November

Ma sẹtin gha ghee Jona zẹvbe ọmwa nai khian sẹtin mu ẹtin yan kevbe ọmwa nẹi họn ẹmwẹ. E Jehova ghi tama rẹn nọ ya ya igiuhunmwu ọghe ibuohiẹn wewe vbe Nenivẹ, ọ na la okọ gha rrie ẹvbo ọvbehe. (Jona 1:​1-3) Akpawẹ uwẹ ẹre ọ gie Jona uhunmwu na, u gha te dọlegbe kie ẹkpotọ ọvbehe nẹẹn nọ ya ru ẹre ra? Egbọre u ghẹ te ru vberriọ. Sokpan e Jehova keghi werriegbe gie Jona gha rrie Nenivẹ. (Jona 3:​1, 2) Erhunmwu ne Jona naẹn keghi ya ima rẹn aro ọmwa nọ gele khin. (Jona 2:​1, 2, 9) Ẹi re avbiẹ erhunmwu e Jona naẹn, sokpan erhunmwu nọ naẹn vbe ẹghẹ nọ na gha rre ẹko ehẹn keghi ya ima rẹn wẹẹ, ọmwa nọ mu egbe rriotọ, ọmwa nọ kpọnmwẹ ẹse kevbe ọmwa nọ hoo nọ họn ẹmwẹ ne Jehova, ẹre Jona ghaa khin. Ẹi khabe ne Jehova ma na ya emwi ne Jona ru bu ohiẹn ọnrẹn, nọghayayerriọ, e Jehova keghi họn erhunmwu ẹnrẹn, ọ na vbe kue nọ ye gha winna iwinna akhasẹ! Ọ wa khẹke ne ediọn ni rre uwu iko “gha danmwehọ ẹmwẹ nẹ,” iran ke rhie adia ne ọmwa! w20.04 15 ¶4-6

Ekhọe hia ẹre Ivbiotu e Kristi ni ghaa rrọọ vbe orre nokaro ya miẹn imamwaemwi na yi, iran na vbe gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, orhiọn nọhuanrẹn gha ru iyobọ ne iran ya rẹn otọ emwi ni rre Ẹmwẹ Ọghe Osanobua. Iran keghi ru ezanzan ughughan nọ ghi ya iran gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ Evbagbẹn Nọhuanrẹn ẹre imamwaemwi na ke rre. (Iwinna 17:​11, 12; Hib 5:14) Amuẹtinyan ọghe iran ma wa hẹnhẹn egbe yan ahoẹmwọmwa ne iran mwẹ ne etẹn, ra ne etẹn mwẹ ne iran. Iran ma vbe gha ga e Jehova, rhunmwuda ọyẹnmwẹ nọ sẹ iran vbe iran ghaa rre uwu ẹbu etẹn. Nọghayayerriọ, amuẹtinyan ọghe iran keghi hẹnhẹn egbe yan irẹnmwi nọ gbae ọghe Osanobua. (Kọl 1:​9, 10) Ẹmwata nọ rre Evbagbẹn Nọhuanrẹn i fiwerriẹ. (Psm 119:160) Vbe igiemwi, ẹmwata nọ rre Evbagbẹn Nọhuanrẹn i khian sẹtin fiwerriẹ, ọ gha khọnrẹn ne ọtẹn vbuwe iko ru emwi nọ sọnnọ ima, ra nọ ru orukhọ nọ wegbe. Ẹi vbe fiwerriẹ, uhiẹn vbe ima gha werriẹ aro daa ọlọghọmwa. Nọnaghiyerriọ, te ọ khẹke ne ima kakabọ rẹn avbe imamwaemwi ni rre uwu e Baibol, ma ghi vbe gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, ẹmwata ẹre iran khin. Adeghẹ ima na gele yaeyi ighẹ avbe imamwaemwi ni rre uwu e Baibol, ọ gha ru iyobọ ne ima ya da imudiase ọghe ima yi, vbe ima gha werriẹ aro daa edanmwẹ. w20.07 9 ¶6-7

Emwi ke emwi ne ima ru ne etẹn na hannọ zẹ, te Jesu ghee ẹre wẹẹ irẹn ẹre ima ru ẹre na. (Mat 25:​34-40) Odẹ nọ ghi ru ekpataki sẹ ne ima ya rhiẹre ma wẹẹ, ma ku obọ gbe ba etẹn na hannọ zẹ, ọre ne ima gha rhiegbe ye iwinna ikporhu iyẹn nọ maan ne Jesu mu ne erhuanegbe ẹre. (Mat 28:​19, 20) Ne “ohuan ọvbehe” ọghe Jesu na ku obọ gbe ba etẹn na hannọ zẹ, ẹre ọ zẹe ne iwinna ikporhu iyẹn nọ maan nọ khian vbe uhunmwu otagbọn hia, na wa da otọ vbe ẹdẹnẹrẹ. (Jọn 10:16) Adeghẹ ọkpa vbe usun ohuan ọvbehe ọghe Jesu ẹre u khin, gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, ẹghẹ ke ẹghẹ ne u ya rhiegbe ladian vbe iwinna ikporhu, te u rhiẹre ma wẹẹ u hoẹmwẹ Jesu kevbe etẹn na hannọ zẹ. Ma ghaa ru iyobọ igho ye iwinna Arriọba, te ima rhiẹre ma wẹẹ, ọsie Jehova kevbe Jesu ẹre ima khin, rhunmwuda, iran ẹre ọ dia iwinna na. (Luk 16:9) Vbe igiemwi, iyobọ igho ne ima ru, ẹre a ya ru emwamwa ikporhu ne ima kpe vbe ehe nọ kakabọ khian rree ne orere ẹvbo, ẹre a ya bọlọ owa ugamwẹ ọghomwa, ẹre a vbe ya dọlọe yi, ẹre a vbe loo ya ru iyobọ ne etẹn ne oguomiẹrẹ sunu daa. Ma gha vbe sẹtin ru iyobọ igho ye iwinna nọ khian vbe iko ne ima ye. Ma gha vbe miẹn etẹn ni gualọ iyobọ vbuwe iko, ọ khẹke ne ima ru iyobọ ne iran.​—Itan 19:17. w20.04 24 ¶12-13

De vbene ọba ọghe okuọ ya “yangbe [Osa] ne iran ni karo nẹẹn ghoro”? Arriọba ọghe Soviet Union kegha hoo ne iran wabọre rua avbe ugamwẹ ni rrọọ ke ẹghẹ gha dee. Rhunmwuda ọni, vbe ukpo 1918, iran keghi yi iyi ọkpa, nọ ghi ya avbe esuku suẹn gha maa emwa re wẹẹ, Osanobua i rrọọ. De vbene ọba ọghe okuọ ya “ya ọghọ ne ẹbọ nọ sẹtin mu odin ẹvbo mwẹ, ne ẹbe ghẹ rre”? Arriọba ọghe Soviet Union keghi loo igho ọrhẹnrhẹn ya kun emadogua ughughan na ya khọn okuo ni rrie arriaisẹn nibun, vbe na ghee ugbe nọ wẹwẹ, ne iran mieke na gbogba ga ẹvbo iran. Vbene ẹghẹ ya khian, ọba ọghe okuọ kevbe ọba ọghe ahọ keghi do gha mwẹ emwi igbinna nibun. Emwi igbinna ne iran ghaa mwẹ bun sẹrriọ wẹẹ, iran gha sẹtin loo ẹre ya gbele uye (billions) ọghe emwa nibun rua. Ọba ọghe okuọ keghi ku obọ kugbe ba ọba ọghe ahọ ya mu “evbikhọ ugborrirri gbọọ”​—Ọni ọre otu na tie ẹre United Nations.​—Dan 11:31. w20.05 6-7 ¶16-17

De emwa nọ bi yọ re egbe, ni khian gha gualọ etẹn ni wii oghẹn? Etẹn hia ni rre uwu iko ẹre nọ, ke ediọn, ke arọndẹ, uhiẹn ya sẹ egbe etẹn ne iran gba re ẹgbẹe ọkpa. Uwẹ mwẹ ọse rhọkpa, ra ọtẹn vbuwe ẹgbẹe nọ wii oghẹn ra? Uwẹ he ka dekun ọtẹn nọ wii oghẹn nẹ vbe u rre ikporhu ra? U gha miẹn ọmwa vbenian, u sẹtin nọ rẹn enọmba efoni kevbe adrrẹsi ọghẹe. Vbe iyeke ọni, u ghi gi ediọn ni rre uwu iko rẹn vbekpa re. Ediọn ẹre ọ khian mu asanikaro vbe nọ dekaan na gualọ etẹn ni wii oghẹn ni hoo ne iran werriegbe bu e Jehova gha dee. Sokpan vbe iran khian ya ru ọna hẹ? Ọdiọn ọkpa na tie ẹre Thomas keghi kha wẹẹ: “Vbe okaro, I ghi nọ etẹn ni rre uwu iko deghẹ iran rẹn ẹdogbo ọgbọn, ne etẹn eso ni wii oghẹn nẹ ghi ye. Ugbẹnso, I ghi nọ etẹn ni rre uwu iko deghẹ iran rẹn etẹn rhọkpa nẹi ghi yo iko. I gha ghi mu otuẹ gie etẹn na ni wii oghẹn, I ghi nọ ẹmwẹ ivbi iran kevbe etẹn iran vbuwe ẹgbẹe, rhunmwuda, eso vbuwe iran mwẹ emọ ni te ka gha lele iran yo iko, eso vbe ivbi iran kue vbe gha ya iyẹn wewe vbe ẹghẹ nọ gberra. A gha vbe sẹtin ru iyobọ ne iran, ne iran ya werriegbe bu e Jehova gha dee.” w20.06 24 ¶1; 25 ¶6-7

Vbuwe evbayi hia ni rre uhunmwu otagbọn na, ma ne emwa nagbọn ọkpa ẹre ọ sẹtin ya emwi nọ sunu vbe ẹghẹ nọ gberra wan ne egbe. Ọna ẹre ọ ghi ru iyobọ ne ima ya sẹtin fi uyinmwẹ kevbe iziro ọghe ima werriẹ khian nọ maan. (1 Kọr 6:​9-11; Kọl 3:​9, 10) Uhiẹn, ma gha sẹtin maa ekhọe ọguọmwaziro ọghe ima emwi, nọ mieke na rẹn alughaẹn nọ rre emwi nọ maan kevbe nẹi maan. (Hib 5:14) Ma gha vbe sẹtin gha mwẹ ahoẹmwọmwa, ẹnina kevbe itohan. Ma gha vbe sẹtin ya egbe tae Jehova vbe odẹ nẹi ya gbe ewanmwẹ ghee obọ ọkpa. Odẹ ọkpa ne ima khian ya rhiẹre ma wẹẹ ima gbọyẹmwẹ ye ẹse ne Osanobua ru ne ima, nọ zẹe ighẹ ima sẹtin ye emwi rre ọre wẹẹ, ma ghi gha hia ne ima gha ye ẹre rre, odẹ ne Jehova he ya ru iyobọ ne ima vbe ẹghẹ nọ gberra kevbe vbene ọ he ya rhie ifuẹko ne ima hẹ. Ọna gha ya ima gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, ọ gha vbe ru iyobọ ne ima vbe odaro. (Psm 77:12; 78:​4, 7) Odẹ ọvbehe ọre wẹẹ, ma ghi gha ye ẹre rre, emwi esi ne emwa ọvbehe he ru ne ima, ma ghi vbe gha kpọnmwẹ iran yọ. Avbe umẹwaẹn gualọ otọre miẹn nẹ wẹẹ, emwa ni mwẹ ekhọe ọkpọnmwẹ ẹse keghi mwẹ oghọghọ. w20.05 23-24 ¶12-13

Muẹn roro, vbene ekhọe Mosis ghaa ye hẹ vbe ọ rre uwu uvun okuta, vbe ọ bẹghe awanwan ọghe uyi e Jehova rhie gberra khian. Ebe ọghomwa na tie ẹre Insight on the Scriptures keghi kha wẹẹ, “ọ gha kẹ, emwi ne aro e Mosis bẹghe vbe ẹdẹrriọ keghi re emwi ọyunnuan nọ ghi sẹ, ne ọmwaikọmwa he miẹn ke na ya bu agbọn gha dee do sẹ ẹghẹ ne Jesu Kristi ya rrie agbọn na.” E Mosis keghi họn urhu ọkpa, ọ gha kẹ, urhu ọghe odibosa ghaa nọ. Nene urhu keghi kha wẹẹ: “Mẹ ne [Jehova] ọrọre Osanobua nọ vuọn ne agiẹngiẹn, nai sẹtin rherhe ya ohu mu, nọ mwẹ ahoẹmwẹ nẹi beghe kevbe amuẹtinyan. Mẹ vbe mu eyan mwẹ sẹ igba arriaisẹn vbe inu ihe nọ khin, nọ ya iba, ọkhọ, kevbe emwi dan bọ ọmwa.” (Ẹks 33:​17-23; 34:​5-7) Ẹghẹ ke ẹghẹ ne Mosis ya sunu ye eni ọghe Osanobua nọ re Jehova, ẹi mwẹ ọ ma gha ye emwi nọ sunu vbe ẹdẹrriọ rre. Vbe ọ ghi ta ẹmwẹ nọ rre ako Evbagbẹn Nọhuanrẹn ne ebe ẹdẹ ọghe ẹdẹnẹrẹ ke ladian. Ẹghẹ ke ẹghẹ ne ima ya sunu ye eni nii ighẹ e Jehova, ọ khẹke ne ima gha muẹn roro, aro ọmwa ne Jehova khin. Ọ khẹke ne ima gha muẹn roro avbe akpa ughughan nọ mwẹ, vbe na ghee ẹtin, ẹwaẹn, ibuohiẹn ata kevbe ahoẹmwọmwa. Ma ghaa mu avbe akpa na roro, ọ gha ya ima gha rhie ọghọ ne Jehova sayọ.​—Psm 77:​11-15. w20.06 8-9 ¶3-4

Jesu khare wẹẹ ahoẹmwọmwa ne erhuanegbe ẹre mwẹ ne egbe, ẹre emwa khian ya rẹn wẹẹ erhuanegbe irẹn, ẹre iran gele khin. (Jọn 13:​34, 35) Sokpan deghẹ ima hoo ne ima gha mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe, ọ ye mwẹ emwi eso nọ khẹke ne ima ru. Ọ ma khẹke ne amuẹtinyan ọghe ima wa hẹnhẹn egbe yan ọni ọkpa. Vbọzẹe? Rhunmwuda, deghẹ ọni ọkpa ẹre amuẹtinyan ne ima mwẹ wa hẹnhẹn egbe yan, amuẹtinyan ọghe ima sẹtin rherhe worua. Vbe igiemwi, ma sẹtin sẹ e Jehova rae, deghẹ ọdiọn ra arọndẹ ra ọtẹn ọvbehe vbuwe iko na ru orukhọ nọ wegbe, ra deghẹ ọtẹn ọkpa na ru emwi eso nọ da ima sẹ ugboloko, ra deghẹ ọtẹn vbuwe iko nọ ghi khian ọmwa okeke na do gha kha wẹẹ, otu e Jehova i re odẹ ẹmwata. Nọnaghiyerriọ, deghẹ ima hoo ne ima gha mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe, ọ khẹke ne ima gu e Jehova gha mwẹ asikẹgbe ne khuankhuankhuan. Odẹ ne ima khian ya ru ọna ọre ne ima gha ruẹ e Baibol ne egbe ima, ma ghi vbe gha ru ezanzan yan emwi ne ima tie. Ẹghẹ nii, ma ghi do gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, emwi ne ima ruẹ vbekpae Jehova vbuwe Baibol keghi re ẹmwata.​—Rom 12:2. w20.07 8 ¶2-3

Emwi ẹwaẹn nibun rrọọ nọ ya ima rẹn wẹẹ avbe odibosa keghi deba ima gualọ etẹn ni wii oghẹn ni hoo ne iran werriegbe bu e Jehova gha dee. (Arhie 14:6) Vbe igiemwi, ọ mwẹ ọtẹn nokpia ọkpa nọ rre Ecuador na tie ẹre Silvio. Te ọtẹn na te ka wii oghẹn. Vbe ẹdẹ ọkpa, ọ na gha na erhunmwu ne Jehova gie ọmwa rre nọ gha ru iyobọ ne irẹn, ne irẹn mieke na dọlegbe suẹn gha yo iko. Vbe ọ wa ye na erhunmwu nii, ediọn eva na wa sobọ vbe urho ẹre. Vbe ẹdẹ ne ẹdẹrriọ zẹẹ, ẹre ediọn nii ya suẹn gha ru iyobọ nọ khẹke nẹẹn. Ma gha sẹtin ru iyobọ ne ọtẹn nọ te wii oghẹn ya werriegbe bu e Jehova gha dee, ọyẹnmwẹ nọ khian gha sẹ ima i gia gie. Arọndẹ ọkpa na tie ẹre Salvador, nọ hia nọ gha ru iyobọ ne etẹn ni wii oghẹn nẹ keghi kha wẹẹ: “I gha bẹghe ẹre wẹẹ, ọtẹn nọ te wii oghẹn werriegbe bu e Jehova gha dee, I ghi wa gha ghọghọ, ameve ghi kue gha ladian vbe aro mwẹ. Ẹko ghi wa gha sẹ mwẹ ọyẹnmwẹ vbe I gha bẹghe ẹre wẹẹ, e Jehova vbe ru iyobọ ne ohuan ọghẹe nọ te wii ya ladian vbuwe agbọn Esu na. I ghọghọ wẹẹ, I vbe mwẹ obọ vbe iwinna na.” Adeghẹ ọkpa vbe usun emwa ni wii oghẹn ẹre u khin, gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ e Jehova ye hoẹmwẹ ruẹ. Ọ hoo ne u werriegbe bu irẹn gha dee. w20.06 29 ¶16-18

Zẹvbe Ọmamwaemwi Nọ Sẹ Ehia, e Jehova keghi dia emwa ya gbẹnnẹ okha ọghe emwa ughughan ye uwu e Baibol, ne ima mieke na miẹn emwi ruẹ vbọ. (Aiz 30:21) Ma ghaa muẹn roro, igiemwi ọghe emwa ni ghaa mwẹ imuegberriotọ kevbe avbe akpa esiesi ọvbehe, ma keghi miẹn emwi nibun ruẹ vbọ. Erriọ vbe ye, ma gha tie vbekpa emwi nọ sunu daa emwa ni ma gha mwẹ avbe akpa esiesi na, ma keghi ya igiemwi ọghe iran wan ne egbe. (Psm 37:37; 1 Kọr 10:11) Ọmwa nọ wa gha mwẹ imuegberriotọ ẹre Ọba e Sọl ka gha khin. Ọ ma gha mu egbe ẹre ye ukpo nọ ma khẹke ẹre, uhiẹn vbe ẹghẹ na khian ya ma re ọba, ọ na gha roro ẹre wẹẹ irẹn ma gbegba. (1 Sam 9:21; 10:​20-22) Sokpan vbe a ghi ma re ọba nẹ, e Sọl na suẹn gha tọn egbe mu. Ọ ghaa mwẹ asẹ ọkpa ne Sọl ma na sẹtin zin egbe, ne akhasẹ e Samuẹl do zọ ese ne emwa ọghe Osanobua. Rhunmwuda ekhọe itengbemu ne Sọl ghaa mwẹ, ọ na fian karo ya ru izọese nii. Emwi ne Sọl ru nii rhiẹre ma wẹẹ, ọ ma mu ẹtin yan e Jehova. Rhunmwuda ọni, e Jehova keghi fi iyeke gbe ẹre, vbene ẹghẹ ya khian, ọ keghi miẹn ẹre ukpo ọba nọ te ye. (1 Sam 13:​8-14) Ọ khẹke ne ima ya okha na wan ne egbe, ne ima ghẹ gha mu egbe ima ye ukpo nọ ma khẹke ima. w20.08 10 ¶10-11

Ẹmwata nọ wẹẹ, ma mwẹ ikpia ne Jehova ya ru ima “ẹse” vbuwe iko. E Kristi ẹre Jehova loo ro ya ru ẹse na ne ima. (Ẹfis 4:8) Usun avbe ikpia na, ọre Ẹbu Nọ Su, avbe etẹn ni ru iyobọ ne Ẹbu Nọ Su, Agbaziro Ọghe Abotu, avbe ọgbaroghe ọghe otako, etẹn nikpia ni maa emwa emwi vbe owebe ughughan ne otu e Jehova mu gbọọ, ediọn ni rre uwu iko, kẹ kevbe eguọmwadia iwinna. Orhiọn nọhuanrẹn ẹre Jehova loo ro ya zẹ etẹn na, ne iran mieke na gha gbaroghe avbe ohuan ọghẹe ni ghaan, kevbe ne iran ru iyobọ ne emwa hia ni rre uwu iko ya deziẹn. (1 Pit 5:​2, 3) Te Jehova ya orhiọn nọhuanrẹn zẹ etẹn nikpia vbuwe iko, ne iran mieke na gha ru iwinna ughughan nọ gha ya iko deziẹn. Dọmwadẹ abọ vbe egbe ọghe emwa nagbọn mwẹ esa nọ ye. Vbe igiemwi, obọ kevbe owẹ keghi winna iwinna ughughan nọ ru iyobọ ne egbe hia. Erriọ vbe ye, etẹn nikpia ne Jehova ya orhiọn nọhuanrẹn zẹ, keghi winna iwinna ughughan vbuwe iko, nọ gha ru iyobọ ne etẹn hia. Ẹi re te iran winna iwinna na, na mieke na gha tian iran. Nọghayayerriọ, te iran hia vbe odẹ ke odẹ, ne iran ru iyobọ ne etẹn ni rre uwu iko ya deziẹn, kevbe ne iran rhie igiọdu ne iran. (1 Tẹs 2:​6-8) Ma kpọnmwẹ e Jehova ẹsẹsẹmwẹse nọ na ya ikpia vbenian ru ima ẹse! w20.08 21 ¶5-6

Ma keghi kporhu ma emwa rhunmwuda, te iran “wa khọn yo khọn rre zẹvbe ohuan ne ẹi mwẹ nọ su ẹre,” rhunmwuda ọni, te ọ khẹke ne ima gi iran rẹn ẹmwata nọ dekaẹn Arriọba Osanobua. (Mat 9:36) E Jehova hoo ne emwa hia gha mwẹ irẹnmwi nọ gbae ọghe ẹmwata, ne iran mieke na miẹn fan. (1 Tim 2:4) Ma ghaa muẹn roro vbene iwinna ikporhu iyẹn nọ maan ọghe ima khian ya miẹn emwa fan hẹ, ọ ghi gua ima kpa ya rhiegbe yọ. Te ima munọ emwa, ne iran mieke na miẹn fan. (Rom 10:​13-15; 1 Tim 4:16) Ọ khẹke ne ọgbehẹn gha mwẹ emadogua nọ khẹke, ọ ghi vbe rẹn vbene a ya loo ẹre hẹ. Erriọ vbe ye, ọ vbe khẹke ne ima gha mwẹ emadogua nọ khẹke na loo vbe ikporhu, ma ghi vbe rẹn vbene a ya loo ẹre hẹ. Jesu maa erhuanegbe ẹre vbene iran khian ya gha kporhu hẹ. Ọ vbe tama iran emwi ne iran khian viọ lele egbe, eke ne iran khian na kporhu kevbe emwi ne iran khian ta vbe iran gha sẹ evba. (Mat 10:​5-7; Luk 10:​1-11) Vbe ẹdẹnẹrẹ, otu ọghe Jehova keghi kpemehe emadogua ughughan ne ima loo vbe ikporhu, nọ ya iwinna ikporhu iyẹn nọ maan ọghomwa biẹ ọmọ esi. Otu ọghe Jehova vbe ru iyobọ ne ima ya rẹn vbene a ya loo avbe emadogua na hẹ. Ọna ẹre ọ ya ima si agbada vbe unu guan vbe ima ghaa rre ikporhu, ọ vbe ya ima rẹn obẹlẹ ughughan na ya kporhu, ne iwinna ikporhu ọghe ima mieke na biẹ ọmọ esi.​—2 Tim 2:15. w20.09 4 ¶6-7, 10

Muẹn roro vbene ọ ghaa ye ukọ e Jọn hẹ, vbe ọ họn wẹẹ, etẹn ne irẹn ru iyobọ na ya rẹn odẹ ọghe ẹmwata, ye ya ẹkoata ga e Jehova! Isievẹn nibun ẹre etẹn na ghaa werriẹ aro daa. E Jọn kegha hia nọ ru iyobọ ne iran ya gha mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe, rhunmwuda, te ọ ghaa ghee iran zẹvbe ivbi ẹre. Erriọ vbe ye, ma gha bẹghe ẹre wẹẹ, ivbi ima ra emwa ne ima ru iyobọ na ya rẹn odẹ ọghe ẹmwata, ya egbe iran fiohan ne Jehova kevbe wẹẹ, iran ye mudia gbain vbe ugamwẹ e Jehova, ẹko keghi sẹ ima ọyẹnmwẹ. (3 Jọn 3) Ọ gha kẹ, odẹ ukpo 98 C.E. ẹre orhiọn nọhuanrẹn ọghe Jehova ya dia e Jọn ya gbẹn elẹta eha gie Ivbiotu e Kristi, nọ ya rhie igiọdu ne iran, ne iran ghẹ gi amuẹtinyan ne iran mwẹ dae Jesu worua kevbe ne iran mudia gbain vbe odẹ ọghe ẹmwata. Orhiọn e Jọn ma ghi sotọ vbe ọ bẹghe ẹre wẹẹ, emwa okeke rre uwu iko. (1 Jọn 2:​18, 19, 26) Emwa okeke na kegha kha wẹẹ, iran rẹn Osanobua, sokpan iran ma zẹdẹ gha ya ilele ọghẹe ru emwi. w20.07 20 ¶1-3

Ma yayi wẹẹ, ẹmwata ẹre igiuhunmwu ne ima ya wewe khin, ọna ẹre ọ gua ima kpa ya tama emwa ọvbehe vbekpa re. Ma wa vbe mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, eyan hia ni rre uwu Ẹmwẹ Ọghe Osanobua gha mwẹ amusẹ. (Psm 119:42; Aiz 40:8) Ma wa bẹghe vbene ẹmwẹ akhasẹ ọghe Baibol ya mwẹ amusẹ hẹ vbe ẹdẹnẹrẹ. Ma wa vbe bẹghe vbene Baibol he ya fi arrọọ ọghe emwa nibun werriẹ hẹ. Ena hia ẹre ọ gua ima kpa ya kporhu ma emwa, rhunmwuda ma rẹnrẹn wẹẹ, te ọ khẹke ne emwa hia họn iyẹn nọ maan ọghe Arriọba. Ma vbe mwẹ amuẹtinyan dae Jehova nọ yan igiuhunmwu ne ima ya wewe, erriọ ima vbe ya mu ẹtin yan e Jesu nọ re Ọba ọghe Arriọba Osanobua. Ọ gha khọnrẹn ne emwi wegbe mu ima, ẹghẹ ọkpa i rrọọ ne Jehova khian ya sẹ ima rae, te ọ khian ye gha re ugue ọghe ima, ọ ghi vbe gha rhie ẹtin ne ima. (Psm 46:​1-3) Vbe deba ọni, ma vbe mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, Jesu wa ke ẹrinmwi loo asẹ ne Erhae rhie nẹẹn, ya dia iwinna ikporhu iyẹn nọ maan ọghomwa. (Mat 28:​18-20, NW ) Ma ghaa mwẹ amuẹtinyan, ma ghi gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova gha fiangbe ima ye ẹrhiọn ne ima loo. w20.09 12 ¶15-17

Ugbẹnso, etẹn ima nikhuo sẹtin gha gualọ ọmwa nọ khian sinmwi oseghe ne iran, vbe iran ghaa werriẹ aro daa isievẹn eso. (Aiz 1:17) Vbe igiemwi, ọtẹn nokhuo nọ dẹgbẹe ra ọtẹn nokhuo ne irẹn vbe ọdafẹn ọnrẹn gba sọ ebe orọnmwẹ, sẹtin gha gualọ ọmwa nọ gha ru emwi eso nẹẹn, ne ọdafẹn ọnrẹn te ka ru nẹẹn. Ọtẹn nokhuo nọ khian enọwanrẹn nẹ, sẹtin gha gualọ ọmwa nọ khian gu irẹn gu ọbo ebo guan. A sẹtin vbe miẹn wẹẹ, ọ khẹke ne ima sinmwi oseghe ne ọtẹn nokhuo nọ winna iwinna arọndẹ, nọ vbe mwẹ obọ vbe iwinna ugamwẹ ọvbehe, deghẹ emwa eso na gha kha wẹẹ ẹi ladian vbe ikporhu, vbene arọndẹ nikẹre ye. Gia ghee igiemwi ọghe Jesu. Ẹghẹ hia ẹre Jesu ya gha sinmwi oseghe ne ikhuo ni ru ahoo ọghe Erhae. Vbe igiemwi, vbe ẹghẹ ne Mata na gha kha wẹẹ emwi ne Meri ru ma gba, Jesu keghi sinmwi oseghe ne Meri. (Luk 10:​38-42) Vbe ẹghẹ ne emwa ya gha zan e Meri, rhunmwuda nọ na tue ori ighobioye ye Jesu uhunmwu, Jesu na vbe sinmwi oseghe nẹẹn. (Mak 14:​3-9) Jesu rẹn evbọzẹe ne Meri na ru emwi nọ ru, ọ na vbe tian rẹn yọ. Ọ na vbe tae yotọ wẹẹ, “ehe ke ehe ne a gha na kporhu iyẹn nọ maan . . . vbe uhunmwu otọ agbọn hia,” te a khian vbe gha na iyẹn emwi ne Meri ru na. w20.09 24 ¶15-16

Ọ khẹke ne ọsuohuan nọ maan kọe ye orhiọn wẹẹ ohuan ọghẹe sẹtin wii oghẹn. Adeghẹ ohuan rhọkpa na wii oghẹn, ọsuohuan i khian ya obọ dan mu ohuan nii. Gia ziro yan vbene Osanobua ya ru iyobọ ne eguọmwadia ẹre eso, vbe ẹghẹ ne iran te ya zẹ owẹ ihan. Vbe Jehova ghi wẹẹ ne Jona gha rrie Nenivẹ, e Jona na lẹẹ gha rrie ẹvbo ọvbehe. Ọrheyerriọ, e Jehova ma gi egbe Jona wọọ re. Zẹvbe ọsuohuan nọ maan ne Jehova khin, ọ keghi miẹn e Jona fan, ọ na vbe rhie ẹtin ne Jona nọ ya ru iwinna ne irẹn mu nẹẹn. (Jona 2:7; 3:​1, 2) Vbe iyeke ọni, Osanobua keghi loo emwiokọ ya ru iyobọ ne Jona ya rẹn wẹẹ, te arrọọ ọghe emwa nagbọn wa kakabọ hiunsi vbe aro irẹn. (Jona 4:​10, 11) De emwi ne ọna maa ima re? Ọ ma khẹke ne ediọn wa rherhe gi egbe etẹn ni worua vbe odẹ ọghe orhiọn wọọ iran. Nọghayayerriọ, ọ khẹke ne ediọn hia ne iran rẹn evbọsiẹ ne etẹn vberriọ na wii oghẹn. Deba ọni, deghẹ iran na werriegbe bu e Jehova gha dee, ọ khẹke ne ediọn ya ekhọe hia gbe ọbokhian ne iran, iran ghi vbe gha ru iyobọ nọ khẹke ne iran. w20.06 21 ¶10-12

Arriọba ọghe Soviet Union ghi de vbe ukpo 1991, eguọmwadia Osanobua ni ghaa rre avbe ẹvbo ne Soviet Union te gha khaevbisẹ yan keghi do gha mwẹ afanvbimu vbe ovbiẹghẹ kherhe. Afanvbimu na ẹre Daniẹl tie ẹre “iyobọ kherhe.” Rhunmwuda ọni, ẹkpotọ keghi kie ne iran ya gha kporhu, vbe ọ ma he kpẹẹ vba, etẹn ni ghaa ya iyẹn wewe na do gha muan yọ, iran na do gha re arriaisẹn arriaisẹn nibun. Vbene ẹghẹ ya khian, e Russia kevbe avbe ẹvbo ni ye ẹre ike na ghi do gha re ọba ọghe okuọ. Emwi eha rrọọ nọ ya ima rẹn ọba ọghe okuọ kevbe ọba ọghe ahọ. (1) Avbe arriọba na keghi khaevbisẹ vbe otọ ẹvbo ne eguọmwadia e Jehova nibun ye, ra iran werriẹ aro nọ khọọ daa eguọmwadia e Jehova, (2) iran keghi rhiẹre ma wẹẹ, iran ma hoẹmwẹ e Jehova kevbe emwa rẹn, kevbe wẹẹ, (3) iran keghi gu egbe suan ye ukpo ọdakha. E Russia kevbe avbe ẹvbo ni ye ẹre ike keghi zẹ eguọmwadia Osanobua ni re arriaisẹn arriaisẹn nibun ni rre ẹvbo iran kpokpo, iran vbe mu awua ye iwinna ikporhu iyẹn nọ maan ọghe iran. Emwi ne iran ru na, rhiẹre ma wẹẹ, iran ma hoẹmwẹ e Jehova kevbe eguọmwadia ẹre. Iran keghi gu Anglo-America nọ re ọba ọghe ahọ suan. w20.05 12-13 ¶3-4

Ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ iwinna ikporhu ọghe ima, ru iyobọ ne emwa ya khian erhuanegbe Jesu, te ọ khẹke ne ima gha re emwa ni gua maa emwa emwi. Ẹbo emwa nibun ẹre ima gu ruẹ e Baibol vbe ehe ughughan vbe uhunmwu otagbọn hia. Emwi ne ima ruẹ vbe Baibol keghi gbe ima otiti, rhunmwuda ọni, deghẹ ima ma na begbe, ma sẹtin do talọ gbe vbe ima ghaa gu emwa guan vbekpa re. Ọre te ima siẹnro Iruẹmwi Ebe Owa Ọkhẹ ra Iruẹmwi E Baibol Ọghe Iko, ra te ima gu ọmwa ruẹ e Baibol, ọ ma khẹke ne ima gha talọ ẹmwẹ nọ bun gbe. E Baibol ẹre ima loo ya maa emwa emwi, ẹi re ẹmwẹ ọghe obọ ima. Rhunmwuda ọni, ọ ma khẹke ne u gha talọ ẹmwẹ nọ bun gbe, vbe u ghaa gu ọmwa ruẹ emwi. Vbe igiemwi, uwa gha tie ako evbagbẹn nọhuanrẹn rhọkpa, ghẹ wa ta emwi hia fẹẹrẹ ne u rẹnrẹn vbekpa ako evbagbẹn nọhuanrẹn nii. Uwa gha vbe gha ziro yan uhunmwuta nọ rhirhi gha khin, ghẹ vbe ta emwi hia ne u rẹnrẹn vbekpa uhunmwuta nii. (Jọn 16:12) U gha ya irẹnmwi ne u ghaa mwẹ u ke dinmwiamẹ, taa irẹnmwi ne u ghi mwẹ nia, ẹi mwẹ u ma bẹghe ẹre wẹẹ, ẹi re emwi hia ne u rẹnrẹn nia, ẹre u rẹnrẹn vbe ẹghẹ nii. (Hib 6:1) Nọnaghiyerriọ, ghẹ wa gha hoo ne ọmwa ne u gu ruẹ e Baibol wa rẹn emwi hia fẹẹrẹ vbe ẹdẹ ọkpa, rhunmwuda, ọ rhie ẹghẹ, uwẹ tobọ uwẹ ke do rẹn emwi ne u rẹnrẹn vbe ẹdẹnẹrẹ. w20.10 14-15 ¶2-4

Evbibiẹ emọ ni maan ẹre Jehova zẹ ne Jesu. (Mat 1:​18-23; Luk 1:​26-38) Ẹmwẹ eso ne Meri tae vbuwe Baibọl ya ima rẹn vbene ọ hoẹmwẹ e Jehova hẹ kevbe Evbagbẹn Nọhuanrẹn. (Luk 1:​46-55) Odẹ ne Josẹf vbe ya gha lele avbe adia ni ke obọ e Jehova rre, ya ima rẹn wẹẹ ọmwa nọ mwẹ imuohan Osanobua ẹre ghaa nọ. (Mat 1:24) Ẹi re evbibiẹ emọ ni fe, ẹre Jehova zẹ ne Jesu. Aranmwẹ ne Josẹf vbe Meri ya ru izọese vbe a biẹ Jesu nẹ, ya ima rẹn wẹẹ ivbiogue ẹre iran ghaa khin. (Luk 2:24) Ọ gha kẹ, emwi ma mobọ gha khuẹrhẹ ne iran vberriọ, rhunmwuda iran ghaa mwẹ emọ nibun ne iran gbaroghe, emọ ne iran biẹlẹ gha sẹ odẹ ihinrọn, ọ sẹtin vbe gberra vberriọ.(Mat 13:​55, 56) Agharhemiẹn wẹẹ, ẹghẹ eso ghaa rrọọ ne Jehova ya gbogba ga Jesu ne ẹbe ghẹ rhuan rẹn, e Jehova ye kue nọ werriẹ aro daa isievẹn eso. (Mat 2:​13-15) Vbe igiemwi, ọ ghaa mwẹ ẹghẹ ne etiẹn e Jesu eso ma ya yayi wẹẹ, irẹn ọre Mẹzaia. (Mak 3:21; Jọn 7:5) Ọ khọ wẹẹ, erha e Jesu ighẹ Josẹf wa rherhe wu, ẹi mwẹ ọna ma vbe da e Jesu sẹ ugboloko. w20.10 26-27 ¶4-6

Iro he ka han ruẹ ẹdẹ rhunmwuda ọlọghọmwa ne u la gberra, sẹrriọ wẹẹ, u na gha roro ẹre wẹẹ, ọmwa rhọkpa i rrọọ nọ khian sẹtin yi ruẹ obọ ra? Adeghẹ erriọ nọ, ẹi re uwẹ ọkpa. Emwa nibun wa mwẹ iziro vbenian, uhiẹn ya sẹ egbe eguọmwadia e Jehova. (1 Ọba 19:14) Adeghẹ iziro vbenian zẹdia la ruẹ ekhọe, ghẹ mianmian eyan ne Jehova ru nọ na kha wẹẹ: “Mẹ i ra sẹ ruẹ rae ẹdẹ, mẹ i ra he uwẹ ye otọ ẹdẹ.” Nọnaghiyerriọ, ma gha sẹtin si agbada vbe unu kha wẹẹ: “Nọyaẹnmwa ọrọre nọ yọ mwẹ obọ, ohan i ghi mu mwẹ.” (Hib 13:​5, 6) Odẹ ukpo 61 C.E. ẹre ukọ e Pọl gbẹn ẹmwẹ na ya rhie igiọdu ne etẹn ni ghaa rre Judia. Ẹmwẹ na keghi ye ima re rre, emwi ne ọsihuan ọkpa tae vbe ebe Psalm 118:​5-7. Vbe na ghee ọsihuan nii, e Pọl ghaa mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ e Jehova ẹre ọ ru iyobọ ne irẹn, rhunmwuda vbene ọ ya ru iyobọ nẹẹn vbe ẹghẹ nọ gberra. Vbe igiemwi, vbe odẹ ukpo 58 C.E., e Jehova keghi miẹn e Pọl fan vbe ẹghẹ ne okọ nọ la re ya ni vbuwe ẹzẹ. (Iwinna 27:​4, 15, 20) Vbene ọ te vbe sẹ ẹghẹ nii, e Jehova ka ru iyobọ ne Pọl nẹ inugba nọ khin. w20.11 12 ¶1-2

Vbọzẹe nọ ma na khẹke ne ima wa gha roro ẹre wẹẹ, vbene emwi ghaa ye ne ima vbe ẹghẹ nọ gberra ẹre ọ maan sẹ? Adeghẹ ima ma begbe, emwi ni maan ni sunu ọkpa, ẹre ima khian gha yerre, ma ghi mianmian ẹghẹ ne emwi ya gha lọghọ. Vbe igiemwi, gia ziro yan emwi nọ sunu daa Ivbi Izrẹl nẹdẹ. Iran ghi kpa hin Igipt rre nẹ, iran na wa mianmian oya ne iran ghaa re vba. Evbare esi ne iran ghaa re, ẹre iran ghi gha yerre. Iran khare wẹẹ: “Ẹghẹ ne a na rre Igipt, ma ghi rri ehẹn nọ khan mwa, avbe umwẹkhẹn, ogi, ebe afọ, alubarha, ke ohọ ne ima ghaa re!” (Nọm 11:5) Ẹmwata gele nọ wẹẹ, te agbọn wa gha rhiẹnrhiẹn Ivbi Izrẹl vbe Igipt ra? Hiehie! Eviẹn ẹre iran ghaa khin, te Ivbi Igipt wa gha loo iran vbe na loo itakhuẹn. (Ẹks 1:​13, 14; 3:​6-9) Ọrheyerriọ, iran na wa mianmian oya ne iran ghaa re vbe Igipt. Ne iran gha te ya rhie aro tua emwi ne Jehova ru ne iran, nọ na miẹn iran fan vbe otọ Igipt, iran na rhie aro tua evbare ne iran ghaa re vbe odọ. E Jehova ma zẹdẹ ghọghọ ye emwi ne iran ru na.​—Nọm 11:10. w20.11 25 ¶5-6

Ugbẹnso, ma gha wa yerre wẹẹ “agbọn orhikhan nai na tọ” ẹre ima ye, iro sẹtin wa han ima. (Job 14:1) Ọ ghaa mwẹ ẹghẹ ne iro ya han eguọmwadia e Jehova nibun vbe ẹghẹ nẹdẹ. Eso na kue gha roro ẹre wẹẹ, iran wa wu ẹre ọ maan sẹ. (1 Ọba 19:​2-4; Job 3:​1-3, 11; 7:​15, 16) Sokpan, ẹghẹ hia ẹre Jehova ya gha rhie igiọdu ne iran, ọ na vbe gha ru iyobọ nọ khẹke ne iran rhunmwuda wẹẹ iran mu ẹtin yan rẹn. Evbọzẹe ne okha ọghe iran na rre uwu e Baibol ọre nọ mieke na rhie igiọdu ne ima, ne ima vbe miẹn emwi ruẹ vbe igiemwi ọghe iran. (Rom 15:4) Gia ziro yan okha ọghe Josẹf ne ovbie Jekọb. E Josẹf ne erhae te ya hio, na ghi do gha ru ọviẹn lele ọmwa nẹi ga e Jehova. (Gẹn 37:​3, 4, 21-28; 39:1) Sokpan, ọ ma fo ye evba. Ọvbokhan e Pọtifa keghi ba re ifiẹzọ wẹẹ, ọ te gha hoo nọ mu irẹn yagha. Vbe Pọtifa ghi họn, ọ ma zẹdẹ gualọ otọ ẹre, ọ na wẹẹ na mu e Josẹf ye eghan, iran na ya ọgiọrọ gbalọ ọre owẹ. (Gẹn 39:​14-20; Psm 105:​17, 18) Ena hia sẹ nọ gha ya iro han e Josẹf! w20.12 16-17 ¶1-4

Ọna ọre ọkpa vbe usun emwi ni ru ekpataki ne Jesu wẹẹ ne ima ka gha ya unu kaẹn vbe erhunmwu ọghe ima. Sokpan de emwi ne Jesu ya ẹmwẹ na kha? A gha wẹẹ na ya emwi khian nọhuanrẹn, ọ rhiema wẹẹ, na kpe emwi nii huan, ra na yae khian nọ hianrẹn. Emwa eso sẹtin gha nọ wẹẹ, ‘Te ọna ghi rhiema wẹẹ, eni Osanobua ma ka huan ra?’ Ne ima ya rhie ewanniẹn ye inọta nii, ma gha ka ziro yan emwi ne eni demu. Eni i wa re ẹmwẹ na sẹtin gbẹn ye ebe kẹkan, ra na sẹtin tie ọmwa re kẹkan. Vbe Baibol ghi guan kaẹn eni, ọ na kha wẹẹ: “A gha wẹẹ ne u zẹ ọkpa vbọ, eni esi ra ẹfe, zẹ eni esi.” (Itan 22:1; Asan 7:1) Vbọzẹe ne eni na ru ekpataki sẹ vbenian? Rhunmwuda, eni ọghe ọmwa vbe dekaẹn aro ọmwa ne ọmwa nii khin, ra aro ne emwa ọvbehe ya ghee ọmwa nii. Nọnaghiyerriọ, vbene a ya gbẹn eni ọmwa yotọ, ra vbene a ya tie ẹre, ma wa ru ekpataki vberriọ, emwi nọ ru ekpataki ọre aro ọmwa ne ọmwa nii khin ra emwi nọ la emwa ọvbehe ekhọe vbe a gha họn eni nii. Emwa ghaa ta ohoghe vbekpae Jehova, te iran sa ọrho ye eni ẹnrẹn. Te emwa vbenian hoo ne iran mu eni e Jehova rhia. w20.06 2-3 ¶5-7

Osi sẹtin si ima sẹrriọ wẹẹ, ma i ghi rẹn emwi nọ khẹke ya ru. Vbe igiemwi, ma sẹtin gha si osi wẹẹ, ma i khian miẹn igho loo somwa. Ma ghaa mwẹ iwinna ne ima ru, ma sẹtin vbe gha si osi wẹẹ, emianmwẹ sẹtin rre vbe ẹdẹ ọkpa, ẹghẹ nii, ma i ghi sẹtin ru iwinna nii. Ọmwa sẹtin vbe gha roro ẹre wẹẹ, ‘A ghi rẹn deghẹ I gha sẹtin da imudiase ọghomwẹ yi, vbe I gha werriẹ aro daa edanmwẹ?’ Vbe nẹi khian ghi kpẹẹ gbe, Esu vbe emwa ni rre ototọ ẹre gha werriẹ aro nọ khọọ daa eguọmwadia Osanobua. Rhunmwuda ọni, ma sẹtin gha roro ẹre deghẹ ima gha miẹn uhunmwu vbọ. ‘Ọ de emwi nọ rhiae deghẹ ima na gha mu ena hia roro ra’? Ma rẹnrẹn wẹẹ Jesu tama erhuanegbe ẹre, ne iran ghẹ ghi si osi. (Mat 6:25) Te Jesu ghi ya ọna kha wẹẹ, ne ima ghẹ zẹdẹ si osi hiehie ra? Ẹn o! Yerre wẹẹ, e Jehova ma gha mu ohu eguọmwadia ọghẹe eso nẹdẹ, rhunmwuda ne iran na gha si osi. (1 Ọba 19:4) Te Jesu ya ẹmwẹ nọ tae rhie igiọdu ne ima. Ọ ma hoo ne ima gha si osi gberra egbe, sẹrriọ wẹẹ, ugamwẹ ne ima rhie ne Osanobua ghi do gha yẹkẹ. w21.01 3 ¶4-5

E Jehova vbe rhie asẹ ne ọdọ, nọ gha re uhunmwuta ọghe ọvbokhan rẹn kevbe ivbi ẹre, sokpan te ọ khẹke nọ loo asẹ na vbe odẹ ne Jehova kevbe Jesu gualọe yi, vbe ẹi re erriọ, iran gha nọ rẹn. (1 Pit 3:7) E Jehova ọre Uhunmwuta ọghe ẹgbẹe ọghẹe ni rre ẹrinmwi kevbe agbọn, rhunmwuda ọni, ọ mwẹ asẹ nọ ya yi uhi ne ivbi ẹre, ọ vbe mwẹ asẹ nọ ya bu ohiẹn iran deghẹ iran ma lele uhi nii. (Aiz 33:​22, NW ) Erriọ vbe ye, ne Jesu na re uhunmwuta iko, ọ vbe mwẹ asẹ nọ ya yi uhi, kevbe nọ ya bu ohiẹn emwa ni ma lele uhi nii. (Gal 6:2; Kọl 1:​18-20) Vbene Jehova kevbe Jesu ye, uhunmwuta ẹgbẹe nọ re Ovbiotu e Kristi mwẹ asẹ nọ ya ru azẹ ne ẹgbẹe ọre. (Rom 7:2; Ẹfis 6:4) Vbọrhirhighayehẹ, asẹ ọghẹe mwẹ eke nọ sẹ. Vbe igiemwi, ilele ni rre Baibol ẹre ọ khẹke nọ gha lele, vbe ọ ghaa yi uhi ne ẹgbẹe ọre. (Itan 3:​5, 6) Uhunmwuta ẹgbẹe i vbe mwẹ asẹ nọ ya yi uhi ne emwa ọvbehe nẹi re ẹgbẹe ọre. (Rom 14:4) Emọ gha kpa hin owa rre vbe iran gha waan nẹ, iran i ghi rre ototọ asẹ ọghe erha iran, sokpan iran gha ye gha rhie ọghọ nẹẹn.​—Mat 19:5. w21.02 2-3 ¶3-5

Odẹ ọkpa ne kpataki ne uhunmwuta ẹgbẹe ya rhie ẹre ma wẹẹ irẹn hoẹmwẹ ẹgbẹe ọre, ọre nọ na kpemehe emwi ikpakpa ne iran. Sokpan ọ khẹke nọ yerre wẹẹ, emwi ikpakpa nọ kpemehe ẹre i khian sẹtin rhihe asikẹgbe ne ẹgbẹe ọre gu e Jehova mwẹ. (Mat 5:3) Vbe ọ rre erhan irrioya, iyẹe ighe Meri kevbe Jọn ghaa rre evba. Agharhemiẹn wẹẹ ọ ghaa rre uwu obalọ, ọ na wẹẹ ne Jọn gu irẹn gha gbaroghe iye irẹn. (Jọn 19:​26, 27) Ọtẹn nokpia nọ re uhunmwuta ẹgbẹe sẹtin gha mwẹ iwinna nibun nọ rre ọre urhu. Te ọ khẹke nọ gha ya ekhọe hia winna vbe isiwinna rẹn, ne uyinmwẹ ọnrẹn mieke na gha rhie uyi gie Jehova. (Ẹfis 6:​5, 6; Tai 2:​9, 10) Ọ sẹtin vbe gha mwẹ iwinna nibun nọ ru vbuwe iko. Vbe igiemwi, ọ ghaa re ọdiọn, te ọ gha mu otuẹ gie etẹn nọ mieke na rhie igiọdu ne iran, ọ ghi vbe gha mu asanikaro vbe iwinna ikporhu. Vbuwe ena hia, te ọ ye khẹke ne irẹn vbe ẹgbẹe ọre gha ruẹ e Baibol kugbe vbe ẹghẹ hia. Ẹgbẹe ọre gha wa kakabọ gbọyẹmwẹ ye ẹrhiọn nọ loo, nọ ya kpemehe ne iran vbe odẹ ọghe ikpakpa kevbe odẹ ọghe orhiọn.​—Ẹfis 5:​28, 29; 6:4. w21.01 12 ¶15, 17

E Baibol guan kaẹn emwi ughughan ne okhuo esi sẹtin ru. Vbe igiemwi, ọ khare wẹẹ, okhuo gua siẹnro iwinna na ru vbe owa, ọ gua dẹ otọ, ọ ghi vbe sẹtin loo ẹre ẹse, ọ gua do ẹki, ọ vbe gua ve emwi. (Itan 31:​15, 16, 18) Okhuo i re ọviẹn nẹi mwẹ asẹ nọ ya zẹ enunu ẹnrẹn. Rhunmwuda ọni, te ọ khẹke ne ọdọ gha mu ẹtin yan ọvbokhan rẹn, ọ ghi vbe gha danmwehọ re vbe ọ ghaa mwẹ ẹmwẹ nọ khian ta. (Itan 31:​11, 26, 27) Ọdọ ghaa ya obọ esi mu ọvbokhan rẹn vbenian, ọvbokhan rẹn ghi gha ya ekhọe hia gbe uhunmwu kotọ nẹẹn. Agharhemiẹn wẹẹ Jesu fian emwi nibun gbua, ẹi roro ẹre wẹẹ, te irẹn mu egbe irẹn gbe otọ, ne irẹn na gbe uhunmwu kotọ ne Jehova. (1 Kọr 15:28; Fil 2:​5, 6) Erriọ vbe ye, okhuo esi nọ ya egbe tae Jesu i roro ẹre wẹẹ, te irẹn mu egbe irẹn gbe otọ, vbe irẹn ghaa gbe uhunmwu kotọ ne ọdafẹn irẹn. Ọ keghi ku obọ gbe ba ọdọ re; ẹi wa re rhunmwuda nọ na hoẹmwẹ ọdọ re, sokpan emwi nọ mobọ yae ru vberriọ, ọre rhunmwuda ahoẹmwọmwa kevbe ọghọ nọ mwẹ ne Jehova. Vbọrhirhighayehẹ, ọtẹn nokhuo nọ gbe uhunmwu kotọ ne ọdọ re i khian kue yọ, deghẹ ọdọ re na wẹẹ nọ ru emwi nọ ma gua ilele ọghe Baibol ro. w21.02 11 ¶14-15; 12 ¶19

Ahoẹmwọmwa ne eguọmwadia e Jehova mwẹ nẹẹn, keghi ru iyobọ ne iran ya sẹtin zin egbe ukpokpo. Vbe igiemwi, vbe ẹghẹ ne ekọtu ọghe Ivbi e Ju ya tama avbe ukọ ne iran dobọ iwinna ikporhu yi, ahoẹmwọmwa ne iran mwẹ ne Osanobua keghi ya iran kha wẹẹ, “ne Osa khare ọre ima ra ya ru emwi, ighẹ ẹi re ne emwa ne agbọn khare.” (Iwinna 5:29; 1 Jọn 5:3) Ahoẹmwọmwa nọ wegbe vberriọ, ẹre ọ vbe ru iyobọ ne etẹn ima vbe ẹdẹnẹrẹ, ni rre ẹvbo ne avbe arriọba ni zẹ ẹtin na werriẹ aro nọ khọọ daa iran. Agbọn ghaa khẹko ima, orhiọn i gbe ye ima iwu, nọghayayerriọ ma keghi sọyẹnmwẹ. (Iwinna 5:41; Rom 5:​4, 5) Ẹi zẹdẹ re emwi nọ khuẹrhẹ, deghẹ ukpokpo na gha ke obọ ẹgbẹe ọghe ima rre. Ma gha suẹn gha ruẹ e Baibol, emwa eso vbe ẹgbẹe ọghe ima sẹtin gha roro ẹre wẹẹ, te a mu ima rẹrẹ. Eso ghi kue gha roro ẹre wẹẹ, ima ma rẹn emwi ne ima ru. (Yae taa Mak 3:21.) Eso sẹtin vbe gha werriẹ aro nọ khọọ daa ima. Egbe emwi vbenian gha sunu, ọ ma khẹke nọ kpa ima odin. Jesu khare wẹẹ: “Ẹgbẹe ọmwa, ẹre ọ gha re oghian nọ khọ ẹko ọmwa sẹ.”​—Mat 10:36. w21.03 21 ¶6-7

Ọtẹn gha wẹẹ ne u deba irẹn ya gu ọmwa ruẹ e Baibol, ọ khẹke ne u gha gbe ehọ kotọ danmwehọ vbe iruẹmwi nii ghaa khian. Ẹghẹ nii ẹre u khian ya rẹn ẹghẹ nọ khẹke ne u ya guan. Sokpan u ghi gha kọn ẹmwẹ ta. Vbe igiemwi, ghẹ ta ẹmwẹ nọ bun gbe; ọtẹn nọ dia iruẹmwi nii ghaa guan, ghẹ fian ẹmwẹ ye ọre unu, ghẹ vbe mu ẹmwẹ ọvbehe rre. Gi ẹmwẹ ne u khian ta, ra igiemwi ne u khian ru ye kuẹi, ghẹ vbe nọ ọta nọ bun gbe, ne u mieke na sẹtin rhie olika ẹmwẹ nọ rre iruẹmwi nii ladian. Ugbẹnso, u sẹtin gha roro ẹre wẹẹ, u i mobọ mwẹ ẹmwẹ ne u khian ta. Sokpan deghẹ u ma miẹn ẹmwẹ ta, u sẹtin vbe tian ọmwa ne uwa gu ruẹ emwi, u ghi vbe rhie ẹre ma wẹẹ, u hoẹmwẹ ọnrẹn; ena hia gha ru iyobọ nẹẹn ya gha mwẹ alaghodaro. U sẹtin ta vbene u ya miẹn odẹ ẹmwata hẹ, vbene u ya la ọlọghomwa eso gberra, kevbe odẹ eso ne Jehova he ya ru iyobọ nuẹn, deghẹ u ghee ẹre wẹẹ, ọ gha ru iyobọ ne ọmwa na gu ruẹ e Baibol, sokpan u ghi hia ne u fiaẹn kanmwa. (Psm 78:​4, 7) A sẹtin miẹn wẹẹ, ẹmwẹ ne u ta nii, ẹre ọ khian wa ru iyobọ nẹẹn. Ọ sẹtin ya amuẹtinyan ọghẹe wegbe sayọ, ọ sẹtin vbe rhie igiọdu nẹẹn ya gha mwẹ alaghodaro, sẹrriọ wẹẹ, ọ ghi do dinmwiamẹ. w21.03 10 ¶9-10

De ọmwa nọ khẹke ne ima gha rhie etian na vbe emwi ne ima rhirhi fiangbua vbe iwinna ikporhu iyẹn nọ maan? Ẹmwẹ ne Pọl gbẹn gie etẹn ni ghaa rre Kọrinti rhie ewanniẹn ye inọta na. E Pọl keghi kha wẹẹ: “Mẹ kọ emwiokọ, Apọlọs keghi gbe amẹ khakhae. Sokpan Osanobua ẹre ọ ru ẹre nọ na zọọ. Ke nọ kọe, kevbe nọ gbe amẹ khakhae ẹi mobọ mwẹ esa, Osanobua ọrọre na kha, rhunmwuda irẹn ẹre ọ ru ẹre ne emwiokọ na zọọ.” (1 Kọr 3:​6, 7) Zẹvbe ne Pọl ru ẹre, e Jehova ẹre ọ khẹke ne ima gha rhie etian na vbe emwi ne ima rhirhi fiangbua vbe iwinna ikporhu iyẹn nọ maan. Vbe ima khian ya rhiẹre ma wẹẹ, ma gbọyẹmwẹ ye ukpamuyọmọ ne ima mwẹ, zẹvbe emwa ni gu Osanobua, e Kristi kevbe avbe odibosa winna? (2 Kọr 6:1) Ma ghi gha zọghae vbe iwinna ikporhu iyẹn nọ maan. Ẹi re ikpẹ ọghe ẹmwata ọkpa ẹre ima khian gha kọ ye ekhọe ọghe emwa, ọ vbe khẹke ne ima gha gbe amẹ khakhae. Ma gha miẹn ọmwa nọ danmwehọ, ma ghi hia ne ima werriegbe mu otuẹ gie ẹre, ra ma ghi ru emwamwa ne ọmwa ọvbehe mu otuẹ gie ẹre, na mieke na suẹn gha gu ẹre ruẹ e Baibol. Ma gha bẹghe vbene Jehova ya ru iyobọ ne ọmwa vberriọ ya ru afiwerriẹ nọ khẹke vbe arrọọ ọghẹe, kevbe vbene ọ ya mwẹ alaghodaro, ẹko ghi gha sẹ ima ọyẹnmwẹ. w20.05 30-31 ¶14, 16-18