September

Vbe Pita ghi ya unu kaẹn ẹmwẹ akhasẹ nọ rre ebe Joẹl, ifiẹmwẹ nọ loo ro keghi lughaẹn ne ifiẹmwẹ ne Joẹl loo ro. (Iwinna 2:​16, 17) Ne Pita gha te ya kha wẹẹ, “vbe okiekie,” ọ na wẹẹ, “ọ gha sẹ ẹdẹ okiekie.” Ẹdẹ okiekie ne Pita ghaa guan kaẹn ọre ẹdẹ okiekie ọghe Jerusalẹm, vbọ ghi bu ẹghẹ na khian ya guọghọ e Jerusalẹm kevbe Ọgua Osa nọ rrọọ rua. Vbuwe ẹghẹ na kha na, ẹre Osanobua ya tue orhiọn nọhuanrẹn ọghẹe “yan emwa hia.” Ọna rhiema wẹẹ, ọ wa rhie ẹghẹ nọ taẹn a te miẹn wẹẹ, ẹmwẹ akhasẹ ne Joẹl tae mwẹ amusẹ. Osanobua ghi tue orhiọn nọhuanrẹn ọghẹe yan Ivbiotu e Kristi ni ghaa rrọọ vbe orre nokaro, iwinna ikporhu iyẹn nọ maan keghi kakabọ mu otọ sayọ. Ọ mu otọ sẹrriọ wẹẹ, vbe ọ ghi rre odẹ ukpo 61 C.E., ukọ e Pọl keghi si agbada vbe unu tama etẹn ni ghaa rre Kọlose wẹẹ, a kporhu iyẹn nọ maan “ma emwa hia ni rre agbọn na nẹ.” (Kọl 1:23) Orhiọn nọhuanrẹn ọghe Jehova wa vbe ru iyobọ ne ima vbe ẹdẹnẹrẹ, ẹi khabe ne ima na sẹtin kporhu la “otagbọn hia.” Vbene ẹmwata, ẹghẹ ọghe ima na, ẹre iwinna ikporhu iyẹn nọ maan ghi na da otọ sẹ!​—Iwinna 13:47. w20.04 6 ¶15-16

Te Jehova hoẹmwẹ dọmwadẹ ọghẹe vbuwe ima, ya sẹ egbe ni wii oghẹn. (Mat 18:​12-14) E Jehova keghi loo akhasẹ ighẹ Ẹzikiẹl ya tae yotọ wẹẹ, irẹn gha gualọ avbe ohuan ọghẹe ni wiri, irẹn ghi vbe ru iyobọ ne iran, ne iran mieke na werriegbe deziẹn vbe odẹ ọghe orhiọn. E Jehova keghi sunu yi obẹlẹ ne irẹn khian loo ya gualọ avbe ohuan ọghẹe ni wiri. Obẹlẹ na ẹre avbe ọsuohuan ni ghaa rrọọ vbe otọ Izrẹl nẹdẹ ghaa loo, vbe ohuan ọghe iran gha wii. (Ẹzik 34:​12-16) Vbe okaro, ọsuohuan ne ohuan ọghẹe wiri ghi ya gualọ nene ohuan. Ọna i zẹdẹ re iwinna nọ khuẹrhẹ hiehie, erriọ vbe ya gbe ẹghẹ. Vbe ọ gha ghi miẹn nene ohuan nẹ, ọ ghi muẹn gha rrie ehe ne ohuan nikẹre ye. Adeghẹ ọ na miẹn wẹẹ, nene ohuan miẹn ikuanegbe ra ohanmwẹ gbe ẹre, ọ ghi muẹn tẹtẹtẹ, ọ ghi fẹko gbalọ ẹre ẹwẹn, ọ ghi vbe rhie evbare nẹẹn re. Te ọ khẹke ne ediọn ni re ọsuohuan ọghe “avbe oghẹn ohuan ne Osanobua viọ ne [iran]” vbe gha lele obẹlẹ na ya ru iyobọ ne etẹn ni wii oghẹn vbuwe iko. (1 Pit 5:​2, 3) Vbe okaro, ediọn ghi gualọ emwa vbenian, iran ghi ru iyobọ ne iran ya werriegbe gha die iko, iran ghi vbe ru iyobọ ne iran ya dọlegbe deziẹn vbe odẹ ọghe orhiọn. w20.06 20 ¶10

Vbọ ya Jesu gha ghee emwa zẹvbe emwiokọ ni wo nẹ, ni sẹ na gha rhọọ? Te Jesu ghaa roro ẹre wẹẹ, emwa ni bun sẹ vbe ẹghẹ nii gha khian erhuanegbe irẹn ra? Hiehie. Evbagbẹn Nọhuanrẹn tae yotọ wẹẹ, ibozẹghẹ emwa ẹre ọ khian mu ẹtin yan Jesu. (Jọn 12:​37,38) Deba ọni, Jesu ghaa mwẹ ẹtin na ya rẹn emwi nọ rre ekhọe ọghe emwa. (Mat 9:4) Agharhemiẹn wẹẹ, Jesu rhie aro tua emwa ni mu ẹtin yan irẹn, te irẹn ye gha kporhu ma emwa hia. Inu ghi nọ ne ima, nẹi sẹtin rẹn emwi nọ rre ọmwa ekhọe! Ọ ma zẹdẹ khẹke ne ima gha bu ohiẹn gbe emwa ne ima kporhu ma, ne ima gha kha wẹẹ, iran i khian sẹtin fiwerriẹ. Nọghayayerriọ, ọ khẹke ne ima gha ghee iran zẹvbe emwa ni gha sẹtin do ga e Jehova vbe ẹdẹ ọkpa. Sokpan ọ ma khẹke ne ima mianmian emwi ne Jesu tama erhuanegbe ẹre. Jesu tama iran wẹẹ, emwiokọ wo nẹ, ọ vbe sẹ nẹ na rhọọ. Ọna rhiema wẹẹ, emwa gha sẹtin fiwerriẹ do khian erhuanegbe Jesu. Aro nọ ghaan ẹre Jehova ya ghee emwa vberriọ. (Hag 2:7) Ma ghaa ghee emwa zẹvbe ne Jehova kevbe Jesu ya ghee iran, ẹghẹ nii, ma ghi gha hia ne ima rẹn emwi nọ gha mu iran ekhọe. Ma i khian vbe gha ya aro gbe iran re, nọghayayerriọ, ma ghi gha ghee ẹre wẹẹ, vbe ẹdẹ ọkpa, iran gha do deba ima gha ga e Jehova. w20.04 13 ¶18-19

E Baibol gi ima rẹn wẹẹ, ma ghaa hoo ne ima ya ẹko rhiẹnrhiẹn e Jehova, te ọ khẹke ne ima hoẹmwẹ e Jesu. Emwi ọkpa nọ gha ru iyobọ ne ima ya gha re ọsie Jesu, ọre ne ima gha tie ebe Matiu, Mak, Luk kevbe Jọn. Ma ghaa muẹn roro okha ọghe Jesu ni rre Evbagbẹn Nọhuanrẹn, ọ gha ya ima hoẹmwẹ ọnrẹn sayọ, ma ghi vbe gha rhie ọghọ nẹẹn, rhunmwuda obọ esi nọ ya gha mu emwa. Vbe igiemwi, Jesu ma gha ghee erhuanegbe ẹre zẹvbe eviẹn, ra nọ gha ya obọ dan mu iran, rhunmwuda wẹẹ irẹn ọre Arowa iran. Nọghayayerriọ, te irẹn ghaa gu iran ziro zẹvbe ọse, ọ na vbe gha fannọ otọ ẹko ẹre ma iran. Te ọ wa vbe gha da e Jesu vbe egbe vbe ẹghẹ ne iran ya gha rre uwu obalọ, sẹrriọ wẹẹ, ọ na vbe gu iran gha viẹ. (Jọn 11:​32-36) Uhiẹn, eghian ọghe Jesu vbe rẹn wẹẹ, ọmwaikọmwa nọ miẹn igiuhunmwu ọghe Jesu yi gha sẹtin gha re ọsiọre. (Mat 11:19) Ma ghaa ya egbe tae Jesu vbe odẹ nọ ya gha gu erhuanegbe ẹre loo, ọ gha ru iyobọ ne ima ya gha gu emwa ọvbehe rrọọ vbe ọfunmwegbe, emwi ne ima mwẹ ghi gha sẹ ima ọkẹn, ma ghi gha mwẹ oghọghọ, ahoẹmwọmwa ne ima mwẹ ne Jesu ghi vbe gha wegbe sayọ. w20.04 22 ¶9-10

Vbe ukpo 1870, arriọba e Britain ẹre ọ ghi gha khaevbisẹ yan otọ ẹvbo ni ghi bun sẹ vbe uhunmwu otagbọn na, ivbiyokuo ọghe iran wa vbe gha bun ẹsẹsẹmwẹse. Ebe Daniẹl guan kaẹn igho ọkpa nekherhe nọ khọnmiotọ yan igho eha ọvbehe; igho nekherhe na keghi mudia ye ihe arriọba e Britain, vbene igho eha nọ khọnmiotọ yan, na mudia ye ihe France, e Spain, kevbe Netherland. (Dan 7:​7, 8) Ke ẹghẹ nii kpa, arriọba e Britain ẹre ọ ghaa re ọba ọghe ahọ, ya sẹ ẹghẹ na ya khọn Okuo Ọgbagbọn Nokaro. Vbuwe ẹghẹ na kha na, arriọba ọghe United States ẹre ọ ghi gha re arriọba nọ ghi fe sẹ vbe agbọn na, iran na vbe do ku obọ kugbe ba arriọba e Britain. Vbe ẹghẹ na ya gha khọn Okuo Ọgbagbọn Nokaro, te ivbiyokuo ọghe United States kevbe ọghe Britain ku obọ kugbe, iran na do kakabọ gha mwẹ ẹtin. A na do gha tie iran Anglo-American World Power. Zẹvbe ne akhasẹ ighẹ e Daniẹl tae yotọ, arriọba ọghe Britain kevbe United States keghi do gha mwẹ “ivbiyokuo ọgbẹgbẹ nọkhua.” Ke obọ na ya la ẹghẹ okiekie ẹdẹ gha dee, arriọba ọghe Britain kevbe United States nọ re Anglo-America ẹre ọ ghi mudia ye ihe ọba ọghe ahọ. w20.05 4 ¶7-8

Ehe nọ khẹke ẹre Jehova mwamwa uhunmwu otagbọn na yi, ọna ẹre ọ zẹe ne ima na miẹn amẹ gha loo. Akpawẹ te uhunmwu otagbọn na sikẹ ovẹn gbe, te amẹ hia ni rrọọ gha te ka, ehe hia ghi gha tọn; evbayi rhọkpa i ghẹ te sẹtin dia ẹre ya. Akpawẹ te uhunmwu otagbọn na vbe rree ne ovẹn gbe, te amẹ hia gha te zeze, esia ẹre ọ gha te gba ehe hia. Ovẹn gha gbe amẹ nọ rre okun, kevbe amẹ nọ rre uwu otọ, amẹ nii ghi ya si koko ye orere iso. Ẹi re avbiẹ amẹ, ẹre ovẹn si koko ye orere iso vbe ukpo ukpo. A gha wẹẹ na muẹn ye omwa, ọ bun sẹ amẹ ni rre odighi hia ni rre uhunmwu otagbọn na. Odẹ ikpẹdẹ igbe ẹre amẹ na ghi gbe vbe orere iso, ọ ke rhọọ zẹvbe amẹ ra isonorhọ. Iyeke ọni, amẹ nii ghi werriegbe gha rrie uwu okun, ra ehe ke ehe ne amẹ ghi si koko yi nẹ vbe agbọn na. Odẹ ọghe ọyunnuan ne Jehova ya ru emwamwa na, ya ima rẹn wẹẹ, Osa nọ mwẹ ẹtin kevbe ẹwaẹn ẹre nọ.​—Job 36:​27, 28. w20.05 22 ¶6

Jesu keghi rhie igiọdu ne ima, ne ima gha na erhunmwu, ne Osanobua rhie orhiọn nọhuanrẹn ọghẹe ne ima. (Luk 11:​9, 13) Orhiọn nọhuanrẹn ẹre Jehova loo ya rhie “ẹtin nọ sẹ ehia” ne ima. (2 Kọr 4:7) Orhiọn nọhuanrẹn ẹre ọ vbe ru iyobọ ne ima ya sẹtin zin egbe ọlọghọmwa ne ima rhirhi werriẹ aro daa. Orhiọn nọhuanrẹn gha vbe sẹtin ru iyobọ ne ima ya ru iwinna na waa ima re vbe ugamwẹ ọghe Jehova. Orhiọn nọhuanrẹn gha vbe sẹtin ru iyobọ ne ima, ne ima gha loo emwi ne Osanobua ya we ima, vbe odẹ nọ ghi maan sẹ. Ma rẹnrẹn wẹẹ, ẹi re ẹtin obọ ima ẹre ima ya sẹtin fian emwi gbua vbe ugamwẹ ọghe Osanobua, sokpan orhiọn nọhuanrẹn ẹre ọ ru iyobọ ne ima. Ma gha sẹtin rhiẹre ma wẹẹ ima gbọyẹmwẹ ye iyobọ ọghe orhiọn nọhuanrẹn deghẹ ima na gha na erhunmwu, ne Osanobua ya orhiọn nọhuanrẹn ọghẹe ru iyobọ ne ima ya sẹtin zanzan ekhọe ima ghee, ne ima mieke na rẹn deghẹ ima mwẹ iziro nọ ma gba vbe ekhọe ima. (Psm 139:​23, 24) Ma gha na egbe erhunmwu vberriọ, Osanobua gha ya orhiọn nọhuanrẹn ọghẹe ru iyobọ ne ima ya rẹn iziro dan nọ rre ima ekhọe. Ọni ẹre ọ si ẹre ne ọ na khẹke ne ima rinmwian Osanobua nọ ya orhiọn nọhuanrẹn ọghẹe ru iyobọ ne ima, ne ima mieke na sẹtin gbe ukhu ẹre rua. Ọna gha rhiẹre ma wẹẹ, ma muegbe ne ima ya gban egbe ne emwi ke emwi nọ gha ya ima ru emwi nọ sọnnọ e Jehova; ma ghaa ru emwi nọ sọnnọ e Jehova, orhiọn nọhuanrẹn ọghẹe i khian ghi gha ru iyobọ ne ima.​—Ẹfis 4:30. w20.05 28-29 ¶10-12

Ma ghaa sinmwi oseghe ne eni e Jehova, te ima ya egbe tae Jesu Kristi. Vbe ẹghẹ ne Jesu na gha rre agbọn na, ọ keghi gi emwa rẹn eni ọghe Erhae. Odẹ nọ ya ru ọna ọre nọ na gha tama emwa vbekpa re kevbe nọ na gha sinmwi oseghe nẹẹn. Vbe igiemwi, emwi ughughan ne avbe Farisi ghaa ru kegha ya emwa roro ẹre wẹẹ, Osa nọ mwẹ ekhọe atosi, Osa nọ gualọ emwi nọ bun gbe vbe obọ emwa nagbọn kevbe Osa nẹi gia sikẹ ẹre Jehova khin. Sokpan Jesu ma gha ye vberriọ. Nọghayayerriọ, irẹn keghi ru iyobọ ne emwa ya bẹghe ẹre wẹẹ, Osa nọ mwẹ amuroro, nọ mwẹ izinegbe, nọ mwẹ ahoẹmwọmwa kevbe nọ mwẹ ekhọe ayabọ ẹre Jehova khin. Jesu vbe ru iyobọ ne emwa ya rẹn aro ọmwa ne Jehova khin lekpae uyinmwẹ ọghe irẹn, rhunmwuda te irẹn wa gha ya egbe tae Jehova, vbe emwi hia nọ ghaa ru. (Jọn 14:9) Ma ghaa tama emwa vbekpae Jehova, ma na vbe gha ru iyobọ ne iran ya rẹn wẹẹ, Osa nọ mwẹ ahoẹmwọmwa kevbe ekhọe itohan ẹre Jehova khin, te ima ya egbe tae Jesu. Ma ghaa ru vberriọ, te ima sinmwi oseghe ne eni e Jehova. Te ima vbe kpe eni ẹnrẹn huan, rhunmwuda, te ima ru iyobọ ne emwa ya rẹn aro ọmwa nọ gele khin. Ẹmwẹ ne ima ta kevbe uyinmwẹ esi ọghe ima sẹtin ya emwa rẹn aro ọmwa ne Jehova gele khin, odẹ vberriọ, te ima kpe eni e Jehova huan. Ẹghẹ ke ẹghẹ ne ima ya ru iyobọ ne emwa ọvbehe ya rẹn ẹmwata vbekpae Jehova, te ima sinmwi oseghe nẹẹn. w20.06 6 ¶17-18

Vbene ẹmwata, ako ne a na gu avbe ọse muobọ vbe intanẹt wa mwẹ iyobọ nọ ye. Vbe igiemwi, ma keghi loo ẹre ya gu avbe ọse ima kevbe emwa ima vbuwe ẹgbẹe guan. Sokpan, egbọre aro ruẹ gha vbe dae nẹ wẹẹ, emwi nọ mobọ ya emwa eso mu emwi ye intanẹt, ọre ne emwa ọvbehe mieke na gha ghee iran gidi. Ọ ghi yevbe na miẹn wẹẹ, te iran yae tie ye egbe iran egbe. Ugbẹnso, deghẹ emwa eso khian guan yan efoto ne iran mu ye intanẹt, ra efoto ọghe emwa ọvbehe, ẹmwẹ nọ wia nọ dekaẹn uyinmwẹ esakan ẹre iran gbẹnnẹ yọ, eso ghi vbe gha gbe unu ye emwi nọ ma khẹke ne iran gbe unu yi. Zẹvbe Ivbiotu e Kristi, ọ khẹke ne ima gha mu egbe rriotọ kevbe ne ima gha mwẹ amuroro daa emwa ọvbehe, rhunmwuda ọni, ọ ma khẹke ne ima gha loo intanẹt vbe odẹ vbenian. (1 Pit 3:8) U ke mu emwi ke emwi ye intanẹt, nọ egbuẹ wẹẹ: ‘Emwi ne I khian mu yọ na, ra ẹmwẹ ne I khian gbẹn na, gha ya emwa gha ghee mwẹ zẹvbe ọmwa nọ rhuọ ra? Ọ gha ya emwa gha gbọvo mwẹ ra?’ Ọ ma khẹke ne Ivbiotu e Kristi gha tie ye egbe iran egbe, ra ne iran gha hoo ne emwa gha ghee iran gidi. Nọghayayerriọ, iran keghi lele ibude nọ ako evbagbẹn nọhuanrẹn ne ebe ẹdẹ ọghe ẹdẹnẹrẹ ke ladian. Ma ghaa mu egbe rriotọ, ma i khian gha ya egbe taa emwa ni rre uwu agbọn ni tọn egbe mu, ni hoo ne emwa ọvbehe gha ghee iran gidi.​—1 Jọn 2:16. w20.07 6 ¶14-15

A te miẹn wẹẹ, e Pọl khian Ovbiotu e Kristi, te irẹn wa gha ya unu kpamisikan ku erhuanegbe Jesu, erriọ vbe ya gha zẹ iran kpokpo. Vbe ẹghẹ na kha na, e Sọl ẹre a mobọ rẹn ọnrẹn yi. (Iwinna 7:58) Jesu tobọre ẹre ọ ghi da re obọ yi, nẹ ghẹ ghi kpokpo Ivbiotu e Kristi. Ọ keghi ke ẹrinmwi gu ẹre guan, ọ na vbe rhu ẹre aro. Vbe ẹghẹ na nia, Ivbiotu e Kristi ne Pọl te gha kpokpo, ẹre ọ khian ghi sẹtin rhan rẹn aro. Nọnaghiyerriọ, e Pọl keghi mu egbe ẹre rriotọ, ọ na gi ọrhuanegbe Jesu ọkpa na tie ẹre Ananaias mu irẹn egbe rran. (Iwinna 9:​3-9, 17, 18) Vbene ẹghẹ ya khian, e Pọl na do khian ọmwa na ghi gha họn usi ẹre rre vbuwe iko, sokpan e Pọl ma mianmian emwi nọ sunu vbe ọ rrie Damaskọs, vbe ẹghẹ ne Jesu na ke ẹrinmwi gu ẹre guan. Ọmwa imuegberriotọ ẹre Pọl ghi gha khin vbe ọ ghi khian Ovbiotu e Kristi nẹ. Ọ na vbe kue ne etẹn ni rre uwu iko gha ru iyobọ ne irẹn. E Pọl keghi kha wẹẹ, “iyobọ nọkhuọkhua” ẹre etẹn ni rre uwu iko ghaa khin ne irẹn.​—Kọl 4:​10, 11. w20.07 19 ¶16-17

Agharhemiẹn wẹẹ e Jehova ọre Osa Ne Udazi, ọ keghi rhie asẹ ne emwa ọvbehe. Vbe igiemwi, ọ keghi zẹ Jesu nọ gha re Ọba ọghe Arriọba ọghe irẹn; e Jehova gha vbe rhie asẹ ne orhunmwu 144,000 ni khian deba e Jesu kha. Vbene ẹmwata, e Jehova ẹre ọ maa e Jesu emwi, nọ mieke na sẹtin gbegba zẹvbe Ọba kevbe Ogie Ohẹn. (Hib 5:​8, 9) Irẹn ẹre ọ vbe maa iran emwi ighẹ emwa ni khian deba e Jesu kha, ne iran mieke na sẹtin ru iwinna ọghe iran. Sokpan irẹn i ru iwinna na ye iran obọ, nọghayayerriọ, ọ keghi kie ẹkpotọ ne iran, ne iran tobọ iran gha ru ẹre, rhunmwuda, irẹn mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, iran gha sẹtin ru vberriọ. (Arhie 5:10) Agharhemiẹn wẹẹ Erha mwa nọ rre ẹrinmwi i gualọ iyobọ ọghe ọmwa rhọkpa, ọ ye waa iwinna ne emwa ọvbehe. Inu ghi nọ ne ima ne emwa nagbọn kẹkan! Vbe igiemwi, deghẹ uhunmwuta ẹgbẹe ẹre u khin, ra ọdiọn vbuwe iko, de vbene u khian ya sẹtin ya egbe tae Jehova hẹ? Ọ khẹke ne u gha waa iwinna ne emwa ọvbehe. U gha vbe waa iwinna ne iran nẹ, ọ khẹke ne u sẹ iran rae, ne iran tobọ iran ru ẹre, ẹi re ne u gha ru ẹre ye iran obọ. U ghaa ya egbe tae Jehova vbe odẹ vbenian, iwinna ghi gha kẹ, ọna gha vbe ya emwa ne u waa iwinna na gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, iran vbe mwẹ ne iran ye vbọ.​—Aiz 41:10. w20.08 9-10 ¶5-6

De aro ne Jehova hoo ne ima ya gha ghee avbe ohuan ọghẹe ni wii oghẹn? Igiemwi ọghe Jesu ya ima rẹn ewanniẹn ọghe inọta na. Jesu rẹnrẹn wẹẹ, aro nọ ghaan ẹre Jehova ya ghee ohuan ọghẹe hia, ọni ẹre ọ si ẹre ne Jesu na hia nọ ru iyobọ ne avbe “ohuan ni wiri ni rre Ivbi Izrẹl” ne iran mieke na dọlegbe bu e Jehova gha dee. (Mat 15:24) Zẹvbe ọsuohuan nọ maan, Jesu kegha hia vbe odẹ ke odẹ nọ gbogba ga avbe ohuan ọghe Jehova, ne ọkpa ghẹ wii vbọ. (Jọn 6:39) Ukọ e Pọl keghi rhie igiọdu ne ediọn ni ghaa rre iko ọghe Ẹfisọs ne iran ya egbe tae Jesu. Ọ keghi tama iran wẹẹ, “Ọ kere ne ima kakabọ gha winna na miẹn ehe na ye iran ni ma wo vbe egbe obọ. Wa ye ẹmwẹ ne Nọyaẹnmwa Jesu tobọ ẹre ta rre wẹẹ, ‘Ne a gha rhie ne emwa ọvbehe ẹre ọghọ ye sẹ ne a gha ghee emwa ọvbehe obọ.’ ” (Iwinna 20:​17, 35) Ako evbagbẹn nọhuanrẹn nii ya ima rẹn wẹẹ, iwinna ne kpataki nọ bi ye ediọn egbe vbe ẹdẹnẹrẹ, ọre ne iran gha gbaroghe avbe ohuan ọghe Jehova. Ọdiọn ọkpa vbe Spain na tie ẹre Salvador keghi kha wẹẹ, “I gha muẹn roro, aro nọ ghaan ne Jehova ya ghee avbe ohuan ọghẹe ni wii oghẹn, ọ keghi gua mwẹ kpa ne I ya hia vbe odẹ ke odẹ ne I ru iyobọ ne iran. I rẹnrẹn wẹẹ, e Jehova hoo ne I gha gbaroghe iran.” w20.06 23 ¶15-16

E Jehova rẹnrẹn wẹẹ, ma i khian sẹtin gha re emwa ni gbae, vbe ẹi re te ọ sẹ ufomwẹ Ukpo Arriaisẹn Ọkpa Ne Kristi Khian Ya Kha. Vbene ọ te sẹ ẹghẹ nii, te Jehova khian ye gha mwẹ izinegbe vbe egbe ima, ọ ghi gha yabọ ima vbe ima gha ru abakuru. Nọnaghiyerriọ, te ọ khẹke ne ima ya egbe tae Jehova, ne ima gha mwẹ izinegbe vbe egbe emwa ọvbehe, ma ghi gha rhie aro tua akpa esiesi ne iran mwẹ. Vbe Jehova yi agbọn na vbe ẹghẹ omuhẹn, te Jesu kevbe avbe odibosa wa gha sọyẹnmwẹ. Muẹn roro, vbene ọ khian gha ye iran hẹ, vbe iran gha bẹghe ẹre wẹẹ, emwa ni gbae, ni hoẹmwẹ e Jehova kevbe ni vbe gae ẹre ọ ghi vuọn uhunmwu otagbọn na. Muẹn roro vbene ọ khian vbe gha ye hẹ vbe ekhọe ọghe emwa ni khian deba e Kristi kha, vbe iran gha bẹghe ẹre wẹẹ emwa nagbọn sọyẹnmwẹ, rhunmwuda iwinna ne iran ru zẹvbe ọba kevbe ohẹn. (Arhie 4:​4, 9-11; 5:​9, 10) Muẹn roro vbene ọ khian vbe gha ye hẹ, vbe ima ghaa rre agbọn ne obalọ i ghi ye, ne emianmwẹ i ye, ne akhiẹ i ye, ne uwu i ghi ye. Ẹghẹ nii, ma ghi gha viẹ eve oghọghọ. Vbene ọ te sẹ ẹghẹ nii, gi ẹre gha re atamuolọyan ọghuẹ, ne u ya yegbe taa Erha mwa nọ rre ẹrinmwi, nọ re Osa nọ mwẹ ahoẹmwọmwa, ẹwaẹn kevbe izinegbe. U gha ru vberriọ, u gha sẹtin gha sọyẹnmwẹ, ọ gha khọnrẹn ne u gha werriẹ aro daa ọlọghọmwa ughughan. (Jems 1:​2-4) U miẹn vbene ọ sẹ ima ọyẹnmwẹ hẹ, ne Jehova na yan wẹẹ, “arhiọkpaegbe a gha rrọọ”!​—Iwinna 24:​15, NW. w20.08 19 ¶18-19

E Baibol keghi re ẹse ọhẹ nọ ke obọ Osanobua rre. Te irẹn dia emwa ya gbẹn ọnrẹn, rhunmwuda ọ hoẹmwẹ ima ẹsẹsẹmwẹse. E Baibol ẹre Jehova ya rhie ewanniẹn ye avbe inọta ne kpataki ne ima nọ. Usun avbe inọta na ọre: De ehe ne ima ke rre? Vbọzẹe ne Osanobua na yi emwa nagbọn? De emwi nọ khian sunu vbe odaro? E Jehova hoo ne ima rẹn ewanniẹn ọghe avbe inọta na, ọna ẹre ọ zẹe ne irẹn na loo emwa ya zedu e Baibol ghee urhuẹvbo ughughan ke ukpo iyisẹn nibun gha dee. Vbe ẹdẹnẹrẹ, ọ gberra urhuẹvbo 3,000 na he zedu abọ eso ra abọ hia ọghe Baibol ghee! Ke na ya bu agbọn tua agbọn gha dee, e Baibol ọre ebe na ghi zedu ẹre sẹ, ẹre ọ vbe kpọ sẹ. Ma gha sẹtin rhiẹre ma wẹẹ ima gbọyẹmwẹ ye Baibol deghẹ ima na gha tie ẹre vbe ẹdẹgbegbe, deghẹ ima na gha ru erria yan emwi ne ima tie, kevbe deghẹ ima na gha hia ne ima gha rhie emwi ne ima ruẹ vbọ ye uyinmwẹ vbe arrọọ ọghe ima. Deba ọni, ma ghi vbe gha tama emwa ọvbehe vbekpa emwi ni rre uwu e Baibol.​—Psm 1:​1-3; Mat 28:​19, 20. w20.05 24-25 ¶15-16

Ma gha wa miẹn emwi nibun ruẹ vbe igiemwi ọghe akhasẹ e Jerimaia. Emwa ni ghaa rre ẹdogbo nọ na gha kporhu, ma gha rhie ehọ nẹẹn ta yi. Iran kegha rhovbiẹ ọre, iran na vbe gha yae gbogiẹ “vbe ẹghẹ hia.” Asẹ ọkpa, iro han rẹn sẹrriọ wẹẹ, ọ na te gha hoo nọ dobọ ikporhu yi. Sokpan ọ ma ghi ru vberriọ. Vbọzẹe? Ẹmwẹ ọghe Jehova keghi yevbe erhẹn nọ ghaa giẹn vbuwe egbe ẹre, rhunmwuda ọni, ọ ma sẹtin da unu yi! (Jer 20:9) Ma gha sẹtin ya egbe tae Jerimaia, deghẹ ima na gha tie Ẹmwẹ Ọghe Osanobua vbe ẹdẹgbegbe, ma na vbe gha ru erria yan rẹn. Ẹghẹ nii, ma ghi gha sọyẹnmwẹ, iwinna ikporhu ọghe ima ghi vbe gha biẹ ọmọ esi. (Jer 15:16) Nọnaghiyerriọ, ẹghẹ ke ẹghẹ ne iro ya han ruẹ, tu tie Jehova nọ ru iyobọ nuẹn. Ọ gha ru iyobọ nuẹn ya musọe vbe u ghaa hoo ne u ban uyinmwẹ dan eso ne u guẹ. Ọ ghi vbe ru iyobọ nọ khẹke nuẹn vbe u ghaa khuọnmwi. Ọ gha vbe ru iyobọ nuẹn ya gha mwẹ oghọghọ, deghẹ ukpamuyọmọ ne u yaro yi ma sẹ ruẹ obọ, ra deghẹ emwa ne u kporhu ma i mobọ rhie ehọ nuẹn ta yi. Rhunmwuda ọni, fannọ otọ ẹko ruẹ hia ma rẹn. Ọ gha ru iyobọ nọ khẹke nuẹn vbe ẹghẹ ke ẹghẹ ne iro ya han ruẹ. w20.12 27 ¶20-21

Nọ ne etẹn ima nikhuo eso, iran gha yo iko ọkpa, ẹre ẹkpotọ khian na kie ne iran, ne iran ya yegbe rhorho etẹn. Rhunmwuda ọni, ọ khẹke ne ima loo ẹkpotọ vbenian ya miẹn iran yi, ma ghi rhie igiọdu ne iran, ma ghi vbe gi iran rẹn wẹẹ ma hoẹmwẹ iran. Te ọ khẹke ne ima gha mwẹ ẹghẹ ne etẹn ima nikhuo, ma ghi gha ya egbe rhorho iran, vbene Jesu ru ẹre. (Luk 10:​38-42) Ma sẹtin tie iran, ne iran do gu ima rri evbare, ra ne iran do gu ima sọyẹnmwẹ egbe. Iran gha rre, ma sẹtin loo ẹkpotọ nii ya ta ẹmwẹ nọ gha rhie igiọdu ne iran. (Rom 1:​11, 12) Ọ vbe khẹke ne ediọn gha ya egbe tae Jesu. Jesu rẹnrẹn wẹẹ, avbe okhiọnkpa sẹtin werriẹ aro daa isievẹn eso, sokpan irẹn keghi gi emwa rẹn wẹẹ, ẹi re ọmwa ru orọnmwẹ, ra ọmwa biẹ, ẹre ọ khian yae gha mwẹ oghọghọ nọ sẹ otọ ẹko. (Luk 11:​27, 28) Nọghayayerriọ, irẹn keghi gi emwa rẹn wẹẹ, emwi ọkpa nọ gha ya ima gha mwẹ oghọghọ nọ sẹ otọ ẹko, ọre deghẹ ima na mu ugamwẹ ọghe Jehova ye okaro vbe arrọọ ọghe ima. (Mat 19:12) Ọ wa kakabọ ru ekpataki ne ediọn gha ya obọ esi mu etẹn nikhuo ni rre uwu iko, iran ghi gha ghee iran vbe na ghee etẹn iran nikhuo ra iye iran. Ọ khẹke ne ediọn mwamwa ẹghẹ yọ ne iran khian ya gha gu etẹn nikhuo guan, vbene iko te suẹn ra vbe a gha zobọ nẹ. w20.09 21-22 ¶7-9

Ẹghẹ ne amẹ ya fẹko suẹn gha rhọọ, ẹre avbe ọgbugbo ni ghaa rre otọ Izrẹl ya kọ emwiokọ, iran ghi do rhọ emwiokọ nii vbe ọ ghaa bu ẹghẹ ne amẹ khian ya rhọọ fo vbe ukpo. (Mak 4:28) Vbene ẹmwata, ma gha wa miẹn ere vbọ deghẹ ima na gha mwẹ izinegbe vbene avbe ọgbugbo vbe ye. Vbọrhirhighayehẹ, na gha mwẹ izinegbe i re emwi nọ khuẹrhẹ. Zẹvbe emwa ni ma gba, ma gha wa rhie obọ ye emwi, ma ghi wa gha hoo ne emwi nii wa biẹ ọmọ esi vbobọvbobọ. Sokpan, deghẹ ima na mu ugbo, te ima gha loo ẹrhiọn yọ, ma ke sẹtin miẹn emwi rhọ vbe ugbo nii. Vbe igiemwi, te ima gha gua, te ima gha kọ emwiokọ, te ima gha gbẹn irunmwu, ma ghi vbe gha gbe amẹ khakha emwiokọ ne ima kọe. Erriọ vbe nọ, deghẹ ima hoo ne iwinna ikporhu iyẹn nọ maan ọghe ima biẹ ọmọ esi, te ima gha loo ẹrhiọn kevbe ẹghẹ yọ. Ọ keghi rhie ẹghẹ ma ke sẹtin do ru iyobọ ne emwa ne ima gu ruẹ e Baibol, ne iran ghẹ ghi gbe ewanmwẹ ghee obọ ọkpa kevbe ne iran gha mwẹ ahoẹmwọmwa. Ma ghaa mwẹ izinegbe, ẹre ima khian na sẹtin ye gha kporhu, ọ gha khọnrẹn wẹẹ emwa i danmwehọ ima. Ma gha vbe miẹn ọmwa nọ danmwehọ ima, te ima khian ye gha mwẹ izinegbe vbe egbe ọmwa nii, rhunmwuda ma i khian wa sẹtin kpikpi ọmwa ne ima gu ruẹ e Baibol, nọ gha mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe vbobọvbobọ. Uhiẹn, ọ vbe gha mwẹ ẹghẹ eso, ne erhuanegbe Jesu ma wa ya rẹn ototọ emwi hia ne Jesu ghaa maa iran re. (Jọn 14:9) Ọ vbe khẹke ne ima kọe ye orhiọn wẹẹ, ma sẹtin kọ emwiokọ, ma sẹtin vbe gbe amẹ khakhae, sokpan Osanobua ẹre ọ ya emwiokọ nii zọọ.​—1 Kọr 3:6. w20.09 11 ¶10-11

Ma hia fẹẹrẹ hoo ne emwa ne ima gu ruẹ e Baibol gha mwẹ alaghodaro sẹrriọ wẹẹ, iran ghi do dinmwiamẹ. Odẹ ọkpa ne ima khian ya sẹtin ru iyobọ ne iran ya gha mwẹ alaghodaro, ọre ne ima rhie igiọdu ne iran, ne iran gha yo iko. Ọmwa na gu ruẹ e Baibol gha rherhe suẹn gha yo iko, ẹre ọ khian na rherhe gha mwẹ alaghodaro. Etẹn eso keghi tama emwa ne iran gu ruẹ e Baibol wẹẹ, agharhemiẹn wẹẹ iran gha miẹn emwi nibun ruẹ vbe iruẹmwi ọghe iran, emwi nibun ọvbehe ye rrọọ ne iran gha miẹn ruẹ vbe iran gha rrie iko. Uwẹ vbe ọmwa ne u gu ruẹ e Baibol ghi koko ziro yan ẹmwẹ nọ rre ebe Hibru 10:​24, 25, u ghi vbe gi ẹre rẹn ere nọ khian lae miẹn deghẹ ọ na gha rrie iko. Ẹghẹ ke ẹghẹ ne u ya gu ẹre guan, u ghi ya oyaya tama rẹn emwi ne u miẹn ruẹ vbe iko. Ọ gha miẹn vbene iko na yo ya gbuẹ otiti hẹ, ọni sẹtin gua ẹre kpa nọ gha die iko ọghomwa. A sẹtin miẹn wẹẹ ọ ka yo owa ugamwẹ ọvbehe, sokpan ẹdẹ okaro nọ gha yo iko ọghomwa, ẹi mwẹ ọ ma bẹghe alughaẹn ne gẹdẹgbẹ nọ rre ugamwẹ ọghẹe kevbe ọghe ima, rhunmwuda emwi ne aro ọre khian sẹ kevbe emwi ne ehọ re khian họn. (1 Kọr 14:​24, 25) Ọ gha suẹn gha yo iko nẹ, ẹi mwẹ ọ ma bẹghe etẹn ni mwẹ uyinmwẹ esi ne irẹn gha sẹtin ya egbe taa. Ọna ẹre ọ khian ghi yae gha mwẹ alaghodaro sẹrriọ wẹẹ, ọ ghi gha hoo nọ dinmwiamẹ. w20.10 10-11 ¶14-15

Orhiọn nọhuanrẹn ọghe Osanobua gha ru iyobọ nuẹn ya gha rhie emwi ne u ruẹ vbe Evbagbẹn Nọhuanrẹn ye uyinmwẹ. Rhunmwuda ọni, rinmwian e Jehova nọ ru iyobọ nuẹn zẹvbe ne ọsian ọkpa ru ẹre, nọ na kha wẹẹ: “Nọyaẹnmwa, ma mwẹ emwi ne u hoo ne I ru, I gha họn ẹmwẹ nuẹn ke ekhọe ke ekhọe, ma mwẹ re ne I gha ga a, vbene I na wa mu aro yọ ẹsẹse.” (Psm 86:11) Nọnaghiyerriọ, ye gha tie Baibol ne egbuẹ vbe ẹghẹ hia, kevbe ebe ughughan ne otu e Jehova kpemehe ẹre, u ghi vbe gha ru erria yan rẹn. Ọ khẹke ne u kọe ye orhiọn wẹẹ, ẹi re ne u gha mwẹ irẹnmwi ọkpa ẹre u gu ruẹ ne egbuẹ, sokpan te u ruẹ emwi, ne u mieke na gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, emwi hia ne u ruẹ vbe Baibol, ẹmwata ẹre nọ; ẹghẹ nii, u ghi vbe sẹtin gha rhie emwi ne u ruẹ ye uyinmwẹ vbe arrọọ ọghuẹ. Orhiọn nọhuanrẹn ọghe Jehova gha sẹtin ru iyobọ nuẹn ya ru ena hia. Ọ vbe khẹke ne u gha rhie igiọdu ne etẹn ni rre uwu iko. (Hib 10:​24, 25) Vbọzẹe? Rhunmwuda, ẹgbẹe ọkpa ni koko ga e Jehova ẹre ima khin. Rinmwian e Jehova nọ ya orhiọn nọhuanrẹn ru iyobọ nuẹn, ne u mieke na sẹtin gha zẹ ewanniẹn nọ ke ekhọe rre, nọ gha rhie igiọdu ne etẹn vbuwe iko. U ghaa mwẹ abọ ne u khian ru vbe iko, u ghi vbe rinmwiaẹn nọ ru iyobọ nuẹn ya sẹtin ru ẹre ẹse. Odẹ vbenian ẹre u khian ya rhiẹre ma e Jehova kevbe Ovbi ẹre wẹẹ, aro nọ ghaan ẹre u ya ghee “avbe ohuan” ọghe iran. (Jọn 21:​15-17) Rhunmwuda ọni, gha rri evbare orhiọn ughughan ne Ọmamwaemwi Nọ Sẹ Ehia kpemehe ẹre, u ghi vbe gi emwa gha bẹghe ẹre vbe egbuẹ. w20.10 24-25 ¶16-17

De emwi ne Jesu ghi ru vbe ọ ghi rhiọ kpaegbe nẹ, nọ ya ru iyobọ ne avbe ukọ ọghẹe ne orhiọn gbe ye ọre iwu? Vbobọvbobọ nii, ọ keghi tama erhuanegbe ẹre eso wẹẹ: “Wa ghẹ gie ohan mu uwa, wa ya khama avbe etẹn mwẹ [wẹẹ I rhiọ kpaegbe nẹ].” (Mat 28:10a) Jesu ma gi egbe avbe ukọ ọghẹe wọọ re. Agharhemiẹn wẹẹ iran ka lẹẹ sẹrae, ọ na ye tie iran “etẹn mwẹ.” Ọmwa nọ mwẹ ekhọe itohan kevbe ekhọe ayabọ ẹre Jesu khin, zẹvbe ne Jehova vbe ye. (2 Ọba 13:23) Ọ mwẹ etẹn eso ni worua vbe odẹ ọghe orhiọn. Agharhemiẹn wẹẹ etẹn vbenian i ghi mwẹ obọ vbe iwinna ikporhu, etẹn ima ẹre iran ye khin. Ma wa mu ẹmwẹ iran roro, erriọ ima vbe ya hoẹmwẹ iran! Ma wa ye yerre, iwinna ne iran winnaẹn vbe ugamwẹ e Jehova vbe ẹghẹ nọ gberra. Eso rrọọ ni ya ukpo nibun ga e Jehova, a te miẹn wẹẹ iran dobọ yi. Ma i khian sẹtin mianmian iran. (Hib 6:10) Vbene ẹmwata, ẹmwẹ etẹn na wa da ima! (Luk 15:​4-7) Deghẹ u rẹn ọtẹn rhọkpa nẹi ghi yo iko, u sẹtin vbe rhie igiọdu nẹẹn, nọ suẹn gha yo iko. Iran gha rre, ya ekhọe hia gbe ọbokhian ne iran. w20.11 6 ¶14-17

Gia ziro yan emwi ne Jesu ru vbe ẹghẹ ne iye Jems vbe Jọn na do rinmwiaẹn wẹẹ, nọ gi ivbi irẹn eva gha rre ọre oberhọmwa kevbe obiyọmwa vbe ọ gha rri ọba nẹ vbe ẹrinmwi. Jesu rẹnrẹn wẹẹ irẹn i mwẹ asẹ na ya ru egbe emwi vberriọ, rhunmwuda ọni, ọ na tama iran vbobọvbobọ wẹẹ, Erha irẹn ọkpa ẹre ọ mwẹ asẹ na ya ru vberriọ. (Mat 20:​20-23) Jesu rẹn eke ne ẹtin irẹn sẹ, rhunmwuda ọni, ọ ma mu egbe ẹre ye ukpo nọ ma khẹke ẹre. Ọ ma gha mwẹ ẹghẹ ọkpa nọ ya rhie owẹ gberra emwi ne Erhae wẹẹ nọ ru. (Jọn 12:49) De vbene ima khian ya yegbe tae igiemwi esi ọghe Jesu hẹ? Ọ khẹke ne ima lele adia nọ rre ako Evbagbẹn Nọhuanrẹn ne ebe ẹdẹ ọghe ẹdẹnẹrẹ ke ladian. Nọnaghiyerriọ, ọmwa gha do gualọ adia vbe obọ ima, ọ ma khẹke ne ima ya ẹmwẹ obọ ima rhie adia nẹẹn, ra ne ima tama rẹn emwi nọ rhirhi wa la ima ekhọe vbe ọwarọkpa nii. Nọghayayerriọ, ẹmwẹ nọ rre uwu e Baibol kevbe ebe ughughan ne otu gbẹnnẹ ladian, ẹre ọ khẹke ne ima ya rhie adia nẹẹn. Ma ghaa ru vberriọ, te ima rhiẹre ma wẹẹ, ima ma wa rẹn emwi hia. Te ima vbe rhiẹre ma wẹẹ, adia nọ ke obọ e Jehova rre, ẹre ọ maan sẹ.​—Arhie 15:​3, 4. w20.08 11-12 ¶14-15

Vbọ khẹke ne u kọ ye ekhọe, u ke rhie adia ne ọmwa? Nọ egbuẹ wẹẹ, ‘Ẹi re te imẹ ru vbene a miẹn wẹẹ imẹ “maan gbe” na?’ Ọmwa nọ ru wẹẹ irẹn maan gbe gha miẹn ọmwa nọ ru emwi eso nẹi yẹẹ ọre, ọ ghi gha zaan ọmwa nii, agharhemiẹn wẹẹ ọmwa nii ma te ru emwi nọ sọnnọ e Jehova. Ọmwa vbenian i mobọ mwẹ amuroro daa emwa ọvbehe. U gha ghi mu ukpa mu uwerhẹn ghee ẹre nẹ, u na bẹghe ẹre wẹẹ, esa ye rrọọ ne u ya rhie adia ne ọmwa nii, gi ẹre rẹn evbọzẹe ne u khian na rhie adia nẹẹn; u ghi vbe ya ẹwaẹn nọ rẹn ọta eso nọ gha yae rẹn wẹẹ emwi nọ ru ma gba. U ghi gia miẹn wẹẹ, adia ne u khian rhie nẹẹn, e Baibol ẹre ọ ke rre. Yerre wẹẹ ẹi re ukpo ruẹ ne u ya bu ohiẹn ọnrẹn, rhunmwuda e Jehova ọre ọbuohiẹn. (Rom 14:10) Ghẹ hẹnhẹn egbe yan ẹwaẹn obọ ruẹ vbe u ghaa rhie adia ne ọmwa, u ghi vbe gha mwẹ amuroro daa ọmwa ne u rhie adia na, vbene Jesu vbe gha ye. (Itan 3:5; Mat 12:20) Vbọzẹe? Rhunmwuda, omwa ne ima ya mwa ne emwa ọvbehe, ẹre Jehova khian vbe ya mwa ne ima.​—Jems 2:13. w20.11 21 ¶13

Ai miẹn ọmwa nọ hoo ne ọmwa rhọkpa ya aro gbe irẹn re, rhunmwuda nọ na fuọfua ra nọ na khuikhui, rhunmwuda vbene ugbaro ọghẹe ye hẹ, ra vbene ọ mwẹ egbe sẹ hẹ. Ọ keghi fu ima ẹko rre ne ima na rẹn wẹẹ, ẹi re ikpakpa ẹre Jehova ghee, sokpan ekhọe ẹre ọ ghee. Vbe igiemwi, vbe ẹghẹ ne Samuẹl na gha rrie owa e Jese, ẹi re emwi ne Jehova bẹghe vbe egbe ivbi e Jese ẹre Samuẹl bẹghe. E Jehova keghi tama e Samuẹl wẹẹ, ọkpa vbe emọ ikpia ọghe Jese gha rri ọba yan otọ Izrẹl. Sokpan e Samuẹl ma rẹn nọ khin vbọ. Vbe ọ ghi wa bẹghe Eliab nọ re ọmọdiọn ọghe Jese, ọ na kha wẹẹ, “Ọmwa na, nọ mudia ye odaro e Nọyaẹnmwa na, ọrọre ọmwa nọ zẹ.” Emwi nọ ya e Samuẹl kha vberriọ ọre wẹẹ, te Eliab gele wa sẹ okpia. Sokpan e Jehova keghi tama e Samuẹl wẹẹ: “Ghẹ ghee ẹre wẹẹ ọ taẹn ra wẹẹ ọ mose, mẹ hẹe nẹ.” E Jehova keghi rhie tẹ wẹẹ: “Agbọn ghee ikpakpa, sokpan, ekhọe imẹ ghee.” (1 Sam 16:​1, 6, 7) Ọ khẹke ne ima ya egbe tae Jehova vbe ima ghaa gu etẹn ima loo. w20.04 14 ¶1; 15 ¶3

Vbe asẹ ọkpa, vbe Jesu rrie Galili, ọ na la ugbo ọkpa gberra. (Jọn 4:​3-6) Te emwiokọ na kọ ye ugbo na da wa suẹn gha họọn, ọ gha ye sẹ odẹ uki enẹ, ọ ke sẹ na rhọọ. Ọrheyerriọ, Jesu keghi kha wẹẹ: “Wa ya ghee ugbo, emwi orhọ wo nẹ, ọ vbe sẹ nẹ na rhọọ.” (Jọn 4:​35, 36) Ẹi mwẹ ẹmwẹ ne Jesu tae na, ma kpa emwa odin. Sokpan vbọ ya ẹmwẹ na kha? Ọ dewarorua wẹẹ, emwa nagbọn ẹre Jesu ghaa guan kaẹn, ẹi re emwiokọ kẹkan. Gia ziro yan emwi nọ sunu, a te miẹn wẹẹ Jesu ta ẹmwẹ na. Te Jesu da wa kporhu ma okhuo ọkpa ne Ovbi e Sameria, agharhemiẹn wẹẹ, Ivbi e Ju kevbe Ivbi e Sameria ma gha lẹruegbe; nene okhuo wa vbe rhie ehọ ne Jesu ta yi, ọ na vbe ya tama ivbi ẹvbo ẹre vbekpae Jesu. Iran ghi họn, iran tobọ iran na vbe gha hoo ne iran ya miẹn Jesu, ne iran vbe ruẹ emwi vbe obọ re. Uhiẹn, vbe ẹghẹ ne Jesu na gha guan kaẹn emwiokọ ni sẹ na rhọọ, Ivbi e Sameria nibun rre odẹ nẹ, iran bu e Jesu dee. (Jọn 4:​9, 39-42) Ebe ọkpa ghi rhan otọ ako evbagbẹn nọhuanrẹn na, ọ keghi kha wẹẹ: “Ne iran na wa rhulẹ bu e Jesu gha dee . . . rhiema wẹẹ, te iran yevbe emwiokọ ni sẹ nẹ na rhọọ.” w20.04 8 ¶1-2

Iko ne ima yo vbe ru iyobọ ne ima ya guẹ sayọ vbe odẹ ne ima ya kporhu kevbe odẹ ne ima ya maa emwa emwi. Vbe igiemwi, ma ruẹ vbene a ya loo Avbe Emadogua Na Ya Maa Emwa Emwi vbe ikporhu. Nọnaghiyerriọ, gha mu egbe yotọ ẹse u ke gha rrie iko. U gha vbe sẹ iko, u ghi gbe ehọ kotọ danmwehọ. A gha ghi zobọ nẹ, u ghi rhie emwi ne u ruẹ re ye uyinmwẹ. U ghaa ru vberriọ, u ghi do gha re “ovbiyokuo nọ gu obọ e Kristi.” (2 Tim 2:3) Ọkhọngborrie ọghe avbe odibosa vbe rre ima iyeke. Muẹn roro, emwi ne odibosa ọkpa kẹkan gha sẹtin ru! (Aiz 37:36) Inu ghi nọ ne ọkhọngborrie ọghe avbe odibosa? Ọmwa rhọkpa i rrọọ nọ gha sẹtin khọn miotọ yan avbe odibosa, ọre ọmwa nagbọn nọ ra ugbogiorinmwi. Emwa mobọ kha wẹẹ, ne Osa mudia na ẹi de, ọni rhie ma wẹẹ, e Jehova gha mudia ne ọmwa, ẹi mwẹ vbene eghian khian bun sẹ hẹ, obọ iran i khian sẹtin ke ukhunmwu nẹẹn. (Giọg 6:16) Ẹmwata ne uhunmwu ẹmwẹ, ẹre ọna gele wa khin! Rhunmwuda ọni, ghẹ mu ohan emwi ke emwi ne emwa ọvbehe gha ru ruẹ re, ọre emwa ne uwa gba rre isiwinna nọ, emwa ne uwa gba rre owebe ra emwa vbe uwu ẹgbẹe. Yerre wẹẹ, ẹi re uwẹ ọkpa ẹre ọ khọn okuo na. U ghi vbe gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, emwi ne Jehova hoo ne u ru, ẹre u gele wa ru. w21.03 29 ¶13-14

Ọ gha kẹ, iziro ne Ivbi Izrẹl ghaa mwẹ na guan kaẹn vbe ebe Aizaia 22:​13, ẹre Pọl ya unu kaẹn. Ne Ivbi Izrẹl gha te ya gha ru emwi nọ gha si iran kẹ Osanobua sayọ, iran keghi gi iwinna irọkhegbe mu iran. Iziro ne emwa nibun mwẹ vbe ẹdẹnẹrẹ, ẹre Ivbi Izrẹl vbe gha mwẹ. Iran ghi gha kha wẹẹ, “Gia rri emwi, rhunmwuda, a gha wu, ẹko ẹre a na ka sa.” Ne ima na rẹn wẹẹ arhiọkpaegbe rrọọ, te ọ khẹke ne ima gha ya ẹwaẹn zẹ ọse. Ọni ẹre ọ si ẹre ne Pọl na tama etẹn ni ghaa rre Kọrinti, ne iran gha begbe vbe egbe emwa ni ma yayi wẹẹ arhiọkpaegbe rrọọ. Vbe ima miẹn ruẹ vbe ọna? Ọ khẹke ne ima gha begbe vbe egbe emwa ni wa mu ẹmwẹ irọkhegbe yan uhunmwu, ni roro ẹre wẹẹ, a gha wu, ọni ọre emwi hia fo; emwa vbenian sẹtin mu iziro kevbe uyinmwẹ ima rhia. Iran sẹtin ya ima do gha mwẹ obọ vbe uyinmwẹ ni sọnnọ e Jehova. Ẹi khabe ne Pọl na kha wẹẹ: “Wa dọlegbe rhie ẹwaẹn ye uhunmwu, ne uwa zobọ vbe orukhọ ne uwa ru.”​—1 Kọr 15:​33, 34. w20.12 9 ¶5-6

Ako na ya ima rẹn odẹ ne Jehova ya mwamwa ẹgbẹe ọre ni rre uhunmwu otagbọn kevbe ẹrinmwi. E Jehova ọre uhunmwuta nọ ghi sẹ ehia, rhunmwuda ọni, emwa hia ni rre agbọn vbe ẹrinmwi, ototọ re, ẹre iran ye. E Jehova vbe rhie asẹ ne emwa eso. Sokpan, ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ ototọ e Jehova ẹre iran ye, te iran gha vbe loo asẹ nii vbene Jehova gualọe yi, vbe ẹi re erriọ, e Jehova gha nọ iran. (Rom 14:10; Ẹfis 3:​14, 15) Vbe igiemwi, e Jehova rhie asẹ ne Jesu, nọ gha re uhunmwuta ọghe iko, rhunmwuda ọni, te Jesu gha vbe loo asẹ nii vbe odẹ ne Jehova gualọe yi. (1 Kọr 15:27) De vbene okpia khian ghi ya sẹtin gha re uhunmwuta ẹgbẹe nọ maan? ọ khẹke nọ ka rẹn emwi ne Jehova gualọ vbe obọ re. Ọ ghi rẹn evbọ ya e Jehova ru emwamwa ne ẹgbẹe gha mwẹ uhunmwuta. Sẹ ehia, ọ ghi vbe rẹn vbene ọ khian ya ya egbe tae Jehova kevbe Jesu hẹ. Vbọzẹe nọ na khẹke nọ kọ ena hia ye orhiọn? Rhunmwuda, ọ mwẹ asẹ ne Jehova rhie ne avbe uhunmwuta ẹgbẹe; ọ vbe hoo ne iran loo asẹ na ẹse.​—Luk 12:48b. w21.02 2 ¶1-3

Ọ vbe khẹke ne ima gha mianmian emwi eso, vbene Jehova vbe ru ẹre. Vbe igiemwi, agharhemiẹn wẹẹ ẹrherhe nọ gbae nẹi sẹtin mianmian emwi ẹre Jehova mwẹ, irẹn keghi yabọ ima vbe ima gha roro iro fi uyinmwẹ werriẹ, ọ ghi vbe mianmian orukhọ ne ima ru. (Psm 25:7; 130:​3, 4) E Jehova vbe hoo ne ima gha yabọ emwa ni ru ima khọọ, vbe iran gha roro iro fi uyinmwẹ werriẹ, ma ghi vbe mianmian emwi ne iran ru ima re. (Mat 6:14; Luk 17:​3, 4) Ma gha sẹtin rhiẹre ma wẹẹ, ima gbọyẹmwẹ ye ẹrherhe ne Osanobua ya ru ima ẹse deghẹ ima na gha loo ẹre ya rhie ọghọ nẹẹn. Emwa eso keghi loo ẹrherhe ọghe iran ghee ihan, iran ghi gha ya emwi nọ rre iran ekhọe ru emwi, vbene iran i na lele uhi ọghe Osanobua. Sokpan e Jehova ẹre ọ yi ima, irẹn ẹre ọ vbe khẹke nọ gha yi uhi ne ima, rhunmwuda irẹn ẹre ọ rẹn emwi nọ gha maan ima egbe sẹ. (Rom 12:​1, 2) Ma ghaa lele uhi ọghẹe, egbe ghi rọkhọ ima. (Aiz 48:18) Ma ghi vbe rẹn emwi nọ hoo ne ima ya arrọọ ọghe ima ru, ọni ọre ne ima yae gha rhie urhomwẹ gie ẹre zẹvbe Ayi kevbe Erha mwa nọ rre ẹrinmwi, kevbe ne ima gha ru emwi nọ ya ẹko rhiẹnrhiẹn ọnrẹn.​—Itan 27:11. w20.05 24 ¶13-14

Vbọ khian ru iyobọ ne ima ya gha mwẹ agiẹngiẹn daa etẹn ne ima gba ga? Ma gha hia ne ima kakabọ rẹn etẹn, ma ghi rẹn vbene emwi ye iran hẹ, ẹghẹ nii, na gha mwẹ agiẹngiẹn daa iran i ghi lọghọ. Ọ ma khẹke ne ima gha roro ẹre wẹẹ, emwa ne ima gba re ihe egbe ra emwa ni ke ẹvbo ima rre ọkpa, ẹre ima khian gu gha ru ọse. Yerre wẹẹ, odẹ ukpo 30 ẹre Jonatan ya diẹn e Devid, ọrheyerriọ, ọ na ye gu ẹre ru ọse. U rẹn ọtẹn rhọkpa ne u diẹn rẹn ra nọ diẹn ruẹ, ne u gha sẹtin gu ru ọse ra? Deghẹ ọ rrọọ, hia ne u gu ẹre ru ọse. U ghaa ru vberriọ, ọni rhie ma wẹẹ, u “hoẹmwẹ” etẹn hia ne uwa gba ga. (1 Pit 2:17) Ẹmwata nọ wẹẹ, te ọ khẹke ne ima gha mwẹ agiẹngiẹn daa etẹn hia. Sokpan na gbọdẹn na ta ẹmwata, ma vbe etẹn hia ni rre uwu iko i khian wa sẹtin gha re ọse obọ ma miẹn uhunmwu ẹi vbiẹ. Ẹi re emwi dan deghẹ ima na guobọ etẹn eso sẹ eso, rhunmwuda emwi eso ne ima gba ru kugbe. Vbe igiemwi, ọse ẹre Jesu ghaa tie avbe ukọ re hia, sokpan ọ mwẹ ọkpa nọ wa kakabọ hoẹmwẹ ọnrẹn; ọni ọre Jọn. (Jọn 13:23; 15:15; 20:2) Vbọrhirhighayehẹ, obọ ọkpa, ẹre Jesu ya gha mu iran hia.​—Mak 10:​35-40. w21.01 23 ¶12-13

Vbe Pọl rre Atẹns, ẹi re obẹlẹ nọ ya kporhu ma Ivbi e Ju nọ miẹn vbe sinagọg, ẹre ọ ya kporhu ma emwa ni ma rẹn Osanobua. Ọ gha kẹ, e Pọl nọ egbe ẹre wẹẹ, ‘De emwi ne emwa ni rre Atẹns yayi?’ Ọ keghi gbarokotọ ghee emwi ughughan ni rre ẹvbo nii, nọ mieke na rẹn emwi ne iran yayi. (Iwinna 17:23) Vbe iyeke ọni, e Pọl keghi gualọ ẹmwẹ nọ khian ya mu ẹmwẹ so nẹi khian si imuanẹmwẹ. Vbe okpia ọkpa nọ rri egie ebe ghi guan kaẹn obẹlẹ ne Pọl ya kporhu, ọ keghi kha wẹẹ, “Zẹvbe Ovbi e Ju kevbe Ovbiotu e Kristi, e Pọl rẹnrẹn wẹẹ, ẹi re Osa ọghe ẹmwata ẹre Ivbi e Grik ghaa ga, ọrheyerriọ, ọ na ye kha wẹẹ, Ivbi Atẹns rẹn vbekpa Osa ne irẹn guan kaẹn.” Te Pọl fi obẹlẹ nọ ya gha kporhu werriẹ nọ mieke na sẹtin sẹ ekhọe ọghe Ivbi Atẹns. E Pọl keghi tama iran wẹẹ, ikporhu ne irẹn kpe, obọ “Osanobua Na Ma Rẹn,” ne iran hoo ne iran ga, ẹre ọ ke rre. Agharhemiẹn wẹẹ, emwa ni ma rẹn Osanobua ni ghaa rre Atẹns ma rẹn emwi rhọkpa vbekpa Evbagbẹn Nọhuanrẹn, e Pọl ma rhunmwuda ọni kha wẹẹ, iran i khian ghi sẹtin fiwerriẹ ẹdẹ. Nọghayayerriọ, e Pọl kegha ghee iran zẹvbe emwiokọ ni sẹ nẹ na rhọọ, rhunmwuda ọni, ọ keghi fi obẹlẹ nọ ya gha kporhu werriẹ, nọ mieke na sẹtin sẹ iran ekhọe. Gi aro ruẹ gha sotọ, vbene Pọl vbe gha ye. Gha gbarokotọ ghee emwi ni rre ẹdogbo ne u na kporhu, ne u mieke na rẹn emwi ne emwa ni rre ẹdogbo nii yayi. Vbe igiemwi, emwi ne ọ yan owa sikan ginna imọto ọghẹe ra egbe ekẹn, eni ọghe ọ yan owa, odẹ nọ ya muegbe kevbe vbene ọ ya guan sẹtin ya ruẹ rẹn aro ugamwẹ nọ ye. w20.04 9-10 ¶7-8