December

Ugbẹnso, emwi eso ne Baibol tae sẹtin gha lọghọ ima na rẹn otọ re. A sẹtin vbe miẹn wẹẹ, e Jehova ma wa họn erhunmwu ima vbe odẹ ne ima te yaro yi. Ọna sẹtin do ya ima gha gbe awawẹ. Sokpan deghẹ ima ma wa rhie obọ lelẹe, amuẹtinyan ọghe ima sẹtin do worua, ẹghẹ nii, ma ghi khian rree ne Jehova. (Jems 1:​7, 8) Ọ sẹtin vbe ya ima khian nẹi ghi mwẹ ayayẹro. Ukọ e Pọl keghi ya ayayẹro ọghomwa gie adẹn ematọn na ya mu okọ mudia. (Hib 6:19) Adẹn ematọn na, ẹre ọ ya okọ deziẹn vbuwe ẹzẹ vbe okpẹhoho ghaa la, ne okọ nii ghẹ mieke na ya de gbe okuta. Sokpan adẹn ematọn na, i khian sẹtin ru iwinna rẹn, deghẹ ọgiọrọ na ya dee ẹre ginna okọ na fian. Ọgiọrọ gha mọtọn, ẹi ghi wegbe, ẹghẹ nii, ọ ghi rherhe fian. Erriọ vbe ye, ma ghaa gbe awawẹ, ima ma na vbe rherhe rhie obọ lelẹe, ọ sẹtin gbe amuẹtinyan ọghe ima mu otọ. Ọmwa nọ ka gbe awawẹ gha miẹn edanmwẹ, amuẹtinyan ọghẹe ghi wa worua fo, ẹghẹ nii, ẹi khian ghi gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova gha mu eyan rẹn sẹ. Amuẹtinyan ọghe ima gha wii ima, ayayẹro ọghe ima rrie. Ọ gha lọghọ, ọmwa vbenian ke sẹtin gha sọyẹnmwẹ! w21.02 30 ¶14-15

Ọ gha kẹ, Ebraham gberra ukpo 70 nẹ, vbe ẹghẹ ne irẹn vbe ẹgbẹe ọre ya kpa hin Ọọ rre. (Gẹn 11:31–12:4) Deba ọni, vbe ọwara ukpo iyisẹn, ibọkpọ ẹre Ebraham ghaa dia vbe ehe ughughan vbe otọ e Kenan. Vbe Ebraham ghi rre ukpo 175, ọ na wu. (Gẹn 25:7) Aro Ebraham ma sẹ vbene Jehova ghi ya mu eyan ọghẹe sẹ, nọ dekaẹn otọ nọ yan rẹn wẹẹ irẹn gha mu ne uniẹn ọghe Ebraham. Ebraham ma vbe gha rre agbọn vbe ẹghẹ na ya mu Arriọba Osanobua gbọọ. Ọrheyerriọ, e Baibol gi ima rẹn wẹẹ, te Ebraham tọ ẹse, wu ẹse. (Gẹn 25:8) Agharhemiẹn wẹẹ Ebraham werriẹ aro daa isievẹn ughughan vbe arrọọ ọghẹe, te ọ wa gha mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe, ọ na vbe gha ya ekhọe hia mudia khẹ ẹghẹ ne Jehova khian ya mu eyan ọghẹe sẹ. Vbọ ru iyobọ ne Ebraham ya gha mwẹ izinegbe? Rhunmwuda, vbe ẹdagbọn rẹn hia, ọ keghi bẹghe vbene Jehova ya gbogba ga irẹn hẹ kevbe vbene ọ ya gha ya obọ esi mu irẹn zẹvbe ọsiọre. (Gẹn 15:1; Aiz 41:8; Jems 2:22) Ma wa vbe yaro ye ẹvbo nii nọ mwẹ ẹyotọ etẹbitẹ zẹvbe ne Ebraham vbe gha ye. (Hib 11:10) Vbọrhirhighayehẹ, ẹi re te ima mudia khẹ ẹghẹ na khian ya mu ẹvbo nii gbọọ, rhunmwuda, a muẹn gbọọ nẹ vbe ukpo 1914. Ẹvbo nii nọ re Arriọba Osanobua suẹn gha khaevbisẹ nẹ vbe ẹrinmwi. (Arhie 12:​7-10) Sokpan, te ima mudia khẹ ẹghẹ nọ khian ya suẹn gha khaevbisẹ yan uhunmwu otagbọn na. w20.08 4 ¶11-12

Adeghẹ ima na gha mwẹ imuegberriotọ kevbe izinegbe, ọ gha ru iyobọ ne ima ya gha gbehọ kotọ danmwehọ emwa ọvbehe. Emwi eha rrọọ nọ zẹe nọ na khẹke ne ima gha danmwehọ emwa ọvbehe. Nokaro, ọ gha ru iyobọ ne ima, ne ima ghẹ rherhe gha bu ohiẹn gbe emwa. Nogieva, ọ gha ru iyobọ ne ima ya rẹn vbene emwi ye etẹn ima hẹ kevbe emwi nọ ya iran ru emwi eso ne iran ru, ẹghẹ nii, ma ghi sẹtin gha mwẹ amuroro daa iran. Nogieha, ọ sẹtin ru iyobọ ne etẹn ima ya fannọ otọ ẹko iran ma ima. Ugbẹnso, deghẹ ima ma na guan ladian, ma tobọ ima i rẹn vbene emwi gele ye ima hẹ vbe ekhọe ima. Ọ keghi lọghọ etẹn eso ne iran sẹtin gha fannọ otọ ẹko iran ma emwa, rhunmwuda vbene a ya koko iran waan, rhunmwuda emwi ne iran he miẹn vbe agbọn, ra rhunmwuda aro emwa ne iran khin. Sokpan deghẹ ima na gha mwẹ izinegbe vbene Jehova vbe ye, ẹghẹ nii, iran ghi do sẹtin fannọ otọ ẹko iran ma ima. Iran gha ru vberriọ, vbọ khẹke ne ima ru? Ma ghi rhie ehọ ne iran ta yi. w20.04 15-16 ¶6-7

Eke ne evbare ye kevbe eke nọ fu iran egbe rre, ẹre ehẹn mobọ dia vbuwe ẹzẹ. Ọmwa nọ gele gua gbe ehẹn rẹnrẹn wẹẹ, ẹi re ẹghẹ nọ rhirhi khọn irẹn, ẹre irẹn khian ya gha rrie ẹzẹ ya gha gbe ehẹn. Ọ mwẹ ọtẹn ọkpa nọ gua wa gbe ehẹn vbe ẹvbo ọkpa ne Okun e Pacific gbodin lẹga. Ọtẹn na keghi tama arọndẹ ọkpa na gie yo isi nọ rre ẹvbo iran, nọ do deba irẹn ya gbe ehẹn. Nene arọndẹ keghi tama rẹn wẹẹ, “Ọ maan, I gha rre vbe ẹgogo ihinrin vbe owiẹ nakhuẹ, ne ima gha khian.” Ẹre nene ọtẹn na ghi tama rẹn wẹẹ, “Ẹi re vbene uwẹ tae na. Ẹghẹ ne ima khian ya miẹn ehẹn gbe, ẹre ọ khẹke ne ima ya gha khian, ẹi re ẹghẹ nọ rhirhi khọn ima.” Erriọ avbe ọgbehẹn ọghe orhiọn vbe gha ru ẹre vbe orre nokaro, ehe ne iran rẹnrẹn wẹẹ iran khian na miẹn “ehẹn,” ẹre iran yo, ẹghẹ ne iran vbe rẹn wẹẹ iran khian ya miẹn iran, ẹre iran vbe ya yo. Vbe igiemwi, erhuanegbe Jesu kegha kporhu vbuwe Ọgua Osa, vbe sinagọg, ke owa ya sẹ owa kevbe adesẹ ẹki, rhunmwuda iran rẹnrẹn wẹẹ, iran gha miẹn emwa vbe evba. (Iwinna 5:42; 17:17; 18:4) Ọ vbe khẹke ne ima rẹn ẹghẹ na ya miẹn emwa ni rre ẹdogbo ne ima na kporhu kevbe eke ne ima khian na miẹn iran. Rhunmwuda ọni, ẹi re ẹghẹ nọ rhirhi khọn ima, ẹre ima khian ya gha kporhu.​—1 Kọr 9:​19-23. w20.09 4 ¶8-9

Ma ghaa hoo ne ima gha ọsie Jesu, ọ khẹke ne ima gha ku obọ gbe ba emwamwa nọ khian vbe otu ọghe Jehova. Ma ghaa họn ẹmwẹ ne etẹn ni su ima vbuwe iko, asikẹgbe ne ima gu e Jesu mwẹ ghi gha wegbe sayọ, rhunmwuda Jesu ọre uhunmwuta ọghe iko. (Ẹfis 4:16) Vbe igiemwi, emwamwa nọ wa rre otọ nia ọre wẹẹ, ai ghi wa gheghe bọlọ Ọgua Arriọba vbe na rhirhi miẹn. Rhunmwuda ọni, te a ghi ku iko ughughan kugbe vbe ihe eso. Emwamwa vbenian keghi fian igho ne otu ọghe Jehova loo kanmwa. Sokpan ẹi khuẹrhẹ ne etẹn eso, vbe afiwerriẹ vbenian gha rhiegbe ma. Vbe igiemwi, ẹi khian gha khuẹrhẹ ne etẹn na fi iko ọghe iran werriẹ, rhunmwuda a sẹtin miẹn wẹẹ ọ kpẹẹ re ne iran ke rre iko nii, kevbe wẹẹ iran gu obọ etẹn ni rre evba nẹ. Ẹi mwẹ ẹko ma gha rhiẹnrhiẹn Jesu vbe ọ gha bẹghe ẹre wẹẹ, etẹn na ku obọ gbe ba emwamwa vbenian! w20.04 24 ¶14

Te ọba ọghe okuọ kevbe ọba ọghe ahọ wa ye gu egbe suan ye ukpo ọdakha. Vbe igiemwi, gia ziro yan emwi nọ sunu vbe iyeke Okuo Ọgbagbọn Nogieva, vbe ẹghẹ ne arriọba e Soviet Union kevbe avbe ẹvbo ni ye ẹre ike ya suẹn gha khaevbisẹ yan otọ ẹvbo nibun vbe Europe. Ọba ọghe ahọ kevbe ẹvbo nibun ni ye ẹre ike keghi ku ivbiyokuo ọghe iran kugbe, ne iran mieke na werriẹ aro nọ khọọ daa ọba ọghe okuọ. Okulugbe ọghe avbe ivbiyokuo na ẹre iran ghi gha tie ẹre NATO. Ọba ọghe okuọ kevbe ọba ọghe ahọ keghi loo igho ọrhẹnrhẹn na mieke na miẹn wẹẹ, iran ẹre ọ ghi mwẹ ivbiyokuo kevbe emwi igbinna nọ ghi bun sẹ. Ẹghẹ ke ẹghẹ ne okuo ra okhọn ya rre otọ Africa, Asia, kevbe Latin America, ọba ọghe okuọ ghi deba eghian ọba ọghe ahọ, ọba ọghe ahọ ghi vbe deba eghian ọba ọghe okuọ. Vbe okiekie na, te Russia kevbe avbe ẹvbo ni ye ẹre ike ghi wa kakabọ zẹ ẹtin. Iran keghi vbe loo ekọmputa ya gu ọba ọghe ahọ khọn. Ọba ọghe ahọ keghi kha wẹẹ, te ọba ọghe okuọ loo avbe software dan ya gbe ẹki kevbe arriọba ọghe irẹn muotọ, erriọ ọba ọghe okuọ vbe ta vbekpa ọba ọghe ahọ. Zẹvbe ne Daniẹl tae yotọ, te ọba ọghe okuọ wa ye werriẹ aro nọ khọọ daa eguọmwadia Osanobua.​—Dan 11:41. w20.05 13 ¶5-6

E Jehova keghi nọ Ivbi Izrẹl ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ akhasẹ Aizaia wẹẹ, “Okhuo gha sẹtin mianmian ọmọ nọ biẹ ra?” Ọ na vbe tama iran wẹẹ, “Ọ gha khọn rẹn ne okhuo sẹtin mianmian ovbi ẹre, mẹ i ra mianmian [uwa] ẹdẹdẹmwẹdẹ.” (Aiz 49:15) E Jehova i mobọ ya egbe ẹre gie iye ọmọ. Sokpan vbe ako evbagbẹn nọhuanrẹn na, e Jehova keghi ya ahoẹmwọmwa ne iye ọmọ mwẹ ne ovbi ẹre, gie ahoẹmwọmwa ne irẹn mwẹ ne eguọmwadia ẹre. Ọtẹn nokhuo ọkpa na tie ẹre Jasmin keghi kha wẹẹ, “Iye ọmọ ghaa ya ne ovbi ẹre wẹn, asikẹgbe nọ rre uwu ẹkpo iran eva ghi gha wegbe yọ sẹrriọ wẹẹ, ọ ghi do gha lọghọ, emwi rhọkpa ke wannọ iran.” Adeghẹ ọkpa vbe eguọmwadia e Jehova na dobọ iko kevbe ikporhu yi, te Jehova wa rẹn. Etẹn nibun ni te worua vbe odẹ ọghe orhiọn keghi werriegbe bu e Jehova rre. Ma gha miẹn emwa vbenian, ekhọe hia ẹre ima ya gbe ọbokhian ne iran. Vbene ẹmwata, e Jehova wa hoo ne iran werriegbe bu irẹn gha dee.​—1 Pit 2:25. w20.06 18 ¶1-3

Ẹi re emwi ewe hia ẹre ima sẹtin dẹghe. Vbene ẹmwata, emwi ewe nọ ghi hiunsi sẹ keghi re ne ima i zaromiẹn. Vbe ikporhu ne Jesu kpere vbe uhunmwu oke, ọ keghi ya unu kaan emwi ewe ni rre ẹrinmwi ni hiunsi sẹ ẹfe ọghe agbọn na. Ọ na vbe rhie tẹ wẹẹ: “Ehe ne ẹfe [ọghe ima] ye, ẹre ekhọe [ima] gha vbe gha ye ẹghẹ hia.” (Mat 6:​19-21) Emwi ne ima yaro nọ ghaan ghee, ẹre ima hoo ne ima gha mwẹ. Ma ghaa gu Osanobua mwẹ asikẹgbe nọ maan, ọni rhiema wẹẹ te ima “si ẹfe koko ye ẹrinmwi.” Jesu gi ima rẹn wẹẹ, emwi rhọkpa i rrọọ nọ khian sẹtin rhie ẹfe ra emwi ewe vberriọ hin ima obọ rre. Ukọ e Pọl rhie igiọdu ne ima, ne ima “rhie aro daa . . . avbe emwi nai dẹghe.” (2 Kọr 4:​17, 18) Usun avbe emwi nai dẹghe ne ukọ e Pọl guan kaẹn, keghi re avbe afiangbe ne ima khian sọyẹnmwẹ ọnrẹn vbe agbọn ọgbọn nọ dee. Ma gbọyẹmwẹ ye avbe emwi ewe nai zaromiẹn na ra? w20.05 26 ¶1-2

Emwi ne Mosis maa Ivbi Izrẹl re keghi rhie igiọdu ne iran, ọ na vbe ya iran gha mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe. De vbene ima khian ya sẹtin ya egbe tae Mosis hẹ, vbe ima ghaa maa emwa emwi? Ma ghaa rre ikporhu ọghe ke owa ya sẹ owa, ra ima ghaa rre ikporhu ọghe adesẹ orere, ma sẹtin gie ẹre ma emwa vbuwe Baibol wẹẹ, eni ọghe Osanobua ọre Jehova. Ma sẹtin rhie ebe ọghe ima eso ne iran, ma sẹtin kpee avbe vidio ọghomwa ni gbe ọmwa otiti ma iran, ma sẹtin vbe rhie iran ekhọe ghee emwi ughughan ni rre wẹbsait ọghe ima. Ena hia gha ru iyobọ ne iran ya rẹn vbekpae Jehova. Ma ghaa rre isiwinna ra owebe, ra vbe ima ghaa mu okhian rrie ehe, ẹkpotọ sẹtin vbe kie ne ima, ne ima ya tama emwa vbekpae Osanobua kevbe aro ọmwa nọ khin. Ma sẹtin tama iran vbekpa emwamwa ne Jehova mwẹ ne emwa nagbọn kevbe uhunmwu otagbọn na. Emwa eso rrọọ ni ma he ka họn iyẹn vbenian. Iyẹn vbenian sẹtin ya iran bẹghe ẹre wẹẹ, e Jehova hoẹmwẹ ima ẹsẹsẹmwẹse. Ẹghẹ ke ẹghẹ ne ima ya tama emwa ọvbehe ẹmwata vbekpae Jehova, te ima kpe eni ẹnrẹn huan. Ikporhu ọghe ima keghi ru iyobọ ne emwa ya bẹghe ẹre wẹẹ, emwi nibun na maa iran re vbekpae Osanobua keghi re ohoghe. Vbene ẹmwata, te imamwaemwi ọghe ima wa ya egbe rọkhọ emwa.​—Aiz 65:​13, 14. w20.06 10 ¶8-9

De akpa eso nọ khẹke ne ima gha mwẹ deghẹ ima hoo ne ima ru iyobọ ne etẹn ni wii oghẹn ya werriegbe bu e Jehova gha dee? Gia ziro yan emwi eso ne ima gha miẹn ruẹ, vbe erre ne Jesu zẹ nọ dekaẹn ọmọ nọ fu ukhu nọ kpa hin owa rre. (Luk 15:​17-24) Aro ghi gbannọ ọmọ na nẹ, ọ na werriegbe gha die owa. Vbe erhae ghi ke urria bẹghe ẹre, ọ na rhulẹ bu ẹre, ọ na ya muẹn dede, ọ na gi ẹre rẹn wẹẹ, irẹn ye kakabọ hoẹmwẹ ọnrẹn. Ekhọe ọmọ nii na gha fi ẹre uwẹnrhiẹn, ọ na gha roro ẹre wẹẹ, irẹn ma ghi sẹ na gha ka ba ọmọ. Erhae keghi mwẹ amuroro daa ẹre zẹvbe nọ ya gha fannọ otọ ẹko ẹre ma rẹn. Obọ ne erhae ghi ya muẹn keghi rhiẹre ma wẹẹ, te ọ ye tie ẹre ọmọ. Ọ keghi le evbare ọbọbọtizọ ya mu ọghọ ye ọre egbe, ọ na vbe yọ ẹre ẹwu ne mose mose. Te Jehova yevbe erha nii vbe erre ne Jesu zẹ. Ọ hoẹmwẹ etẹn ni wii oghẹn, ọ wa vbe hoo ne iran werriegbe bu irẹn gha dee. Ma gha ya egbe tae Jehova, ma gha vbe sẹtin ru iyobọ ne etẹn ni wii oghẹn ya werriegbe bu e Jehova gha dee. Ma gha sẹtin ru ọna deghẹ ima na gha mwẹ izinegbe, amuroro kevbe ahoẹmwọmwa. w20.06 25-26 ¶8-9

Jesu khare wẹẹ emwa eso gha ya “oghọghọ” rhan obọ miẹn ẹmwata, sokpan edanmwẹ gha rre, amuẹtinyan ọghe iran ghi worua. (Mat 13:​3-6, 20, 21) Ọ gha kẹ, iran ma rẹn wẹẹ, emwa ni lele Jesu khian gha werriẹ aro daa isievẹn ughughan. (Mat 16:24) Egbọre, te iran vbe gha roro ẹre wẹẹ, iran gha khian Ivbiotu e Kristi nẹ, ọlọghọmwa rrie. Sokpan, ọ khẹke ne ima kọe ye orhiọn wẹẹ, ẹi mwẹ ima ma werriẹ aro daa ọlọghọmwa vbe agbọn dan ne ima ye na. Te ẹmwẹ agbọn na mu yo mu rre, rhunmwuda ọni, emwi eso sẹtin sunu vbe udomwurri, ẹghẹ nii, ọmwa nọ te ka ghọghọ ghi do khian ọmwa nọ ghi khiẹ. (Psm 6:6; Asan 9:11) Ọkhọngborrie ọghe etẹn nibun keghi mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, odẹ ẹmwata ẹre iran wa ye. Vbọ ya ima kha vberriọ? Ọ gha khọnrẹn ne ọtẹn ru iran emwi nọ da iran sẹ ugboloko, ra ne ọtẹn ru orukhọ nọ wegbe, iran i gi ọni gbe amuẹtinyan ọghe iran mu otọ, ra ne iran do gha gbe awawẹ. (Psm 119:165) Uhiẹn, te edanmwẹ ne iran werriẹ aro daa ya amuẹtinyan ọghe iran wegbe sayọ. (Jems 1:​2-4) Ọ khẹke ne ima ya amuẹtinyan ọghe ima khian nọ wegbe. w20.07 8 ¶1; 9 ¶4-5

U ke suẹn gha tie Baibol, rinmwian e Jehova ne ọ ru iyobọ nuẹn, ne u ya miẹn ere vbe ako ne u khian tie. Vbe igiemwi, deghẹ ọ mwẹ ọlọghọmwa eso ne u la gberra, rinmwian e Jehova ne ọ ru iyobọ nuẹn ya miẹn adia eso vbe ako ne u khian tie, nọ gha ru iyobọ nuẹn ya rẹn emwi nọ khẹke ne u ru. (Fil 4:​6, 7) Te Jehova yi ima, ne ima sẹtin gha ya ekhọe ima zomwa emwi. U ghaa hoo ne u miẹn ere vbe Baibol ne u tie, hia ne u ya ekhọe zomwa emwi nọ sunu vbe ako ne u tie, u ghi vbe mu egbuẹ ye ihe ọmwa ne u tie vbekpa re. Hia ne u ya aro ekhọe ruẹ bẹghe emwi ne ọ bẹghe, u ghi vbe hia ne u rẹn vbene emwi ghaa ye ẹre hẹ. Iyeke ọni, u ghi ru erria yan rẹn. Ọmwa ghaa ru erria yan emwi nọ tie, ọni rhie ma wẹẹ, ọ mu emwi nọ tie nii roro, ọ ghi vbe gha roro ẹre, vbene emwi nọ tie ya dekaẹn irẹn hẹ. Ẹghẹ nii, ọ ghi rẹn eke ne ẹmwẹ nii rrie, ọ ghi vbe ru iyobọ nẹẹn ya rẹn otọ ẹre sayọ. Ma ghaa tie Baibol vbene ima i na ru erria yan rẹn, ma ghi yevbe na ghee tailor nọ giagia ukpọn yotọ, sokpan ọ ma ghi se ẹre kugbe. Ma ghaa ru erria yan emwi ne ima tie, ẹre ima khian na sẹtin gele rẹn otọ re. w21.03 15 ¶3-5

Ukọ e Pọl gha te suẹn gha gbe I ma rẹn wẹẹ, akpawẹ irẹn ma rhie egbe ye iwinna ikporhu iyẹn nọ maan, iran i ghẹ te mu irẹn khui. Ọ gha te vbe gha mu ohu etẹn ni rre ikinkin ọghe Esia ni fi iyeke gbe irẹn, ra ne ọ gha ya aro dan ghee avbe ọsiọre nikẹre. Sokpan e Pọl ma ru ena rhọkpa. Agharhemiẹn wẹẹ e Pọl rẹnrẹn wẹẹ irẹn gha wu, ọ ma mianmian emwi nọ ru ekpataki sẹ, ọni ọre na rhie uyi gie Jehova. Ọ na vbe gha roro vbene irẹn khian ya rhie igiọdu ne emwa ọvbehe hẹ. Ọ kegha na erhunmwu gie Jehova vbe ẹghẹ hia, ne ọ ya rhie ẹre ma wẹẹ, ọ mu ẹtin yan rẹn. Ne Pọl gha te ya gha mu ohu emwa ni fi iyeke gbe ẹre, ọ keghi gbọyẹmwẹ ye iyobọ ọghe avbe ọse ni ru iyobọ nẹẹn, vbe emwi lọghọ. Erriọ vbe gha tie Evbagbẹn Nọhuanrẹn vbe ẹghẹ hia. (2 Tim 3:​16, 17; 4:13) Sẹ ehia, ọ kegha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova kevbe Jesu hoẹmwẹ irẹn. w21.03 18 ¶17-18

Vbe iyeke ukpo 100 C.E., emwa okeke keghi vẹ la iko ọghe Ivbiotu e Kristi, iran na ya imamwaemwi ọghe ohoghe gba ehe hia. Ke ẹghẹ nii kpa ya sẹ odẹ ukpo 1870, e Jehova ma ghi gha mwẹ otu ọghe emwa ni gae vbe uhunmwu otagbọn na. Zẹvbe ne irunmwu degue emwiokọ ni rre ugbo, erriọ emwa okeke ni vẹ la iko ọghe Ivbiotu e Kristi ya degue Ivbiotu e Kristi ọghe ẹmwata. (Mat 13:​36-43) Vbọzẹe nọ na khẹke ne ima kọ ọna ye ekhọe? Rhunmwuda, emwi ne ima tie re vbe ebe Daniẹl uhunmwurẹn 11 ọ ya ima rẹn wẹẹ, ọba ọghe okuọ kevbe ọba ọghe ahọ ma gha rrọọ vbe iyeke ukpo 100 C.E ya sẹ odẹ ukpo 1870. Vbọ ya ima kha vberriọ? Rhunmwuda, otu e Jehova rhọkpa ma gha rre uhunmwu otagbọn na vbe ẹghẹ nii, ne iran khian werriẹ aro nọ khọọ daa. Vbọrhirhighayehẹ, ma rẹnrẹn wẹẹ, ọba ọghe okuọ kevbe ọba ọghe ahọ dọlegbe rhiegbe ma vbe iyeke ukpo 1870. w20.05 3 ¶5

Akhasẹ ighẹ Joẹl keghi tae yotọ wẹẹ, oghẹn irhiso gha mu okuo la otọ Izrẹl. Iran ghi ya akọn ọghe iran deyan emwiokọ hia ni rre ẹvbo nii! (Joẹl 1:4) Vbe ọwara ukpo nibun, ma keghi yayi wẹẹ, oghẹn irhiso ni mu okuo la otọ Izrẹl, mudia ye ihe eguọmwadia e Jehova ni kporhu iyẹn nọ maan, kevbe wẹẹ, vbene oghẹn irhiso ya rri emwiokọ hia ni rre otọ nii, erriọ iwinna ikporhu iyẹn nọ maan ọghe ima ya ye emwa ni rre ugamwẹ okeke rẹn wẹẹ, uwu ebiebi ẹre iran ye. Sokpan, ma gha gele mu ukpa mu uwerhẹn ghee emwi hia nọ ginna ẹmwẹ akhasẹ na, ma gha do bẹghe ẹre wẹẹ, odẹ ne ima ka ya rhan otọre ma gba, kevbe wẹẹ, ọ khẹke ne ima werriegbe rhan otọre ẹse. E Jehova keghi kha wẹẹ: “I gha khulo avbe oghẹn irhiso kua, iran ni te ke odẹ okuọ rre.” (Joẹl 2:20) Akpawẹ Avbe Osẹe Jehova ni kporhu iyẹn nọ maan ọre oghẹn irhiso na, e Jehova gha te kha wẹẹ, irẹn gha khulo iran kua ra? (Ẹzik 33:​7-9; Mat 28:​19, 20) Ọ dewarorua wẹẹ, emwa ọvbehe ni werriẹ aro nọ khọọ daa emwa rẹn, ẹre Jehova khian khulo kua. w20.04 2-3 ¶3-5

Vbọ khẹke ne ima ru deghẹ e Jehova ma wa họn erhunmwu ima vbobọvbobọ? E Jems wẹẹ, ne ima ‘ye gha’ nọ Osanobua. E Jehova i mu ohu yọ deghẹ ima na nọ rẹn inugba nọ khin nọ rhie ẹwaẹn ne ima. Ẹi vbe yae gbe ima okan. Ma gha rinmwian e Jehova nọ rhie ẹwaẹn ne ima ya sẹtin zin egbe edanmwẹ ne ima werriẹ aro daa, ọ ghi rhie ẹre ne ima “ọwọrhọwọrhọ.” (Psm 25:​12, 13) Ọ rẹn ọlọghọmwa ne ima la gberra, ọ wa vbe dae, erriọ ẹre ọ vbe ya mu egbe nọ ya ru iyobọ ne ima. Ọna wa ya ima sọyẹnmwẹ! Sokpan, de vbene Jehova ghi ya rhie ẹwaẹn ne ima? E Jehova keghi loo e Baibol ya rhie ẹwaẹn ne ima. (Itan 2:6) Nọnaghiyerriọ, ma ghaa hoo ne ima gha mwẹ ẹwaẹn, ọ khẹke ne ima gha tie Baibol ne egbe ima kevbe avbe ebe ne otu gbẹnnẹ ladian. Sokpan ẹi re na wa gha tie ẹre kẹkan, ọ vbe khẹke ne ima yae gha ru emwi vbe arrọọ ọghe ima. E Jems khare wẹẹ: “Wa ghẹ . . . gha ya ehọ viọ ẹmwẹ ọnrẹn kẹkan. Sokpan wa yae gha ru emwi.” (Jems 1:22) Ma ghaa ya emwi ne ima tie ru emwi, ọ gha ru iyobọ ne ima ya gha gu emwa ọvbehe rrọọ vbe ọfunmwegbe, ma ghi vbe gha mwẹ ekhọe itohan kevbe amuroro. (Jems 3:17) Avbe akpa na, gha ru iyobọ ne ima ya sẹtin zin egbe ọlọghọmwa ne ima rhirhi werriẹ aro daa, vbene ima na ye sọyẹnmwẹ. w21.02 28-29 ¶10-11

Adeghẹ etẹn ni rre uwu iko na gha ru iyobọ ne ọmwa na gu ruẹ e Baibol, ẹre ọ khian na rherhe gha mwẹ alaghodaro, ọ ghi vbe sẹtin dinmwiamẹ. Dọmwadẹ ọghẹe vbe uwu ima gha sẹtin ru iyobọ ne emwa ọgbọn, ne iran do deba ima gha ga e Jehova. Arọndẹ ọkpa khare wẹẹ: “A yae kpa itan wẹẹ, orhunmwu ọkpa i biẹ ọmọ. Erriọ iwinna ikporhu iyẹn nọ maan vbe ye; etẹn hia vbe iko gha ku obọ gbe, iran gha sẹtin ru iyobọ ne ọmwa, ya do rẹn odẹ ọghe ẹmwata.” Emwa hia vbe uwu ẹgbẹe, avbe ọse kevbe avbe ọmamwaemwi, ẹre ọ ku obọ kugbe ya koko ọmọ waan. Odẹ ọkpa ne iran ya ru ọna, ọre ne iran na rhie igiọdu ne ọmọ nii, kevbe ne iran na maa re, odẹ nọ khẹke na ya yin. Erriọ vbe ye, ibude, igiọdu kevbe igiemwi esi ọghe etẹn ni rre uwu iko, gha sẹtin ru iyobọ ne ọmwa na maa re Baibol nọ ya gha mwẹ alaghodaro, sẹrriọ wẹẹ, ọ ghi do dinmwiame. (Itan 15:22) Vbọzẹe nọ na khẹke ne ọtẹn gha ghọghọ, vbe etẹn ọvbehe ghaa ru iyobọ ne ọmwa nọ gu ruẹ e Baibol? Rhunmwuda, etẹn hia vbe iko mwẹ emwi ne iran gha sẹtin ru nọ gha ya ọmwa na gu ruẹ e Baibol gha mwẹ alaghodaro. w21.03 8 ¶1-3

Ọ khẹke ne ima hia, ke ọmaẹn ke ẹghele gha begbe, ne ima ghẹ do gha mu egbe ima rẹrẹ wẹẹ ima ga e Jehova, vbene ima na mwẹ obọ vbe uyinmwẹ nọ ma khẹke. Ukọ e Jọn gi ima rẹn wẹẹ, ma i khian sẹtin gha rre odẹ ọghe ẹmwata, ne ima vbe gha mwẹ obọ vbe uyinmwẹ esakan. (1 Jọn 1:6) Ma ghaa hoo ne ima sẹtin gha ya ẹko rhiẹnrhiẹn e Jehova vbe ẹghẹ hia, ọ khẹke ne ima gha yerre wẹẹ, emwi rhọkpa i rrọọ nọ lẹre vbe odaro e Jehova. Ọ gha khọnrẹn wẹẹ, emwa ma bẹghe emwi ne ima ru vbe ẹkhokho, e Jehova bẹghe ẹre. (Hib 4:13) Ọ ma khẹke ne ima gha ya aro ne emwa nagbọn ya ghee orukhọ ghee ẹre. Vbe ẹghẹ ọghe ukọ e Jọn, emwa okeke kegha kha wẹẹ, ọ gha khọnrẹn ne ọmwa mema gha ru orukhọ, ọ gha ye sẹtin gha re ọse ọghe Osanobua. Egbe iziro vbenian ẹre emwa nibun wa mwẹ vbe ẹdẹnẹrẹ. Emwa nibun vbe ẹdẹnẹrẹ keghi kha wẹẹ, iran ya Osa yi, sokpan iran i lẹẹ ne emwi ne Osanobua tie ẹre orukhọ, katekate deghẹ ọ na dekaẹn emwi ọdọ vbe amwẹ na ru. Iran keghi ghee avbe uyinmwẹ esakan ni sọnnọ e Jehova zẹvbe emwi nọ ma de emwi nọ rhiae, iran ghi gha kha wẹẹ, iran ẹre ọ rẹn vbene iran khian ya loo arrọọ ọghe iran hẹ. w20.07 22 ¶7-8

Uwẹ sinmwi oseghe ne etẹn nikhuo ni rre uwu iko vbe ẹghẹ nọ khẹke ra? Gia ghee igiemwi na ghee. Gia kha wẹẹ ọ mwẹ ọtẹn nokhuo ọkpa vbe iko ruẹ, ne ọdafẹn ọnrẹn i re Osẹe Jehova. Ọtẹn nokhuo na i mobọ rherhe rrie iko, a gha wa vbe zobọ nẹ, ẹi kẹ ọre ya tuẹ ọmwa rhọkpa, ọ ghi wa vbe kpa. Vbe deba ọni, ẹi mobọ viọ ivbi ẹre rrie iko. Rhunmwuda ọni, etẹn eso na gha tae khian wẹẹ, ọtẹn nokhuo na i hia, iran na wẹẹ, ọ ma miẹn unu ya gu ọdafẹn ọnrẹn guan, ọni ẹre ọ si ẹre nẹi na sẹtin viọ ivbi ẹre rrie iko. Ẹmwata nọ rrọọ ọre wẹẹ, ọtẹn nokhuo na te hia vbene ẹtin ẹnrẹn sẹ. Sokpan, okhuo nọ rre owa ọdọ nọ, rhunmwuda ọni, ọdọ re ẹre ọ ta ẹmwẹ nọ sẹ vbe egbe ẹre kevbe egbe ivbi ẹre. U ghaa rre evba, vbọ khẹke ne u ru? Ọ khẹke ne u tian ọtẹn nokhuo na, u ghi vbe gi emwa ọvbehe rẹn ako nọ na hia. U gha ru vberriọ, u ghi do bẹghe ẹre wẹẹ, etẹn nikẹre ni te ta ẹmwẹ dan vbekpa ọtẹn nokhuo na, ghi da unu yi. Ediọn rẹnrẹn wẹẹ, e Jehova hoo ne iran gha ya obọ esi mu etẹn nikhuo. (Jems 1:27) Rhunmwuda ọni, iran keghi hia ne iran gha ya egbe tae Jesu. Iran i mu emwi gogogo, ne iran gha yi uhi vbene iran rhirhi miẹn. (Mat 15:​22-28) Adeghẹ ediọn na gha rhiegbe ladian, ne iran ya ru iyobọ ne etẹn nikhuo, ọ ghi ya etẹn nikhuo rẹn wẹẹ, e Jehova kevbe otu ọghẹe hoẹmwẹ iran. w20.09 24-25 ¶17-19

Ọ ma gha mwẹ ẹghẹ ọkpa ne akhasẹ ighe Daniẹl ya tọn egbe mu, sokpan te irẹn wa gha mu egbe rriotọ, ọ na gha gualọ adia vbe obọ e Jehova. Vbe igiemwi, vbe ẹghẹ ne Jehova ya loo ẹre ya rhan otọ imina ọghe Nebukiadneza, e Daniẹl ma rhie etian gie egbe ẹre. Nọghayayerriọ, ọ keghi rhie etian hia gie Jehova. (Dan 2:​26-28) De emwi ne ọna maa ima re? Adeghẹ etẹn na gha rhie etian ne ima, rhunmwuda ne ima na gua ya ọta guan ra rhunmwuda ne ima na fian emwi nibun gbua vbe iwinna ikporhu iyẹn nọ maan, ọ khẹke ne ima rhie etian nii gie Jehova. Ọ khẹke ne ima kọe ye orhiọn wẹẹ, ẹi re ẹtin obọ ima ẹre ima ya ru emwi ke emwi ne ima ru, e Jehova ẹre ọ rhie ẹtin ne ima. (Fil 4:13) Ma ghaa mwẹ egbe ekhọe vbenian, ọni rhiema wẹẹ, te ima ya egbe tae Jesu. Ẹghẹ hia ẹre Jesu ya gha hẹnhẹn egbe yan e Jehova. (Jọn 5:​19, 30) Ọ ma gha mwẹ ẹghẹ ọkpa ne Jesu ya gu Erhae gha sinmwi ukpo. Ebe Filipai 2:6 khare wẹẹ, e Jesu “ma kha wẹẹ ne irẹn ya ẹkiudu gu Osanobua gha mwa ẹrrẹe.” Nọghayayerriọ, Jesu kegha mu egbe rriotọ ne Erhae, ọ na vbe gha rhie ọghọ nọ khẹke nẹẹn, rhunmwuda, ọ rẹnrẹn wẹẹ, e Jehova sẹ irẹn. w20.08 11 ¶12-13

Emwa eso ni rhie ulẹ ọghe arrọọ sẹtin gha werriẹ aro daa ọlọghọmwa eso vbuwe egbe nọ ma vẹ na emwa rẹn. Adeghẹ u i ghi sẹtin ru emwi eso ne u te ka ru vbe ugamwẹ ọghe Jehova, rhunmwuda ọlọghọmwa eso ne u werriẹ aro daa, u na vbe gha roro ẹre wẹẹ, emwa ma rẹn emwi ne u la gberra, u gha wa miẹn emwi ruẹ vbe igiemwi ọghe Mẹfibosiẹt. (2 Sam 4:4) Uke ẹre Mẹfibosiẹt ghaa khin, ọ vbe gha mwẹ asẹ ọkpa ne Ọba e Devid ya bu ohiẹn gbe ẹre, vbene ọ ma na họn enunu ẹnrẹn. Sokpan, ọ ma rhunmwuda ọni gha gbe ọsumẹ segbe; nọghayayerriọ, ọ na ye gha mwẹ oghọghọ. Ọ wa gbọyẹmwẹ ye obọ esi ne Devid ya muẹn vbe ẹghẹ nọ gberra. (2 Sam 9:​6-10) Ọni ẹre ọ si ẹre ne ohu ma na gha muẹn vbe ẹghẹ ne Devid ya ru ẹre khọọ, rhunmwuda ọ rẹnrẹn wẹẹ ẹi re ẹmwẹ ọnrẹn. Ọ ma vbe gha kpee Jehova ye emwi ne Devid ru ẹre. E Mẹfibosiẹt na ye gha hia vbene ẹtin ẹnrẹn sẹ nọ ya e Devid ike zẹvbe ọba ne Jehova hannọ zẹ. (2 Sam 16:​1-4; 19:​24-30) E Jehova hoo ne ima miẹn emwi ruẹ vbe igiemwi esi ọghe Mẹfibosiẹt, ọni ẹre ọ si ẹre ne okha ọghẹe na rre uwu e Baibol.​—Rom 15:4. w20.04 26 ¶3; 30 ¶18-19

Etẹn eso vbuwe iko keghi re arọndẹ na gie yo isi, arọndẹ ne kpataki ra arọndẹ ọghe ẹghẹ hia. Etẹn nikpia kevbe etẹn nikhuo nibun ni rre ehe hia vbe uhunmwu otagbọn na, keghi rhiegbe ye iwinna ugamwẹ ọghe ẹghẹ hia, ne iran mieke na rhie aro tua iwinna ikporhu iyẹn nọ maan. Agharhemiẹn wẹẹ etẹn vbenian i mwẹ emwi ewe nibun, ẹi re avbiẹ afiangbe ẹre iran he miẹn vbe obọ e Jehova. (Mak 10:​29, 30) Aro nọ ghaan ẹre ima ya ghee etẹn na, ma wa vbe ghọghọ wẹẹ iran gu ima rre uwu iko ọghe Jehova! Etẹn nikpia ne Jehova zẹ, kevbe etẹn ni rre ugamwẹ ọghe ẹghẹ hia ọkpa, ẹre ọ mwẹ esa ne iran ye vbuwe iko ra? Hiehie! Emwa hia ni ghi kporhu iyẹn nọ maan nẹ, keghi mwẹ esa ne iran ye ne Osanobua kevbe iko ọghẹe. (Rom 10:15; 1 Kọr 3:​6-8) Vbọzẹe ne ima na kha vberriọ? Rhunmwuda, iwinna ikporhu iyẹn nọ maan, keghi re ọkpa vbe usun iwinna ni ghi ru ekpataki sẹ vbe iko ọghe Jehova. (Mat 28:​19, 20, NW; 1 Tim 2:4) Emwa hia ni ghi rre iko ọghe Jehova nẹ, ke etẹn ni ma he dinmwiamẹ ni ya iyẹn wewe, kevbe etẹn ni dinmwiamẹ nẹ, keghi hia ne iran rhiegbe ye iwinna na.​—Mat 24:14. w20.08 21 ¶7-8

Zẹvbe ne ima bẹghe ẹre vbe ako Evbagbẹn Nọhuanrẹn ne ebe ẹdẹ ọghe ẹdẹnẹrẹ ke ladian, ma ghaa werriẹ aro daa ọlọghọmwa, Jesu gha vbe ru iyobọ ne ima. Ẹmwẹ na keghi fu ima ẹko rre, rhunmwuda, ọ lọghọ ne ima sẹtin zin egbe ọlọghọmwa eso ne ima werriẹ aro daa. Vbe igiemwi, obalọ nọ sẹ ọre i rrọọ vbe ọmwa ima gha wu, uhiẹn ma sẹtin kue khiẹ la ukpo nibun. Etẹn eso rrọọ ni werriẹ aro daa isievẹn ughughan ni lele ọmaẹn khian. Eso vbe rrọọ ne iro han rẹn. Ọrheyerriọ, ma gha sẹtin zin egbe ọlọghọmwa nọ rhirhi gha khin, rhunmwuda ma rẹnrẹn wẹẹ, Jesu gu ima rrọọ vbe “ẹghẹ hia,” uhiẹn ya sẹ ẹghẹ ne emwi ya kakabọ ba su ima. (Mat 11:​28-30) E Baibol gi ima rẹn wẹẹ, e Jehova keghi loo avbe odibo ọghẹe ya ru iyobọ ne ima. (Hib 1:​7, 14) Vbe igiemwi, avbe odibosa keghi ye ima ike vbe ima ghaa kporhu “iyẹn nọ maan” ma emwa ni rre “dọmwadẹ uhunmwu ẹvbo kevbe ẹwae, kevbe ẹvbo na zẹ.”​—Mat 24:​13, 14; Arhie 14:6. w20.11 13-14 ¶6-7

Ma hoo ne ima ru iyobọ ne ọmwa ne ima gu ruẹ e Baibol ya rẹn wẹẹ, uwu e Baibol ẹre emwi nọ ruẹ ke rre. (1 Tẹs 2:13) Vbe ima khian ya ru ọna hẹ? Ne uwẹ ọkpa gha te ya gha mu idan mu ẹgogo vbe u ghaa gu ọmwa ruẹ emwi, kie ẹkpotọ nẹẹn, nọ tobọre gha guan kaẹn emwi nọ ruẹ. Ẹi re ẹghẹ hia ẹre u khian wa ya gha rhan otọ ako evbagbẹn nọhuanrẹn ne uwa tiere ma rẹn, u ghi vbe kie ẹkpotọ nẹẹn, ne irẹn tobọ irẹn vbe rhan otọ re. Ru iyobọ nẹẹn ya bẹghe vbene ako evbagbẹn nọhuanrẹn ne uwa tiere ya dekaẹn rẹn hẹ. U sẹtin nọ rẹn ọta eso, nọ gha ru iyobọ nẹẹn ya ta emwi nọ rre ọre ekhọe kevbe nọ gha ya ruẹ rẹn, vbene ọ ghee ako evbagbẹn nọhuanrẹn nọ tiere hẹ. (Luk 10:​25-28) Vbe igiemwi, u sẹtin nọ rẹn wẹẹ: “De akpa ọghe Jehova ne u bẹghe vbe ako evbagbẹn nọhuanrẹn na?” “De vbene emwi ne u ruẹ re vbe ako evbagbẹn nọhuanrẹn na khian ya ru iyobọ nuẹn hẹ?” “Vbọ ye ruẹ hẹ vbe ekhọe ighẹ emwi ne u ruẹ re na?” Avbe inọta na wa ru ekpataki rhunmwuda, ẹi re ne ọmwa wa gha mwẹ irẹnmwi ọghe Baibol ọkpa ẹre ima gu maa re emwi, sokpan te ọ khẹke ne emwi nọ ruẹ mu ẹre ekhọe, ọ ghi vbe gha rhiẹre ye uyinmwẹ vbe arrọọ ọghẹe. Gha loo e Baibol ya maa emwa emwi. U ghaa hoo ne u gha mwẹ alaghodaro vbe odẹ ne u ya maa emwa emwi, te ọ khẹke ne u gha mu egbe rriotọ. w20.10 15 ¶5-6

Ma mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, iwinna ikporhu iyẹn nọ maan na, gha sẹ ufomwẹ vbe ọ gha sẹ ẹghẹ nọ khẹke. Muẹn roro, emwi nọ sunu vbe ẹghẹ ọghe Noa. E Jehova keghi rhiẹre ma wẹẹ, irẹn gha mwamwa ẹghẹ ye emwi nẹ, ẹghẹ ne irẹn mwamwa yọ, ẹre ọ wa ya sunu zẹẹ. E Jehova ka tae yotọ nẹ ọ kpẹẹ re, a te miẹn wẹẹ ọ do ya amẹ fuẹn emwa nagbọn rua. Ọ sẹ odẹ ukpo 120 ne Jehova ya tae yotọ, a te miẹn wẹẹ ọ ru vberriọ. Vbe ukpo nibun ghi gberra nẹ, ne Jehova ya ta ẹmwẹ akhasẹ na, ọ keghi tama e Noa nọ kan okọ. Ọ gha kẹ, ọ gha sẹ odẹ ukpo 40 ra 50 ne Noa ya ru iwinna na, a te miẹn wẹẹ amẹ nii suẹn rẹn. Agharhemiẹn wẹẹ, emwa ma gha danmwehọ e Noa, e Noa na ye gha ya obọ sekhae ne iran, a te miẹn wẹẹ ọ sẹ ẹghẹ ne Jehova ya tama rẹn wẹẹ, nọ la uwu okọ. Ọ ghi sẹ ẹghẹ ne Jehova mwamwa yọ, ọ na tobọre “khui urho.” (Gẹn 6:​3, NW; 7:​1, 2, 16) Vbe nẹi khian ghi kpẹẹ gbe, e Jehova gha dobọ iwinna ikporhu iyẹn nọ maan yi; ọ ghi guọghọ agbọn Esu na rua, iyeke ọni, ọ ghi mu agbọn ọgbọn rre. Vbene ọ ghi te sẹ ẹghẹ nii, gi ima gha ya egbe tae Noa kevbe eguọmwadia Osanobua ọvbehe ni rhiegbe ye iwinna ikporhu iyẹn nọ maan, vbene egbe ma na wọọ iran. Gi ima mu iwinna ikporhu iyẹn nọ maan ye okaro vbe arrọọ ọghe ima, gi ima gha mwẹ izinegbe, ne ima vbe gha mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe wẹẹ, e Jehova gha mu eyan rẹn hia sẹ. w20.09 13 ¶18-19

Olighi vbe otighi ẹre ọ gha te gha rre ẹgbẹe ọghe Jehova akpawẹ emwamwa ọghe uhunmwuta i rrọọ. Vbe igiemwi, ai ghẹ te rẹn ọmwa nọ khian gha ta ẹmwẹ nọ sẹ; dọmwadẹ ọghẹe ẹre ọ gha te gha zẹ ọghe obọ re ru. Ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ, te Jehova ya emwamwa ọghe uhunmwuta ru ima ẹse, vbọ ghi zẹe ne ikhuo nibun na roro ẹre wẹẹ, te a ya obọ yẹnyẹn iran mu otọ? Rhunmwuda, ilele na do vba vbe otọ, ẹre ikpia nibun lele, ne iran gha te ya gha lele ilele ọghe Jehova nọ dekaẹn ẹgbẹe. Ne ikpia eso na vbe rẹn ọghe enegbe iran ọkpa, iran sẹtin gha ya obọ dan mu ọvbokhan iran. Vbe igiemwi, ọdọ sẹtin gha ya obọ yẹnyẹn ọvbokhan rẹn mu otọ, ne emwa mieke na gha ghee ẹre wẹẹ, irẹn ẹre ọ gele re “ọdafẹn nọ yan owa.” Ọ sẹtin gha roro ẹre wẹẹ, ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ, irẹn i khian sẹtin kpikpi ọvbokhan irẹn nọ hoẹmwẹ irẹn, irẹn gha sẹtin ru ẹre nọ gha mu ohan irẹn. Ẹghẹ nii, ohan i khian gi ẹre gha he ẹmwẹ ye irẹn obọ. Okpia nọ mwẹ iziro vbenian i sẹtin rhie ọghọ nọ khẹke ne ọvbokhan rẹn vbene Jehova gualọe yi.​—Ẹfis 5:​25, 28. w21.02 3 ¶6-7

Ma ghaa mwẹ emwi nọ kpokpo ima vbe orhiọn, ma gha sẹtin na erhunmwu gie Jehova nọ fu ima ẹko rre. E Jehova gha wa họn erhunmwu ima. Ọ ghi ya ima gha mwẹ “ọfunmwegbe . . . ne ọ gberra ne ọmwa ne agbọn gha sẹtin rẹn otọ ẹre.” (Fil 4:​6, 7) Orhiọn nọhuanrẹn ẹre Jehova loo ya rhie ọfunmwegbe na ne ima. (Gal 5:22) U ghaa na erhunmwu gie Jehova, ọ khẹke ne u gha fannọ otọ ẹko ruẹ ma rẹn. Sunu yọ taara, ọlọghọmwa ne u la gberra kevbe vbene ọ ye ruẹ hẹ vbe ekhọe. Adeghẹ ọlọghọmwa na gha sẹtin sọfurre yi nọ, u ghi rinmwiaẹn nọ rhie ẹwaẹn nuẹn ya rẹn emwi nọ khẹke ne u ru, kevbe ẹtin ne u khian ya ru ẹre. Adeghẹ ọlọghọmwa ne u i khian sẹtin sọfurre yi nọ, rinmwian e Jehova nọ ru iyobọ nuẹn, ne u ghẹ ghi si osi yọ gberra egbe. U ghaa sunu yọ taara, emwi ne u hoo ne Jehova ru nuẹn, ẹre u khian na gele rẹn, vbe Jehova gha họn erhunmwu ruẹ. Adeghẹ ọ kpẹẹ re ne u ke na erhunmwu, sokpan e Jehova ma wa họn erhunmwu ruẹ vbobọvbobọ, ghẹ gi egbe wọọ ruẹ. Ye gha na erhunmwu vbekpa re, rhunmwuda, ọni ọre emwi ne Jehova hoo ne u gha ru.​—Luk 11:​8-10. w21.01 3 ¶6-7

Etẹn eso rrọọ vbuwe iko ni ru orọnmwẹ nẹ, eso kue vbe biẹ nẹ. Sokpan etẹn nikpia kevbe etẹn nikhuo nibun rrọọ ni ma he ru orọnmwẹ. De aro nọ khẹke ne ima ya gha ghee etẹn vbenian? Gia ziro yan aro ne Jesu Kristi ya gha ghee avbe okhiọnkpa. Vbe Jesu rre agbọn na, ọ ma rhie okhuo, ọ keghi rhie aro tua iwinna ne Erhae mu nẹẹn. Ọ ma mwẹ ẹghẹ ọkpa nọ ya kha wẹẹ, esalẹbẹ nọ ne Ivbiotu e Kristi ru orọnmwẹ ra ne iran gha re okhiọnkpa. Vbọrhirhighayehẹ, ọ keghi kha wẹẹ, Ivbiotu e Kristi eso rrọọ ni khian zẹ ne egbe iran wẹẹ, okhiọnkpa ẹre iran khian gha khin. (Ya ghee study note nọ rre ebe Matiu 19:12.) Aro nọ ghaan ẹre Jesu ya gha ghee avbe okhiọnkpa, ọ ma gha ghee iran sila sila rhunmwuda wẹẹ iran ma ru orọnmwẹ. Okhiọnkpa ẹre ukọ e Pọl ghaa khin vbe ẹghẹ nọ ya gha winna iwinna ikporhu iyẹn nọ maan ọghẹe zẹvbe ne Jesu vbe gha ye. Ọ ma mwẹ ẹghẹ ọkpa ne Pọl ya kha wẹẹ, emwi dan nọ deghẹ Ovbiotu e Kristi na ru orọnmwẹ, rhunmwuda ọ rẹnrẹn wẹẹ, dọmwadẹ ọghẹe ẹre ọ khian zẹ ne egbe ẹre. w20.08 28 ¶7-8

E Jọn wa tọ, ẹi re avbiẹ emwi ẹre ọ vbe miẹn vbe agbọn. Ọ werriẹ aro daa isievẹn ughughan nọ gha te ya amuẹtinyan ọghẹe worua. Te ọ wa gha hia nọ gha lele uhi ne Jesu yi, ya sẹ egbe uhi nọ dekaẹn na gha hoẹmwẹ egbe. Ena hia ẹre ọ ya e Jọn gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova kevbe Jesu hoẹmwẹ irẹn kevbe wẹẹ, iran gha ru iyobọ ne irẹn ya sẹtin zin egbe ọlọghọmwa nọ rhirhi gha khin. (Jọn 14:​15-17; 15:10) Esu kevbe agbọn nọ kha yan ma sẹtin mu ekhọe Jọn rhia, nẹ ghẹ ya ekhọe hia hoẹmwẹ etẹn ne iran gba ga; iran ma vbe sẹtin da re obọ yi nẹ ghẹ rhie ahoẹmwọmwa nii ma. Esu ne ọkaẹrhia nọ mwẹ ekhọe atosi, ẹre ọ kha yan agbọn na, vbene ọ vbe gha ye vbe ẹghẹ ọghe Jọn. (1 Jọn 3:​1, 10) Esu hoo ne ima gha khẹko etẹn ima, sokpan ẹi khian gba re nẹẹn, vbe ẹi re te ima kie ẹkpotọ nẹẹn. Gi ima ye gha hoẹmwẹ etẹn ima, ma ghi gha rhie ẹre ma vbe ẹmwẹ ne ima ta kevbe emwi ne ima ru. Ma ghaa ru vberriọ, ma ghi gha sọyẹnmwẹ zẹvbe ẹgbẹe ọkpa ni koko ga e Jehova.​—1 Jọn 4:7. w21.01 13 ¶18-19

Emwi i zẹdẹ khuẹrhẹ vbe agbọn Esu ne ima ye na, ọ wegbe sẹrriọ wẹẹ, ugbẹnso ima i ghi rẹn emwi nọ khẹke ya ru. (2 Tim 3:1) Sokpan ọ ma khẹke ne ima gha fian afianma ra ne ohan gha mu ima. E Jehova rẹn emwi ne ima la gberra. Irẹn yan rẹn wẹẹ, irẹn i khian sẹ ima rae vbe ima ghaa rre ibavbaro, ọ wẹẹ irẹn gha ya oberhọmwa ọghẹe nọ wegbe da ima yi. (Aiz 41:​10, 13) Ma mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova gu ima rrọọ. Ma vbe mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, adia ni rre Baibol, gha ru iyobọ ne ima ya zin egbe ọlọghọmwa nọ rhirhi gha khin. Avbe vidio ọghomwa, ikueta na ya ehọ viọ, kevbe uhunmwuta nọ rre Jw.org nọ khare wẹẹ “Imitate Their Faith,” gha ru iyobọ nuẹn ya rẹn otọ avbe okha ni rre Baibol, vbe na miẹn wẹẹ, sirra ruẹ ẹre ọ na sunu. A te miẹn wẹẹ u ghee avbe vidio na, ra u ke suẹn gha danmwehọ avbe ikueta na, ra u ke suẹn gha tie avbe okha na, rinmwian e Jehova nọ ru iyobọ nuẹn ya miẹn emwi ruẹ vbọ. Mu egbuẹ ye ihe ọmwa ne okha nii dekaan. Muẹn roro emwi ne eguọmwadia e Jehova na ru, kevbe odẹ ne Jehova ya ru iyobọ ne iran ya zin egbe ọlọghọmwa ne iran ghaa ye. Rhie emwi ke emwi ne u ruẹ re vbọ ye uyinmwẹ. Gha kpọnmwẹ e Jehova ye iyobọ ne ọ ru nuẹn. Loo ẹkpotọ nọ rhirhi kie ya ru iyobọ ne emwa ọvbehe, u ghi vbe gha rhie igiọdu ne iran, odẹ vbenian ẹre u khian ya rhie ẹre ma wẹẹ, u gbọyẹmwẹ ye iyobọ ne Jehova ru nuẹn. w21.03 19 ¶22-23

Ọ khẹke ne ọdọ vbe amwẹ ni hoo ne iran biẹ, nọ egbe iran wẹẹ: ‘Emwa ni mu egbe rriotọ ẹre ima khin ra? Ma vbe mu ugamwẹ ọghe Jehova ye okaro vbe arrọọ ọghe ima ra? E Jehova gha sẹtin ka ima ba emwa ni gha sẹtin gbaroghe emọ ẹse ra?’ (Psm 127:4) Adeghẹ evbibiẹ emọ ẹre u khin, nọ egbuẹ wẹẹ: ‘Mẹ maa ivbi mwẹ vbene a ya winna hẹ, ne iran mieke na gha re emwa ni wegbe obọ ra?’ (Asan 3:​12, 13) ‘Mẹ hia vbe odẹ ke odẹ ne I ya gbogba ga ivbi mwẹ vbe agbọn, ne iran ghẹ mieke na de ye ẹbe ra? Mẹ vbe ru iyobọ ne iran ya lẹẹ ne emwi ke emwi nọ gha sẹtin mu uyinmwẹ ọghe iran rhia ra?’ (Itan 22:3) Ẹmwata nọ rrọọ ọre wẹẹ, u i khian wa sẹtin gbogba ga ivbuẹ ne iran ghẹ zẹdẹ werriẹ aro daa isievẹn rhọkpa vbe arrọọ ọghe iran. Sokpan u gha sẹtin ru iyobọ ne iran ya rẹn vbene iran khian ya gha lele avbe adia ni rre uwu e Baibol, ai rẹn deghẹ iran na gha werriẹ aro daa isievẹn nọ rhirhi gha khin, iran ghi rẹn vbene iran gha lae hẹ. (Itan 2:​1-6) Vbe igiemwi, adeghẹ ọmwa vbuwe ẹgbẹe ruẹ na sẹ e Jehova rae, loo Evbagbẹn Nọhuanrẹn ya ru iyobọ ne ivbuẹ ya rẹn evbọzẹe nọ na khẹke ne ima rhikhan mu e Jehova. (Psm 31:23) Adeghẹ ọmwa uwa na wu, u sẹtin maa ivbuẹ ako eso vbuwe Evbagbẹn Nọhuanrẹn nọ gha sẹtin fu iran ẹko rre.​—2 Kọr 1:​3, 4; 2 Tim 3:16. w20.10 27 ¶7