August

De emwi ne uwẹ yayi ighẹ ọ ya e Jehova gbẹn eni emwa ni mu ohan rẹn kevbe ni ya ọghọ nẹẹn ye ebe ayere ọghẹe? Ẹmwẹ nọ ke ima unu ladian, ẹre ọ ta emwi nọ rre ima ekhọe. Ẹi khabe ne Jesu na kha wẹẹ: “Emwi nọ vuọn ọmwa ekhọe, ẹre unu ta ladian.” (Mat 12:34) E Jehova hoo ne emwa hia ni hoẹmwẹ irẹn rri orhiẹnrhiẹn agbọn vbe etẹbitẹ vbe agbọn ọgbọn nọ dee. Ẹmwẹ ne ima ta, ẹre ọ khian tae deghẹ e Jehova gha miẹn ugamwẹ ọghe ima yi. (Jems 1:26) Ohu ohu ẹre emwa ni ma hoẹmwẹ Osanobua ya guan, erriọ iran vbe ya ta ẹmwẹ obi; ẹmwẹ ne iran ta vbe rhie ẹre ma wẹẹ, iran tọn egbe mu. (2Tim 3:​1-5) Ima ma hoo ne ima gha yevbe iran, ma hoo ne ẹmwẹ nọ ke ima unu ladian gha ya ẹko rhiẹnrhiẹn e Jehova. Ma ghaa ta ẹmwẹ nọ maan vbe iko ra ikporhu, sokpan ma gha sẹ owa, ma ghi gha ta ẹmwẹ obi ma emwa ima vbe uwu ẹgbẹe, ọ gha ya ẹko rhiẹnrhiẹn e Jehova ra?—1 Pit 3:7. w22.04 5 ¶4-5

Osanobua ẹre ọ rhie ẹre ye iran ekhọe ighe igho igbe nii kevbe aranmwẹ oha nii, ne iran guọghọ e Babilọn Nọkhua rua. Vbene ẹmwata, Osanobua gha rhie ẹre ye ekhọe ọghe arriọba agbọn na, ne iran loo aranmwẹ oha nọ baa nii, nọ re United Nations, ya werriẹ aro nọ khọọ daa avbe ugamwẹ ohoghe hia, iran ghi vbe guọghọ ehia fẹfẹfẹ. (Arhie 18:​21-24) De vbene ọna ya kaẹn ima hẹ? Ọ khẹke ne ima ye gha rhie egbe ye “emwi ne Osanobua ne Erha mwa tie ẹre ugamwẹ ẹmwata nọ gbae.” (Jems 1:27) E Babilọn Nọkhua keghi ya imamwaemwi ohoghe mu emwa rẹrẹ, iran mwẹ obọ vbe ugie ne Baibol gbodan yi, iran fuẹn vbe uwu uyinmwẹ esakan, erriọ iran vbe ya gu avbe orhiọn dan mu obọ. Rhunmwuda ọni, ọ ma khẹke ne ima gi emwi rhọkpa kaẹn ima kaẹn Babilọn Nọkhua! Te ima khian ye gha tama emwa ne iran “ke evba ladian,” ne ọfuan nọ khian rruan e Babilọn Nọkhua ghẹ mieke na rruan iran.—Arhie 18:4. w22.05 11 ¶17; 14 ¶18

Evbibiẹ emọ, wa gha gualọ odẹ ughughan ne uwa khian ya gha ma ivbi uwa emwi vbekpa e Jehova. Gha ta ẹmwẹ e Jehova ma ivbuẹ, u ghi vbe gi iran rẹn ẹse nibun nọ he ru nuẹn. (Diut 6:​6, 7) Ọna wa kakabọ ru ekpataki deghẹ u i sẹtin gu ivbuẹ ruẹ e Baibol vbe owa, rhunmwuda ọdafọn ra ọvbokhan ruẹ i ga e Jehova. Ọtẹn nokhuo ọkpa na tie ẹre Christine khare wẹẹ: “Ẹkpotọ ma mobọ gha kie mẹ ne I ya gha maa ivbi mwẹ emwi vbekpa e Jehova, rhunmwuda ọni, ẹkpotọ gha wa kie, I ghi loo ẹre.” Deba ọni, gha ta ẹmwẹ nọ maan vbekpa otu e Jehova kevbe etẹn nikpia kẹ kevbe etẹn nikhuo. Ghẹ gha ya unu kpamisikan yan ediọn ni rre iko. Ẹmwẹ ne u sirra ivbuẹ ta vbekpa ediọn sẹtin ya iran gha lẹẹ ne ediọn, ọ sẹtin vbe ya iran gu obọ ediọn sẹrriọ wẹẹ, iran ghi sẹtin nọ iyobọ vbe obọ ediọn, vbe iran ghaa gualọ iyobọ. Gi ọfunmwegbe gha rre owa ruẹ. Gha rhie ẹre ma vbe ẹghẹ hia wẹẹ, u hoẹmwẹ arowa ruẹ kevbe ivbuẹ. Gha ta ẹmwẹ arowa ruẹ nọ maan, u ghi vbe gha rhie ọghọ nẹẹn. U gha lele adia na, ọfunmwegbe ghi gha rre owa ruẹ, ẹkpotọ ghi vbe kie nuẹn ya gha ma ivbuẹ emwi vbekpa e Jehova.—Jems 3:18. w22.04 18 ¶10-11

Vbe uhunmwu ne Jesu gie gie iko nọ ghaa rre Ẹfisọs, ọ keghi tama iran wẹẹ, iran wa gha mwẹ ẹbo izinegbe, iran vbe ya egbe miẹn ọlọghọmwa nibun, ọrheyerriọ iran ma sẹ e Jehova rae. Sokpan iran ma ghi hoẹmwẹ e Jehova, vbene iran ka ya hoẹmwẹ ọnrẹn. Nọnaghiyerriọ, ọ khẹke ne iran hia vbe odẹ ke odẹ, ne iran werriegbe ya ekhọe hia hoẹmwẹ e Jehova, vbe ẹi re erriọ, e Jehova i khian miẹn ugamwẹ ọghe iran yi. Erriọ vbe ye vbe ẹdẹnẹrẹ, ẹi re izinegbe ne ima mwẹ ọkpa, ẹre ọ khian wa ya e Jehova miẹn ugamwẹ ima yi. Sokpan emwi nọ ya ima zin egbe, ẹre Jehova mobọ ghee. Ẹi re emwi ne ima ru ọkpa Osanobua rhie aro tua, sokpan ọ wa vbe rhie aro tua evbọzẹe ne ima na ru emwi nii. Emwi nọ ya ima ga e Jehova ẹre Jehova ghee. Ọ hoo ne ima gha ga irẹn, rhunmwuda ahoẹmwọmwa ne ima mwẹ nẹẹn kevbe rhunmwuda ne ima na gbọyẹmwẹ ye emwi hia nọ he ru ne ima. (Itan 16:2; Mak 12:​29, 30) Ọ khẹke ne ima gha begbe. Ọlọghọmwa ne etẹn ni ghaa rre iko nọ rre Sadis ghaa mwẹ, lughaẹn ne ọghe etẹn ni ghaa rre iko nọ rre Ẹfisọs. Etẹn ni rre Sadis te ka wa rhiegba ye ugamwẹ e Jehova, sokpan vbe ẹghẹ na nian, te iran ghi yẹkẹ. E Jesu na tama iran ne iran “rhiọrre.” (Arhie 3:​1-3) Vbene ẹmwata, e Jehova i khian mianmian iwinna ne ima ru vbe ugamwẹ ọghẹe.—Hib 6:10. w22.05 3 ¶6-7

E Solomọn wẹẹ, ọmwa ghaa winna, ọ na vbe gha miẹn emwi nọ winna yi, ọ ya ọmwa sọyẹnmwẹ. “Ẹse nọ ke obọ Osanobua rre nọ.” (Asan 5:​18, 19) E Solomọn wa rẹn ọna, rhunmwuda, ọmwa nọ wegbe obọ ẹre irẹn ghaa khin! Ọ bọlọ owa nibun, ọ mu ugbo e vine, ọ ghaa mwẹ otọ nọ kọ emwi okọ ughughan yi (garden), ọ na vbe fian ọghọdọ nibun (pools). Ọ vbe bu ẹvbo nibun. (1 Ọba 9:19; Asan 2:​4-6) Ena i re iwinna ne kherhe, ẹi mwẹ ọ ma vbe gha ya ẹko rhiẹnrhiẹn ọnrẹn. Sokpan e Solomọn rẹnrẹn wẹẹ, ena ma sẹ ni gha ya irẹn gha mwẹ ọyẹnmwẹ nọ sẹ otọ ẹko. Te ọ wa vbe rhiegbe ye ugamwẹ e Jehova. Vbe igiemwi, irẹn ẹre ọ siẹnro emwamwa, na ya bọ ọgua Osa. Ukpo ihinrọn ẹre iwinna nii ya vbe otọ! (1 Ọba 6:38; 9:1) E Solomọn rhiegbe ye iwinna ugamwẹ e Jehova, ọ vbe rhiegbe ye iwinna ọvbehe nọ ma dekaẹn ẹmwẹ ugamwẹ. Ọ na do bẹghe ẹre wẹẹ, ugamwẹ Osanobua ẹre ọ ru ekpataki sẹ emwi hia. Ọ keghi kha wẹẹ: “Vbe iyeke avbe enena hia, emwi ọkpa kẹkan nọ ghi kẹ, ọre: Gha ya ọghọ ne Osanobua, ne u vbe gha ya uhi ẹre ru emwi, rhunmwuda emwi na yi ọmwa ba, ọre ọna khin.”—Asan 12:13. w22.05 22 ¶8

E Baibol guan kaẹn emwa nibun ne Jehova ya ekhọe hia yabọ. De ne u yerre vbọ? A sẹtin miẹn wẹẹ ẹmwẹ Ọba e Manasẹ ẹre ọ wa la ruẹ ekhọe. Ọmwa nọ mwẹ ekhọe atosi ẹre Manasẹ ghaa khin, erriọ vbe ya ru orukhọ nọ wegbe nibun. Ọ kegha ga ẹbọ, ọ na vbe rhie igiọdu ne emwa ọvbehe ne iran gha ru vberriọ. Ọ gbele ivbi ẹre rua, ọ na ya iran zọ ese ne ẹbọ. Ọ ru sẹrriọ wẹẹ, ọ na kue mu amazẹ ọghe ẹbọ ye uwu ọgua Osa nọhuanrẹn. Vbe Baibol ghi guan kaẹn Manasẹ, ọ na wẹẹ: “Ọ keghi kakabọ ru khọọ ghee Jehova.” (2 Krọ 33:​2-7) Ọrheyerriọ, e Manasẹ ghi gele rhie ẹre ma wẹẹ irẹn fi werriẹ nẹ, e Jehova keghi ya ekhọe hia yabọ ọre. (2 Krọ 33:​12, 13) Ọ gha kẹ, ẹmwẹ Ọba e Devid vbe la ruẹ ekhọe, e Devid wa ru orukhọ nọ wegbe nibun. Usun orukhọ nọ ru ọre wẹẹ, ọ lovbiẹ ke amwẹ ẹrrẹ, ọ na vbe gbe arowa okhuo nii rua. Sokpan, e Devid keghi miẹn kue wẹẹ irẹn ru orukhọ, ọ na vbe fi werriẹ, ẹre Jehova na ghi yabọ ọre. (2 Sam 12:​9, 10, 13, 14) Gele gele, e Jehova wa mu egbe nọ ya ya orukhọ ọghe ima bọ ima. w22.06 3 ¶7

Ẹi wa khuẹrhẹ ne ima ye sẹtin gha mwẹ ilẹkẹtin nọ wegbe wẹẹ, emwi gha dunna vbe odaro. Egbe sẹtin wọọ ima zẹvbe ne ima ya zin egbe khẹ ẹghẹ ne Osanobua khian ya mu eyan rẹn sẹ. Vbọrhirhighayehẹ, e Jehova i mwẹ omuhẹn, ẹi vbe mwẹ ufomwẹ, aro ne irẹn ya ghee ẹghẹ lughaẹn ne aro ne ima ya ghee ẹre. (2 Pit 3:​8, 9) Ọ gha ru emwi hia nọ wẹẹ irẹn gha ru vbe odẹ nọ ghi maan sẹ, sokpan ọ sẹtin ru ẹre vbe ẹghẹ ne ima ma ya aro yi. Vbọ khian ru iyobọ ne ima ya gha mwẹ ilẹkẹtin nọ wegbe, zẹvbe ne ima ya mudia khẹ ẹghẹ ne Osanobua khian ya mu eyan rẹn hia sẹ? (Jems 5:7) Rhikhan mu e Jehova, nọ re ọmwa nọ yan rẹn wẹẹ irẹn gha ya agbọn maan ima vbe odaro. Uhiẹn, e Baibol kue kha wẹẹ ọmwa ke sẹtin gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, Osanobua gha mu eyan rẹn hia sẹ, ọ khẹke nọ yayi wẹẹ Osanobua rrọọ kevbe wẹẹ, ọ gha vbe “san iran ẹse ighẹ iran ni gualọ aro ẹre.” (Hib 11:​1, 6) Adeghẹ ima na gele yayi wẹẹ e Jehova rrọọ, ẹre ima khian na sẹtin gha mwẹ ilẹkẹtin nọ wegbe wẹẹ, ọ gha gele ru emwi hia nọ wẹẹ irẹn khian ru ne ima. Ne ima mieke na gele yayi wẹẹ, ọ gha mu eyan rẹn hia sẹ, te ọ khẹke ne ima gha na erhunmwu gie Jehova, ma ghi vbe gha tie Ẹmwẹ ọghẹe. Agharhemiẹn wẹẹ ima i sẹtin bẹghe Jehova, ma gha sẹtin sikẹ ọre. Ma gha sẹtin gu ẹre guan vbe erhunmwu, ma ghi vbe gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ ọ gha danmwehọ ima.—Jer 29:​11, 12. w22.10 26-27 ¶11-13

Muẹn roro vbene emwi ghaa ye Job hẹ, ọ tota ye uwu emuẹn, obalọ nọ ye i fo, ẹi vbiẹ. (Job 2:8) Avbe ọsiọre na gha ya ukpẹ rri ọre, iran na vbe gha hoo ne iran mu ẹre eni rhia. Ẹi re ọlọghọmwa ne kherhe ẹre Job miẹn vbe agbọn, ẹi re ẹmwẹ ivbi ẹre nọ wu ẹre a ghi kha, te ọ wa da ẹre sẹ ugboloko. Vbe uwu ena hia, e Job ma ka ta ẹmwẹ rhọkpa. (Job 2:13) Deghẹ avbe ọsie Job te gha roro ẹre wẹẹ, rhunmwuda ne Job na hunwan rhie ma wẹẹ, te ọ khian ghi sẹ e Jehova rae, te iran ba ẹre ku. E Job keghi kha wẹẹ: “Vbene I te ya wu, I i khian sẹ Osanobua rae!” Ọ gha kẹ, te Job tọn uhunmwu mu gha ghee avbe ọsiọre vbe ọ ta ẹmwẹ na. (Job 27:5) Vbọ ru iyobọ ne Job, ne egbe ma na wọọ ẹre, nọ na vbe sẹtin mudia ẹse, agharhemiẹn wẹẹ, obọ wa da ẹre? Vbe uwu ẹghẹ ne iro te ya han rẹn, te ọ ye mu ẹtin yan Osanobua wẹẹ, ọ gha kie irẹn oya. Ọ rẹnrẹn wẹẹ, irẹn gha dobọ wu, e Jehova gha huẹn irẹn kpaegbe.—Job 14:​13-15. w22.06 22 ¶9

Ẹse nọkhua ẹre Jehova ru ne ima, nọ na kie ẹkpotọ ne ima ya sẹtin gha na erhunmwu gie ẹre. Muẹn roro: ma gha sẹtin fannọ otọ ẹko ima ma e Jehova vbe erhunmwu , vbe urhuẹvbo nọ rhirhi gha khin. Ma rẹn wẹẹ, Osanobua gha họn erhunmwu ima ọ gha khọnrẹn wẹẹ, owa isinmwiegbe ra eghan ẹre ima ye. Aro nọ ghaan ma wa ya ghee ẹse ne Jehova ru ne ima na. Te Ọba e Devid wa gha ya aro nọ ghaan ghee erhunmwu. Vbe ihuan nọ so gie Jehova, ọ na kha wẹẹ: “Rhan obọ miẹn erhunmwu mwẹ zẹvbe eturari.” (Psm 141:​1, 2) Vbe ẹghẹ e Devid, te avbe ohẹn wa gha rhie ẹghẹ ya ru eturari na loo vbe ugamwẹ e Jehova. (Ẹks 30:​34, 35) Ne Devid na guan kaẹn eturari ya ima rẹn wẹẹ, ọ hoo ne irẹn ka gha muẹn roro nẹ, ẹmwẹ ne irẹn khian ta, irẹn ke tae ma Erha irẹn nọ rre ẹrinmwi. Erriọ ima vbe hoo ne ima gha ru ẹre zẹẹ. Ma hoo ne erhunmwu ne ima na gha yẹẹ e Jehova. w22.07 20 ¶1-2; 21 ¶4

E Jehova ẹre ọ khẹke nọ rria ikhi ne ima. E Jehova ma kpasẹ yọ, ne ima tobọ ima rria ikhi ne egbe ima, vbe ọmwa gha ru ima khọọ. (Rom 12:​20, 21) Ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ, ọ ma gba ne ima fo, ma i khian sẹtin bu ohiẹn emwa ọvbehe, vbene Jehova khian ya bu ohiẹn iran. (Hib 4:13) Ugbẹnso, ma sẹtin rẹn emwi nọ khẹke ya ru, sokpan rhunmwuda vbene emwi na ru ima re, ye ima hẹ vbe egbe, ma sẹtin ya ru emwi nọ ma khẹke. Ẹi khabe ne Jehova na loo e Jems ya gbẹn wẹẹ: “Izohu ọmwa nagbọn i mwẹ ehe nọ na gie emwamwa nọ maan ọghe Osanobua mwẹ uhunmwu.” (Jems 1:20) Nọnaghiyerriọ, ọ khẹke ne ima gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova gha bu ohiẹn nọ khẹke. Ma ghaa yabọ, ọ rhie ma wẹẹ ima mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova gha bu ohiẹn ata. Ma gha sẹ emwi hia rae ye obọ e Jehova, ọ rhie ma wẹẹ, ma mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ e Jehova gha sọfurre ye ọlọghọmwa hia, ne orukhọ he si ye ima egbe. Vbe agbọn ọgbọn nọ dee, “a gha mianmian” obalọ hia ne ima he la gberra, rhunmwuda, ẹtẹ gha rrie, ai ghi ye obalọ.—Aiz 65:17. w22.06 10-11 ¶11-12

Ne emwa na khẹko ima rhie ẹre ma wẹẹ, eguọmwadia e Jehova ma gele khin. (Mat 5:​11, 12) Esu ẹre ọ rre iyeke emwi hia ni sunu na. Sokpan Esu ma sẹ emwi rhọkpa vbe eke ne Jesu ye! E Jesu wa ru iyobọ ne ima ya kporhu iyẹn nọ maan na, ma emwa vbe agbẹnvbo hia. Vbe ima ya rẹn hẹ? Ọlọghọmwa ọvbehe ne ima miẹn, ọre wẹẹ, vbe ima ghaa rre ikporhu, ima keghi dekun emwa ughughan ni zẹ urhuẹvbo ne ima i gua zẹ. Sokpan, vbe umian ne Jesu mu ma ukọ e Jọn, ọ keghi gi ima rẹn wẹẹ, urhuẹvbo ughughan ẹre a khian ya gha kporhu iyẹn nọ maan vbe ẹghẹ ne ima ye na. (Arhie Maan 14:​6, 7) Odẹ vbo? Ma keghi hia vbene ẹtin ima sẹ, ne ima kporhu ma emwa nibun. Vbe ẹdẹnẹrẹ, emwa nibun vbe uhunmwu otagbọn gha miẹn ebe ughughan ni rhan otọ e Baibol tie vbe wẹbsait ọghomwa nọ re jw.org, vbe urhuẹvbo nọ gberra 1,000! A keghi kpasẹ yọ na zedu ebe na tie ẹre, Sọyẹnmwẹ Arrọọ Vbe Etẹbitẹ! ghee urhuẹvbo 700. Ebe na ọre ebe ne ima wa loo ya maa emwa emwi! w22.07 9 ¶6-7

Te Jesu wa gha mwẹ ẹnina daa emwa. Ukọ ighẹ Matiu khare wẹẹ: “Vbe ọ ghi bẹghe emwa ni gbẹbu, ọ na gha tohan iran, rhunmwuda, te iran yevbe ohuan na zẹ ọre ohian, nọ hẹ yo hẹ rre, nẹi mwẹ nọ su ẹre.” (Mat 9:36) E Jehova vbe vbo? E Jesu khare wẹẹ: “Erriọ vbe ye, Erha mwẹ nọ rre ẹrinmwi i zẹdẹ hoo ne ọkpa vbe iran ne giẹrẹ na fuan.” (Mat 18:14) Te ọna wa fu ima ẹko rre! Zẹvbe ne ima ya ruẹ vbekpa e Jesu, erriọ ahoẹmwọmwa ne ima mwẹ ne Jehova ya wegbe yọ. Deghẹ u na hia ne u kakabọ rẹn etẹn ni mudia ẹse vbe uwu iko, ọ gha ru iyobọ nuẹn, ne ahoẹmwọmwa ne u mwẹ ne iran gha wegbe yọ, u ghi vbe gha mwẹ alaghodaro. Gbarokotọ ne u mieke na bẹghe vbene iran sọyẹnmwẹ hẹ. Iran i gbe I ma rẹn rhunmwuda ne iran na ga e Jehova. Wẹẹ ne iran tama ruẹ emwi ne iran he miẹn vbe agbọn kevbe afiangbe ne iran he miẹn ke obọ ne iran ya suẹn gha ga e Jehova. U ghaa mwẹ emwi kpataki ne u khian ru, tama iran ne iran rhie ibude nuẹn. Yerre wẹẹ, “emwa ni gu ọmwa zẹ iro ghaa bun, ẹkun ghi sotọ.” w22.08 3 ¶6-7

Ma hia gha werriẹ aro daa edanmwẹ. Sokpan e Jehova gu ima rrọọ. E Jehova gbaroghe ima, vbe na ghee erha nọ hoẹmwẹ ivbi ẹre. Ọ rre ima iyeke, ọ gha vbe họn erhunmwu ima ẹghẹ ke ẹghẹ ne ima ya tu tie ẹre, ọ wa vbe mu egbe nọ ya ru iyobọ nọ khẹke ne ima. (Aiz 43:2) Ma mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, ma gha sẹtin zin egbe ọlọghọmwa nọ rhirhi gha khin, rhunmwuda e Jehova kpemehe emwi hia nọ gha ru iyobọ ne ima. Ọ kie ẹkpotọ ne ima, ne ima ya gha na erhunmwu gie ẹre, ọ ya e Baibol, emwi ughughan nọ ya ima mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe kevbe etẹn ne ima gba ga ru ima ẹse. Ena hia wa ru iyobọ ne ima, vbe ima ghaa rre uwu ọlọghọmwa. Ẹko wa sẹ ima ọyẹnmwẹ ne ima na mwẹ Erha nọ gbaroghe ima! “Rhunmwuda irẹn, ẹre ima na ghọghọ.” (Psm 33:21) Ọ khẹke ne ima gha loo ẹre ẹse emwi ughughan ne Jehova kpemehe ẹre, ne ima ya rhie ẹre ma wẹẹ, ma gbọyẹmwẹ ye emwi nọ ru ne ima. Ọ khẹke ne ima hia ne ima ghẹ sẹ e Jehova rae. Ọna rhie ma wẹẹ, ọ khẹke ne ima gha họn ẹmwẹ nẹẹn, ma ghi vbe gha ru emwi nọ gha ya ẹko rhiẹnrhiẹn ọnrẹn. Rhunmwuda ma gha ru vberriọ, e Jehova ghi ye gha gbaroghe ima, ke ẹghẹ na ya fi etẹbitẹ! w22.08 13 ¶15-16

Emwa nibun vbe ẹdẹnẹrẹ ma rẹn ọmwa ne iran gha sẹtin mu ẹtin yan. Iran ma rẹn deghẹ emwa ne iran rhie ọghọ na, vbe na ghee emwa ni rre ukpọ ọdakha, avbe umẹwaẹn, kevbe avbe ọduẹki gele mwẹ ẹmwẹ iran vbe orhiọn. Vbe deba ọni, iran i rhie ọghọ ne avbe ọkaolotu ugamwẹ. Ẹ i khabe ne iran i na ya aro nọ maan ghee Baibol, nọ re ebe ne avbe ọkaolotu ugamwẹ na kha wẹẹ iran lele. Ima ne eguọmwadia e Jehova wa rẹn weẹ, “Osanobua nọ gia mu ẹtin yan” ẹre Jehova khin kevbe wẹẹ, ẹghẹ ọkpa i rrọọ nẹi ya gualọ umamwẹ ọghe ima. (Psm 31:5; Aiz 48:17) Ma rẹnrẹn wẹẹ, ima gha sẹtin mu ẹtin ya ẹmwẹ nọ rre uwu e Baibol rhunmwuda, “ẹmwata ne uhunmwu ẹmwẹ ẹre ẹmwẹ Osanobua khin.” Ma wa kue ye emwi ne okpia ọkpa nọ rri egie ebe vbe iruẹmwi e Baibol khare, ọ wẹẹ: “Osanobua i ta ohoghe, ẹmwẹ nọ ta i defua, te ọ wa sẹ vbene ọ ya tae. Emwa Osanobua gha sẹtin gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ emwi nọ tae gha sẹ rhunmwuda, iran mu ẹtin yan Osa nọ tae.” w23.01 2 ¶1-2

Te ima rhie igiọdu ne etẹn vbe ima ghaa ru emwi nọ gha ya iran gha mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe. Nọ ne etẹn eso, emwa nẹi ga e Jehova sẹtin gha zan iran. Eso mwẹ emianmwẹ nọ wegbe ne iran gu vẹn, ra a sẹtin miẹn wẹẹ, ọmwa ru iran emwi nọ da iran sẹ ugboloko. Etẹn eso vbe rrọọ nọ kpẹre ne iran ke khẹ ne agbọn Esu na sẹ ufomwẹ. Avbe emwi na sunu yi na sẹtin gbe amuẹtinyan ọghe etẹn mu otọ vbe ẹdẹnẹrẹ. Etẹn ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ ọghe avbe ukọ, wa vbe werriẹ aro daa egbe avbe ọlọghọmwa vbenian. E Pọl keghi loo Evbagbẹn Nọhuanrẹn ya ru iyobọ ne etẹn ya gha mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe. Vbe igiemwi, a sẹtin miẹn wẹẹ, Ivbiotu e Kristi ni re Ivbi e Ju, ma wa rẹn emwi ne iran khian tama emwa iran vbe uwu ẹgbẹe ni kha wẹẹ, ugamwẹ Ivbi e Ju ẹre ọ maan sẹ ọghe Ivbiotu e Kristi. Vbene ẹmwata, elẹta ne Pọl gbẹn gie etẹn ni re Ivbi e Hibru wa gele rhie igiọdu ne iran. (Hib 1:​5, 6; 2:​2, 3; 9:​24, 25) Ẹmwẹ ne Pọl tae gha sẹtin ru iyobọ ne iran ya rẹn emwi ne iran khian tama emwa ni gbodan ghee iran. w22.08 23-24 ¶12-14

Te emwa vbe agbọn Esu na wa ghee egbe vbirrivbirri, te ọ ghi wa lọghọ ne iran sẹtin mu ẹtin yan emwa ọvbehe. Te egbe emwa ni do okpe ẹki okpe ere, emwa ni rre ukpo arriọba kevbe avbe ọkaolotu ugamwẹ ghi wa wọọ emwa nibun, rhunmwuda emwi ne iran ru. Iran i ghi kue sẹtin mu ẹtin yan avbe ọse, emwa ne iran gba rre ẹdogbo ọkpa, uhiẹn ya sẹ egbe emwa iran vbe uwu ẹgbẹe. Ọna i zẹdẹ kpa ima odin, rhunmwuda e Baibol khare wẹẹ: “Vbe ẹdẹ okiekie . . . , emwa i khian ghi gha mwẹ ẹkoata, . . . iran ghi gha ya unu rhia emwa rua, . . . iran ghi gha si uma isọtẹ.” Ọna rhie ma wẹẹ, te emwa khian gha ru vbe na ghee Esu nọ kha yan agbọn na, nọ re ọmwa nẹi gia mu ẹtin yan. (2Tim 3:​1-4; 2 Kọr 4:4) Sokpan zẹvbe Ivbiotu e Kristi, ma rẹnrẹn wẹẹ, ima gha sẹtin ya ekhọe hia mu ẹtin yan e Jehova. Ma wa ya ekhọe hia yayi wẹẹ, e Jehova hoẹmwẹ ima kevbe wẹẹ, ẹi khian “fi iyeke gbe” avbe ọsiọre. (Psm 9:10) Ma gha vbe sẹtin mu ẹtin yan e Jesu Kristi, rhunmwuda ọ ya arrọọ ọghẹe zọ ese ne ima. (1 Pit 3:18) Ma tobọ ima bẹghe ẹre nẹ wẹẹ, ma gha sẹtin mu ẹtin yan avbe ilele ni rre uwu e Baibol.—2Tim 3:​16, 17. w22.09 2 ¶1-2

Ọyẹnmwẹ nọ sẹ otọ ẹko i re ọyẹnmwẹ nọ sẹ ọmwa vbe ovbi ẹghẹ kherhe. Ọmwa gha sẹtin gha mwẹ ọnrẹn vbe ẹdagbọn ọnrẹn hia. Vbe ima gu kha vberriọ? Vbe Jesu kporhu vbe uhunmwu oke, ọ keghi kha wẹẹ: “Oghọghọ nọ ne iran ni rẹnrẹn wẹẹ, te ọ khẹke ne iran rẹn Osanobua.” (Mat 5:3) E Jesu rẹnrẹn wẹẹ, te a yi emwa nagbọn ne iran gha hoo ne iran rẹn e Jehova, nọ re Osa nọ yi iran kevbe ne iran gha gae. Ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ, Osa nọ ghọghọ ẹre Jehova khin, emwa ni gae gha vbe sẹtin gha ghọghọ. (1Tim 1:11) Deghẹ ima i mwẹ ọlọghọmwa rhọkpa, ẹre ima khian na sẹtin gele gha ghọghọ ra? Ẹo. Ọ mwẹ emwi ne Jesu ta vbe ọ kporhu vbe uhunmwu oke,ọ wẹẹ, “iran ni khiẹ” rhunmwuda orukhọ ne iran ru, ra rhunmwuda ọlọghọmwa ne iran la gberra gha vbe sẹtin gha ghọghọ. Ọna ọre emwi ne Jesu wa vbe ta vbekpa “iran na zẹ kpokpo, ba ẹmwẹ emwi esi ne iran ru.” (Mat 5:​4, 10, 11) Emwi ne Jesu hoo nọ ma ima re ọre wẹẹ, ma gha hia ne ima rẹn Osanobua, ma na vbe sikẹ ọre, ẹre ima khian na gele gha sọyẹnmwẹ, ẹi re vbe emwi ghaa khian ẹse vbe ẹdagbọn ima.—Jems 4:8. w22.10 6 ¶1-3

Ẹwaẹn gha ru iyobọ ne Ovbiotu e Kristi ya rẹn wẹẹ, “ẹghẹ rrọọ na ya hunwan, ẹghẹ vbe rrọọ na ya guan.” (Asan 3:7) Emwa mobọ kha wẹẹ, ọ wa maan deghẹ ọmwa na guan, sokpan ugbẹnso, a wa hunwan ẹre ọ maan sẹ. Gi ima ghee igiemwi ọkpa. Ọ mwẹ ọdiọn ọkpa na mobọ gie nọ ya ru iyobọ ne avbe iko ọvbehe, rhunmwuda ọlọghọmwa ne iran ye. Ọdiọn ọvbehe ghi guan kaẹn ọtẹn na, ọ na wẹẹ, “Te ọ wa begbe, ẹi ta emwi nọ ma khẹke nọ ta vbekpa avbe iko nọ ya ru iyobọ na.” Ẹwaẹn ne ọtẹn na mwẹ, ẹre ọ zẹ ne ediọn ne iran gba rre iko ọkpa, na rhie ọghọ nọ khẹke nẹẹn, rhunmwuda iran rẹnrẹn wẹẹ, ẹi khian ta emwi ne ẹbu ediọn ọghe iran gba ziro ẹre ma emwa ọvbehe. Adeghẹ ima hoo ne emwa ọvbehe gba ẹko ima, ọ khẹke ne ima gha ta ẹmwata. Te ima wa gba ẹko ọmwa nọ ta ẹmwata rhunmwuda ma rẹnrẹn wẹẹ, ẹ i ta ohoghe.—Ẹfis 4:25; Hib 13:18. w22.09 12 ¶14-15

Ẹwaẹn ọghe ẹmwata ghaa “tie emwa vbe adesẹ orere,” emwa nibun ghi fi ehọ ye amẹ. (Itan 1:20) Zẹvbe ne Baibol khare, “emwa ni ma fiẹnro,” “ni ya emwa gbogiẹ,” kevbe “avbe akpa” ẹre ọ gbodan ghee ẹwaẹn nọ ke obọ e Jehova rre. (Itan 1:​22-25) “Emwa ni ma fiẹnro,” ọre emwa ni wa ya emwi hia yi, iran i vbe lọghọ na mu rẹrẹ. (Itan 14:15) Vbe igiemwi, ẹi re avbiẹ emwa nibun ẹre avbe ọkaolotu ugamwẹ kevbe avbe arriọba he mu rẹrẹ. Sokpan eso gha ghi do rẹn wẹẹ te a wa gha mu iran rẹrẹ, ọ ghi wa kpa iran odin. Sokpan nọ ne emwa ne ebe Itan 1:22 guan kaẹn, iran ma hoo ne iran fiẹnro, erriọ iran wa hoo ne iran gha ye khian. (Jer 5:31) Iran ma hoo ne iran rẹn emwi ne Baibol tae, iran ma vbe hoo ne iran gha lele emwi nọ rre uwu ẹre. Eso keghi mwẹ egbe ekhọe ọghe okhuo ọkpa nọ rre Quebec vbe Canada, nọ mu ẹmwẹ ugamwẹ yan uhunmwu. Ọ ma khẹke ne ima gha yevbe emwa vbenian, ni ma hoo ne iran rẹn emwi ba emwi!—Itan 1:32; 27:12. w22.10 19 ¶5-7

Adia ne otu e Jehova rhie ne ima wa vbe gbogba ga ima. Ẹghẹ hia ẹre a vbe ya tama ima ne ima gi avbe ediọn rẹn eke ne ima dia, ima ghi vbe rhie efoni nọmba ọghe ima ne iran, ne iran mieke na sẹtin tie ima vbe emwi nọ wegbe gha sunu. A sẹtin tama ima ne ima ghẹ zẹdẹ kpa hin owa rre, a sẹtin wẹẹ ne ima kpa hin owa rre. A sẹtin vbe tama ima vbene evbare ne otu kpemehe ẹre, khian ya gha sẹ ima obọ hẹ kevbe vbene ima khian ya gha ru iyobọ ne emwa ọvbehe kẹ kevbe ẹghẹ nọ khẹke ne ima ya ru iyobọ ne iran. Deghẹ ima ma lele adia na rhie ne ima, ma sẹtin mu arrọọ ọghe ima kevbe ọghe avbe ediọnni gbaroghe ima ye ikpadede. (Hib 13:17) Etẹn nibun ni kpa hin ehe ne iran ye rre rhunmwuda odekun ẹrhia, okuo ra rhunmwuda olighi nọ rre ẹvbo, wa hia vbe odẹ ke odẹ ne eke ne iran ghi ye gu iran egbe ro, kevbe ne iran sẹtin rhie egbe ye iwinna ugamwẹ vbobọvbobọ. Te etẹn ima na, yevbe Ivbiotu e Kristi ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ nẹdẹ, ni zagha gba ehe hia rhunmwuda ukpokpo, te iran wa ye “kporhu iyẹn nọ maan ọghe Ẹmwẹ Osanobua.” (Iwinna 8:4) Iwinna ikporhu na keghi ru iyobọ ne iran, ne iran ya rhie aro tua ẹmwẹ Arriọba Osanobua, ne iran gha te ya rhie aro tua ọlọghọmwa ne iran ye. Rhunmwuda ọni, te ọyẹnmwẹ wa sẹ iran, erriọ orhiọn iran vbe ya sotọ. w22.12 19 ¶12-13

Aro nọ ghaan ẹre Jehova ya ghee dọmwadẹ ima. Vbene Jesu te gie erhuanegbe ẹre ya kporhu, ọ na ru iyobọ ne iran, ne iran ghẹ mieke na gha mu ohan emwa ni zẹ iran kpokpo. (Mat 10:​29-31) E Jesu keghi ya igiemwi ọkpa ru iyobọ ne erhuanegbe ẹre, ọ na guan kaẹn ahianmwẹ ọkpa (sparrow) na wa mobọ miẹn vbe otọ Izrẹl. Vbe ẹghẹ e Jesu, emwa ma gha ghee avbe ahianmwẹ na sẹ emwi rhọkpa. Sokpan e Jesu tama erhuanegbe ẹre wẹẹ: “Ọkpa i rrọọ vbe uwu iran nọ gha de fi otọ, vbene Erha uwa nọ rre ẹrinmwi i na rẹn.” Ọ na ghi kha wẹẹ: “Uwa hin usi sẹ avbe ahianmwẹ ne giẹrẹ nibun.” Te Jesu ya ọna rhie igiọdu ne erhuanegbe ẹre wẹẹ, aro nọ ghaan ẹre Jehova ya ghee dọmwadẹ iran, rhunmwuda ọni, ọ ma khẹke ne iran gha mu ohan ukpokpo. Ẹi mwẹ ne erhuanegbe Jesu ghẹ ye ẹmwẹ nọ tae na rre, vbe iran gha miẹn avbe ahianmwẹ na, zẹvbe ne iran ya gha kporhu khian vbe orere ẹvbo kevbe dọmwadẹ igue. Ẹghẹ ke ẹghẹ ne u ya miẹn avbe ahianmwẹ ne giẹrẹ, gi ẹre gha ye ruẹ ẹre rre wẹẹ aro nọ ghaan ẹre Jehova ya ghee ruẹ, rhunmwuda u “hin usi sẹ avbe ahianmwẹ ne giẹrẹ nibun.” Vbe ẹtin e Jehova, ai miẹn ukpokpo ne ima i khian sẹtin zin egbe ẹre. w23.03 18 ¶12

Ugbẹnso, ma sẹtin gha werriẹ aro daa ọlọghọmwa nọ wegbe. Vbe igiemwi, ẹgbẹe ọghe ima sẹtin gha zẹ ima kpokpo, a sẹtin vbe miẹn wẹẹ ma i ghi mwẹ iwinna. Deghẹ ọlọghọmwa ne ima ye ma fo vbe otọ, ọ sẹtin wa gbe orhiọn ima mu otọ. E Setan sẹtin wa la evba lae ima egbe, ọ ghi gha hoo ne ima gha gbawawẹ deghẹ e Jehova gele hoẹmwẹ ima. Esu hoo ne ima gha roro ẹre wẹẹ, e Jehova ra otu ọghẹe, ẹre ọ si ọlọghọmwa ne ima ye, ye ima egbe. Emwi vbenian vbe sunu daa Ivbi Izrẹl eso ni ghaa rre Igipt. Iran na ka wa yayi wẹẹ, e Jehova ẹre ọ gie Mosis kevbe Erọn nọ do fan iran vbe ọviẹn vbe Igipt. (Ẹks 4:​29-31) Sokpan vbe ẹdẹ ghi rrie ẹdẹ, vbe Fero ghi suẹn gha ya agbọn lọghọ iran, iran na wẹẹ e Mosis vbe Erọn ẹre ọ si ọlọghọmwa ne iran ye. (Ẹks 5:​19, 20) Emwa ne Jehova gie nọ do ru iyobọ ne iran, ẹre iran ghi gha kha wẹẹ, ẹre ọ si ene iran ye ye iran egbe. Ai ghẹ ru ẹre iran ru! Deghẹ ọlọghọmwa ne u ye ma fo vbe otọ, fannọ otọ ẹko ruẹ ma e Jehova vbe erhunmwu, u vbe gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, ọ gha ru iyobọ nuẹn? w22.11 15 ¶5-6

E Jehova ẹre ọ rhie arrọọ ne ima, ọ vbe mwẹ ẹtin nọ khian ya huẹn ima kpaegbe vbe ima gha wu. Ọ mwẹ okhuo ọkpa nọ dẹgbẹe nọ ghaa rre Zẹrafat. Ovbi ẹre nokpia ghi wu, e Jehova na rhie ẹtin ne Ẹlaija ya huẹn ọnrẹn kpaegbe. (1 Ọba 17:​21-23) Ẹghẹ eso ghi gberra nẹ, e Jehova na vbe rhie ẹtin ne akhasẹ ighẹ Ẹlaisia, ọ na huẹn ọmọ okpia ọghe okhuo ọkpa kpaegbe. Ovbi e Siunẹm ẹre okhuo na ghaa khin. (2 Ọba 4:​18-20, 34-37) Ena kevbe arhiọkpaegbe nibun ọvbehe ne Baibol guan kaẹn rhie ẹre ma wẹẹ, e Jehova mwẹ ẹtin nọ khian ya huẹn emwa ni wulo kpaegbe. Vbe ẹghẹ ne Jesu na gha rre uhunmwu otagbọn na, te ọ wa rhie ẹre ma wẹẹ, Erhae rhie ẹtin na ya huẹn emwa kpaegbe ne irẹn. (Jọn 11:​23-25, 43, 44) E Jesu rre ẹrinmwi nẹ nian, “a rhie asẹ hia ni rre ẹrinmwi kevbe agbọn” nẹẹn. Rhunmwuda ọni, ọ mwẹ ẹtin nọ khian ya huẹn “emwa hia ni rre uwu idin ayere” kpaegbe, ne ẹkpotọ mieke na kie ne iran ya gha rrọọ vbe etẹbitẹ.—Mat 28:18; Jọn 5:​26-29. w22.12 5 ¶10

Rhunmwuda ne Ivbi Izrẹl ma na rhie ehọ ne Ẹzikiẹl ta yi, te iran he ẹmwẹ ye Jehova obọ. Evba gbẹnnẹ ye evbagbẹn nọhuanrẹn, ne ebe ẹdẹ ọghe ẹdẹnẹrẹ ke ladian keghi ya Ẹzikiẹl rẹn wẹẹ, ẹi re wẹẹ te irẹn ma ru iwinna irẹn ẹse, ẹre ọ si ẹre ne iran ma na danmwehọ. E Jehova keghi tama Ẹzikiẹl wẹẹ, ẹmwẹ akhasẹ ọghe ibuohiẹn nọ ta gha ghi sẹ nẹ, Ivbi Izrẹl “gha rẹn wẹẹ akhasẹ te rre ehe ne iran ye.” (Ẹzik 2:5; 33:33) Ẹi mwẹ ọna ma rhie igiọdu ne Ẹzikiẹl ya sẹtin ru iwinna ikporhu ne Jehova waa ẹre. Ọ wa vbe rhie igiọdu ne ima, ne ima na rẹn wẹẹ, e Jehova ẹre ọ gie ima. Egie nọkhua ma wa ye, ne ima na re “Osẹe” Jehova. (Aiz 43:10) U miẹn uyi nọkhua na mu ye ima egbe! Zẹvbe ne Jehova tama Ẹzikiẹl wẹẹ: “Ghẹ gi ohan muẹn,” e Jehova vbe tama ima, ne ima “ghẹ fian afianma.” (Ẹzik 2:6) Vbọzẹ nọ ma na khẹke ne ima gha mu ohan emwa ni zẹ ima kpokpo? Vbe na ghee Ẹzikiẹl, e Jehova ẹre ọ gie ima, ọ wa vbe rre ima iyeke.—Aiz 44:8. w22.11 3-4 ¶4-5

Ma wa gbọyẹmwẹ ye iwinna esiesi ne avbe ediọn kevbe eguọmwadia iwinna ru. Te etẹn na wa gbaroghe ima ẹsẹsẹmwẹse. Ma wa kpọnmwẹ e Jehova nọ na ya etẹn na ru ima ẹse! Sokpan de odẹ eso ne ima gha ya sẹtin rhie ẹre ma wẹẹ, ọmwa na gha sẹtin gba ẹko ẹre, ẹre ima khin? Ekhọe hia ẹre ima wa ya hoẹmwẹ etẹn ima, ma wa vbe mwẹ ẹmwẹ iran vbe orhiọn. Vbọrhirhighayehẹ, ọ ma khẹke ne ima gha zọlọ iran ọta ra ne ima fi ukpẹ ye emwi nọ ma kaẹn ima. Etẹn eso ni ghaa rre iko ọghe Ivbiotu e Kristi vbe ẹghẹ ọghe avbe ukọ, kegha re “nọ na iyẹn ẹrrẹe, arraile, iran ghi gha mu ukpẹ ye ẹmwẹ nọ ma khẹke iran.” (1Tim 5:13) Ọ ma zẹdẹ khẹke ne ima gha yevbe iran. Sokpan gia kha wẹẹ, ọmwa ta enegbe ẹre ma ima, ọ na wẹẹ irẹn ma hoo ne ehọ eva họn rẹn. Vbe nọ ta ye, deghẹ ọtẹn nokhuo na tama ima emianmwẹ ne irẹn khuọnmwi ra ọlọghọmwa ọvbehe ne irẹn la gberra, ọ na wẹẹ ne ima ghẹ tama ọmwa ọvbehe, ọ ma khẹke ne ima rhie owẹ gberra emwi nọ tae. w22.09 10 ¶7-8

Ẹmwẹ e Grik na ke zedu ẹmwẹ na nọ re “fi ekhọe uwa werriẹ,” a gha sẹtin vbe zedu ẹre vbenian, “ya ekhọe ruẹ khian ọghe ọgbọn.” Ma bẹghe ẹre wẹẹ, ẹi re iwinna nọ khuẹrhẹ. Te ima gha zanzan ekhọe ima ghee, ma ghi vbe ru afiwerriẹ nọ khẹke, ne ima mieke na sẹtin gha lele ilele ọghe Jehova. Ọna i re emwi na ru uhukpa kẹkan, ẹghẹ hia ẹre ọ khẹke ne ima ya gha ru ọna. Ma gha ghi khian emwa ni gbae nẹ, emwi hia ne ima rhirhi gha ru, ghi gha ya ẹko rhiẹnrhiẹn e Jehova. Vbene ọ ghi te sẹ ẹghẹ nii, uwa gi ima gha hia vbene ẹtin ima sẹ, ne ima gha ru emwi nọ yẹẹ e Jehova. Vbe ebe Rom 12:​2, e Pọl gi ima rẹn wẹẹ, ọ khẹke ne ima fi ekhọe ima werriẹ, ne ima mieke na sẹtin gha ru emwi nọ yẹẹ Osanobua. Ọ ma khẹke ne ima gha yin vbe na ghee emwa ni rre uwu agbọn. Nọghayayerriọ, ọ khẹke ne ima kie ẹkpotọ yọ, ne Osanobua gha dia iziro ọghe ima kevbe emwi ne ima rhirhi gha ru. w23.01 8-9 ¶3-4

E Jehova sọfurre ye ọlọghọmwa ne ima rhirhi gha ye ra? Osanobua ẹre ọ mwamwa emwi hia ni sunu vbe ẹdagbọn ima ra, irẹn ẹre ọ vbe dia ẹre ra? Ẹo, ọni i re emwi ne Baibol ma ima re. (Asan 8:9; 9:11) Vbọrhirhighayehẹ, ma rẹnrẹn wẹẹ: E Jehova bẹghe ọlọghọmwa ne ima ye, ọ vbe danmwehọ ima, vbe ima gha tu tie ẹre nọ ru iyobọ ne ima. (Psm 34:15; Aiz 59:1) Nọ ghi sẹ ehia ọre wẹẹ, e Jehova vbe ru iyobọ ne ima ya zin egbe ọlọghọmwa ne ima rhirhi gha ye. Odẹ vbo? Odẹ ọkpa ne Jehova ya ru iyobọ ne ima, ọre ifuẹko kevbe igiọdu nọ rhie ne ima, vbe ẹghẹ nọ khẹke. (2 Kọr 1:​3, 4) Hia ne u yerre, ẹghẹ ne Jehova ya rhie ifuẹko kevbe igiọdu nuẹn, vbe ẹghẹ ne u ya gualọe zẹẹ. Ugbẹnso, ma gha miẹn uhunmwu vbe ọlọghọmwa ne ima ye nẹ, ẹre ima na rẹn vbene Jehova ya ru iyobọ ne ima ya sẹtin lae gberra. w23.01 17-18 ¶13-15

Te aranmwẹ oha na wa yevbe aranmwẹ oha nii nọ mwẹ uhunmwu ihinrọn, sokpan nọ ya lughaẹn ọre wẹẹ, irẹn kegha baa. E Baibol keghi tie ẹre “amazẹ ọghe aranmwẹ oha,” a na vbe gie ẹre zẹvbe “ọba nogie erẹnrẹn.” (Arhie 13:​14, 15; 17:​3, 8) E Baibol gi ima rẹn wẹẹ “ọba” na ka gha rrọọ, sokpan a ma ghi vbe dọlegbe miẹn ọnrẹn; ọ ghi sẹ ẹghẹ, ọ na dọlegbe ladian. Erriọ ẹre United Nations wa ye zẹẹ, otu na keghi ya arriọba emwa nagbọn ike! Vbe okaro, e League of Nations ẹre a ghaa tie ẹre, sokpan, a ma ghi miẹn ọnrẹn vbe ẹghẹ Okuo Ọgbagbọn Nogieva. Vbene ẹghẹ ya khian, ọ na dọlegbe ladian, a na ghi do gha tie ẹre United Nations. Ohoghe ne aranmwẹ oha na nọ mudia ye ihe arriọba emwa nagbọn ta, keghi ya emwa gbodan ghee Jehova kevbe emwa rẹn. Ọ yevbe na miẹn wẹẹ, te ọ si “avbe ọba” ọghe uhunmwu otagbọn na hia koko khẹ okuo Amagẹdọn, nọ re “okuo ẹdẹ nọkhua ọghe Osanobua Ne Oghodua.”—Arhie 16:​13, 14, 16. w22.05 10 ¶10-11

Vbọ ghi sẹ ẹghẹ, e Jesu ẹre ọ ghi tobọ ọre gha tie Evbagbẹn Nọhuanrẹn. Ọ na do kakabọ rẹn Evbagbẹn Nọhuanrẹn, ọ na vbe gha ya aro nọ ghaan ghee ẹre. Deba ọni, te ọ wa gha ya emwi nọ tiere ru emwi. Vbe igiemwi, ẹi mwẹ u ma yerre emwi nọ sunu vbe ọgua Osa, vbe Jesu rre ukpo iweva. “Unu keghi yan” avbe ọmamwaemwi ni wa kakabọ rẹn uhi e Mozis, “rhunmwuda vbene ọ ya rẹn otọ emwi, kevbe ewanniẹn nọ zẹ.” (Luk 2:​46, 47, 52) Adeghẹ ima na gha tie Baibol vbe ẹghẹ hia, ẹre ima khian na sẹtin rẹn otọ ọre; Ẹmwẹ Osanobua ghi vbe do gha yẹẹ ima. Ma gha wa miẹn emwi ruẹ vbe ẹmwẹ ne Jesu tama emwa ni ma emwa uhi, avbe Farisi kevbe avbe Sadusi. Te iran na wa gha tie Evbagbẹn Nọhuanrẹn vbe ẹghẹ hia, sokpan iran ma gha miẹn ere vbọ. E Jesu keghi ya unu kaẹn emwi eha nọ si ẹre. Ẹmwẹ nọ tama iran gha ru iyobọ ne ima (1) ya rẹn otọ emwi ne ima tie, (2) ya gha gualọ emwi ewe ni rre uwu e Baibol, kevbe (3) ne Ẹmwẹ Osanobua gha dia ima. w23.02 8-9 ¶2-3

Emwi eso nọ khẹke ne ima gban egbe na ọre, ọkiẹkiẹ nọ ma khianrẹn, ayọn na da gbe egbe, oregbe, ẹmwẹ obi na ta, ikueta ra e game na na gbinna, efoto ra e vidio ne emwa na bannọ ruan kevbe emwi nibun ọvbehe vberriọ. (Psm 101:3) Te Esu wa hia vbe odẹ ke odẹ nọ ya ima khian rree ne Jehova. (1 Pit 5:8) Deghẹ ima ma begbe, Esu sẹtin do kọ emwi dan ye ima ekhọe vbe na ghee, igbọvo, ohoghe na ta, arovbẹmwẹ, ikhẹko, itengbemu, kevbe ohu nai mu yotọ. (Gal 5:​19-21) Adeghẹ ima ma na gbe ukhu ẹre rua vbobọvbobọ, ọ sẹtin do gbọzinian vbe ekhọe ima vbe na ghee emwi okọ nọ mwẹ obi, ẹghẹ nii, ọ ghi do zẹ ẹbe. (Jems 1:​14, 15) Emwi ọkpa nọ gha sẹtin ya ima khian rree ne Jehova vbene ima i na rherhe rẹn, ọre vbe ima ghaa gu avbe ọse dan mu obọ. Ọ khẹke ne ima gha yerre wẹẹ, emwa ne ima gu mu obọ sẹtin mu uyinmwẹ ima rhia. (1 Kọr 15:33) Deghẹ ima na gele gha begbe, ma i khian gha gu emwa nẹi ya ilele ọghe Jehova ru emwi mu obọ. (Luk 21:34; 2 Kọr 6:15) Rhunmwuda ma rẹnrẹn wẹẹ, ọ sẹtin zẹ ẹbe. w23.02 16 ¶7; 17 ¶10-11

Zẹvbe ne u ya gha ruẹ emwi vbekpa e Jehova, u na vbe gha hoẹmwẹ ọnrẹn sayọ. Vbene ẹmwata, u wa hoo ne u gha re ọsie Osanobua ke ẹghẹ na ya fi etẹbitẹ. U gha gele sẹtin ru vberriọ. Ọ rhie igiọdu nuẹn, ne u gha ru emwi nọ gha ya irẹn gha sọyẹnmwẹ. (Itan 23:​15, 16) Ẹi re ẹmwẹ ne unu ọkpa ẹre ọ khẹke ne ima ya gha ru ọna, ọ khẹke nọ vbe gha rhie egbe ma vbe uyinmwẹ ima. Ọ khẹke nọ gha rhie egbe ma vbe ẹdagbọn ima wẹẹ, ima gele hoẹmwẹ e Jehova. Ọna ọre odẹ nọ ghi maan sẹ, ne ima gha ya sẹtin loo ẹdagbọn ima. Vbua khian ya rhie ẹre ma hẹ wẹẹ, u hoẹmwẹ e Jehova? Vbe okaro, u ghi na erhunmwu gie ẹre, vbe erhunmwu nii, u ghi ya egbuẹ fiohan nẹẹn. (Psm 40:8) Iyeke ọni, u ghi dinmwiamẹ, ne u ya rhie ẹre ma vbe idagbo wẹẹ, u ya egbuẹ fiohan ne Jehova nẹ. Ẹdẹ oghọghọ ẹre ẹdẹ na dinmwiamẹ khin, ẹdẹrriọ wa kakabọ ru ekpataki. Ke ẹdẹ ne ẹdẹrriọ kpa, ọghe Jehova ẹre u khian ghi gha mu ye okaro, ẹi re ọghe enegbe ruẹ. (Rom 14:8; 1 Pit 4:​1, 2) U sẹtin gha roro ẹre wẹẹ, ẹi khuẹrhẹ na do sẹtin zẹ owẹ vberriọ. Vbene ẹmwata, ẹi gele khuẹrhẹ. Sokpan, u gha dinmwiamẹ, afiangbe ne u khian lae miẹn i gia gie. w23.03 5-6 ¶14-15