January

Jesu ghi “bẹghe” okhuo nii vbọ viẹ, ẹre ọ na ghi ‘tohan rẹn ẹsẹse.’ (Luk 7:13) E Jesu ma wa tohan okhuo na kẹkan, sokpan ọ keghi rhie ẹre ma wẹẹ, irẹn mwẹ ẹnina daa ẹre. Ọ na ya urhu ne khuẹrhẹ rhie igiọdu nẹẹn, ọ na tama rẹn wẹẹ: “Ghẹ ghi viẹ.” Iyeke ọni, e Jesu na ghi zẹ emwi ru. Ọ na huẹn ọmokpia nii kpaegbe, ọ “na ghi rhie ẹre ne iyẹe.” (Luk 7:14, 15) Vbe ima miẹn ruẹ vbe odẹ ne Jesu ya huẹn ovbi okhuo nọ dẹgbẹe nii kpaegbe? Ọ khẹke ne ima gha mwẹ ẹnina daa emwa ni khiẹ. Vbe na ghee Jesu, adeghẹ aro ima na gha sotọ vbe egbe emwa ni khiẹ, ma gha sẹtin rhie ẹre ma wẹẹ ima mwẹ ẹnina daa iran. Odẹ ọkpa ne ima gha ya sẹtin ru ọna ọre wẹẹ, ima ghi gha ta ẹmwẹ nọ gha mu iran orhiọn sotọ, ma ghi vbe gha ru iyobọ nọ khẹke ne iran. (Itan 17:17; 2 Kọr 1:3, 4; 1 Pit 3:8) Ọ gha khọnrẹn na miẹn wẹẹ, ẹmwẹ kherhe ẹre ima ta ya rhie igiọdu ne iran, ra emwi kherhe ma ru ne iran, ọ gha wa ru iyobọ ne iran. w23.04 5-6 ¶13-15

Agharhemiẹn wẹẹ, e Jesu rẹnrẹn wẹẹ ọse irẹn ẹre ọ wa wu na, ọ na ye gbe ikpẹdẹ eva vbe eke nọ ye, ọ ke gha rrie Bẹtani. Vbe ẹghẹ ne Jesu ghi ya sẹ evba, ikpẹdẹ enẹ ẹre ọ ghaa ye ne Lazarọs he ya wu. Te Jesu ghaa hoo nọ ru emwi nọ gha rhie igiọdu ne avbe ọsiọre kevbe nọ gha rhie uyi gie Osanobua. (Jọn 11: 6, 11, 17) Okha na wa ma ima emwi ne kpataki vbe nọ dekaẹn obọ nọ khẹke na ya gha mu avbe ọse. Gele muẹn roro: Vbe Meri vbe Mata gie uhunmwu gie Jesu, iran ma tama rẹn nọ gha die Bẹtani. Emwi ne iran wa tama rẹn ọre wẹẹ, ọsiọre khuọnmwi. (Jọn 11:3) Vbe Lazarọs wu, te Jesu gha te sẹtin ke urria huẹn e Lazarọs kpaegbe. Sokpan ọ ma ru vberriọ, nọghayayerriọ, ọ na bu e Meri vbe Mata vbe Bẹtani, nọ ya mu iran aro ze ra nọ ya fu iran ẹko rre. U mwẹ ọse nọ gha sẹtin do ru iyobọ nuẹn ra, ọ gha khọnrẹn wẹẹ, u ma tie ẹre? Ọse vberriọ ẹre ọ gele ọse na miẹn vbe “ẹdẹ oseghe.” (Itan 17:17) Ọ khẹke ne ima ya egbe taa e Jesu, ne ima gha re egbe ọse vberriọ! w23.04 10 ¶10-11

Emwi ghaa ba su ima, ma sẹtin gha ghee ẹre wẹẹ, Arriọba Osanobua i khian ghi rre. Te ọna ghi rhie ma wẹẹ, ma i mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe ra? Ẹo, ọ ma wa rhie ma wẹẹ ima i mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe. Gia kha wẹẹ, ẹghẹ uyunmwu ẹre ima ye, na kha na, okhuakhua wa kakabọ fi, rhunmwuda ọni, ọ ghi do yevbe na miẹn wẹẹ, orhọ i khian ghi rre. Sokpan ẹ i mwẹ ne orhọ ghẹ rre. Erriọ vbe ye, egbe gha wọọ ima, ma sẹtin gha ghee ẹre wẹẹ, agbọn ọgbọn i khian ghi rre. Sokpan, deghẹ ima na gha mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe, ẹre ima khian na gele rẹn wẹẹ, Osanobua gha mu eyan rẹn sẹ. (Psm 94:3, 14, 15; Hib 6:17-19) Ọna gha ru iyobọ ne ima ya mu ugamwẹ e Jehova ye okaro. Ne ima mieke na sẹtin gha kporhu, ọ khẹke ne ima gha mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe. Emwa nibun ma yayi wẹẹ ma gha sẹtin rri orhiẹnrhiẹn agbọn vbe etẹbitẹ. (Mat 24:14; Ẹzik 33:32) Ọ khẹke ne ima gha begbe, ne ima tobọ ima ghẹ do gha gbawawẹ. Ne ọna ghẹ mieke na sunu, ọ khẹke ne ima gha ru emwi nọ gha ya amuẹtinyan ọghe ima wegbe sayọ. w23.04 27 ¶6-7; 28 ¶14

U he ka roro ẹre ẹdẹ deghẹ e Jehova gele họn erhunmwu ruẹ ra? Adeghẹ erriọ nọ, ẹ i re uwẹ ọkpa. Etẹn nibun ta ẹmwẹ vbenian nẹ, katekate vbe iran rre uwu ọlọghọmwa nọ wegbe. Deghẹ emwi na gha ba su ima, ọ sẹtin vbe gha lọghọ ne ima rẹn deghẹ e Jehova gele họn erhunmwu ima. Vbọzẹ ne ima na mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova gele họn erhunmwu ọghe emwa ni gae? E Baibol gi ima rẹn wẹẹ, e Jehova hoẹmwẹ ima ẹsẹsẹmwẹse kevbe wẹẹ, ẹ i ya ẹmwẹ ima ku. (Hag 2:7; 1 Jọn 4:10) Ọni ẹre ọ si ẹre nọ na wẹẹ, ne ima gha na erhunmwu, ne irẹn ru iyobọ ne ima. (1 Pit 5:6, 7) Ọ hoo nọ ru iyobọ ne ima, ne ima mieke na sẹtin sikẹ irẹn kevbe ne ima vbe sẹtin zin egbe ọlọghọmwa ne ima ye. Ma gha wa miẹn okha nibun ọghe emwa ne Jehova họn erhunmwu iran vbe uwu e Baibol. U ye erhọkpa rre ra? w23.05 8, 9 ¶1-4

E Meri tobọre wa gha ru emwi nọ gha yae sikẹ e Jehova kevbe nọ gha ya amuẹtinyan ọghẹe wegbe; ọ ma wa sẹ emwi hia rae ne Josẹf. E Meri wa rẹn Evbagbẹn Nọhuanrẹn ẹsẹsẹmwẹse. Ọ vbe gha rhie ẹghẹ ya mu emwi nọ tie roro. (Luk 2:19, 51) Vbene ẹmwata, ne Meri na kakabọ sikẹ e Jehova ẹre ọ si ẹre nọ na gha re okhuo esi. Ikhuo nibun ni ru orọnmwẹ nẹ wa vbe ya egbe taa e Meri vbe ẹdẹnẹrẹ. Vbe igiemwi, ọtẹn nokhuo ọkpa na tie ẹre Emiko khare wẹẹ: “Vbe ẹghẹ ne I ma na he ru orọnmwẹ, te I wa zẹ ẹghẹ kọ ne I ya ru emwi nọ ya mwẹ sikẹ e Jehova. Sokpan vbe I ghi ru orọnmwẹ nẹ, ọdafẹn mwẹ ẹre ọ ghi gha na erhunmwu ne ima, irẹn ẹre ọ vbe gha mu asanikaro vbe iruẹmwi ẹgbẹe. I keghi do bẹghe ẹre wẹẹ, I ma ghi gha ru emwi ni ka ru, nọ ya amuẹtinyan mwẹ wegbe, I na wa sẹ emwi hia rae ye obọ ọdafẹn mwẹ. I na do bẹghe ẹre wẹẹ, ọ khẹke ne imẹ tobọ imẹ gha ru emwi nọ gha ya mwẹ sikẹ e Jehova sayọ. Te I ghi zẹ ẹghẹ kọ ne I ya na erhunmwu, ne I ya tie Baibol, kevbe ne I ya mu emwi ne I tie roro.” (Gal 6:5) Ikhuo ni ru orọnmwẹ nẹ, deghẹ uwa na ye gha ru emwi nọ gha ya uwa sikẹ e Jehova sayọ, ọdafẹn uwa ghi gha tian uwa, iran ghi vbe hoẹmwẹ uwa sayọ.—Itan 31:30. w23.05 21 ¶6

A i biẹ ọmwa biẹ imuohan ọghe Jehova; te ima gha hia ne ima gha mwẹ ọnrẹn. Odẹ ọkpa ne ima khian ya ru ọna, ọre ne ima gha gbarokotọ ghee emwi ne Osanobua yi. Ma ghaa bẹghe vbene “emwi nọ yi” ya rhie ẹre ma wẹẹ, Osanobua mwẹ ẹwaẹn, ọ mwẹ ẹtin kevbe wẹẹ, ọ hoẹmwẹ ima ẹsẹsẹmwẹse, ọ ghi ya ima gha rhie ọghọ nẹẹn, ahoẹmwọmwa ne ima mwẹ nẹẹn ghi vbe gha wegbe yọ. (Rom 1:20) Emwi ọvbehe nọ gha ru iyobọ ne ima ya gha mwẹ imuohan ọghe Osanobua, ọre deghẹ ima na gha na erhunmwu vbe ẹghẹ hia. Vbene ima ya na erhunmwu, erriọ ima ya rẹn e Jehova sayọ. Ẹghẹ ke ẹghẹ ne ima ya tama rẹn nọ rhie ẹtin ne ima ya sẹtin zin egbe ọlọghọmwa, te ima ye egbe ima ẹre rre wẹẹ, Osa ne olẹtin ẹre Jehova khin. Ẹghẹ ke ẹghẹ ne ima ya kpọnmwẹ e Jehova ye izọese adẹwerriegbe ọghe Ovbi ẹre, te ima ye egbe ima ẹre rre wẹẹ, e Jehova hoẹmwẹ ima. Ma gha vbe rinmwian e Jehova nọ ru iyobọ ne ima vbe ima ghaa rre uwu ọlọghọmwa, te ima vbe ye egbe ima ẹre rre, vbene Jehova mwẹ ẹwaẹn hẹ. Te erhunmwu vbenian ya ima rhie ọghọ nọ khẹke ne Jehova. Ọ gha vbe ru iyobọ ne ima, ne ima ghẹ ru emwi ke emwi nọ gha ya ima khian rree nẹẹn. w23.06 15 ¶6-7

Ke ẹghẹ gha dee ẹre Jehova ke yi uhi ne emwa rẹn, avbe uhi na i zẹdẹ lọghọ na rẹn otọ re. Vbe igiemwi, ẹbu nọ su ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ ọghe avbe ukọ ọghe Jesu, gi ima rẹn emwi eha nọ na khẹke ne Ovbi Otu e Kristi na mudia gbain: (1) Ọ ma khẹke nọ gha ga ẹbọ, e Jehova ọkpa ẹre ọ khẹke nọ gha ga, (2) ọ khẹke nọ gha ya aro nọ hin usi ghee esagiẹn, (3) ọ ghi vbe gha lẹẹ ne uyinmwẹ alama oghẹ. (Iwinna 15:28, 29) De vbene Ivbi Otu e Kristi khian ya rhie ẹre ma wẹẹ, iran họn ẹmwẹ ne Jehova, vbọ gha de ọghe emwi eha na guan kaẹn na? Iran ghi gha ga e Jehova ọkpa, iran ghi vbe gha họn ẹmwẹ nẹẹn. E Jehova keghi gbe uhi ne Ivbi Izrẹl, ne iran gha rhie ugamwẹ nọhuanrẹn ne irẹn. (Diut 5:6-10) Vbe ẹghẹ ne Esu ya danmwẹ e Jesu ghee, e Jesu keghi kha wẹẹ, e Jehova ọkpa ẹre ọ khẹke ne ima gha ga. (Mat 4:8-10) Rhunmwuda ọni, ma i ga ẹbọ. Ma i vbe ga emwa nagbọn, ọ gha khọnrẹn nọ gha re avbe ọkaolotu ugamwẹ, emwa ni rre ukpo arriọba, emwa ni ku iku isasegbe kevbe emwa ọvbehe na họn usi ẹre rre. Ma i mu ẹmwẹ iran yan uhunmwu sẹrriọ wẹẹ, ọ ghi yevbe na miẹn wẹẹ, ima ga iran. Nọghayayerriọ, e Jehova ọkpa nọ re Osa nọ “yi emwi hia,” ẹre ọ khẹke ne ima ga.—Arhie 4:11. w23.07 14-15 ¶3-4

Te agbọn Esu na wa vuọn ne uyinmwẹ alama oghẹ kevbe ughe ọghe emwa ni bannọ ruan kevbe ni ru emwi ọdọ vbe amwẹ. (Ẹfis 4:19) Rhunmwuda ọni, te ọ wa khẹke ne ima gha mwẹ imuohan ọghe Osanobua, ma ghi vbe gha lẹẹ ne emwi dan. Vbe ebe Itan uhunmwu ẹnrẹn 9, a keghi ya ẹwaẹn kevbe ukọnmwẹ gie ikhuo eva. Ikhuo eva na keghi gie na tie emwa ni ma fiẹnro, ọni ọre avbe “akpa.” Dọmwadẹ iran keghi kha wẹẹ, “larre do rri evbare mwẹ.” (Itan 9:1, 4-6) Sokpan alughaẹn wa rre emwi nọ ghi sunu daa emwa ne dọmwadẹ ikhuo na tie re. Gia guan kaẹn vbene “okhuo nọ kọẹn” nii ya tie emwa. (Itan 9:13-18) Ọ keghi tie emwa nẹi mwẹ ẹwaẹn ne iran “larre vbe uwu owa,” ne iran do rri evbare. Vbọ ghi sunu daa iran? “Uhunmwu ẹre iran ya khiẹ ọre.” A na ya obọ sekhae ne ima, ne ima gha begbe vbe egbe okhuo nọ sakaan kevbe okhuo nọ “ku ogboi.” A vbe gi ima rẹn wẹẹ: “U gha la owa ẹre, odẹ uwu ẹre u gbẹn nii.” (Itan 2:11-19) Ebe Itan 5:3-10 vbe guan kaẹn okhuo ọvbehe nọ sakaan, ọ na wẹẹ, ọ si emwa la “eke ne iran ni wulo nẹ ye.” w23.06 22 ¶6-7

Ọ khẹke ne ediọn rhie igiemwi esi yotọ vbe nọ dekaẹn na gha mwẹ amuroro. (1 Tim 3:2, 3) Vbe igiemwi, ọ ma khẹke ne ọdiọn gha roro ẹre wẹẹ, ẹmwẹ ne irẹn ta ẹre a khian wa ya gha ru emwi vbe ẹghẹ hia rhunmwuda wẹẹ, ọ diẹn ediọn nikẹre. Ọ khẹke nọ rẹn wẹẹ, e Jehova gha sẹtin loo orhiọn nọhuanrẹn ọghẹe ya ru iyobọ ne ọdiọn nọ rhirhi gha khin, nọ mieke na ta ẹmwẹ nọ gha ru iyobọ ne ediọn nikẹre ya ru azẹ nọ khẹke. Adeghẹ a na miẹn wẹẹ, a ma rhie owẹ gberra uhi ọghe Baibol rhọkpa, ọ khẹke ne ediọn ni mwẹ amuroro ya ekhọe hia rhie obọ ba emwi ne ediọn ni bun sẹ ta, ọ gha khọnrẹn wẹẹ, ẹ i re ọni iran te mwẹ vbe ekhọe. Ivbi Otu e Kristi miẹn afiangbe nibun vbe iran ghaa mwẹ amuroro. Ma ghi do sikẹ etẹn sayọ, ọfunmwegbe ghi vbe gha rre uwu iko. Ma ghi vbe do gha gbọyẹmwẹ ye odẹ ughughan ne etẹn ne ima gba ga ya ru emwi vbe uhunmwu otagbọn hia, ọ wa vbe yẹẹ ima ne ima na rẹn wẹẹ, agharhemiẹn wẹẹ ehe ughughan ma ke rre, te ima ye ga e Jehova kugbe zẹvbe ẹgbẹe. Sẹ ehia, ẹko wa vbe sẹ ima ọyẹnmwẹ ne ima na rẹn wẹẹ, ma ya egbe taa e Jehova nọ re Osa nọ mwẹ amuroro. w23.07 25 ¶16-17

De emwi nọ ya e Daniẹl gha tie ẹmwẹ akhasẹ ni rre Baibol? Te ọ ghaa hoo nọ rẹn ẹmwata ni rre uwu e Baibol. E Daniẹl vbe gha mu egbe rriotọ, ọ rẹnrẹn wẹẹ, e Jehova gha ru iyobọ ne emwa ya rẹn otọ avbe ẹmwẹ akhasẹ, deghẹ iran na gha ya ilele ọghẹe ru emwi. (Dan 2:27, 28) Te Daniẹl wa mu ẹtin yan e Jehova, ọna rhie ma wẹẹ, ọ mu egbe rriotọ. (Dan 2:18) Te ọ wa vbe gha gbarokotọ ẹsẹse tie ẹmwẹ akhasẹ. Avbe ako evbagbẹn nọhuanrẹn ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ nii, ẹre ọ ya gha ru ezanzan. (Jer 25:11, 12; Dan 9:2) Vbua khian ya ya egbe taa e Daniẹl hẹ? Vbọ ya ruẹ tie ẹmwẹ akhasẹ. Te u tie ẹre rhunmwuda wẹẹ, u hoo ne u rẹn ẹmwata nọ rre uwu e Baibol ra? Deghẹ erriọ nọ, e Jehova gha ru iyobọ nuẹn. (Jọn 4:23, 24; 14:16, 17) Emwa eso roro ẹre wẹẹ, iran gha miẹn emwi eso nọ rhie ẹre ma wẹẹ, ẹ i re Osanobua ẹre ọ yan e Baibol. Odẹ vberriọ iran ghi sẹtin tobọ iran gha ta emwi nọ maan kevbe nẹi maan, iran ghi vbe gha ya ẹmwẹ obọ iran ru emwi. Sokpan, ọ khẹke ne ima gha tie ẹmwẹ akhasẹ rhunmwuda wẹẹ, ima hoo ne ima rẹn ẹmwata nọ rre Baibol. w23.08 9, 10 ¶7-8

Ma ghaa hia ne ima ru emwi ne emwa ọvbehe ru ne ẹtin ima ma sẹ, ọ sẹtin ya egbe wọọ ima. (Gal 6:4) Ma ghaa ru vberriọ, ma sẹtin do gha gbọvo iran, ma sẹtin vbe do gha gu iran suan. (Gal 5:26) Rhunmwuda ne ima na hia ne ima ru emwi ne emwa ọvbehe ru, ima sẹtin do ru gberra vbene ẹtin ima sẹ, ọna sẹtin zẹ ẹbe. E Baibol khare wẹẹ, “adeghẹ emwi na ya aro yi ma rherhe sẹ obọ, orhiọn ghi dọyọ,” inu ghi nọ adeghẹ ima na rhie obọ ye emwi ne ima i khian sẹtin ru ẹdẹ! (Itan 13:12) Ma gha ru vberriọ, egbe sẹtin wọọ ima, ọ sẹtin vbe si ima digiẹn vbe ulẹ ọghe arrọọ. Aro ne Jehova ya ghee ruẹ, ẹre ọ khẹke ne u ya gha ghee egbuẹ. E Jehova i we ne ima ru emwi ne ima i sẹtin ru. (2 Kọr 8:12) Gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova i ya emwi ne u sẹtin ru taa ọghe emwa ọvbehe. (Mat 25:20-23) Aro nọ ghaan ẹre Jehova ya ghee iwinna ne u ya ekhọe hia ru vbe ugamwẹ ọnrẹn, ẹkoata ne u mwẹ daa ẹre, kevbe izinegbe ne u mwẹ. w23.08 29 ¶10-11

E Jehova keghi họn erhunmwu e Samsin, ọ na kpemehe amẹ ne Samsin. E Samsin ghi wọn vbe amẹ na, “ẹrhiọn na la ẹre iwu.” (Giọg 15:19) Ọ gha kẹ, ovbi ẹzẹ nii ye gha rre evba vbe ẹghẹ ne Osanobua ya loo akhasẹ ighẹ e Samuẹl ya gbẹn ebe Giọgis. Ẹ i mwẹ Ivbi Izrẹl ni bẹghe ẹzẹ na ma gha yerre wẹẹ, eguọmwadia e Jehova gha sẹtin mu ẹtin yan e Jehova nọ ru iyobọ ne iran, vbe ẹghẹ ne iran ya gualọ iyobọ. Te ọ vbe khẹke ne ima gha nọ e Jehova nọ ru iyobọ ne ima, ọ gha khọnrẹn wẹẹ, ọ mwẹ emwi eso ne ima guẹ ne Osa ya we ima ra ọ mwẹ emwi nibun ne ima he ru vbe ugamwẹ e Jehova. Ọ khẹke ne ima kọe ye orhiọn wẹẹ, ma gha mu ẹtin yan e Jehova, ẹre ima khian na sẹtin ru iwinna nọ waa ima re. Zẹvbe ne orhiọn la e Samsin iwu vbe ọ wọn amẹ ne Jehova kpemehe nẹẹn, ma gha vbe sẹtin gha mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe adeghẹ ima na gha loo emwi hia ne Jehova kpemehe ẹre.—Mat 11:28. w23.09 4 ¶8-10

Vbe ima khian ru vbe emwa gha ya ohu mu ima, vbe igiemwi, deghẹ iran na gha zaan eni Osanobua ra e Baibol? Ọ khẹke ne ima nọ e Jehova nọ rhie orhiọn nọhuanrẹn ne ima, ne ima mieke na sẹtin gbe ibiẹ rrie. Sokpan deghẹ ima na ghi do bẹghe ẹre wẹẹ, ma ma zẹ ẹmwẹ wanniẹn iran vbe odẹ nọ khẹke ghi vbo? Ma sẹtin dọlegbe mu ẹmwẹ na ye erhunmwu, ma ghi vbe muẹn roro odẹ nọ khẹke ne ima ya zẹ ẹmwẹ wanniẹn iran vbe ẹdẹ ọvbehe. Iyeke ọni, e Jehova ghi rhie orhiọn nọhuanrẹn ọghẹe ne ima, ne ima mieke na sẹtin gbe ibiẹ rrie kevbe ne ima vbe do gha re ọmwa nọ fu. Ako evbagbẹn nọhuanrẹn eso gha sẹtin ru iyobọ ne ima, ne ima mieke na sẹtin zẹ ẹmwẹ wanniẹn emwa vbe odẹ nọ khẹke vbe iran gha ya ohu mu ima. Orhiọn nọhuanrẹn ọghe Osanobua gha sẹtin ru iyobọ ne ima, ne ima sẹtin ye avbe ako na rre. (Jọn 14:26) Vbe igiemwi, ilele nibun wa rre ebe Itan nọ gha sẹtin ru iyobọ ne ima ya gha re ọmwa nọ fu. (Itan 15:18) Ebe Itan vbe gi ima rẹn afiangbe na la ẹre miẹn vbe ọmwa gha da egbe ẹre yi vba gha ya ohu muẹn.—Itan 10:19; 17:27; 21:23; 25:15. w23.09 15 ¶6-7

Ukọ e Pita rẹnrẹn wẹẹ irẹn gha rherhe wu. Ọwara ukpo nibun ẹre ọ ya ga e Jehova, ọ deba Jesu winna, ọ kporhu vbe eke na ma he ka kporhu sẹ, ọ na vbe ga zẹvbe ọkpa vbe ẹbu nọ su. Sokpan, iwinna ọghe Pita ma he ye fo. Vbe odẹ ukpo 62-64 C.E., e Jehova na loo ẹre ya gbẹn elẹta eva, ọni ọre ebe 1 Pita kevbe 2 Pita. (2 Pit 1:13-15) Ẹghẹ ne etẹn na “gha mwẹ ẹkorriaramwẹ . . . , rhunmwuda edanmwẹ ughughan” ne iran ghaa werriẹ aro daa, ẹre ukọ e Pita ya gbẹn elẹta eva nọ gbẹn. (1 Pit 1:6) Emwa dan na gha hoo ne iran ya imamwaemwi ohoghe mu etẹn rẹrẹ kevbe ne iran vbe gha yin uyinmwẹ nọ ma huan vbe uwu iko. (2 Pit 2:1, 2, 14) Ivbi Otu e Kristi ni ghaa rre Jerusalẹm gha rherhe miẹn “ufomwẹ emwi hia,” ọni ọre vbene ivbiyokuo e Rom khian ya guọghọ e Jerusalẹm hẹ, kevbe ọgua Osa nọ rre evba. (1 Pit 4:7) Ẹ i mwẹ avbe elẹta ne Pita gbẹn na ma ru iyobọ ne Ivbi Otu e Kristi ya zin egbe ọlọghọmwa ne iran ghaa ye, ọ ghi vbe mu iran egbe khẹ avbe ọlọghọmwa ni dee vbe odaro. w23.09 26 ¶1-2

Vbe na ghee Jesu, emwi ghaa baa su ima, ẹre ima na mobọ ruẹ vbe na ya họn ẹmwẹ hẹ. Vbe igiemwi, vbe COVID-19 da suẹn, a na wẹẹ ne ima ghẹ ghi yo Ọgua Arriọba ya gha do iko, kevbe ne ima ghẹ ghi gha kporhu ke owa ya sẹ owa. Ọ ghaa lọghọ ruẹ ne u lele avbe adia na ra? Ọrheyerriọ, rhunmwuda ne u na họn ẹmwẹ, ọ keghi gbogba ga ruẹ, etẹn hia vbe iko na gha mwẹ akugbe, ẹko na vbe gha rhiẹnrhiẹn e Jehova. Nian, te ima hia ghi wa mu egbe ne ima ya lele adia ke adia na khian rhie ne ima vbe ẹghẹ orueghe nọkhua. Rhunmwuda, a sẹtin miẹn wẹẹ, ọni ẹre ọ khian ya ima miẹn fan! (Job 36:11) Evbọzẹe ne ima na họn ẹmwẹ ne Jehova ọre wẹẹ, ima hoẹmwẹ ọnrẹn, ma vbe hoo ne ima gha ru emwi nọ yẹẹ ọre. (1 Jọn 5:3) Ma i khian sẹtin ha e Jehova osa ye emwi hia nọ he ru ne ima. (Psm 116:12) Sokpan, ma gha sẹtin họn ẹmwẹ nẹẹn, kevbe emwa ne irẹn rhie asẹ na. Ma ghaa họn ẹmwẹ, te ima rhie ẹre ma wẹẹ, emwa ni mwẹ ẹwaẹn ẹre ima khin. Vbene ẹmwata, te emwa ni mwẹ ẹwaẹn ya ẹko rhiẹnrhiẹn e Jehova.—Itan 27:11. w23.10 11 ¶18-19

Adeghẹ odibosa na do gu ruẹ guan, u gha danmwehọ ẹre ra? Vbe ẹdẹnẹrẹ, odibosa ọkpa wa gu “emwa ughughan ni ke uniẹn kevbe agbẹnvbo ughughan rre, ni vbe zẹ ẹvbo ughughan” guan. De emwi nọ ta? “Wa gha mu ohan Osanobua, wa vbe gha rhie uyi nẹẹn . . . wa ya uhunmwu rhanmwẹ otọ ne Ọmwa nọ yi ẹrinmwi kevbe agbọn.” (Arhie 14:6, 7) E Jehova ọkpa ọre Osa ọghe ẹmwata nọ khẹke ne emwa hia gha ga. U miẹn vbene ima ghọghọ hẹ, nọ na kie ẹkpotọ ne ima ya gha gae vbe ọgua Osa nọkhua ọghe orhiọn! Vbọ re ọgua Osa ọghe orhiọn na, vbe ima khian ya sẹtin rẹn vbene ọgua Osa na ye hẹ? Ọgua Osa na i wa re ọgua Osa kẹkan na ya aro bẹghe. Sokpan, ọ keghi re emwamwa ne Jehova ru ne ima ya gha rhie ugamwẹ nọhuanrẹn nẹẹn lekpa izọese adẹwerriegbe ọghe Jesu. Ukọ e Pọl rhan otọ emwamwa na vbe elẹta nọ gbẹn gie etẹn ni re Ivbi e Hibru ni ghaa rre Judia vbe ẹghẹ ọghe avbe ukọ. w23.10 24 ¶1-2

Vbe ukpo 522 B.C.E., emwi ne eghian ọghe Ivbi e Ju mwamwaẹn keghi mwẹ uhunmwu, arriọba e Pẹsia na ghi mu awua ye iwinna ọgua Osa ne Ivbi Izrẹl ghaa bọ. Sokpan e Zẹkaraia keghi gi Ivbi Izrẹl rẹn wẹẹ, e Jehova gha ya orhiọn nọhuanrẹn ọghẹe rhie ẹtin ne iran, ne iran mieke na sẹtin mu aro ye iwinna nii, ọ gha khọnrẹn wẹẹ, ọlọghọmwa nibun ghaa rre otọ. Vbọ ghi rre ukpo 520 B.C.E., Ọba e Dariọs keghi fan obọ re ne Ivbi Izrẹl ne iran dọlegbe ya suẹn iwinna nii, ọ na kue kpemehe igho kevbe emwi ọvbehe ne iran gualọ ne iran, ọ na vbe wẹẹ, ne avbe gọvina ni rre evba ru iyobọ ne iran. (Ẹzra 6:1, 6-10) E Jehova keghi rhie igiọdu ne emwa rẹn wẹẹ, irẹn rre iran iyeke, deghẹ iran na mu iwinna ọgua Osa na bọ karo. (Hag 1:8, 13, 14; Zẹk 1:3, 16) Ẹmwẹ ne avbe akhasẹ na tae wa ru iyobọ ne Ivbi e Ju, iran na dọlegbe ya suẹn ọgua Osa na bọ vbe ukpo 520 B.C.E., ọ ma sẹ ukpo isẹn ne iran ya bọe fo. Rhunmwuda ne Ivbi e Ju na mu ọghe Jehova karo, agharhemiẹn wẹẹ iran rre uwu ọlọghọmwa nibun, e Jehova keghi kpemehe emwi ne iran gualọ ne iran. Rhunmwuda ọni, iran keghi ya ekhọe ọyẹnmwẹ gha ga e Jehova.—Ẹzra 6:14-16, 22. w23.11 15 ¶6-7

Agharhemiẹn wẹẹ, emwa nibun họn vbekpa Ebraham nẹ, emwi kherhe ẹre iran rẹn vbekpa ẹre. Sokpan, uwẹ rẹn emwi nibun vbekpa Ebraham. Vbe igiemwi, u rẹnrẹn wẹẹ, Ebraham ọre ‘erha emwa hia ni mwẹ amuẹtinyan.’ (Rom 4:11) U sẹtin gha roro ẹre wẹẹ, ‘Mẹ gha gele sẹtin mu ẹtin yan Osanobua zẹvbe ne Ebraham ru ẹre ra?’ Ẹn, u gha sẹtin. Emwi ọkpa nọ gha ru iyobọ ne ima ya gha mwẹ egbe amuẹtinyan ne Ebraham ghaa mwẹ ọre vbe ima ghaa ruẹ vbekpa ẹre. Ebraham keghi ru emwi ne Osanobua tama rẹn, ọ na kpa gha rrie ehe nọ rree, ọ na dia ibọkpọ ya vbe ọwara ukpo nibun, ọ na vbe mu egbe nọ khian ya ya ovbi ẹre ighẹ Aizik zọ ese. Avbe emwi ne Ebraham ru na rhie ẹre ma wẹẹ, ọ mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe. Amuẹtinyan ọghe Ebraham kevbe emwi nọ ru, ẹre ọ ya Osanobua miẹn ọnrẹn yi, ọ na vbe gha re ọsiọre. (Jems 2:22, 23) E Jehova hoo ne afiangbe vbenian sẹ ima hia obọ, ya sẹ egbe uwẹ tobọ ruẹ. Ọna ẹre ọ si ẹre, nọ na loo e Pọl vbe Jems ya gbẹn igiemwi ọghe Ebraham yotọ. w23.12 2 ¶1-2

Ọ khẹke ne Ivbi Otu e Kristi hia, ya sẹ egbe etẹn ima nikhuo, ruẹ vbe na ya gu emwa zẹ iro hẹ. Ukọ e Jems keghi bu ima ude vbe nọ dekaẹn ọna, vbọ ta ẹmwẹ nọ rre evbagbẹn nọhuanrẹn ne ebe ẹdẹ ọghe ẹdẹnẹrẹ ke ladian. U ghaa gbehọkotọ danmwehọ vbe emwa ghaa guan, te u rhie ẹre ma wẹẹ u mwẹ agiẹngiẹn, ra u “daa” ne iran. (1 Pit 3:8) Adeghẹ u ma wa rẹn otọ emwi ne ọmwa ta ra vbene emwi ye ẹre hẹ, ọ khẹke ne u nọ ọta. Iyeke ọni, u ghi ka roro ẹmwẹ ne u khian ta nẹ, u ke tae. (Itan 15:28) Nọ egbuẹ wẹẹ: ‘Ẹmwẹ ne I khian ta na ẹmwata nọ ra, ọ gha vbe rhie igiọdu ne emwa ọvbehe ra? Ẹmwẹ nọ maan vbe ehọ, nọ gha rhie ẹre ma wẹẹ I rhie ọghọ nẹẹn, ẹre nọ ra?’ Hia ne u ya egbe taa etẹn nikhuo ni wẹro, ni gua gu emwa zẹ iro. (Itan 31:26) Gha gbehọkotọ danmwehọ ẹmwẹ ne iran ta, kevbe vbene iran ya gu emwa zẹ iro hẹ. Zẹvbe ne u ya ruẹ vbe na ya gu emwa zẹ iro hẹ, erriọ u khian vbe ya gha sikẹ emwa ọvbehe sayọ. w23.12 21 ¶12

Vbe ẹdẹnẹrẹ, e Jehova sẹtin loo emwa ima vbe uwu ẹgbẹe, avbe ọse ra avbe ediọn ya ru iyobọ ne ima. Vbọrhirhighayehẹ, ma ghaa rre uwu obalọ, ma sẹtin wa gha zẹ egbe ima hin usun rre. Ma i hoo ne ọmwa rhọkpa sikẹ ima. Erriọ ye vbe emwi nọ wegbe gha sunu da ọmwa. De emwi ne ima gha ru ne Jehova mieke na ru iyobọ ne ima? Hia vbe odẹ ke odẹ ne u ghẹ zẹ egbuẹ hin usun rre. Ma ghaa zẹ egbe ima hin usun rre, ọlọghọmwa ne ima ye kevbe ọghe enegbe ima ọkpa ẹre ima khian ghi gha mu roro. Ọ ghaa yerriọ, ọ gha lọghọ ma ke sẹtin ru azẹ nọ khẹke. Ẹmwata nọ wẹẹ, ẹghẹ eso rrọọ ne ima i ya hoo ne ima gha rre uwu ẹbu emwa, katekate vbe emwi nọ wegbe gha sunu daa ima. Vbọrhirhighayehẹ, adeghẹ ọ na gua ima obọ ro ne ima gha zẹ egbe ima hin usun rre, ma ghi do khian rree ne emwa ne Jehova gha te ya ru iyobọ ne ima. Nọnaghiyerriọ, kie ẹkpotọ yọ ne emwa ruẹ vbe uwu ẹgbẹe, avbe ọse kevbe ediọn ru iyobọ nuẹn. Emwa ne Jehova loo ya ru iyobọ nuẹn ẹre iran khin, rhunmwuda ọni, aro vberriọ ẹre ọ khẹke ne u ya gha ghee iran.—Itan 17:17; Aiz 32:1, 2. w24.01 24 ¶12-13

Avbe Nazarait i gbe eto iran. Ọna keghi re odẹ ọkpa ne iran ya gha rhie ẹre ma wẹẹ, iran mu egbe ne iran khian ya gha ru emwi ne Jehova khare. Nọ ya da ọmwa ọre wẹẹ, ọ mwẹ ẹghẹ eso vbe ẹghẹ ọghe Ivbi Izrẹl ne emwa ma ya gha ru iyobọ ne avbe Nazarait, iran ma vbe gha rhie ọghọ ne iran. Ugbẹnso, te ọ wa khẹke ne avbe Nazarait gha mwẹ udinmwẹ ne iran mieke na sẹtin mu eyan ọghe iran sẹ kevbe ne iran sẹtin rhie ẹre ma wẹẹ, iran lughaẹn ne emwa ọvbehe. (Emọs 2:12) Rhunmwuda ne ima na lele uhi ọghe Jehova, te ima wa vbe lughaẹn ne emwa ni rre agbọn na. Ma wa gualọ udinmwẹ ne ima mieke na sẹtin tama emwa wẹẹ, Osẹe Jehova ma khin vbe isiwinna ra owebe. Zẹvbe ne uyinmwẹ emwa ni rre agbọn Esu na ya rhia yọ rhia yọ, erriọ khian vbe ya gha lọghọ ne ima sẹtin gha ya avbe ilele ni rre Baibol ru emwi kevbe ne ima sẹtin kporhu ma emwa ọvbehe. (2 Tim 1:8; 3:13) Ghẹ mianmian wẹẹ, te ima ru emwi nọ ya ẹko “rhiẹnrhiẹn” e Jehova vbe ima ghaa rhie ẹre ma wẹẹ, ma lughaẹn ne emwa nẹi ga e Jehova.—Itan 27:11; Mal 3:18. w24.02 16 ¶7; 17 ¶9

Emwa ughughan kevbe emwa ni ke ehe ughughan rre, ẹre ọ ghaa rre iko nọ rre Rom. Ivbi e Ju ẹre eso vbe uwu iran ghaa khin, te a wa koko Ivbi e Ju ne iran gha lele Uhi e Mozis, sokpan ẹ i erriọ a ya koko Ivbi ẹvbo ọvbehe ni ghaa rre uwu ẹbu iran. Ọ gha kẹ, eviẹn ẹre Ivbi Otu e Kristi eso ghaa khin, vbene eso ma na gha re eviẹn, a sẹtin vbe miẹn wẹẹ, emwa ni mwẹ eviẹn ẹre eso ghaa khin. Vbe uwu ena hia, de vbene iran khian ya rhie ẹre ma wẹẹ iran gele hoẹmwẹ egbe? Ukọ e Pọl keghi tama iran wẹẹ, “Uwa gha rhan obọ miẹn egbe yi.” Vbe ọ ya ọna kha? Emwi na yae kha ighẹ ẹmwẹ na ke zedu “rhan obọ miẹn egbe yi” ọre, na ya ekhọe hia miẹn ọmwa yi, ra na mu ọghọ ye ọmwa egbe, ọni nọ wẹẹ, a ghi rhie ọmwa na la owa, ra a ghi gu ẹre ru ọse. Vbe igiemwi, e Pọl tama e Failimọn vbe nọ khian ya gbọbokhian ne Onẹsimọs nọ lẹẹ hin obọ arowa ẹre rre, ọ na wẹẹ nọ “ya ekhọe hia miẹn ọnrẹn yi.” (Fai 17) E Prisila kevbe Akuila keghi miẹn Apọlọs yi, “iran na fẹko rhie ẹre lele egbe,” Apọlọs ma mobọ rẹn emwi nibun vbekpa Ivbi Otu e Kristi vbene Prisila kevbe Akuila ghaa ye. (Iwinna 18:26) Agharhemiẹn wẹẹ, emwa ughughan ẹre iran ghaa khin, iran ma gi ọni si ighaegbe ye uwu ẹkpo iran, nọghayayerriọ, iran keghi ya ekhọe hia rhan obọ miẹn egbe yi. w23.07 6 ¶13

Ahoẹmwọmwa ẹre ọ wa mobọ re emwi nọ gua ima kpa ya ya egbe fiohan ne Jehova. Ẹ i re te ima wa gheghe hoẹmwẹ e Jehova, sokpan, “ẹwaẹn hia kevbe irẹnmwi ne orhiọn nọhuanrẹn ọghẹe rhie ne ọmwa” ẹre ọ ya ima hoẹmwẹ ọnrẹn. Ọni ọre avbe emwi ne ima ruẹ re vbekpa e Jehova nọ ghi do ya ima hoẹmwẹ ọnrẹn sayọ. (Kọl 1:9) Emwi ne u ruẹ re vbe Baibol keghi do ya ruẹ yayi wẹẹ, (1) e Jehova gele rrọọ, (2) e Jehova ẹre ọ yan e Baibol, kevbe wẹẹ (3) otu ọghẹe ẹre ọ ya ru ahoo ọghẹe vbe ẹdẹnẹrẹ. Ọ khẹke ne emwa ni khian ya egbe fiohan ne Jehova rẹn avbe imamwaemwi nẹi lọghọ na rẹn otọ re, nọ rre uwu e Baibọl, iran ghi vbe gha ya uhi e Jehova ru emwi. Iran keghi hia vbene ẹtin iran sẹ, ne iran gha tama emwa ọvbehe emwi ne iran yayi. (Mat 28:19, 20) Te ahoẹmwọmwa ne iran mwẹ ne Jehova ghi wegbe, iran vbe ya ekhọe hia yan wẹẹ, e Jehova ọkpa ẹre iran khian gha ga. Ẹ i re erriọ uwẹ vbe ye? w24.03 4-5 ¶6-8

E Nabal ẹre Abigẹl rọnmwẹ, e Baibol khare wẹẹ, ọmwa nọ khọọ, nọ yin vbe nọ rhirhi miẹn ẹre Nabal ghaa khin. (1 Sam 25:3) Ẹ i khian zẹdẹ gha khuẹrhẹ ne Abigẹl nọ sẹtin gu okpia vbenian gha rre owa ọkpa. Ẹkpotọ te kie ne Abigẹl ya lẹẹ fe okpia na ra? Ẹkpotọ te wa kie nẹẹn ya ru vberriọ, vbe Devid nọ khian gha re ọba ọghe Izrẹl, te do gbe ọdafẹn ọnrẹn rua, rhunmwuda nọ na rhovbiẹ e Devid vbe ikpia nọ viọ khian. (1 Sam 25:9-13) Abigẹl gha te sẹtin wa lẹẹ, ọ ghi sẹ e Devid rae nọ gbe Nabal rua. Sokpan, ọ ma ru vberriọ, ọ keghi rinmwian e Devid nẹ ghẹ gbe Nabal rua. (1 Sam 25:23-27) Vbọ ya Abigẹl ru ena hia? Abigẹl hoẹmwẹ e Jehova, ọ wa vbe gha hoo nọ rhie owẹ lele uhi ne Jehova yi, nọ dekaẹn orọnmwẹ. Abigẹl rẹnrẹn wẹẹ, aro nọ ghaan ẹre Jehova ya ghee orọnmwẹ. Ọ hoo nọ ya ẹko rhiẹnrhiẹn e Jehova, ọ gha kẹ, ọna ẹre ọ gua ẹre kpa, ya hia vbe odẹ ke odẹ nọ ru emwi nọ gha miẹn igiowa ẹre fan, ya sẹ egbe ọdọ ẹre. Ọ keghi zẹ emwi ru vbobọvbobọ, ne Devid ghẹ mieke na gbe Nabal rua. w24.03 16 ¶9-10

Emwa eso rre iko ne u ye, ni hoo ne iran sẹ emwi eso rae ne iran mieke na rhiegbe ye ugamwẹ e Jehova sayọ ra? U rẹn avbe igbama ni mwẹ uyinmwẹ esi, ni ya udinmwẹ rhie ẹre ma we iran i yevbe emwa ne iran gba rre esuku, ọ gha khọnrẹn wẹẹ ọ lọghọ ne iran sẹtin ru vberriọ ra? Emwa ni hia ne iran sẹtin rhikhan mu e Jehova agharhemiẹn wẹẹ, ẹgbẹe ọghe iran zẹ iran kpokpo vbe vbo? Wa gi ima loo ẹkpotọ nọ rhirhi kie ya gha rhie igiọdu ne avbe etẹn na, ma ghi gi iran rẹn wẹẹ, ma wa gbọyẹmwẹ ye udinmwẹ ne iran mwẹ kevbe emwi ughughan ne iran ru, ne iran mieke na sẹtin rhikhan mu e Jehova. (Fai 4, 5, 7) E Jehova rẹnrẹn wẹẹ, ma hoo ne ima gha ru emwi nọ yẹẹ ọre, kevbe wẹẹ, ma mu egbe ne ima ya ru emwi nọ rhirhi gha khin, ne ima mieke na sẹtin muẹn sẹ eyan ne ima yan rẹn vbe ima ya egbe fiohan ne Jehova. Uyi nọkhua ẹre ọ wa mu ye ima egbe nọ na kie ẹkpotọ yọ ne ima ya rhie ẹre ma wẹẹ, ma hoẹmwẹ ọnrẹn. (Itan 23:15, 16) Nọnaghiyerriọ, wa gi ima hia vbe odẹ ke odẹ ne ima ye gha ya ekhọe hia ga e Jehova vbene ẹtin ima sẹ. w24.02 18 ¶14; 19 ¶16

Muẹn roro vbene ọ ghaa ye hẹ, vbe Jesu suẹn iwinna ikporhu, vbe ọ ghi bu ufomwẹ ọghe ukpo 29 C.E. A keghi gie na tie Jesu, iyẹe ighẹ e Meri kevbe erhuanegbe eso gha die ugie orọnmwẹ vbe igue ọkpa na tie ẹre Kena, nọ rre odẹ ahọ ọghe Nazarẹt. Ọ gha kẹ, te Meri ghaa gu iran mu ọghọ ye erhunmwuyẹn egbe. Sokpan, vbene ugie na ya khian, ayọn keghi fo. Ọwara ọkpa nii, e Meri keghi tama e Jesu wẹẹ: “Iran i ghi mwẹ ayọn.” (Jọn 2:1-3) Vbe Jesu a ghi ru? Ọ na ru emwi ọyunnuan. Ọ keghi ya amẹ khian “ayọn nọ maan.” (Jọn 2:9, 10) E Jesu wa ye ru emwi ọyunnuan nibun vbe ọ rre uhunmwu otagbọn na. Ọ wa ya ẹtin ẹnrẹn ru iyobọ ne emwa arriaisẹn nibun. Vbe igiemwi, igbava ẹre ọ ya odẹ ọghe ọyunnuan kpemehe evbare ne emwa nibun. Okaro, ikpia 5,000, nogieva ikpia 4,000. A gha ka iran hia kugbe, ya sẹ egbe ikhuo kevbe ibiẹka ni ghaa rre evba, iran gberra 27,000. (Mat 14:15-21; 15:32-38) Vbe igbava na kha na, te Jesu wa vbe mu emwa nibun ni ghaa khuọnmwi egbe rran.—Mat 14:14; 15:30, 31. w23.04 2 ¶1-2

Emwi nọ wegbe gha sunu daa ima, ugbẹnso egbe ghi wa wọọ ima, ẹghẹ eso, iro ghi vbe han ima. Vbe na ghee Elaija, egbe sẹtin wa wọọ ima, ne ima do kpaegbe ru emwi ghi ba kua, ma ghi wa gha hoo ne ima wa gha rre efọnkpa vba. (1 Ọba 19:5-7) Ma tobọ ima vbe gualọ iyobọ ne ima mieke na ye rhiegba ye ugamwẹ e Jehova. Vbe ẹghẹ vbenian, e Jehova yan rẹn wẹẹ, irẹn gha ru iyobọ ne ima zẹvbe ne ima bẹghe ẹre vbe ebe ẹdẹ ọghe ẹdẹnẹrẹ. Ọba ighẹ Devid wa miẹn iyobọ vbenian vbe obọ e Jehova. Vbe ẹghẹ nọ na gha werriẹ aro da edanmwẹ kevbe ẹghẹ ne eghian na gha zẹ ọre kpokpo, ọ na kha wẹẹ: “Obọ erhọmwa ruẹ ru iyobọ mẹ.” (Psm 18:35) E Jehova mobọ loo emwa ọvbehe ya ru iyobọ ne ima. Vbe igiemwi, ọ mwẹ asẹ ọkpa ne egbe ya wọọ e Devid, ọsiọre ighẹ Jonatan keghi mu otuẹ gie Devid, ọ na vbe rhie igiọdu nẹẹn. (1 Sam 23:16, 17) Erriọ e Jehova vbe ya loo Elaisia ya ru iyobọ ne Elaija.—1 Ọba 19:16, 21; 2 Ọba 2:2. w24.01 23-24 ¶10-12

Te Jehova wa kpemehe ne emwa ọwọrhọwọrhọ. Erriọ okhuo na ya gie “ẹwaẹn ọghe ẹmwata” vbe ebe Itan uhunmwu ẹnrẹn 9 wa ye zẹẹ. E Baibol gi ima rẹn wẹẹ, okhuo na nọ mudia ye ihe emwi, le emiowo, ọ ya emwi nọ winhin gua ayọn, ọ na vbe mwamwa emwi ye eteburu vbe owa ẹre. (Itan 9:2) Yevbesọni, uviẹn ọnrẹn 4 kevbe 5 na vbe kha wẹẹ: “Ọ [okhuo nii nọ mudia ye ihe ẹwaẹn] na vbe khama akpa wẹẹ: ‘Larre do rri evbare mwẹ.’” Vbọzẹ nọ na khẹke ne ima gha rrie owa ọghe “ẹwaẹn ọghe ẹmwata,” ne ima vbe rri evbare nọ mu ne ima? E Jehova hoo ne ivbi irẹn gha mwẹ ẹwaẹn, ọ ma vbe hoo ne emwi dan sunu daa ima. Ọ ma hoo ne emwi nọ wegbe sunu daa ima nẹ, ima ke do waan ne egbe, ẹghẹ nii, ma ghi do gha gbe I ma rẹn. Ọni ẹre ọ si ẹre nọ na “rhie iyobọ . . . ne iran ne emwa ata, nẹi fi ibeleku.” (Itan 2:7) Ma ghaa mwẹ imuohan ọghe Jehova, ma ghi gha hoo ne ima gha ru emwi nọ yẹẹ ọre. Ma gha vbe miẹn ibude vbe obọ ọre, ekhọe hia ẹre ima ya rhie owẹ lelẹe.—Jems 1:25. w23.06 23 ¶14-15

Ọ gha khọnrẹn wẹẹ, ma i ghi sẹtin ru emwi nibun vbe ugamwẹ e Jehova, ọ khẹke ne ima gha mwẹ ọnrẹn vbe orhiọn wẹẹ, e Jehova wa gbọyẹmwẹ ye ẹrhiọn ne ima loo, ne ima mieke na sẹtin gha ru emwi nọ yẹẹ ọre. Vbe ima ya rẹn ọna? Vbe ẹghẹ ọghe Zẹkaraia, e Jehova keghi tama akhasẹ ighẹ Zẹkaraia nọ ya igoru vbe esiliva ne Ivbi e Ju ni ghaa rre imu vbe Babilọn viọ rre ya ru ẹrhu ẹde. (Zẹk 6:11) “Ẹde” na ghi gha re “ayere” ọghe izọhẹ ne iran ya ekhọe hia ru. (Zẹk 6:14) Gi ima gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova i khian mianmian ẹrhiọn hia ne ima loo ro ya gae vbe uwu ẹghẹ ne emwi ya wegbe mu ima. Ẹ i mwẹ ma ma ye miẹn ọlọghọmwa vbe ẹghẹ okiekie ẹdẹ ne ima ye na, uhiẹn emwi sẹtin kue wegbe sẹ vbe nọ ye na. (2 Tim 3:1, 13) Sokpan, ọ ma khẹke ne ima gha si osi gberra egbe. Ghẹ mianmian ẹmwẹ ne Jehova tama emwa rẹn vbe ẹghẹ Hagai, e Jehova khare wẹẹ: “I gu uwa rrọọ . . . Wa ghẹ fian afianma.” (Hag 2:4, 5) Ma gha vbe sẹtin gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova gha gu ima gha rrọọ, deghẹ ima na ye gha hia vbene ẹtin ima sẹ, ne ima gha ru emwi nọ yẹẹ ọre. w23.11 19 ¶20-21

E Jehova gha te sẹtin ru ẹre na ghẹ gbẹn abakuru rhọkpa ne ukọ ighẹ Pita ru yotọ vbe uwu e Baibol. Vbọrhirhighayehẹ, te a ye gbẹn ọnrẹn yotọ ne ima mieke na yae wan ne egbe. (2 Tim 3:16, 17) Ma ghaa ruẹ vbekpa e Pita nọ ghaa mwẹ emwi eso nọ gu suan, ọ gha ru iyobọ ne ima ya rẹn wẹẹ, e Jehova ma ya aro yọ wẹẹ, emwi nọ gba ẹre ima khian gha ru vbe ẹghẹ hia. E Jehova ma hoo ne egbe wọọ ima, ọ hoo ne ima ye gha hia, ọ gha khọnrẹn wẹẹ, emwa ni ma gba ẹre ima khin. Vbọzẹ nọ ma na khẹke ne ima gi egbe wọọ ima? Erriọ vbe ye, a sẹtin miẹn wẹẹ, ma dọlegbe ya ru emwi eso ne ima te ka ban nẹ vbe ẹghẹ nọ gberra. Sokpan, ma i gi egbe wọọ ima, ma ghi ye gha hia ne ima mieke na ban rẹn fo fẹẹrẹ. Ma hia keghi ta ẹmwẹ eso, ma vbe ru emwi eso ne ima do gha gbe I ma rẹn yi vbe okiekie; vbọrhirhighayehẹ, e Jehova gha ru iyobọ ne ima ya gha mwẹ alaghodaro. (1 Pit 5:10) Ẹnina ne Jesu ghaa mwẹ ne Pita, agharhemiẹn wẹẹ, ọmwa nọ ma gba ẹre Pita ghaa khin, gha gu ima kpa ne ima ye gha ga e Jehova. w23.09 20-21 ¶2-3

Jesu gha te sẹtin mu e Lazarọs egbe rran zẹvbe ne Mata tae vbe evbagbẹn nọhuanrẹn, ne ebe ẹdẹ ọghe ẹdẹnẹrẹ ke ladian. Sokpan, te Jesu ghaa hoo nọ loo ẹkpotọ na ya ru emwi ọyunnuan. Ọ keghi tama e Mata wẹẹ: “Ọtuẹn gha rhiọ kpaegbe.” Ọ na vbe kha wẹẹ: “Mẹ ọre arhiọkpaegbe kevbe arrọọ.” (Jọn 11:23, 25) Gele gele, Osanobua rhie ẹtin ne Jesu nẹ, nọ ya huẹn emwa ni wulo kpaegbe. Ọ te sẹ ẹghẹ na, e Jesu ka huẹn ọmokhuo ọkpa kpaegbe vbe ọ da wa wu. Ọ vbe huẹn ọmokpia ọkpa kpaegbe, ọ gha kẹ, ẹdẹ ne ọmokpia nii wu ẹre ọ huẹn ọnrẹn kpaegbe. (Luk 7:11-15; 8:49-55) Sokpan, ọmwa nọ wu nẹ vbe ikpẹdẹ enẹ, ne egbe ẹre vbe suẹn gha kẹkẹ nẹ vbe vbo, e Jesu gha sẹtin huẹn ọnrẹn kpaegbe ra? E Meri nọ vbe re ọtiẹn e Lazarọs nokhuo, keghi ya vba e Jesu, emwi ne ọtiọnrẹn ighẹ e Mata ka vbe tama e Jesu ẹre ọ vbe ta. Ọ na wẹẹ: “Nọyaẹnmwa, akpawẹ u rre emwa na, ọtẹn mwẹ i ghẹ wu.” (Jọn 11:32) E Meri kevbe emwa nikẹre ni rre evba keghi wa gha khiẹ ẹ i re nekhere. Ọ keghi da e Jesu sẹ ugboloko, vbe ọ bẹghe ẹre wẹẹ iran khiẹ. Rhunmwuda ẹnina nọ mwẹ daa iran, irẹn na vbe suẹn gha viẹ. Ọ rẹn vbene ọ da ọmwa hẹ vbe ọmwa na hoẹmwẹ ọnrẹn gha wu. Rhunmwuda ọni, ọ wa hoo nọ ya eve ọghe iran khian oghọghọ! w23.04 10-11 ¶12-13