1-5, 15) Ma keghi yae wewe wẹẹ, Arriọba Osanobua ọkpa ẹre ọ khian sẹtin sọfurre ye ọlọghọmwa ọghe emwa nagbọn kevbe wẹẹ, Arriọba nii gha fuẹn iran rua, emwa hia ni gbodan daa ẹre. (Dan 2:44; Arhie 19:19-21) Iyẹn nọ maan ẹre ọna khin ne emwa esi, sokpan nọ ne emwa dan, te ọ ya ekọ rriara iran. w21.03 20 ¶1-2

Etẹn nikhuo ni rre uwu iko wa vbe mwẹ esa ne iran ye vbe odaro e Jehova. Usun avbe akpa esiesi ne ikhuo na mwẹ ọre ẹwaẹn, amuẹtinyan, izọghae, udinmwẹ, a zẹ emwi obọ kevbe akpa ọvbehe nibun. (Luk 8:​2, 3; Iwinna 16:​14, 15, NW; Rom 16:​3, 6; Fil 4:3; Hib 11:​11, 31, 35) Ma wa vbe ghọghọ wẹẹ, etẹn nibun ni khian eniwanrẹn nẹ wa rre iko ọghe Jehova. Etẹn ni khian ọmaẹn nẹ keghi werriẹ aro daa isievẹn ughughan, rhunmwuda, emianmwẹ bun ni lele ọmaẹn khian. Ọrheyerriọ, iran keghi hia vbene ẹtin iran sẹ vbe iwinna ikporhu iyẹn nọ maan, erriọ iran vbe ya hia ne iran gha rhie igiọdu ne emwa ọvbehe, kevbe ne iran ru iyobọ ne iran ya gha mwẹ alaghodaro. Ma wa miẹn emwi nibun ruẹ vbe emwi ẹwaẹn ọghe iran. (Itan 16:31) Ma i khian vbe mianmian etẹn ima ni re igbama. Iran keghi werriẹ aro daa isievẹn ughughan, rhunmwuda, agbọn ne Esu kha yan, nọ vuọn ne iziro dan, ẹre iran na vba egbe iran. Sokpan, ma gha bẹghe vbene iran ya zẹ ewanniẹn hẹ vbe iko, vbene iran ya mwẹ obọ vbe iwinna ikporhu iyẹn nọ maan, kevbe vbene iran ya ya udinmwẹ sinmwi oseghe ne emwi ne iran yayi, ẹko keghi sẹ ima ọyẹnmwẹ. Vbene ẹmwata, wa ne avbe igbama wa mwẹ esa ne uwa ye vbe iko ọghe Jehova!​—Psm 8:2. w20.08 21-22 ¶9-11

Ma gha da suẹn gha kporhu, emwa na vbe yi ima ẹro nẹ zẹvbe Osẹe Jehova, ma sẹtin werriẹ aro daa ukpokpo ughughan ni yevbe ẹhoho ra ẹzẹ nọ vba yo vba rre. Emwa ima vbuwe ẹgbẹe sẹtin gha kpokpo ima, avbe ọse ima sẹtin gha ya ima gbogiẹ, ma sẹtin dekun emwa eso vbe ikporhu nẹi khian miẹn ẹmwẹ ne ima ta yi. De emwi nọ gha ru iyobọ nuẹn ya gha mwẹ udinmwẹ sayọ? Nokaro, gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, Jesu ye ke ẹrinmwi dia iwinna ikporhu iyẹn nọ maan ọghomwa. (Jọn 16:33; Arhie 14:​14-16) Nogieva, gha mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe wẹẹ, e Jehova gha gbaroghe ruẹ zẹvbe nọ ru eyan rẹn. (Mat 6:​32-34) Zẹvbe ne amuẹtinyan ruẹ ya wegbe yọ, erriọ ẹre u khian vbe ya gha mwẹ udinmwẹ sayọ. Erriọ vbe ye, ne u na gi ẹgbẹe ruẹ kevbe avbe ọse ruẹ rẹn wẹẹ, u gu Avbe Osẹe Jehova ruẹ e Baibol nẹ kevbe wẹẹ u suẹn gha yo iko nẹ, rhiema wẹẹ, u mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe! Vbe nai na gbawawẹ, u ru afiwerriẹ nibun nẹ vbe arrọọ ruẹ, ne u mieke na gha ya ẹko rhiẹnrhiẹn e Jehova. Ne u na mwẹ amuẹtinyan kevbe udinmwẹ, ẹre ọ zẹe ighẹ u sẹtin ru afiwerriẹ vberriọ. Zẹvbe ne u ya hia ne u gha mwẹ udinmwẹ sayọ, gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova ne “Osanobua ruẹ rrọọ yaba ruẹ vbe ehe ke ehe ne u gha rhirhi yo.”​—Jọs 1:​7-9. w20.09 5 ¶11-12

Te Ọba Asa wa rhie igiemwi esi yotọ, vbe nọ dekaẹn na ya ekhọe hia mu ẹtin yan e Jehova. Ẹi re ẹghẹ ne emwi ya wegbe muẹn ọkpa, ẹre ọ ya ga e Jehova, ọ vbe ga e Jehova vbe ẹghẹ ne emwi ya gha maan nẹẹn. Ke egbe ọvbokhan kpa, ẹre Asa ya gha “ru emwi nọ yẹẹ e Nọyaẹnmwa.” (1 Ọba 15:14) Odẹ ọkpa nọ ya rhiẹre ma wẹẹ, irẹn rhiegbe ye ugamwẹ ọghe Jehova, ọre nọ na wabọ ugamwẹ ohoghe hia hin otọ e Juda rre. E Baibol khare wẹẹ, “Ọ keghi suẹ iran kua ighẹ avbe ogiukpo ẹbọ ẹrrẹe kevbe avbe ehe ne iran ni ga ẹbọ na ga, ọ na dunmwu avbe orrẹ ne a na ru ẹbo sẹ otọ, avbe amazẹ ne a ya gho Asiẹrra ne ẹbọ nokhuo, ọ keghi dunmwu ehia a.” (2 Krọ 14:​3, 5) Ọ na kue vbe rhie Maka ne iyẹe nọkhua, hin ukpo iye ọba rre, rhunmwuda nọ na ya ugamwẹ igẹbọ gba ehe hia vbe otọ ọghe Juda. (1 Ọba 15:​11-13) Gberra wẹẹ, Asa wabọ ugamwẹ ohoghe hin otọ e Juda rre, ọ keghi ru iyobọ ne emwa e Juda ne iran ya dọlegbe bu e Jehova gha dee. E Jehova keghi fiangbe Asa kevbe emwa e Juda, ọ na ru ẹre ne iran gha mwẹ ọfunmwegbe. Vbe ọwara ukpo igbe, “a ma ghi vbe họn ẹmwẹ okuo” vbe otọ ọghe Juda, vbuwe ẹghẹ ne Asa ya gha khaevbisẹ.​—2 Krọ 14:​1, 4, 6. w20.09 14 ¶2-3

Ugbẹnso, ma keghi mu emwi ewe ọghe ima ne emwa ọvbehe, ne iran gu ima gha gbaroghe ẹre. Vbe igiemwi, ma nibun mobọ rhie igho ye bank, ma ghi vbe gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, iran gha gbogba ga re, ne emwi rhọkpa ghẹ ru ẹre. Ọna rhiema wẹẹ, ma rẹn vbene ọ ye hẹ, na mu emwi nọ hiunsi ne ọmwa ọvbehe gha gbaroghe. Ukọ e Pọl keghi gi e Timoti rẹn wẹẹ, ọ mwẹ emwi ewe ni hiunsi nibun. Usun avbe emwi ewe na ọre irẹnmwi nọ gbae ọghe Osanobua nọ mwẹ, nọ na rẹn vbekpa emwamwa ne Osanobua mwẹ ne emwa nagbọn, kevbe ne ẹkpotọ na kie nẹẹn ya gha “kporhu iyẹn nọ maan.” (2 Tim 4:​2, 5) E Pọl keghi tama e Timoti wẹẹ, nọ gbogba ga avbe emwi ewe na, nẹ ghẹ ya iyeke abọ muẹn fua. Ma vbe mwẹ emwi ewe nibun ne Jehova mu ne ima vbe ẹdẹnẹrẹ, vbene Timoti ghaa ye. Ukpamuyọmọ nọkhua nọ, ne Jehova na gi ima rẹn ẹmwata ni rre uwu Evbagbẹn Nọhuanrẹn. Aro nọ ghaan ẹre ima ya ghee avbe ẹmwata na rhunmwuda, ọ ya ima sikẹ e Jehova, ọ vbe ya ima rẹn emwi ne ima gha ru, ne ima mieke na gha mwẹ oghọghọ nọ sẹ otọ ẹko vbe arrọọ ọghe ima. Ma gha miẹn avbe ẹmwata na yi, ma na vbe gha ya iran ru emwi, ọmwa rhọkpa i khian sẹtin ya imamwaemwi ọghe ohoghe mu ima rẹrẹ, ma ghi vbe sẹtin gha yin vbe odẹ nọ gua ilele ọghe Osanobua ro.​—1 Kọr 6:​9-11. w20.09 26 ¶1-3

U ghaa gu ọmwa ruẹ e Baibol, te ọ khẹke ne u gha ya oyaya maa re emwi nọ mieke na bẹghe ẹre wẹẹ, avbe ẹmwata ni rre uwu e Baibol ne u maa re gele mu ruẹ ekhọe. Ẹghẹ nii, emwi nọ ruẹ ghi do gha gbe ẹre otiti. U sẹtin vbe tama rẹn vbene avbe ilele ni rre uwu e Baibol he ya ru iyobọ nuẹn hẹ. Ena hia gha ru iyobọ nẹẹn ya rẹn wẹẹ, ọ ghaa ya avbe ilele ni rre uwu e Baibol ru emwi, ọ gha wa miẹn ere vbọ. U sẹtin ya unu kaẹn emwi ẹwaẹn ọghe etẹn eso ni ka werriẹ aro daa egbe isievẹn vberriọ kevbe emwi nọ ru iyobọ ne iran ya lae gberra. U sẹtin rhie etẹn vbenian lele egbe, vbe u gha khian ya gu ẹre ruẹ emwi, ne iran vbe tobọ iran ta emwi ẹwaẹn ọghe iran ma rẹn. Ru iyobọ ne ọmwa ne u gu ruẹ e Baibol ya rẹn vbene ọ ru ekpataki sẹ hẹ, nọ gha ya avbe ilele ọghe Baibol ru emwi vbe arrọọ ọghẹe. Adeghẹ ọmwa ne u gu ruẹ e Baibol ru orọnmwẹ nẹ, ọdafẹn ọnrẹn ra ọvbokhan rẹn mwẹ ọmwa nọ gu ẹre ruẹ emwi ra? Adeghẹ ẹi mwẹ, u sẹtin tama rẹn nọ gha deba uwa vbe uwa ghaa ruẹ emwi. Rhie igiọdu ne ọmwa ne u gu ruẹ e Baibol nọ vbe gha tama avbe ọsiọre kevbe ẹgbẹe ọre vbekpa emwi nọ ruẹ.​—Jọn 1:​40-45. w20.10 16 ¶7-9

Te Josẹf vbe Meri wa koko e Jesu waan, nọ gha re ọmwa nọ ru emwi ni yẹẹ e Jehova. Ne iran na lele adia ne Jehova rhie ne evbibiẹ emọ, ẹre ọ si ẹre ne iran na sẹtin ru ọna. (Diut 6:​6, 7) Te Josẹf vbe Meri wa hoẹmwẹ e Jehova ẹsẹsẹmwẹse, iran na vbe gha hoo ne iran ru iyobọ ne ivbi iran ya hoẹmwẹ e Jehova vbe odẹ vberriọ. Te Josẹf vbe Meri wa rhiegbe ye ugamwẹ ọghe Osanobua, ke iran kevbe ivbi iran. Vbe nai na gbawawẹ, iran wa gha yo iko vbe uzọla uzọla vbe sinagọg nọ rre Nazarẹt, erriọ ẹre iran vbe ya gha yo e Jerusalẹm ukpo ukpo ya gha do Ugie Alagberra. (Luk 2:41; 4:16) Ọ gha kẹ, iran ghaa rrie Jerusalẹm, iran ghi gha loo ẹkpotọ nii, ya tama Jesu kevbe etiẹn ọnrẹn emwi eso ni sunu daa emwa ọghe Jehova vbe ẹghẹ nọ gberra. Egbọre iran vbe gha loo ẹkpotọ nii ya mu otuẹ yo ako ughughan ne Evbagbẹn Nọhuanrẹn sunu yi. Vbene ivbi e Josẹf vbe Meri ghi ya gha bun yọ, ẹi mwẹ ọ ma gha lọghọ, ne iran ya rhiegba ye ugamwẹ ọghe Osanobua, ọrheyerriọ, iran ma gi egbe wọọ iran. Ẹrhiọn ne iran loo ro wa biẹ ọmọ esi. Vbe ima gu kha vberriọ? Rhunmwuda ne iran na rhiegbe ye ugamwẹ e Jehova, ẹgbẹe ọghe iran keghi deziẹn vbe odẹ ọghe orhiọn. w20.10 28 ¶8-9

Ọtẹn gha wẹẹ ne u deba irẹn ya gu ọmwa ruẹ e Baibol, te ọ khẹke ne u mu egbe iruẹmwi nii yotọ. Arọndẹ ọkpa na tie ẹre Dorin, khare wẹẹ: “I keghi gbọyẹmwẹ yọ, deghẹ ọmwa ne ima gba winna, na mu egbe iruẹmwi nii yotọ. Ẹghẹ nii, ọ ghi vbe miẹn ẹmwẹ ta, nọ gha ru iyobọ ne ọmwa ne I maa re emwi.” Deba ọni, ọna ghi ya ọmwa na gu ruẹ e Baibol rẹn wẹẹ, uwa eva gele mu egbe iruẹmwi nii yotọ; odẹ vbenian, te uwa rhie igiemwi esi yotọ nẹẹn. Adeghẹ u ma vbe sẹtin mu egbe iruẹmwi nii yotọ ẹsẹsẹmwẹse, hia ne u rhie aro lae, ne u mieke na rẹn avbe olika ẹmwẹ ni rrọọ. Erhunmwu ne a na, vbe a ghaa gu ọmwa ruẹ e Baibol, wa ru ekpataki. Rhunmwuda ọni, a gha wẹẹ ne u na erhunmwu, ọ khẹke ne u ka mu emwi ne u khian ta roro, ne u mieke na sẹtin na erhunmwu nọ gha mu ekhọe ọghe ọmwa na gu ruẹ e Baibol. (Psm 141:2) Ọ mwẹ okhuo ọkpa na tie ẹre Hanae vbe Japan. Vbe ọtẹn nọ maa ẹre emwi ghi rre do gu ẹre ruẹ emwi, ọ na wẹẹ ne ọtẹn nokhuo nọ lelẹe rre na erhunmwu; Hanae ma mianmian erhunmwu ne ọtẹn nokhuo nii naẹn vbe ẹdẹrriọ. Ọ khare wẹẹ: “Te ọ wa dewuarorua vbe erhunmwu ọghẹe wẹẹ, ọmwa nọ kakabọ sikẹ e Jehova, ẹre ọtẹn nokhuo nii khin. I na vbe gha hoo ne I ya egbe taa ẹre. Ọ ghi vbe so eni mwẹ vbe erhunmwu nii, ọ na wa yẹẹ mwẹ ruan.” w21.03 9-10 ¶7-8

Jesu keghi tama e Pọl wẹẹ ọ gha ya egbe hẹnẹdẹn sẹ e Rom. Vbọrhirhighayehẹ, Ivbi e Ju eso ni rre Jerusalẹm keghi si uma ne iran gbe Pọl rua vbe odẹ. Vbe ọkaokuo e Rom ọkpa na tie ẹre Klọdiọs Lisias ghi họn vbekpae uma na, ọ keghi ru iyobọ ne Pọl. Vbobọvbobọ nii, ọ na gie ivbiyokuo nibun lelẹe, ne iran su ẹre gha rrie Sisaria. Vbe iran ghi sẹ Sisaria, e Fẹlis ne gọvina na wẹẹ na “rhie Pọl la ẹguae Hẹrọd,” na gha gbogba ga ẹre. Erriọ e Pọl ghi ya lẹẹ fe vbe obọ emwa ni te gha hoo ne iran gbe ẹre rua. (Iwinna 23:​12-35) Vbe ẹghẹ na kha na, e Fẹstọs ẹre ọ ghi gha re gọvina. “E Fẹstọs keghi hoo ne avbe Ju gha ghee irẹn ẹse, ọ na rhunmwuda ọni nọ e Pọl wẹẹ, ‘U i ghi khianmwu vbe Jerusalẹm khekherriọ, ne a ya danmwehọ ẹzọ ne iran guẹ gui na vbe odọ?’ ” E Pọl rẹnrẹn wẹẹ, egbọre Ivbi e Ju gha gbe irẹn rua vbe Jerusalẹm. E Pọl keghi tama e Fẹstọs wẹẹ: “I tọn ẹzọ mwẹ mu gha rrie ọghe Nọgbaisi!” E Fẹstọs ghi họn ẹmwẹ na, ọ na ghi gu avbe ọbude ọghẹe ziro, vbe iyeke ọni, ọ na tama e Pọl wẹẹ: “U tọn ẹzọ ruẹ mu gha rrie ọghe Nọgbaisi nẹ, u ghi do bu e Nọgbaisi o.” Ne Fẹstọs na kue ne Pọl gha rrie Rom, ẹre ọ zẹe ighẹ obọ eghian ma ghi vba e Pọl.​—Iwinna 25:​6-12. w20.11 13 ¶4; 14 ¶8-10

Ai miẹn ọmwa ne ekhọe re i zẹdia fi ẹre uwẹnrhiẹn vbe ọ gha ru abakuru. Vbe igiemwi, ekhọe etẹn eso keghi fi iran uwẹnrhiẹn ye abakuru ne iran ru, iran ke suẹn gha ga e Jehova. Eso rrọọ ne ekhọe iran fi iran uwẹnrhiẹn ye orukhọ eso ne iran ru vbe iran dinmwiamẹ nẹ. (Rom 3:23) Ẹmwata nọ wẹẹ, ma hoo ne ima gha ru emwi nọ gbae. Sokpan, “ẹghẹ hia ma hia ya ba emwi ku ru.” (Jems 3:2; Rom 7:​21-23) Agharhemiẹn wẹẹ, ma i ghọghọ vbe ekhọe ima ghaa fi ima uwẹnrhiẹn, ere rrọọ deghẹ ọ na gha yerriọ. Rhunmwuda, ọ sẹtin gua ima kpa ya ru afiwerriẹ nọ khẹke vbe arrọọ ọghe ima. Ẹghẹ nii, ma ghi ya abakuru ne ima ka ru waan ne egbe. (Hib 12:​12, 13) Sokpan deghẹ ima ma begbe, ekhọe ima sẹtin gha fi ima uwẹnrhiẹn gberra egbe, ọ gha khọnrẹn wẹẹ, ma fiwerriẹ nẹ kevbe wẹẹ, ma ru emwi hia nọ khẹke ne ima ru nẹ, ne Jehova mieke na yabọ ima. Emwi vbenian sẹtin zẹ ẹbe. (Psm 31:10; 38:​3, 4) Ọ khẹke ne ima gha begbe, ne ekhọe ima ghẹ do gha fi ima uwẹnrhiẹn gberra egbe. Vbọzẹe? Rhunmwuda, ima ma na begbe, egbe sẹtin wọọ ima sẹrriọ wẹẹ, ma ghi do sẹ e Jehova rae, agharhemiẹn wẹẹ, egbe ima ma he wọọ e Jehova. Ẹghẹ nii, Esu ghi gha ghọghọ.​—Yae taa 2 Kọrinti 2:​5-7, 11. w20.11 27 ¶12-13

Ovbi e Livai ọkpa ne ọ gbẹn ebe Psalm keghi suẹn gha gbọvo emwa dan kevbe emwa ni tọn egbe mu; ẹi re te emwi dan ne iran ru ghaa yẹẹ ọre, sokpan emwi nọ ghaa gbọvo iran ba ọre, ne emwi hia na wa dunna ne iran. (Psm 73:​2-9, 11-14) Ọ na gha roro ẹre wẹẹ, iran wa fe, agbọn rhiẹnrhiẹn iran kua, iran i vbe mwẹ emwi ne iran si osi ba. Ne Ovbi e Livai nii na suẹn gha ghee emwi vbene Jehova ghee ẹre, ẹre ọ ghi ru iyobọ nẹẹn. Orhiọn rẹn na ghi do sotọ, ọ na gha sọyẹnmwẹ. Ọ na ghi kha wẹẹ: “Ugbẹnvbe I ghi mwẹ [e Jehova] nẹ, de emwi ọvbehe ne I ye hoo vbe agbọn?” (Psm 73:25) Ọ ma zẹdẹ khẹke ne ima gha gbọvo emwa dan, rhunmwuda, ọyẹnmwẹ ne iran mwẹ i re nọ sẹ otọ ẹko. (Asan 8:​12, 13) Ma ghaa gbọvo iran, iro sẹtin han ima, deghẹ ima ma begbe, ma sẹtin do sẹ e Jehova rae. U gha bẹghe ẹre wẹẹ, u zẹdia gbọvo emwa dan ye alaghodaro ne iran mwẹ, ọ khẹke ne u ya egbe taa igiemwi ọghe Ovbi e Livai na. Gha lele adia ọghe Osanobua, u ghi vbe gha gu emwa rẹn mu obọ. U gha mu ọghe Jehova karo vbe arrọọ ọghuẹ, ẹre u khian na gha mwẹ ọyẹnmwẹ nọ sẹ otọ ẹko. Ọni ẹre ọ khian vbe ya “arrọọ ọghe ẹmwata” sẹ ruẹ obọ.​—1 Tim 6:19. w20.12 19 ¶14-16

U ghaa na erhunmwu gie Jehova vbekpa ọlọghọmwa ne u ye, u ghi vbe gha kpọnmwẹ ọnrẹn ye ẹse nọ ru nuẹn. Ọ khẹke ne ima gha rhie aro tua ẹse hia ne Jehova he ru ne ima, uhiẹn vbe ima ghaa rre uwu ọlọghọmwa. Emwi ghaa baa su ima vbe ugbẹnso, ma i ghi rẹn ẹmwẹ nọ khẹke ya ta vbe ima ghaa na erhunmwu. Ọ ghaa yerriọ, ọ khẹke ne ima yerre wẹẹ, ọ gha khọnrẹn wẹẹ, ‘Baba, lahọ ru iyobọ mẹ’ kẹkan ẹre ima sẹtin ta, e Jehova gha họn erhunmwu nii. (2 Krọ 18:31) Mu ẹtin yan e Jehova; ghẹ gha loo ẹwaẹn obọ ruẹ. Vbe ẹghẹ ọghe akhasẹ Aizaia, Ivbi e Juda na gha si osi wẹẹ, Ivbi Asiria khian do gu iran khọn. Rhunmwuda ohanmumwẹ, iran na ya gualọ iyobọ vbe obọ Ivbi Igipt ni ga ẹbọ. (Aiz 30:​1, 2) E Jehova na tama iran wẹẹ, obọ gha vba iran, rhunmwuda emwi ne iran ru na. (Aiz 30:​7, 12, 13) E Jehova keghi loo akhasẹ Aizaia ya tama iran emwi ne iran gha ru, deghẹ iran hoo ne iran gha mwẹ agbẹkunsotọ. E Jehova na wẹẹ: “Uwa hẹko mu ẹtin yan mwẹ. Ẹghẹ nii, wa gha wegbe, wa ghi vbe gha re ne ẹkun sẹ ọre otọ.”​—Aiz 30:15. w21.01 3-4 ¶8-9

Rhunmwuda ne iran na da imudiase ọghe iran yi, iran gha deba e Kristi kha zẹvbe ọba kevbe ohẹn vbe ẹrinmwi. (Arhie 20:6) Te Jehova kevbe ẹgbẹe ọre ni rre ẹrinmwi khian wa ya oghọghọ gbe ọbokhian ne orhunmwu 144,000 na hannọ zẹ vbe iran gha sẹ ẹrinmwi. Vbe Jọn ghi guan kaẹn orhunmwu 144,000 nẹ, ni re ọba kevbe ohẹn, ọ na vbe guan kaẹn emwi nọ gbe ọmwa otiti nọ bẹghe, ọni ọre oghẹn ne gbii ni miẹn uhunmwu vbe okuo Amagẹdọn. Ẹbu nogieva ne Jọn miẹn na, bun sẹ ẹbu nokaro nọ miẹn, rhunmwuda oghẹn ne gbii nai sẹtin ka ẹre iran khin. (Arhie 7:​9, 10) Iran keghi yọ “ogbọnmwọkpa,” ra ukpọn nọfua nọ rhie ma wẹẹ, te iran “bi egbe, ne agbọn na ghẹ mu [iran] rhia,” iran na vbe da imudiase ọghe iran yi zẹvbe eguọmwadia Osanobua kevbe erhuanegbe Kristi. (Jems 1:27) Iran kegha ya urhu nọ lae kha wẹẹ, e Jehova kevbe Oteghe Ohuan ọghẹe ighẹ Jesu miẹn iran fan nẹ. Na kha na, iran da ewanmwẹ yi mwẹ obọ, nọ rhie ma wẹẹ, ekhọe hia ẹre iran ya miẹn Jesu yi zẹvbe Ọba ne Jehova hannọ zẹ.​—Yae taa Jọn 12:​12, 13. w21.01 15-16 ¶6-7

Okpia gha sẹtin gha re uhunmwuta ẹgbẹe nọ maan, deghẹ ọ na gha ya egbe tae Jehova kevbe Jesu vbe odẹ ne iran ya loo asẹ ọghe iran. Vbe igiemwi, gia guan kaan imuegberriotọ ọghe Jehova. E Jehova ẹre ọ ghi mwẹ ẹwaẹn sẹ vbe agbọn vbe ẹrinmwi; ọrheyerriọ, te ọ ye rhie ehọ ne eguọmwadia ẹre ta yi. (Gẹn 18:​23, 24, 32) Agharhemiẹn wẹẹ ọmwa nọ gbae, ẹre Jehova khin, ẹi yaro yọ wẹẹ te ima khian gha ru emwi zẹvbe emwa ni gbae vbe ẹghẹ na nia. Nọghayayerriọ, ọ keghi ru iyobọ ne ima ya musọe vbe ugamwẹ ọghẹe, agharhemiẹn wẹẹ emwa ni ma gba ẹre ima khin. (Psm 113:​6, 7) Uhiẹn, e Baibol gie Jehova zẹvbe ‘ọyọmwabọ.’ (Psm 27:9; Hib 13:6) Ọba e Devid khare wẹẹ, imuegberriotọ ọghe Jehova, ẹre ọ zẹe ighẹ irẹn sẹtin ru iwinna nọ hin okhuan na waa irẹn ẹre. Gia ziro yan igiemwi ọghe Jesu. Ọ keghi kpe owẹ ọghe erhuanegbe ẹre, agharhemiẹn wẹẹ irẹn ọre Arowa iran. Jesu tobọre khare wẹẹ: “Igiemwi ọre I rhie ne uwa, wa ghi gha ru vbene I ru ẹre ma uwa na.” (Jọn 13:​12-17) Agharhemiẹn wẹẹ, Jesu ghaa mwẹ ọdakha, ọ ma yaro yọ wẹẹ te emwa khian gha ga irẹn vbene a ga ọba. Nọghayayerriọ, irẹn kegha ga emwa ọvbehe.​—Mat 20:28. w21.02 3-4 ¶8-10

Etẹn nikpia ni re igbama, uwa wa mwẹ iyobọ nọkhua ne uwa ye. Esagiẹn ọghe uwa nibun ye ru. Uwa wa mwẹ esa ne uwa ye vbe iko ọghe uwa. Ọ gha kẹ, uwa eso wa vbe yaro ye ẹghẹ ne uwa khian ya gha ga zẹvbe eguọmwadia iwinna. Sokpan, u sẹtin gha roro ẹre wẹẹ, emwa ọvbehe ye ghee ruẹ ọvbokhan, ra iran roro ẹre wẹẹ, u ma he sẹ na gha mu iwinna ne kpataki na. Agharhemiẹn wẹẹ igbama ẹre u khin, emwi nibun rrọọ ne u gha sẹtin ru, ne etẹn ni rre iko ne u ye mieke na mu ẹtin yan ruẹ, kevbe ne iran gha rhie ọghọ nuẹn. Avbe igbama ikpia, ọ mwẹ emwi eso ne uwa guẹ ra, ne uwa gha sẹtin ya ru iyobọ ne etẹn ni rre uwu iko ra? Uwa nibun wa mwẹ emwi ne uwa gua ru. Vbe igiemwi, etẹn eso ni khian eniwanrẹn nẹ, i gua loo efoni, e tablẹt ra ekọmputa, vbe iran ghaa ruẹ e Baibol ne egbe iran, ra vbe iran ghaa rre iko. Deghẹ u gua loo avbe emadogua na, hia ne u ru iyobọ ne iran, iran gha wa gbọyẹmwẹ yọ. Sẹ ehia, gi emwi hia ne u ru, gha ya ẹko rhiẹnrhiẹn e Jehova. w21.03 2 ¶1, 3; 7 ¶18

Ọ gha khọnrẹn wẹẹ, okhuo yo esuku sẹ ọdọ re, ọdọ re ẹre ọ ye khẹke nọ gha mu asanikaro vbe iruẹmwi ẹgbẹe kevbe iwinna ugamwẹ nikẹre. (Ẹfis 6:4) Agharhemiẹn wẹẹ ọdọ, ẹre ọ mu asanikaro vbe iwinna ugamwẹ vbe ẹgbẹe, te ọ ye khẹke ne ọvbokhan rẹn tobọre gha ru emwi nọ gha yae sikẹ e Jehova sayọ. Nọnaghiyerriọ, te ọ khẹke nọ gha zẹ ẹghẹ kọ ya tie Baibol, ọ ghi vbe gha ru erria yan rẹn. Ọna gha ru iyobọ nẹẹn ya gha rhie ọghọ ne Jehova sayọ, ahoẹmwọmwa nọ mwẹ ne Jehova ghi vbe gha wegbe sayọ. Ẹghẹ nii, ọ ghi gha sọyẹnmwẹ zẹvbe nọ ya gbe uhunmwu kotọ ne ọdọ re. Ikhuo ni rhunmwuda ahoẹmwọmwa ne iran mwẹ ne Jehova, gbe uhunmwu kotọ ne ọdafẹn iran, keghi mwẹ isọkẹn kevbe oghọghọ nọ sẹ otọ ẹko; sokpan ẹi yerriọ ne ikhuo nẹi ru vberriọ. Ikhuo ni gbe uhunmwu kotọ ne ọdafẹn iran keghi rhie igiemwi esi yotọ ne avbe igbama, ke ikpia ke ikhuo. Erriọ ọfunmwegbe vbe ya rre owa kevbe iko ne ikhuo vbenian ye. (Tai 2:​3-5) Vbe ẹdẹnẹrẹ, vbuwe eguọmwadia e Jehova hia ni ya ẹkoata gae, ikhuo ẹre ọ ghi bun sẹ.​—Psm 68:11. w21.02 13 ¶21-23

Ukọ e Pọl wa rhie igiemwi esi yotọ vbe nọ dekaẹn udinmwẹ kevbe izinegbe. Ẹghẹ eso vbe gha rrọọ ne orhiọn ya gbe ye ọre iwu. Sokpan te ọ ye sẹtin zin egbe rhunmwuda nọ na mu ẹtin yan e Jehova wẹẹ, ọ gha ru iyobọ ne irẹn. (2 Kọr 12:​8-10; Fil 4:13) Erriọ vbe ye, ma gha sẹtin gha mwẹ izinegbe kevbe udinmwẹ, deghẹ ima na gha mu egbe rriotọ, ma na vbe rẹn wẹẹ, e Jehova ọkpa ẹre ọ khian sẹtin ru iyobọ ne ima ya musọe. (Jems 4:10) Gi ima kọe ye orhiọn wẹẹ, e Jehova i ya edanmwẹ rri ima oya. E Jems khare wẹẹ, ọmwa ghaa rre uwu edanmwẹ, “wẹẹ nọ ghẹ gha kha wẹẹ, ‘Obọ Osanobua edanmwẹ na ke rre.’ Rhunmwuda ai sẹtin ye ọkhọ danmwẹ Osanobua ghe, irẹn tobọ ẹre i vbe danmwẹ ọmwa rhọkpa ghe.” (Jems 1:13) Ma gha ke ọna ye orhiọn, ọ gha ya ima sikẹ e Jehova sayọ. E Jehova “i fi werriẹ.” (Jems 1:17) Ọ ru iyobọ ne etẹn ni ghaa rrọọ vbe orre nokaro ya zin egbe edanmwẹ ne iran ghaa werriẹ aro daa, ọ gha vbe ru iyobọ ne dọmwadẹ ima vbe ẹdẹnẹrẹ. Ya ekhọe hia rinmwian e Jehova nọ ru iyobọ nuẹn ya gha mwẹ ẹwaẹn, amuẹtinyan kevbe udinmwẹ. Ọ gha họn erhunmwu ruẹ. w21.02 31 ¶19-21

Ọmwa na gu ruẹ e Baibol gha suẹn gha yo iko nẹ, u ghi si ẹre kẹ egbe, ona gha wa rhie igiọdu nẹẹn. (Fil 2:4) U gha bẹghe afiwerriẹ eso ne ọ he ru, tian rẹn yọ, u sẹtin nọ rẹn vbene iruẹmwi ọghẹe khian hẹ, u sẹtin vbe nọ rẹn vbekpae ẹgbẹe ọre kevbe iwinna ọghẹe, sokpan u ghi gha begbe, ne u ghẹ ya nọ ọta nọ ma khẹke ne u nọ. U ghaa gu ẹre ziro vbenian, ọ sẹtin ya uwa eva khian ọse. U gha gu ẹre ru ọse, ọna gha ru iyobọ nẹẹn ya gha mwẹ alaghodaro, sẹrriọ wẹẹ, ọ ghi dinmwiamẹ. Vbene ọmwa na gu ruẹ e Baibol ya mwẹ alaghodaro, u ghi ru iyobọ nẹẹn nọ ya gha ghee egbe ẹre wẹẹ ọkpa vbe uwu ima ẹre irẹn khin. Odẹ ọkpa ne u gha ya ru ọna ọre, ne u tie ẹre gha die owa ruẹ ne uwa gba sọyẹnmwẹ egbe. (Hib 13:2) Ọmwa na ya e Baibol maa re emwi, gha ghi suẹn gha ya iyẹn wewe nẹ, u sẹtin wẹẹ ne uwẹ vbe ọre gba yo ikporhu. Ọtẹn nokpia ọkpa na tie ẹre Diego vbe Brazil khare wẹẹ: “Ẹi re avbiẹ etẹn ẹre ọ wẹẹ ne I lele iran yo ikporhu, ọna keghi kie ẹkpotọ mẹ ne I ya rẹn iran sayọ. I wa ruẹ emwi nibun vbe obọ iran, I na vbe do sikẹ e Jehova vbe Jesu sayọ.” w21.03 12 ¶15-16

Jesu tama erhuanegbe ẹre wẹẹ, ne iran gha hoẹmwẹ eghian iran. (Mat 5:​44, 45) Egbe emwi vbenian khuẹrhẹ na ru ra? Hiehie! Orhiọn nọhuanrẹn ọghe Osanobua gha sẹtin ru iyobọ ne ima ya gha mwẹ ahoẹmwọmwa, izinegbe, itohan, ekhọe ọmẹhẹ, kevbe a dia egbe ọmwa. (Gal 5:​22, 23) Ma ghaa mwẹ avbe akpa na, ọ gha ru iyobọ ne ima ya zin egbe vbe emwa ghaa kpokpo ima. Emwa nibun rrọọ ni te gbodan ghee ima, ni ghi do fi ekhọe werriẹ, rhunmwuda uyinmwẹ esi ọghe ọdafẹn iran ra ọvbokhan iran, ovbi iran ra ọmwa ne iran gba rre ẹdogbo ọkpa, nọ re Osẹe Jehova. Nibun vbe iran na, ni te gbodan ghee ima, khian Osẹe Jehova nẹ. Nọnaghiyerriọ, deghẹ ọ na gha lọghọ ruẹ ne u hoẹmwẹ emwa ni khẹko ruẹ, rhunmwuda ne u na ga e Jehova, rinmwian e Jehova nọ rhie orhiọn nọhuanrẹn ọghẹe nuẹn. (Luk 11:13) U ghi vbe gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, ere rrọọ deghẹ ima na gha lele ibude ne Osanobua rhirhi rhie ne ima. (Itan 3:​5-7) Ẹmwata nọ wẹẹ, ikhẹko sẹtin si obalọ ye ọmwa egbe, sokpan ahoẹmwọmwa gha sẹtin khọn miotọ yan ikhẹko. Ahoẹmwọmwa sẹtin fi ekhọe nọ wegbe werriẹ. Ma ghaa rhie ahoẹmwọmwa ma, ọ keghi ya e Jehova sọyẹnmwẹ. Ọ gha khọnrẹn wẹẹ, emwa ni kpokpo ima ye khẹko ima, ma gha ye sẹtin gha ghọghọ. w21.03 23 ¶13; 24 ¶15, 17

Okuo ne ivbiyokuo khian mu rre, ẹre akhasẹ ighẹ Joẹl ghaa guan kaẹn. (Joẹl 2:​1, 8, 11) E Jehova keghi kha wẹẹ, irẹn gha loo “ivbiyokuo” ọghe irẹn (ọni ọre ivbiyokuo ọghe Babilọn) ya rri Ivbi Izrẹl oya, rhunmwuda ne iran na sọtẹ daa irẹn. (Joẹl 2:25) “Odẹ okuọ” ẹre Ivbi e Babilọn khian ke mu okuo la otọ Izrẹl. (Joẹl 2:20) E Baibol keghi ya ivbiyokuo ọghe Babilọn gie oghẹn irhiso. Vbe Joẹl ghi guan kaẹn ivbiyokuo na, ọ keghi kha wẹẹ, “iran ghi ya uhunmwu zẹ emwi na ya gbe odẹ hia gberra. . . . Iran ghi khọn ghee ore ẹvbo . . . Iran ghi mu avbe owa hin, iran ghi gha la ewindo, zẹvbe oyi.” (Joẹl 2:​8, 9) Muẹn roro vbene ọ ghaa ye hẹ! Ivbiyokuo e Babilọn keghi gba ehe hia. Ivbi Izrẹl rhọkpa nọ sẹtin lẹẹ fe vbe obọ iran ma gha rrọọ! Vbe ukpo 607 B.C.E., ivbiyokuo e Babilọn (ra ivbiyokuo e Chaldea) keghi mu okuo la e Jerusalẹm vbe na ghee oghẹn irhiso. E Baibol keghi kha wẹẹ: “E Nọyaẹnmwa keghi gie ọba e Babilọn nọ mu okuo gie iran. Ọba nii . . . , ma vbe tohan ọmwa rhọkpa, ibiẹka kevbe ni khian ọmaẹn, ikpia kevbe ikhuo, iran ne egbe rran rẹn kevbe iran ni khuọnmwi.”​—2 Krọ 36:17. w20.04 5 ¶11-12