Avbe Ako Na Sunu Yi Vbe Ebe Iwinna Na Loo Vbe Ne Iko Uyinmwẹ Kevbe Iwinna Ọghe Ima
AUGUST 3-9
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA | ẸKSODỌS 13-14
“Wa Mudia Gbain Ne Uwa Gha Ghee Emwi Ne Nọyaẹnmwa Gha Ru Ya Miẹn Uwa Fan”
(Ẹksodọs 14:13, 14) E Mosis keghi wanniẹn tama emwa nii wẹẹ, “Wa ghẹ fian afianma. Wa mudia gbain ne uwa gha ghe emwi ne Nọyaẹnmwa gha ru ya miẹn uwa fan ẹrẹ na; ivbi Igipt ne uwa miẹn ẹrẹ na, wa i ghi ra dọlegbe miẹn iran ọvbehe. 14 E Nọyaẹnmwa gha gbinna ne uwa, emwi ne ọ kan uwa ne uwa gha ru ọrọre ne uwa gha ghe ughe.”
w13 2/1 4
Ọmwa Nọ Wa Mwẹ Amuẹtinyan Ẹre Mosis Ghaa Khin
A sẹtin miẹn wẹẹ, e Mosis rẹnrẹn wẹẹ Osanobua gha waa Okun Nọ Baa ye ihe eva ne Ivbi Izrẹl mieke na gberra. Vbọrhirhighayehẹ, e Mosis kegha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ ẹi mwẹ Jehova ma gbogba ga emwa rẹn. E Mosis kegha hoo ne Ivbi Izrẹl vbe gha mwẹ ilẹkẹtin vbenian. E Baibol khare wẹẹ: “E Mosis keghi wanniẹn tama emwa nii wẹẹ, ‘Wa ghẹ fian afianma. Wa mudia gbain ne uwa gha ghe emwi ne Nọyaẹnmwa gha ru ya miẹn uwa fan ẹrẹ na.’” (Ẹksodọs 14:13) E Mosis sẹtin ru iyobọ ne Ivbi Izrẹl ya gha mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe ra? Ẹẹn, rhunmwuda e Baibol khare wẹẹ: “Iyayi ọre Ivbi Izrẹl ya fian Okun Nọ Baa rraa, vbene a miẹn wẹẹ otọ ne ọ kae ọre nọ.” (Hibru 11:29) Ọna rhiema wẹẹ, amuẹtinyan nọ wegbe ne Mosis ghaa mwẹ keghi ru iyobọ nẹẹn, ọ na vbe ru iyobọ ne emwa ọvbehe.
(Ẹksodọs 14:21, 22) E Mosis keghi niẹn obọ ẹre da okun, e Nọyaẹnmwa keghi ya ẹhoho ọlarre ovẹn ne ọ wo vbe egbe bi okun werriegbe, ọ keghi hoho la asọn nii hia, ọ keghi ya okun nii khian otọ nọkae. Amẹ keghi fian egbe ye ihe eva. 22 Avbe ivbi Izrẹl keghi la okun nii gberra vbe otọe ne ọ kae vbene amẹ na yevbe egbekẹn vbe obọ eveva.
Te Jehova Nọ Re Osa Ne Udazi Ye Mwẹ Amuroro Daa Emwa Nagbọn
13 Tie Ẹksodọs 14:19-22. Gia kha wẹẹ, u ghaa gu Ivbi Izrẹl rre evba, vbe iran rre uwu ẹkpo ivbiyokuo e Fero kevbe Okun Nọ Baa. Osanobua keghi zẹ emwi ru. Orrẹ ọghe okuku nọ te ke odaro ne Ivbi Izrẹl keghi gberra ghee odẹ iyeke, okuku nii keghi ya ebiebi so yan Ivbi Igipt, sokpan ọ na rhie ukpa ne Ivbi Izrẹl vbe odẹ ọghe ọyunnuan. Vbe ẹghẹ na, e Mozis keghi niẹn obọ daa okun, ẹhoho nọ wegbe keghi waa okun nii ye ihe eva, ẹre uwẹ vbe ẹgbẹe ruẹ kevbe emwi irri ruẹ na ya owẹ fian okun nii gberra. Sokpan wa ghi zowẹ la okun nii, ọ ma yevbe na ghee ekhuọrhọ, ọ ma vbe gha khuo, ọ na yevbe na ghee odẹ kẹkan. Rhunmwuda ọnii, emwa hia na sẹtin fian okun nii gberra, ya sẹ egbe emwa ne egbe ma gba na.
(Ẹksodọs 14:26-28) E Nọyaẹnmwa keghi tama e Mosis wẹẹ, “Niẹn obọ ruẹ da okun ne amẹ lẹ werriegbe yan ivbi Igipt kevbe ikẹkẹ okuo iran kevbe iran nii gua ẹe.” 27 Ẹre Mosis na niẹn obọ ẹre da okun, ẹdẹ ghi gbe, ẹzẹ keghi ro zẹ vbene ọ ka ye ẹdẹ. Ivbi Igipt ghi te ho ne iran lẹ, e Nọyaẹnmwa keghi filo iran ku uwu okun. 28 Amẹ keghi lẹ werriegbe rre, ọ na ro gue avbe ikẹkẹ okuo, iran nii gua ẹe kevbe ivbiyokuo Igipt hia nii lele ivbi Izrẹl la uwu okun, ọkpa ne ọ miẹn uhunmwu i rrọọ.
w09 3/15 7 ¶2-3
Wa Ghẹ Mianmian E Jehova
Ikẹkẹ okuo ọghe Ivbi Igipt ma ghi gi iran gua, iran kegha fuẹn vba, ẹre Ivbi Izrẹl na ghi fẹko fian Okun Nọ Baa rraa gha rrie obọ nọkpa. Evba nii, ẹre Mosis na werriegbe niẹn obọ daa Okun Nọ Baa. Ọwarọkpa nii, okun nọ te mudia vbe na ghee egbekẹn eva, na hihiẹ yan iran. Erriọ e Fero vbe ivbiyokuo ẹre ya wulo, ọkpa ma vbe kẹ vbuwe iran. Sokpan, e Jehova keghi miẹn Ivbi Izrẹl fan!—Ẹks 14:26-28; Psm 136:13-15.
Agbẹnvbo ni rre ikinkin nii ghi họn iyẹn na, ohan keghi la iran egbe. (Ẹks 15:14-16) Vbe ukpo iyeva ghi gberra nẹ, e Rehab ne ovbi e Jẹriko keghi tama Ivbi Izrẹl eva wẹẹ: “Ohan uwa wa mu emwa hia ni rre otọe na zẹzẹzẹ. Ma họn vbene Nọyaẹnmwa ka Okun Nọ Baa hẹ vbe odaro uwa vbe uwa kpa hin Igipt rre.” (Jọs 2:9, 10) Nọ rhiema wẹẹ, avbe agbẹnvbo nẹi ga e Jehova ma kue mianmian odẹ ne Jehova ya miẹn emwa rẹn fan. Inu ghi nọ ne Ivbi Izrẹl!
Gualọ Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
(Ẹksodọs 13:17) Ugbẹn vbe ọba Igipt ghi sẹ avbe emwa nii rae nẹ ne iran kpao, Osanobua ma gie iran la odẹ ọkpẹn ẹzẹ Filistia, a gha rhe miẹn wẹ ọnii ọre ọ te ke ẹe sẹ. Osanobua ke kha wẹẹ, “I ma ho ne iran fi ekhọe werriẹ, ne iran dọlegbe gha rrie otọe Igipt vbe iran a miẹn okuo ne iran ra khọn.”
it-1 1117
Ukpo
Ke otọ gha dee vbe Palestine, te a wa so ukpo ni maan na la yo ehe ughughan. Odẹ ughughan vbe rrọọ ne avbe ọduẹki la. (Nọm 20:17-19; 21:21, 22; 22:5, 21-23; Jọs 2:22; Giọg 21:19; 1 Sam 6:9, 12; 13:17, 18; ya ghee KING’S ROAD.) Ọ mwẹ odẹ ọkpa ne emwa wa mobọ rẹn vbe ẹghẹ nii. Te a wa ke Igipt la odẹ na sẹ ẹvbo na tiẹre Gaza kevbe Askẹlọn vbe otọ e Filistin. Odẹ na, ẹre ọ ya sẹ Mẹgido, ẹre a vbe la sẹ Hazọ vbe Odẹ Okuọ ọghe Okun e Galili. Odẹ na kha na, ẹre ọ vbe ya sẹ Damaskọs. Ọmwa ghaa ke Igipt rrie Otọ Na Ru Eyan Rẹn, odẹ na nọ ya la e Filistia ẹre ọ kẹ sẹ. Vbọrhirhighayehẹ, e Jehova ma su Ivbi Izrẹl la odẹ na, ọ keghi su iran la odẹ ọvbehe rhunmwuda, ọ ma hoo ne orhiọn gbe ye iran iwu vbe Ivbi e Filistin gha werriẹ aro igbinna daa iran.—Ẹks 13:17.
(Ẹksodọs 14:2) “Tama ivbi Izrẹl wẹ ne iran fi ọdelegbe ne iran ya yakọ vbe odaro Pihahirot, vbe ẹkpo Migdọl kevbe Okun Nọ Baa vbe odaro Balzẹfọn. Wa bu agọ.
it-1 782 ¶2-3
Okhian
De eke ne Jehova na wẹẹ ne Mosis waa Okun Nọ Baa ye ihe eva ne Ivbi Izrẹl mieke na sẹtin fiaẹn rra?
Etem nọ rre “ọkpẹn ato” ọre ako ne ukpogieva ne Jehova wẹẹ ne Ivbi Izrẹl bu agọ yi. Vbe iran ye rre Etem, Osanobua keghi tama e Mosis wẹẹ: “Tama Ivbi Izrẹl wẹẹ ne iran fi ọdelegbe ne iran ya yakọ vbe odaro Pihahirot, vbe ẹkpo . . . Okun Nọ Baa.” Ọna keghi ya e Fero gha roro ẹre wẹẹ “Ivbi Izrẹl gha lẹga vbe uwu oha, ato degbe iran odẹ.” (Ẹks 13:20; 14:1-3) Emwa eso ni rri egie ebe khare wẹẹ, ọ gha kẹ, odẹ el Haj ẹre Ivbi Izrẹl lae rhunmwuda, ẹmwẹ e Hibru ne Jehova loo ro vbe ọ tama Ivbi Izrẹl ne iran “fi ọdelegbe,” ma rhiema wẹẹ ne iran van obọ ghee oberhọmwa ra obiyọmwa, sokpan emwi nọ rhiema ọre ne iran werriegbe. Ẹmwẹ ne iran ta na rhiẹre ma wẹẹ, Ivbi Izrẹl ghi sẹ odẹ okuọ ọghe eke na tie ẹre Gulf of Suez, iran na ghi werriegbe, iran na ghi gha rrie odẹ ekẹn ọghe Jebel ʽAtaqah nọ re eke ne avbe oke ye vbe uwu ọghe odẹ orrie ọghe Gulf of Suez. Ivbi Izrẹl wa kakabọ gha bun, nọnaghiyerriọ, deghẹ eghian na ke odẹ okuọ zẹ iran khu, iran i miẹn eke lẹ la rhunmwuda Okun Nọ Baa degbe iran odẹ.
Emwi ne Ivbi e Ju vbe orre nokaro yayi wa gua ena hia ro. (Ya ghee PIHAHIROTH.) Yevbesọni, ena hia wa vbe gua emwi ne Baibol tae ro, sokpan emwi ne emwa eso ni rri egie ebe tae wa lughaẹn. (Ẹks 14:9-16) Nọnaghiyerriọ, a sẹtin gele miẹn wẹẹ eke ne Ivbi Izrẹl na fian Okun Nọ Baa rraa wa gha rree ne eke ne Gulf of Suez na suẹn (ra odẹ orrie ọghe Okun Nọ Baa). Rhunmwuda ọni, e Fero kevbe Ivbiyokuo ẹre i ghẹ sẹtin ya la eke ne Gulf of Suez na suẹn lẹga do dekun Ivbi Izrẹl vbe obọ nọkpa.—Ẹks 14:22, 23.
E Baibol Na Tie
(Ẹksodọs 13:1-20) E Nọyaẹnmwa keghi tama e Mosis wẹẹ, 2 “Ye avbe emọdiọn ni re ikpia vbe Izrẹl fi ohan mẹ, ọ re ọghe ọmwa nọ ra emwirri, ọghomwẹ nọ.” 3 E Mosis keghi khama emwa nii wẹẹ, “Wa ghi ya ẹdẹnẹrẹ na ne uwa kpao vbe otọ Igipt ẹro, ehe ne uwa na gha re eviẹn, rhunmwuda ẹrẹ na ọrọre ẹdẹ ne Nọyaẹnmwa ya ẹtin nọkhua ẹre viọ uwa ladian. Wa gha rri ebrẹd ne ọ ma hue. 4 Vbe ẹdẹ ne uwa kpao vbe Igipt na, uki nokaro nọ, uki Abib ọre nọ. 5 E Nọyaẹnmwa wa yan ma avbe erha uwa wẹ rẹn gha mu otọe Kenan, otọe Hiti kevbe Amọri kevbe Hivi kevbe Jebus ne uwa. Otọe ne rọkhọ ne ọ maan emwi okọ wa nọ. Ọ gha ghi viọ uwa sẹ otọe nii nẹ, wa ghi gha ru emwiukpo na vbe nene uki ne okaro ukpukpo. 6 Wa ghi rri ebrẹd ne ọ ma hue la ikpẹdẹ ihinrọn, ọ gha ghi sẹ ikpẹdẹ ne ogihinrọn, wa ghi ru emwiukpo ẹre ne Nọyaẹnmwa. 7 Ebrẹd ne ọ ma hue ọre uwa gha re vbe ikpẹdẹ ihinrọn, wa ghẹ gie a miẹn ebrẹd nọ huere ra eyist vbe ẹvbo uwa hia. 8 A gha suẹn emwiukpo nii, wa ghi rhan otọ ẹre ma ivbi uwa wẹ, emwi ne u ru ena ba ọrọre rhunmwuda emwi ne Nọyaẹnmwa ru ne uwa vbe uwa kpao vbe otọe Igipt rre. 9 lruẹmwi na ghi yevbe ama ne u vin ye obọ ra emwi ayere vbe uharo ruẹ ne ọ gha ye ruẹ rre ne u miẹn ehe na gha ta ẹmwẹ uhi e Nọyaẹnmwa rhunmwuda ẹtin nọkhua ọre Nọyaẹnmwa ya rhie ruẹ hin otọ Igipt rre. 10 U ghi gha ru emwiukpo na vbe ẹghẹ ne a rhie ẹre yi ukpukpo. 11 “E Nọyaẹnmwa gha viọ uwa sẹ otọ avbe emwa Kenan zẹ vbe ne ọ yan ma uwa kevbe avbe erha uwa odede. Ọ gha ghi rhie ẹre ne uwa nẹ, 12 wa ghi ya avbe emọdiọn nii re ikpia fi ohan ne Nọyaẹnmwa. E Nọyaẹnmwa ọre ọ vbe yan emọ ọdiọn ni re ọwọe vbe emọ ne emwirri uwa gha biẹlẹ. 13 Sokpan wa ghi ya oteghe ohuan zọ ese ye ihe emọ ọdiọn ọghe avbe ekẹtẹkẹtẹ ne uwa ya dẹlẹ iran werriegbe. A deghẹ wa i ho ne uwa dẹ ọe werriegbe, wa ghi bun ẹnrẹn ẹyaẹn. Te uwa ra gha dẹlẹ ivbi uwa ne ọdiọn ne ọre okpia werriegbe. 14 Ọ gha ghi sẹ ẹghẹ nii, a deghẹ ivbi uẹ ghi nọọn wẹẹ, ‘Vbe a ya ena kha yi?’ U ghi wanniẹn tama rẹn wẹẹ, ‘Ẹtin nọkhua ọre Nọyaẹnmwa ya viọ ima ke otọe Igipt ne ima na gha re eviẹn ladian. 15 Ugbẹn vbe ọba Igipt ghi yin ehọ, vbene ọ ma na gie ima kpao, ọre Nọyaẹnmwa na gbele emọ ọdiọn nii re ikpia nii rre otọ Igipt hia, ọghe emwa nagbọn kevbe ọghe emwirri. Ọnii ọ si ẹe ne ima na ya emọdiọn nii re ọwọe zọ ese ghe Nọyaẹnmwa sokpan a ghi dẹlẹ ivbi mwa nikpia ne ọdiọn werriegbe. 16 Iruẹmwi na ghi gha re ayere zẹ vbe ama vbe obọ ruẹ ra orhiema vbe uharo ruẹ rhunmwuda iwinna ẹtin nọkhua ọre Nọyaẹnmwa ya viọ ima ke otọ Igipt ladian.’” 17 Ugbẹn vbe ọba Igipt ghi sẹ avbe emwa nii rae nẹ ne iran kpao, Osanobua ma gie iran la odẹ ọkpẹn ẹzẹ Filistia, a gha rhe miẹn wẹ ọnii ọre ọ te ke ẹe sẹ. Osanobua ke kha wẹẹ, “I ma ho ne iran fi ekhọe werriẹ, ne iran dọlegbe gha rrie otọe Igipt vbe iran a miẹn okuo ne iran ra khọn.” 18 Ye ihe ọnii, ọ ke rhie iran la odẹ ikhinkhian la odẹ ato ne ọ rre odẹ Okun Nọbaa. Ivbi Izrẹl keghi wa gbalọ egbe okuo ọhannabe. 19 E Mosis keghi mu ikun ọghe Josẹf mwẹ zẹ vbe ne Josẹf ya ivbi Izrẹl vẹn ihẹn ọnrẹn wẹ iran gha ru. E Josẹf ta ẹe wẹẹ, “E i mwẹ Osanobua ma miẹn uwa fan, wa ghi mu ikun mwẹ ba egbe lahin evba nii rre.” 20 Ivbi Izrẹl keghi kpao vbe Sukọt, iran na ya yakọ vbe Etem vbe Ọkpẹn ato.
AUGUST 10-16
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA | ẸKSODỌS 15-16
“So Ihuan Urhomwẹ Gie Jehova”
(Ẹksodọs 15:1, 2) Ẹre Mosis kevbe ivbi Izrẹl na zẹ ihuan so ghe Nọyaẹnmwa wẹẹ, “I gha so ihuan ne Nọyaẹnmwa rhunmwuda ọ miẹn akhọnmiotọ ne ọ mwẹ uyi, ọ filo avbe ẹsin kevbe iran nii hin ẹnrẹn ku uwu olokun. 2 E Nọyaẹnmwa ya mwẹ khian nọ [wegbe] kevbe nọ mwẹ ẹtin, rẹn ọre ọ miẹn mwẹ fan. Osanobua mwẹ nọ, I gha rho ẹre, Osanobua avbe erha mwẹ, I gha so ihuan ukpọlọmwẹ ọnrẹn.
w95 10/15 11 ¶11
Vbọzẹe Nọ Na Khẹke Ne Ima Gha Mwẹ Imuohan Ọghe Osanobua?
11 E Jehova ghi fuẹn e Fero kevbe ivbiyokuo ọghẹe rua nẹ, Ivbi Izrẹl keghi do rẹn wẹẹ, Osa nọ gele mwẹ ẹtin ẹre Jehova khin, eni ẹnrẹn na vbe titi gba uhunmwu otagbọn hia. (Jọsua 2:9, 10; 4:23, 24) Emwa na gele do rẹn wẹẹ, avbe ẹbọ ọghe Igipt ma zẹdẹ sẹ emwi rhọkpa vbe eke ne Jehova ye, rhunmwuda iran ma sẹtin miẹn emwa ni ga iran fan. Ivbi Igipt te mu ẹtin yan avbe ẹbọ ọghe iran kevbe Fero kẹ kevbe ivbiyokuo ọghe iran, sokpan ena hia keghi gbokhuẹre. (Psalm 146:3) Ẹi khabe ne Ivbi Izrẹl na zẹ ihuan so ya rho e Jehova, ne iran ya rhiema wẹẹ iran mwẹ imuohan ọghe Osanobua nọ miẹn iran fan!
(Ẹksodọs 15:11) “E Nọyaẹnmwa, de ẹbọ ọkpa ne ọ yevbe uwẹ? De ọmwa ne ọ ye vbe uwẹ? Ne uhuanmwẹ ọnrẹn mu ohan? De ọmwa ne ọ yevbe uwẹ ne ọ winna iwinna ọyunnuan, kevbe ne iwinna nekhua ẹre gbe orrirri vbe rriọ?
(Ẹksodọs 15:18) E Nọyaẹnmwa wẹ ọre ọ ra gha re ọba ẹdẹ kevbe ẹdẹdẹẹdẹ.”
w95 10/15 11-12 ¶15-16
Vbọzẹe Nọ Na Khẹke Ne Ima Gha Mwẹ Imuohan Ọghe Osanobua?
15 Deghẹ ima deba emwa ne Jehova miẹn fan vbe ẹdẹrriọ, ẹi mwẹ ima ma vbe deba e Mosis gha so ihuan nọ ghaa so vbe ọ khare wẹẹ: “E Nọyaẹnmwa, de ẹbọ ọkpa nọ yevbe uwẹ? De ọmwa nọ yevbe uwẹ? Ne uhuanmwẹ ọnrẹn mu ohan? De ọmwa nọ yevbe uwẹ nọ winna iwinna ọyunnuan, kevbe ne iwinna nekhua ẹre gbe orrirri vbe rriọ?” (Ẹksodọs 15:11) Ẹi re avbiẹ emwa ẹre ọ he ta egbe emwi vbenian ke ukpo nibun gha dee. Vbe ukọ e Jọn guan kaẹn eguọmwadia e Jehova eso na hannọ zẹ, ọ keghi kha wẹẹ: “Iran kegha so ihuan e Mosis ne ọguọmwadia Osanobua kevbe ihuan ọghe Oteghe Ohuan nii.” De ihuan ne kpataki ne ọna khin? “Nọyaẹnmwa Osanobua ne Oghodua, nọ kpọlọ kevbe nọ yan ọmwa unu ọre avbe iwinna obọ ruẹ khin. Ọba avbe agbọn ẹvbo hia, nọ gbae kevbe nọ re uhunmwu ẹmwẹ ọre odẹ ruẹ hia khin. Nọyaẹnmwa, de ọmwa nẹi ra mu ohan ruẹn? De ọmwa nẹi ra kha ighẹ nọ kpọlọ wẹ khin? Rhunmwuda, wẹ ọkpa kẹkan ọre ọ huanrẹn.”—Arhie Maan 15:2-4.
16 Eguọmwadia e Jehova nibun, ne Jehova fan vbe imu ọghe ugamwẹ ohoghe vbe ẹdẹnẹrẹ, wa vbe gbọyẹmwẹ ye emwi nibun nọ yi kevbe avbe ilele ọghẹe. Emwa nibun ni ke agbẹnvbo ughughan rre, wa miẹn afanvbimu vbe odẹ ọghe orhiọn rhunmwuda ne iran na ya ilele kevbe uhi ọghe Osanobua ru emwi. Ukpo ukpo, ẹre ọkhọngborrie emwa wa ya ke agbọn Esu na ladian do gha ga e Jehova. Vbe nẹi khian ghi kpẹẹ gbe, e Jehova gha guọghọ ugamwẹ ohoghe rua, iyeke ọni, ọ ghi vbe wabọ emwa dan hia rua. Ẹghẹ nii, eguọmwadia e Jehova hia fẹẹrẹ ghi yin agbọn na vbe etẹbitẹ.
(Ẹksodọs 15:20, 21) E Miriam ne akhasẹ ne okhuo, ọtẹn Erọn ne okhuo keghi rhie ukusẹ, avbe ikhuo na vẹ lele ẹe gha kpe isẹ khian, iran kevbe gha kuu. 21 E Miriam keghi so ihuan ne iran wẹẹ, “Wa so ihuan ghe Nọyaẹnmwa, ọ miẹn akhọnmiotọ ọghe uyi, ọ filo avbe ẹsin kevbe emwa nii hin iran ku uwu okun.”
it-2 454 ¶1
Ihuan
Ọ khọ wẹẹ, ẹbu eva ẹre a ghae Ivbi Izrẹl ni ghaa so ihuan yi vbe ẹghẹ nẹdẹ. Obọ ọkpa vbọ gha so ẹre sẹ odẹ, iran ghi dobọ yi, nọkẹre ghi vbe ke evba muẹn. Ọ gha kẹ, odẹ ọvbehe ne iran vbe gha loo ọre wẹẹ, orhunmwu ọkpa gha so ẹre sẹ odẹ, ẹbu emwa ghi gha rraa re. Ọ gha kẹ, ọna ẹre Baibol ya unu kaẹn vbọ guan kaẹn vbene Miriam ya rraa ihuan ne ikpia ọghe Izrẹl ghaa so. (Ẹks 15:21; 1 Sam 18:6, 7) Odẹ na ya gbẹn ako eso vbe ebe Psalm, rhiẹre ma wẹẹ odẹ vbenian ẹre a ya so ihuan eso na gbẹnnẹ yọ. Igiemwi ọkpa ọre Psalm 136. Odẹ ne Baibol vbe ya guan kaẹn ẹbu eva ni ghaa so ihuan vbe ẹghẹ e Nehimaia, kevbe emwi ne iran ru vbe ẹdẹ na ya ogba ekẹn ọghe Jerusalẹm fiohan rhiẹre ma wẹẹ, odẹ vbenian ẹre iran vbe ya gha so ihuan.—Neh 12:31, 38, 40-42; ya ghee SONG.
it-2 698
Akhasẹ Nokhuo
E Miriam ọre okhuo nokaro ne Baibol tie ẹre akhasẹ. Osanobua loo ẹre ya gie uhunmwu eso, ọ gha kẹ, ọ ta eso vbe ihuan nọ so. (Ẹks 15:20, 21) E Baibol gi ima rẹn wẹẹ, ọ mwẹ ẹghẹ ne irẹn vbe Erọn ya tama e Mosis wẹẹ: “[E Jehova] i vbe gie ima uhunmwu?” (Nọm 12:2) E Jehova vbe loo akhasẹ ighẹ Maika ya kha wẹẹ irẹn “gie Mosis, Erọn kevbe Miriam” ne iran su Ivbi Izrẹl ladian vbe Igipt. (Mai 6:4) Agharhemiẹn wẹẹ, e Jehova wa loo e Miriam ya gie uhunmwu eso, e Mosis ne ọtiọnrẹn ẹre Osanobua loo sẹ. Vbe ẹghẹ ne Miriam ya rhie owẹ gberra emwamwa ọghe Osanobua, Osanobua keghi rri ọre oya.—Nọm 12:1-15.
Gualọ Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
(Ẹksodọs 16:13) Ọ ghi sẹ ẹghẹ ota, ahianmwẹ ne iran tiẹre kuel keghi vẹ rre, ọ gba agọ nii hia, ọ ghi vbe sẹ owiẹ, evbu keghi ro lẹga agọ nii.
w11 9/1 14
U Ka Rẹn Ra?
Vbọzẹe ne Osanobua na ya ahianmwẹ na tie ẹre quail koko Ivbi Izrẹl vbuwe ato?
Vbe Ivbi Izrẹl kpa hin Igipt rre, igbava ẹre Osanobua ya ahianmwẹ na tie ẹre quail koko iran vbe ato.—Ẹksodọs 16:13; Nọmbas 11:31.
E quail keghi re ahianmwẹ nekherhe, iran ma yo sẹ vbe ibata ọkpa (18 cm), ẹi vbe khua, ọ gha khua sẹ vbe ekẹn ọkhọkhọ eva kẹkan (100 g). Iran wa bun vbe ehe nibun vbe odẹ orrie ọghe Asia kevbe Europe. Iran i dia eke ọkpa ya, rhunmwuda ọni, vbe ẹghẹ ne oni ya kakabọ fi, iran ghi gha rre North Africa kevbe Arabia. Iran ghaa tin rrie ehe, iran tin gberra ikinkin ọghe Mediterranean Sea, iran ghi vbe tin gberra Sinai Peninsula.
Zẹvbe ne The New Westminster Dictionary of the Bible khare, e quail “wa gua tin, kevbe wẹẹ ẹhoho wa ru iyobọ ne iran; sokpan deghẹ ẹhoho na suẹn gha hoho ghee ihe ọvbehe ra deghẹ egbe na wọọ iran rhunmwuda ne iran na tin la ẹghẹ nọ taẹn, iran hia ni wa ya usun khian ghi kharra ku otọ, iran ghi wa gha rre evba.” Iran ya ikpẹdẹ ọkpa ra eva hẹwẹ, iran ke werriegbe suẹn gha tin khian, iran gha wa gha rre otọ vbenian, iran i lọghọ ohuẹ na munnọ. Vbe odẹ ukpo 1901 ya sẹ 1930, odẹ ẹbo 3 ọghe ahianmwẹ na, ẹre Igipt ghaa khiẹnnẹ ukpo ukpo ne agbẹnvbo ọvbehe.
Igbava ne Ivbi Izrẹl rri ahianmwẹ na kegha re odẹ uki e April ya fi e June. Agharhemiẹn wẹẹ, avbe ahianmwẹ na ghaa tin gberra e Sinai vbe ẹghẹ nii, e Jehova ẹre ọ ya ‘ẹhoho viọ’ avbe ahianmwẹ na gha die agọ ọghe Ivbi Izrẹl.—Nọmbas 11:31.
(Ẹksodọs 16:32-34) E Mosis keghi kha wẹẹ, “Iyi ne Nọyaẹnmwa yi ọna khin. Wa rhie emana ye uwu emwi ne ọ vuọn, ne a rhie ẹre hin rre khẹ emọ ne uwa gha biẹlẹ, ne iran miẹn evbare ne I ya koko uwa vbe uwu ato, vbe ẹghẹ ne I na viọ uwa ke otọ Igipt ladian.” 33 E Mosis keghi tama Erọn wẹẹ, “Rhie uru, mwa ago eva ọghe emana ye uwu ẹre, ne u muẹn ye odaro e Nọyaẹnmwa, ne a mu hin rre khẹ emọ ne ima gha biẹlẹ.” 34 Zẹ vbene Nọyaẹnmwa yi ẹre iyi ma e Mosis, Erọn keghi muẹn ye odaro Ẹkpẹti Ile ne a miẹn ehe na gha gbe aro ghe ẹre.
w06 1/15 31
Inọta Ne Emwa Nọ
Vbe Jehova ghi viọ Ivbi Izrẹl ladian vbe Igipt, iran kegha gui ẹzọ wẹẹ, ohanmwẹ gbe iran. E Jehova na ghi ya emana koko iran. (Ẹksodọs 12:17, 18; 16:1-5) Ẹre Mosis na ghi tama Erọn wẹẹ: “Rhie uru, mwa ago eva ọghe emana ye uwu ẹre, ne u muẹn ye odaro e Nọyaẹnmwa, ne a mu hin rre khẹ emọ ne ima gha biẹlẹ.” Ako nii ye vbe kha wẹẹ: “Zẹ vbene Nọyaẹnmwa yi ẹre iyi ma e Mosis, Erọn keghi muẹn ye odaro Ẹkpẹti Ile ne a miẹn ehe na gha gbe aro ghe ẹre.” (Ẹksodọs 16:33, 34) Ẹmwata nọ wẹẹ, Erọn gele mu emana ye uwu ago vbe ẹghẹ nii, sokpan ọ na ka mudia nẹ, ne a ka kan Ẹkpẹti Ile nẹ, ne Mosis ka vbe viọ uhanhan okuta na gbẹnnẹ Uhi yi ye uwu ẹre, vbene ọ te ya mu nene emana ye odaro ẹre.
E Baibol Na Tie
(Ẹksodọs 16:1-18) lvbi Izrẹl hia keghi kpao vbe Ẹlim, ọ ghi rre ikpẹdẹ ekesugie vbe uki ne ogieva ne iran kpao vbe Igipt rre, iran keghi sẹ ato ọghe Sin, ne ọ rre ẹkpo Ẹlim kevbe Sainai. 2 Ehia keghi gha gui ẹzọ e Mosis kevbe Erọn vbe uwu ato 3 iran wẹẹ, “E Nọyaẹnmwa wa gbele ima ye Igipt ọre ọ te maan sẹ. Evba ma gha na te gha tota ke ọkpan emiowo, ma ghi vbe gha rri evbare vbene ọ khọn mwa sokpan wa viọ ima la uwu ato na ne uwa do ya ohanmwẹ gbele ima an.” 4 E Nọyaẹnmwa keghi tama e Mosis wẹẹ, “Mẹ ra ru ẹe ne ebrẹd gha dele ke odukhunmwu rre ne uwa hia, dọmwade ọghọe vbe uwu avbe emwa nii ghi gha ladian ya gha rhọ ne ọ gha sẹ vbe ọghe ẹdọkpa. Vbe nian ọre I gha ya danmwẹ iran ghe, a dẹghe iran gha ya uhi mwẹ ru emwi. 5 Vbe ikpẹdẹ ne ogiehan, iran ghi viọ ukhukhu eva ọghe ne iran ka viọ yi, iran ghi vbe le ẹe ye otọ.” 6 Ẹre Mosis kevbe Erọn na tama ivbi Izrẹl hia wẹẹ, “Vbe ota na, wa gha rẹn wẹ Nọyaẹnmwa ọre ọ viọ uwa ke otọ Igipt ladian. 7 Vbe owiẹ, wa gha miẹn awanwan ne ẹi gie a ghe ọghe ehe ne Nọyaẹnmwa ye. Ọ họn ẹzọ ne uwa gu irẹn gui, rhunmwuda uhunmwu ne ọ gie ọre ima yo.” 8 E Mosis keghi kha wẹẹ, “E Nọyaẹnmwa ọre ọmwa ne ọ ra rhie emiowo ne uwa re vbe ota kevbe inu ebrẹd ne uwa ho vbe owiẹ, rhunmwuda ọ họn vbe ne uwa ghi gui ẹzọ irẹn hẹ.” 9 E Mosis keghi tama Erọn wẹẹ, “Tama emwa nii hia wẹ ne iran gha dee do mudia vbe odaro e Nọyaẹnmwa, rhunmwuda ọ họn ẹzọ ne iran gui.” 10 Ehe ne Erọn na gu avbe emwa nii guan nii, iran na gbe aro ghe ode ato vbe udemwurri, awanwan ne ẹi gie a ghe nii keghi rhie egbe ma vbe okuku 11 E Nọyaẹnmwa keghi tama e Mosis wẹẹ, 12 “I họn ẹzọ ne ivbi Izrẹl gui, Tama iran wẹ ẹdẹ gha wan dee, iran gha miẹn emiowo re, ọ gha sẹ ẹghẹ owiẹ, iran gha vbe miẹn ebrẹd vbe ne iran ho! Ẹghẹ nii, iran gha rẹn wẹ mẹ ne Nọyaẹnmwa ọrọre Osanobua iran.” 13 Ọ ghi sẹ ẹghẹ ota, ahianmwẹ ne iran tiẹre kuel ke ghi vẹ rre, ọ gba agọ nii hia, ọ ghi vbe sẹ owiẹ, evbu keghi ro lega agọ nii. 14 Evbu nii ghi ka nẹ, emwi eso ne hẹghẹhẹghẹ ne ọ ye vbe ibobo keghi rhu gba ato nii hia, ọ keghi ye mose mose zẹ vbe esia vbe otọ. 15 Ugbẹn vbe ivbi Izrẹl ghi miẹn ọẹn, iran ma rẹn emwi ne ọ khin, iran na gha nọ egbe ọta wẹẹ, vbe ọna khin yi? E Mosis keghi tama iran wẹẹ, “Ebrẹd ne Nọyaẹnmwa viọ gie uwa re ọre ena khin. 16 Iyi ne Nọyaẹnmwa yi ọre ọna khin: wẹ Orhiọnkpọkpa vbe uwu uwa ghi rhọ vbene ọ gha sẹ nẹẹn, omwa ago eva ne orhiọnkpọkpa. Dọmwadẹ ọghọe ghi rhọ vbene ọ gha gba emwa ni rre owa ẹre obọ.” 17 Ivbi Izrẹl keghi ru ẹe vbe rriọ, eso rhọ ne ọ bun gbe, eso rhọ ne ọ ma sẹ. 18 Iran ghi do mwa rẹn, iran nii rhọ bun gbe ma ghi mwẹ ne ọ bun gbe, iran nii vbe rhọ ne ọ ma sẹ ma vbe gha mwẹ nọ ma sẹ. Ehia keghi rhọ ze vbene ọ khẹke dọmwadẹ ọghọe.
AUGUST 17-23
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA | ẸKSODỌS 17-18
“Ọmwa Imuegberriotọ Ẹre Ọ Maa Emwa Emwi, Ọ Ghi Vbe Mu Iwinna Ne Iran”
(Ẹksodọs 18:17, 18) E Jẹtro keghi tama rẹn wẹẹ, “Vbene u ru ẹre na i maan. 18 U gha ru ẹre, te u ra wiẹn egbe ruẹ, ke uwẹ kevbe emwa nii guẹ. Ọna bun gbe sẹ ruẹ, wẹ ọkpa i sẹtin ru ẹre.
w13 2/1 6
Ọmwa Nọ Wa Mwẹ Ahoẹmwọmwa Ẹre Mosis Ghaa Khin
E Mosis wa gele rhiẹre ma wẹẹ irẹn hoẹmwẹ Ivbi Izrẹl. Aro iran wa gele dae wẹẹ, e Jehova ẹre ọ ghaa ya e Mosis dia iran. Rhunmwuda ọni, iran ghaa mwẹ ọlọghọmwa, iran ghi muẹn bu e Mosis. E Baibol khare wẹẹ: “Emwa kegha rrie ehe nọ ye ke owiẹ ya sẹ asọn.” (Ẹksodọs 18:13-16) U miẹn vbene iwinna na gha wiẹn e Mosis egbe hẹ! Ke owiẹ wa ya sẹ asọn, Ivbi Izrẹl ghi do gha tama rẹn ọlọghọmwa ne iran ye! Ọrheyerriọ, ekhọe ọyẹnmwẹ ẹre Mosis ya gha ru iyobọ ne iran rhunmwuda, ekhọe hia ẹre ọ ya hoẹmwẹ iran.
(Ẹksodọs 18:21, 22) Sokpan, deba ọni, zẹlẹ emwa ni sẹ vbuwe iran, ne u ya iran ru ekaolotu emwa na, ọkaolotu arriaisẹn, iyisẹn, ekigbesiyeha kevbe igbe. Ọ kere ne iran gha re emwa ni mu ohan Osanobua kevbe ne ọ gia mu ẹtin yan, kevbe ne ai sẹtin rhie oko odieke na. 22 Gie iran gha re nọ bu ohiẹn iran na, ne a wa rẹn yọ. Iran sẹtin gha viọ ẹzọ ni lọghọ bu ruẹ rre, sokpan iran ghi gha tobọ iran bu avbe ne giẹrẹ ni rrọọ. Erriọ ẹre ọ gha na khuẹrhẹ nuẹn sẹ vbe iran ra guẹ mu vbe ihẹ na.
w03 11/1 6 ¶1
Deghẹ Ima Hoo Ne Ima Gha Ghọghọ Ọ Khẹke Ne Ima Gbaẹko Emwa Ọvbehe
A te miẹn wẹẹ e Mosis zẹ ikpia na, emwa ni gbegba vbe odẹ ọghe orhiọn ẹre iran ghaa khin. Iran vbe gha mwẹ imuohan ọghe Osanobua rhunmwuda ọni, iran ma vbe gha hoo ne iran ru emwi ke emwi nẹi khian ya ẹko rhiẹnrhiẹn ọnrẹn. Ọ wa vẹẹ ne emwa hia rẹn wẹẹ, ikpia na wa gha hia vbe odẹ ke odẹ ne iran gha ya ẹmwẹ Osanobua ru emwi. Iran i rhie okodẹ, ọna rhiema wẹẹ, a gha mu iran ye ukpo, iran i khian loo asẹ ne iran mwẹ ghee ihan.
(Ẹksodọs 18:24, 25) E Mosis keghi rhie ẹmwẹ Jẹtro, ọ na ru zẹ vbene ọ khare. 25 Ọ keghi hannọ emwa nii sẹ ẹe vbe ivbi Izrẹl hia, ọ na ya iran ru ọkaolotu yan iran, ọkaolotu arriaisẹn, iyisẹn, ekigbesiyeha kevbe igbe.
w02 5/15 25 ¶5
Emwa Ni Mudia Ẹse Keghi Ru Emwi Nọ Yẹẹ Osanobua
Ọmwa nọ mu egbe rriotọ kevbe ọmwa nọ ru emwi ye oreghe ẹre Mosis ghaa khin. Te Mosis wa gha winna wiẹn egbua vbe ọ ghaa buohiẹn Ivbi Izrẹl, rhunmwuda ọni, erha ọvbokhan rẹn ighẹ Jẹtro keghi do tama rẹn nọ ghae iwinna nii ne ikpia ọvbehe ni gbegba. E Mosis keghi rhie ẹmwẹ ne Jẹtro tama rẹn, rhunmwuda ọ rẹnrẹn wẹẹ, iwinna nii gha khua irẹn gbe. (Ẹksodọs 18:17-26; Nọmbas 12:3) Ọmwa nọ ru emwi ye oreghe keghi mu iwinna ne emwa ọvbehe, ẹi vbe dae wẹẹ, irẹn gha mu iwinna ne emwa ọvbehe ni gbegba, irẹn i khian ghi sẹtin gha ru iwinna nii. (Nọmbas 11:16, 17, 26-29) Nọghayayerriọ, ọ ghi muegbe nọ ya ru iyobọ ne emwa ọvbehe, ne iran mieke na gha mwẹ alaghodaro vbe odẹ ọghe orhiọn. (1 Timoti 4:15) Ẹi re erriọ khẹke ne ima gha ye?
Gualọ Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
(Ẹksodọs 17:11-13) E Mosis gha viọ obọ da odukhunmwu, ivbi Izrẹl ghi gha khọnmiotọ, sokpan, ọ gha viọ obọ ghe otọ, ivbi Amalẹk ghi gha khọnmiotọ. 12 Ugbẹn vbe obọ ghi yan e Mosis, Erọn vbe Họ keghi mu okuta, iran na muẹn yọ ọre akharha, rẹn keghi tota yan rẹn vbene iran na mudia ye asefẹn ọnrẹn, iran keghi dada ẹre obọ, iran ke da ẹe yi gbain vbe owẹn te ya dero. 13 Ẹre Jọsua na wa khọn ivbi Amalẹk muotọ.
w16.09 6 ¶14
“Ghẹ Gie Obọ Ruẹ Luẹlua”
14 Vbe ẹghẹ ne Ivbi Izrẹl ya gha gu Ivbi Amalẹk khọn, Erọn kevbe Họ keghi da e Mosis obọ yi, ne obọ ghẹ yaẹn. Vbe ẹdẹnẹrẹ, ọ khẹke ne ima gha gualọ odẹ ne ima gha ya ru iyobọ ne emwa ọvbehe. De emwa nọ khẹke ne ima gha ru iyobọ na? Emwa ni khian ọmaẹn nẹ, emwa ne egbe ma rran, emwa ne ẹgbẹe iran zẹ iran kpokpo, emwa ni rre uwu ohioro kevbe emwa ne ọmwa ne iran hoẹmwẹ ọnrẹn wu. Ma gha vbe sẹtin ru iyobọ ne avbe igbama ne emwa kpikpi ne iran gha mwẹ obọ vbe uyinmwẹ dan ra ne iran yo owebe sẹ eke nọ sẹ kevbe ne iran gha mwẹ iwinna ne a na miẹn usugi igho. (1 Tẹs 3:1-3; 5:11, 14) Hia ne u gha rhiẹre ma wẹẹ, u mwẹ ẹnina daa emwa ọvbehe vbe u ghaa rre iko, ikporhu, u ghaa gu etẹn sọyẹnmwẹ egbe ra vbe u ghaa gu emwa guan vbe efoni.
(Ẹksodọs 17:14) Ẹre Nọyaẹnmwa na tama e Mosis wẹẹ, “Gbẹn emwi na ye ebe ne a miẹn ehe na gha ye ẹre rre. Tama Jọsua wẹẹ I gha wa fuẹn Amalẹk fo fẹẹrẹ.”
it-1 406
Avbe Ebe Ni Rre Uwu E Baibol
Emwi nọ rre uwu avbe ebe ne Mosis gbẹnnẹ, wa rhiẹre ma wẹẹ, Osanobua ẹre ọ gele dia re ya gbẹnnẹ avbe ebe na. Ẹi re Mosis ẹre ọ tobọre zẹ egbe ẹre zẹvbe ọmwa nọ khian gha su Ivbi Izrẹl, uhiẹn te ọ ka si egbe vbe Osanobua zẹ ọre. (Ẹks 3:10, 11; 4:10-14) Sokpan Osanobua na ghi mu ukpamuyọmọ nọkhua ne Mosis, ọ na vbe rhie ẹtin nẹẹn nọ ya gha ru emwi ọyunnuan, sẹrriọ wẹẹ, avbe emwa ni ghaa zẹ ọbo edunna ne Fero na ghi miẹnkue wẹẹ, Osanobua ẹre ọ gele yan ẹtin ne Mosis ya gha ru avbe emwi ọyunnuan. (Ẹks 4:1-9; 8:16-19) Ena hia rhiẹre ma wẹẹ, ọ ma te gha rre Mosis ekhọe nọ gha re ọmunu ra ọgbenbe. Emwi nọ ghi ya e Mosis ru ena hia ọre rhunmwuda ne Osanobua na gie ẹre nọ ru vberriọ, Osanobua na vbe ya orhiọn nọhuanrẹn ọghẹe ru iyobọ nẹẹn.—Ẹks 17:14.
E Baibol Na Tie
(Ẹksodọs 17:1-16) Ivbi lzrẹl hia keghi si kpao vbe ato Sin rre, iran na gha si ke agọ ọkpa la ọvbehe zẹ vbene Nọyaẹnmwa tama iran. Iran keghi ya yakọ vbe Rẹfidim, sokpan iran ma miẹn amẹ wọn vbe evba. 2 Iran kegha gu e Mosis gui wẹẹ, “Rhie amẹ ne ima wọn.” E Mosis wanniẹn tama iran wẹẹ, “Vbọzẹ ne uwa na gunmwẹ gui yi? Vbọzẹ ne uwa na danmwẹ e Nọyaẹnmwa ghe?” 3 Sokpan ohanmwẹ amẹ kegha kakabọ gbe emwa nii, iran na gha gui ẹzọ Mosis. Iran wẹẹ, “Vbọzẹ ne u na hẹ ima ke Igipt ladian? Te u wẹ ne u do ya ohanmwẹ amẹ gbele ima an ra, ke emọ kevbe emwirri?” 4 E Mosis keghi kakabo na erhunmwu ghe Nọyaẹnmwa wẹẹ, “Vbe I a ra ru emwa na hẹ yi? Te iran ghi ra filo okuta ya gbe mwẹ uan.” 5 E Nọyaẹnmwa keghi tama e Mosis wẹẹ, “Viọ eso vbe uwu avbe ekaolotu ivbi Izrẹl ba egbe ne u fian ke odaro ne iran. Rhie ọkpọ ne u rhie gbe ẹzẹ, mwẹ obọ ne u gha khian. 6 I gha mudia ye odaro ruẹ vbe uhunmwu okuta vbe oke Sainai. Ya emwi kpe okuta, amẹ gha vẹ ke uwu ẹre ladian ne emwa nii wọn.” E Mosis keghi sirra avbe ekaolotu Izrẹl nii ru vbe rriọ. 7 A kegha tie evba nii, “Masa,” kevbe “Mẹriba,” rhunmwuda te ivbi Izrẹl gha gui, iran na vbe danmwẹ Nọyaẹnmwa ghe vbe iran khare wẹẹ, “Nọyaẹnmwa gu ima rrọọ ra ẹ i gu ima rrọọ?” 8 Emwa Amalẹk keghi mu okuo gie ivbi Izrẹl vbe Rẹfidim. 9 E Mosis keghi khama Jọsua wẹẹ, “Hannọ emwa eso ladian ne ima, ne uwa ladian ya gu emwa Amalẹk khọn akhuẹ. I gha mudia ye uhunmwu oke vbene I na gha rhie ọkpọ ne Osanobua rhie mẹ mwẹ.” 10 E Jọsua keghi ru vbene Mosis tama rẹn, o ladian ya gu ivbi Amalẹk khọn, vbene Mosis, Erọn kevbe Họ, na hin uhunmwu oke. 11 E Mosis gha viọ obọ da odukhunmwu, ivbi Izrẹl ghi gha khọnmiotọ, sokpan, ọ gha viọ obọ ghe otọ, ivbi Amalẹk ghi gha khọnmiotọ. 12 Ugbẹn vbe obọ ghi yan e Mosis, Erọn vbe Họ keghi mu okuta, iran na muẹn yọ ọre akharha, rẹn keghi tota yan rẹn vbene iran na mudia ye asefẹn ọnrẹn, iran keghi dada ẹre obọ, iran ke da ẹe yi gbain vbe owẹn te ya dero. 13 Ẹre Jọsua na wa khọn ivbi Amalẹk muotọ. 14 Ẹre Nọyaẹnmwa na tama e Mosis wẹẹ, “Gbẹn emwi na ye ebe ne a miẹn ehe na gha ye ẹre rre. Tama Jọsua wẹẹ I gha wa fuẹn Amalẹk fo fẹẹrẹ.” 15 E Mosis keghi bọ aka, ọ ke gha tie ẹre “Nọyaẹnmwa ọrọre Afiala mwẹ.” 16 Ọ keghi kha wẹẹ, “Tọn afiala e Nọyaẹnmwa mu! E Nọyaẹnmwa gha wa gha gu emwa Amalẹk khọn khian!”
AUGUST 24-30
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA | ẸKSODỌS 19-20
“Vbene Uhi Igbe Ya Kaan Ruẹ Hẹ”
(Ẹksodọs 20:3-7) “Ohan i gie uwẹ mwẹ osa ọvbehe ba imẹ. 4 “Ohan i gie uwẹ ka ukhurhẹ ne egbe ruẹ ra ama emwi ne a yi ni rre ẹrinmwi ra ne ọ rre uwu amẹ vbe otọ. 5 Ohan i gie uwẹ ya uhunmwu rhanmwẹ otọ ne ukhurhẹ ra ne u ga ẹe rhunmwuda mẹ ọrọre Nọyaẹnmwa Osanobua ruẹ, Osanobua ne ọ ta ẹkpẹn mẹ khin. Emwa nii khuiwu mwẹ, I gha rria ivbi iran ikhi ya sẹ orre ne ogieha ke ne ogienẹ. 6 Sokpan iran nii hoẹmwẹ mwẹ, nii vbe rhie uhi mwẹ mwẹ, aro nọ maan mwẹ gha rre iran egbe ya sẹ orre arriaisẹn arriaisẹn. 7 “Ohan i gie uwẹ lo eni imẹ ne Nọyaẹnmwa Osanobua ruẹ vbe odẹ ọkhọ rhunmwuda ọmwa ne ọ lo eni mwẹ ihan, I gha rria ẹre ikhi.
w89 11/15 6 ¶1
Vbene Uhi Igbe Ya Kaan Ruẹ Hẹ
Uhi enẹ nokaro ne Osanobua gbe ne Ivbi Izrẹl, guan kaẹn emwi ne Jehova gualọ vbe obọ ima. (Nokaro) E Jehova wa ye gualọ ugamwẹ na ma gua vbe obọ ima. (Matiu 4:10) (Nogieva) E Jehova i zẹdẹ hoo ne ima gha loo amazẹ ya gae. (1 Jọn 5:21) (Nogieha) Osanobua ma hoo ne ima gha loo eni irẹn ghee ihan, sokpan ọ hoo ne ima gha ya ọghọ ne eni irẹn. (Jọn 17:26; Rom 10:13) (Nogienẹ) Ọ khẹke ne ima ya ẹdagbọn ima ya ru iwinna ugamwẹ e Jehova. Ọna gha ru iyobọ ne ima, ne ima ghẹ gha yin vbe na miẹn wẹẹ, ma ẹre ọ ghi maan sẹ, ne ima mieke na sẹtin la “ikẹtin” ọghe Jehova.—Hibru 4:9, 10.
(Ẹksodọs 20:8-11) “Ye Ẹdẹ Ikẹtin rre ne u ya ẹe ru emwi ne ọ huanrẹn ne Nọyaẹnmwa. 9 Ẹdẹ ehan ọre u gha ya gha winna iwinna ruẹn hia, 10 sokpan ẹdẹ ne ogihinrọn, Ẹdẹ Ikẹtin ne a ya fi ohan ne imẹ ọre nọ. Vbe ẹdẹ nii, ghẹ winna hiehie, ọre uwẹ nọ, ra ivbuẹ, ra eviẹn ruẹn ra emwirri ruẹ, ra avbe erhunmwuyẹn nii rre ẹvbo ruẹ. 11 Ẹdẹ ehan ọre mẹ ne Nọyaẹnmwa ya yi ẹrinmwi, agbọn, avbe okun kevbe emwi nii rre uwu iran hia, sokpan vbe ikpẹdẹ ne ogihinrọn, I keghi kẹtin. Ọni ọ zẹe ne imẹ ne Nọyaẹnmwa na fiangbe Ẹdẹ Ikẹtin, I na ya ẹe khian ne ọ huanrẹn.
(Ẹksodọs 20:12-17) “Ya ọghọ ne erha kevbe iye uẹ ne u miẹn ehe na tọ vbe otọ ne imẹ ya nuẹn. 13 “Ghẹ do izigha. 14 “Ghẹ ghẹẹ. 15 “Ghẹ rhaa. 16 “Ghẹ ba mu ẹmwẹ ohoghe ba ọmwaikọmwa. 17 “Ghẹ yaro ye owa ẹrrẹe, ghẹ yaro ye amwẹ ẹrrẹe ra eviẹn ọnrẹn ra ẹmila re ra ekẹtẹkẹtẹ ọre ra emwikemwi nii re ọghẹe.”
w89 11/15 6 ¶2-3
Vbene Uhi Igbe Ya Kaan Ruẹ Hẹ
(Nogie isẹn) Adeghẹ emọ na gha họn ẹmwẹ ne evbibiẹ iran, ọ keghi ya ẹgbẹe mwẹ akugbe, iran ghi vbe miẹn afiangbe vbe obọ e Jehova. U miẹn afiangbe nọkhua nọ lele “uhi ne okaro ne a rhie eyan te!” Afiangbe nọ lelẹe khian ọre wẹẹ, emwi ghi dunna ne ima, ma ghi vbe “tọ” vbe uhunmwu otagbọn na. (Ẹfisọs 6:1-3) “Ẹdẹ okiekie” ẹre ima ye nia, rhunmwuda ọni, igbama ghaa lele ibude na, ẹkpotọ ghi kie ne iran ya gha mwẹ arrọọ ọghe etẹbitẹ.—2 Timoti 3:1; Jọn 11:26.
Adeghẹ ima na gele hoẹmwẹ ogieva ima, obọ esi ẹre ima khian ya gha mu iran, rhunmwuda ọni, (Nogie ehan) ma i do izigha, (Nogie ihinrọn) ma i fi owẹ ye oha, (Nogie erẹnrẹn) ma i rhaa, kevbe wẹẹ (Nogie ihinrin) ma i ba ọmwa rhọkpa ohoghe. (1 Jọn 3:10-12; Hibru 13:4; Ẹfisọs 4:28; Matiu 5:37; Itan 6:16-19) Iziro ọghe ima vbe vbo? Uhi (Nogie igbe) gi ima rẹn wẹẹ, ọ ma khẹke ne ima gha yaro ye emwi ẹrrẹe. Ọna ya ima rẹn wẹẹ, e Jehova hoo ne iro ne ima zẹ gha re nọ maan vbe ẹghẹ hia.—Itan 21:2.
Gualọ Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
(Ẹksodọs 19:5, 6) A deghẹ wa gha họn ẹmwẹ mwẹ, wa na vbe rhie uhi mwẹ mwẹ, wa ghi do gha re emwa obọ mwẹ. Mẹ ọre ọ yan agbọn na hia, sokpan wa ghi gha re emwa ne I hannọ zẹ. 6 Wa ghi gha re uhunmwu ẹvbo ọghe emwa nii ga mwẹ zẹ vbe ohẹn, emwa ne a ya fi ohan ne imẹ ọkpa.”
it-2 687 ¶1-2
Ohẹn
Ivbiotu E Kristi Ne Jehova Zẹ Ne Iran Ga Zẹvbe Ohẹn. E Jehova tama Ivbi Izrẹl wẹẹ, adeghẹ iran na họn ẹmwẹ ne irẹn, iran ghi gha re ‘uhunmwu ẹvbo ọghe emwa ni gae zẹvbe ohẹn kevbe agbẹnvbo nọhuanrẹn.’ (Ẹks 19:6) Sokpan, emwamwa ọghe avbe ohẹn ni ke uniẹn Erọn rre, i khian wa gha rrọọ khian. Ọ ghi sẹ ẹghẹ ne emwamwa ọghe ohẹn nọ sẹ ọre ya suẹn, ọ keghi dobọ yi. (Hib 8:4, 5) Emwamwa ọghe avbe ohẹn ni ke uniẹn Erọn rre keghi sẹ ufomwẹ vbe ẹghẹ ne ile nọgbọn ya rhihe ile nẹdẹ. (Hib 7:11-14; 8:6, 7, 13) Ivbi Izrẹl ọkpa ẹre Jehova ka muẹn na ighẹ ukpamuyọmọ ọghe na gha ga zẹvbe ohẹn vbe Arriọba ne Osanobua ru eyan rẹn sokpan vbene ẹghẹ ya khian, e Jehova keghi vbe mu ukpamuyọmọ na ne emwa nẹi re Ivbi e Ju.—Iwinna 10:34, 35; 15:14; Rom 10:21.
Ibozẹghẹ ọghe Ivbi e Ju ẹre ọ miẹn Jesu Kristi yi, rhunmwuda ọni, ukpamuyọmọ ọghe na gha ga zẹvbe ohẹn vbe Arriọba ne Osanobua ru eyan rẹn keghi wii iran. (Rom 11:7, 20) Ukpo nibun vbene ọ te sẹ ẹghẹ na kha na, e Jehova keghi gie Hozia ne akhasẹ nọ ya ya obọ sekhae ne Ivbi Izrẹl rhunmwuda ne iran ma na gha lele uhi ọghẹe. Ọ keghi kha wẹẹ: “Wa ne avbe ohẹn ma tie mwẹ ọghe uwa, wa keghi he iruẹmwi mwẹ yotọ, rhunmwuda ọnii, mẹ vbe he uwa, mẹ i ghi ra vbe tie ivbi uwa ohẹn mwẹ.” (Hoz 4:6) Ọna wa vbe guaẹro emwi ne Jesu tama avbe ọkaolotu Ivbi e Ju, ọ khare wẹẹ: “a gha miẹn uwa Arriọba Osanobua, a ghi rhie ne emwa ọvbehe ni gha sẹtin mọ ọmọ ladian vbe ne ọ kei yi.” (Mat 21:43) Sokpan vbe ẹghẹ ne Jesu ya gha rre uhunmwu otagbọn, ọ kegha lele Uhi e Mosis, ọ vbe rẹn ukpo ne avbe ohẹn ni ke uniẹn Erọn rre na gha zẹ. Ọni ẹre ọ si ẹre ne a na miẹn wẹẹ, vbe ọ mu emwa ni ghaa khuọnmwi emianmwẹ oti egbe rran, ọ keghi tama iran ne iran bu ohẹn ne iran ya ru izọese nọ khẹke.—Mat 8:4; Mak 1:44; Luk 17:14.
(Ẹksodọs 20:4, 5) Ohan i gie uwẹ ka ukhurhẹ ne egbe ruẹ ra ama emwi ne a yi ni rre ẹrinmwi ra ne ọ rre uwu amẹ vbe otọ. 5 Ohan i gie uwẹ ya uhunmwu rhanmwẹ otọ ne ukhurhẹ ra ne u ga ẹe rhunmwuda mẹ ọrọre Nọyaẹnmwa Osanobua ruẹ, Osanobua ne ọ ta ẹkpẹn mẹ khin. Emwa nii khuiwu mwẹ, I gha rria ivbi iran ikhi ya sẹ orre ne ogieha ke ne ogienẹ.
w04 3/15 27 ¶1
Avbe Olika Ẹmwẹ Ni Rre Ebe Ẹksodọs
20:5—De vbene Jehova ya ya orukhọ ọghe avbe erha “rria ivbi iran ikhi hẹ ya sẹ orre . . . nogienẹ”? Ọmwa gha ghi rẹn emwi na ru nẹ, emwikemwi nọ ghi ru, ẹre Jehova khian ya buohiẹn ọnrẹn. Sokpan vbe Ivbi Izrẹl ghi suẹn gha ga ẹbọ, agbọn keghi lọghọ iran ya sẹ orre nibun. Uhiẹn ọ keghi yae gha lọghọ ne emwa esi sẹtin ya ekhọe hia gha ga e Jehova.
E Baibol Na Tie
(Ẹksodọs 19:1-19) Ivbi Izrẹl keghi kpao vbe Rẹfidim rre, vbe ikpẹdẹ ne okaro ọghe uki ne ogieha ne ivbi Izrẹl kpao vbe Igipt rre, iran keghi do sẹ ato ọghe Sainai. 2 Iran na bu agọ ye ototọ oke Sainai. 3 E Mosis keghi hin uhunmwu oke nii ne ọ ya vba Osanobua. E Nọyaẹnmwa keghi datie ẹre ke uhunmwu oke rre, ọ na tama rẹn wẹ ne ọ tama ivbi Izrẹl ne ivbi uniẹn Jekọb wẹẹ: 4 “Wa miẹn emwi ne I ru ivbi Igipt re, vbene I na mu uwa zẹ vbene oghohọn mu ovbi ẹre vbe ifuẹn ọnrẹn, I na viọ uwa gha die ehe ne I ye. 5 A deghẹ wa gha họn ẹmwẹ mwẹ, wa na vbe rhie uhi mwẹ mwẹ, wa ghi do gha re emwa obọ mwẹ. Mẹ ọre ọ yan agbọn na hia, sokpan wa ghi gha re emwa ne I hannọ zẹ. 6 Wa ghi gha re uhunmwu ẹvbo oghe emwa nii ga mwẹ zẹ vbe ohẹn, emwa ne a ya fi ohan ne imẹ ọkpa.” 7 Ẹre Mosis na ya tie avbe olotu emwa nii si koko, ọ na ta ẹmwẹ hia ne Nọyaẹnmwa yi ẹre iyi ma iran. 8 Emwa nii hia keghi ya urhu ọkpa kha wẹẹ, “Ma gha ru emwi hia ne Nọyaẹnmwa tae.” E Mosis na vbe ya khama e Nọyaẹnmwa vbene emwa nii kha hẹ. 9 E Nọyaẹnmwa keghi tama e Mosis wẹẹ, “I gha la uwu okuku ne ọ mwẹ imi bu ruẹ rre, ne emwa nii miẹn ehe na họn vbe I guẹ guan ne iran gha rhie ẹmwẹ ruẹn kevbe ẹghẹ na kpao.” 10 E Mosis keghi tama e Nọyaẹnmwa vbene emwa nii kha hẹ, e Nọyaẹnmwa keghi tama e Mosis wẹẹ, “Bu emwa nii gha khian ya tama iran ne iran mu egbe ugamwẹ ye otọ khẹ ẹrẹ na kevbe ẹdẹ ne akhuẹ, ne iran họnmwẹ egbe ye otọ khẹ ugamwẹ. Wẹ ne iran họ ukpọn iran ne a miẹn wẹ, 11 vbe ẹdẹ ne irakhuẹ, vbe ẹdẹ ne ẹdẹrriọ, mẹ ne Nọyaẹnmwa gha tuorre vbe uhunmwu oke Sainai ehe ne avbe emwa nii hia gha na bẹghe mwẹ. 12 U ghi yi uwu lẹga oke nii ne emwa na, u ghi tama iran wẹ ne iran mwẹ ẹwaẹn ne iran ghẹ hin oke nii ra ne iran ya obọ kan ẹzi ẹre. A deghẹ ọmwaikọmwa ya obọ kan rẹn, te a ra gbe ẹe rua. 13 A ghi filo okuta gbe ẹe rua, ra a ghi ya ifẹnmwẹ salọ ẹe gbe ua vbe ne ọmwa rhọkpa i na ya obọ kan rẹn. Kevbe emwa nagbọn kevbe emwirri ọre a kha na. Te a gha gbele ehia a. Sokpan, a ghẹ ghi kpe okpe nẹ, emwa hia ghi hin uhunmwu oke.” 14 E Mosis keghi tuorre vbe uhunmwu oke do vba emwa nii, ọ na wẹ ne iran mu egbe ugamwẹ. Iran keghi họ ukpọn iran. 15 E Mosis keghi khama iran wẹẹ, “Wa ghi mu egbe irakhuẹ. Okpia vbe okhuo ghẹ miegbe vbe uwu ẹghẹ na.” 16 Vbe owiẹ vbe ikpẹdẹ ne ogieha, avan ne ukhunmwu kevbe ayan kegha wannọ vbe uhunmwu oke, okuku ne ọ mwẹ imi, kevbe urhu okpe ne ọ la ẹsẹse. Emwa ni rre agọ hia kegha guọ zẹzẹzẹ ne ohan. 17 E Mosis keghi viọ emwa nii ladian vbe agọ ne iran ya vba Osanobua, iran keghi mudia vbe ototọ oke. 18 Ighogho keghi gba uhunmwu oke Sainai hia rhunmwuda e Nọyaẹnmwa la erhẹn tuorre yan rẹn. Ighogho nii kegha ye odukhunmwu zẹ vbe ighogho ogidigberhẹn. Emwa nii hia kegha guọ kpẹkpẹkpẹ. 19 Urhu okpe keghi kakabọ gha tu sayọ. E Mosis keghi guan, e Nọyaẹnmwa na ya avan ne ukhunmwu zẹmwẹ wanniẹn ọẹn.
AUGUST 31–SEPTEMBER 6
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA | ẸKSODỌS 21-22
“Gha Rhiẹre Ma Wẹẹ U Ya Aro Ne Jehova Ya Ghee Arrọọ Ghee Ẹre”
(Ẹksodọs 21:20) “Ọmwa gha ya ukpokpo fi ọviẹn emwi, ọre okpia nọ ra okhuo, ighẹ ọ na wu vbe ọwarọkpa nii, a ghi rri ọmwa nii oya.
it-1 271
Ugbemwẹ
Ovbi Hibru mwẹ asẹ nọ khian ya ya ukpokpo gbe ọviẹn ọghẹe, deghẹ ọviẹn nii na zẹ utun vbe ehọ. Sokpan, deghẹ ọviẹn nii na wa wu vbobọvbobọ nii, a ghi wa vbe gbe arowa ẹre rua. Deghẹ a na miẹn wẹẹ, ọviẹn na ye gbe sẹ ikpẹdẹ ọkpa ra eva ọ ke wu, ọ ghi rhiema wẹẹ, arowa ẹre ma te gha hoo nọ wa gbe ẹre rua. Arowa ẹre mwẹ asẹ nọ khian ya rri ọre oya ye emwi dan nọ rhirhi ru rhunmwuda te ọ ya igho dẹ ọre. Ọ lọghọ a ke miẹn ọmwa nọ gha wa hoo nọ ya obọ re wa gbe ọviẹn nọ ya igho ẹre dẹ rua. Deba ọni, deghẹ ọviẹn nii na gbe sẹ ikpẹdẹ ọkpa ra eva, ẹi gia na wa kha wẹẹ, ugbemwẹ nii ẹre ọ wa si ẹre nọ na wu, rhunmwuda ọni, ai khian ghi gbe arowa ẹre rua.—Ẹks 21:20, 21.
(Ẹksodọs 21:22, 23, NW) “Ikpia ghaa gbinna, iran na fi ẹkpoliyẹkẹ emwi, a na miẹn wẹẹ ọ na do biẹ ọmọ nọ ma sẹ uki sokpan ọ ma miẹn ikuanegbe ọvbehe rhọkpa, a ghi fian ọmwa nọ fi ẹre emwi nii, emwi ne ọdafẹn ọnrẹn rhirhi nọ, ọ ghi ha ẹre zẹ vbene avbe ọbuohiẹn tae yi. 23 Sokpan deghẹ okhuo nii ra ovbi ẹre na wu, oya nọ khian re ọre wẹẹ, arrọọ ẹre a ya ha osa arrọọ.
lvs 95 ¶16
Aro Ne Jehova Ya Ghee Arrọọ Ẹre Uwẹ Ya Ghee Ẹre Ra?
16 Aro nọ ghaan ẹre Jehova ya ghee arrọọ ọghe emwa nagbọn hia, uhiẹn ya sẹ egbe ọmọ nọ rre uwu ẹko. Uhi e Mosis khare wẹẹ, ọmwa gha fi ẹkpoliyẹkẹ emwi vbene ọ ma na rẹn, deghẹ ẹkpoliyẹkẹ nii ra ọmọ nọ rre ọre ẹko na wu, vbe aro e Jehova, te ọmwa nii do izigha. Ọna rhiema wẹẹ, ọ gha khọnrẹn wẹẹ ọmwa nii ma mema ru ẹre, te ọ gha ya arrọọ ọghẹe ha osa. (Tie Ẹksodọs 21:22, 23.) Ọmwa nagbọn ẹre ọmọ nọ rre uwu ẹko khin vbe aro e Jehova. Nọnaghiyerriọ, de aro ne uwẹ yayi wẹẹ e Jehova ya ghee emwa ni kpannọ ẹko? Vbe uwẹ a yayi wẹẹ ọ ye Jehova hẹ vbe ekhọe, vbe ọ ghaa bẹghe ẹbo emọ ne emwa kpannọ kua vbe ukpo ukpo?
(Ẹksodọs 21:28, 29) “Ẹmila gha sua okpia ra okhuo gbe ua, a ghi filo okuta gbe ẹe rua, a ghẹ vbe rri aranmwẹ ọnrẹn. Sokpan a i ra rri enọyan rẹn oya. 29 Sokpan, a deghẹ ẹmila nii ka zẹ emwa khu dee yi ighẹ a vbe gie enarẹn rẹn vbene ọ ma na gba ogba muẹn yi, ọ gha gbe okpia ra okhuo, a ghi filo okuta gbe ẹe rua, a ghi vbe gbe enọyan rẹn rua.
w10 4/15 29 ¶4
E Jehova I Hoo Ne Ima Miẹn Ikuanegbe Rhọkpa
Uhi e Mosis vbe guan kaẹn emwi na gha ru aranmwẹ nọ rhie ikuanegbe ne ọmwa. Ẹmila gha ya igho ẹre so ọmwa, adeghẹ ọmwa nii na wu, ọmwa nọ yan ẹmila nii ghi gbe ẹmila nii rua nẹ ghẹ mieke na rhie ikuanegbe ne emwa ọvbehe vbe ẹdẹ ọvbehe. Ọmwa nọ yan ẹmila nii i sẹtin rri ọre, ẹi vbe sẹtin khiẹn ọnrẹn, rhunmwuda ọni, te ẹmila nii wa gbe vberriọ. Gia kha wẹẹ ẹmila rhie ikuanegbe ne ọmwa, sokpan nọ yan rẹn ma gba ogba muẹn yi, adeghẹ ẹmila nii na ghi gbe ọmwa rua vbe okiekie, vbọ khian ghi sunu? A ghi gbe ẹmila nii kevbe nọ yan rẹn rua. Ẹi mwẹ Uhi na ma ya emwa nẹi gba ogba ga aranmwẹ ọghe iran waan ne egbe.—Ẹks 21:28, 29.
Gualọ Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
(Ẹksodọs 21:5, 6) Sokpan deghẹ ọviẹn nii ghi kha wẹẹ, ‘Ẹmwẹ arowa mwẹ da mwẹ kevbe ọvbokhan mwẹ kevbe ivbi mwẹ, I i ho ne I rhan egbe,’ 6 ẹghẹ nii, arowa ẹre ghi rhie ẹre bu Osanobua gha dee, ọ ghi rhie ẹre gha die onurho ra ọkpẹn ẹkhu, ọ ghi ha ẹre ehọ. Rẹn ghi do gha re ọviẹn ọ te ya wu.
w10 1/15 4 ¶4-5
Vbọzẹe Nọ Na Khẹke Ne U Ya Egbuẹ Fiohan Ne Jehova?
4 Eyan na ru vbe a gha ya egbe fiohan ne Jehova i re na ya rhẹghẹrẹ. Sokpan ma gha ya egbe fiohan ne Jehova, vbe ima ya miẹn ere vbọ hẹ? Gia ghee ere na lae miẹn, adeghẹ ima na ru eyan ma emwa ọvbehe, ma na vbe mu eyan nii sẹ. Vbe igiemwi, ma ghaa hoo ne ima gha mwẹ ọse nọ maan, ọ vbe khẹke ne ima gha re ọse nọ maan. Ma ghi vbe rhiẹre ma wẹẹ ima gele hoẹmwẹ ọnrẹn. E Baibol guan kaẹn ọse eva ni wa kakabọ guobọ egbe. Ọse eva na ọre Devid kevbe Jonatan. Iran sikẹ egbe sẹrriọ wẹẹ, iran na gba vẹn ihẹn wẹẹ, ọse ẹdẹdẹmwẹdẹ ẹre iran khian gha khin. (Tie 1 Samuẹl 17:57; 18:1, 3.) Ẹmwata nọ wẹẹ, ai kẹ miẹn avbe ọse ni hoẹmwẹ egbe vbenian, sokpan deghẹ ọse eva na gha hia ne iran gha ru emwi nọ gha ya iran sikẹ egbe sayọ, iku iran ghi tọ.—Itan 17:17; 18:24.
5 Uhi ne Osanobua gbe ne Ivbi Izrẹl guan kaẹn ere na miẹn vbọ deghẹ arhunmwu eva na gba ta ile, iran na vbe muẹn sẹ. Deghẹ ọviẹn na kakabọ hoẹmwẹ arowa ẹre, rhunmwuda obọ nọ maan nọ ya muẹn, ọviẹn nii sẹtin gu arowa ẹre ta ile wẹẹ, ọviẹn ọghẹe ẹre irẹn khian gha khin irẹn te ya wu. Uhi nii keghi kha wẹẹ: “Deghẹ ọviẹn nii ghi kha wẹẹ, ‘Ẹmwẹ arowa mwẹ da mwẹ kevbe ọvbokhan mwẹ kevbe ivbi mwẹ, I i hoo ne I rhan egbe,’ ẹghẹ nii, arowa ẹre ghi rhie ẹre bu Osanobua gha dee, ọ ghi rhie ẹre gha die onurho ra ọkpẹn ẹkhu, ọ ghi ha ẹre ehọ. Irẹn ghi do gha re ọviẹn ọ te ya wu.”—Ẹks 21:5, 6.
(Ẹksodọs 21:14) Sokpan, ohu gha mu ọmwa, ọ na wa rẹn gbe ọmwa ọvbehe ya, wa sẹtin kue si ẹe hin aka mwẹ rre ne a ya gbe ẹe rua.
it-1 1143
Igho
A sẹtin miẹn wẹẹ, emwi ne ebe Ẹksodọs 21:14 guan kaẹn ọre wẹẹ, ọ gha khọnrẹn wẹẹ, ohẹn ẹre ọ gbe ọmwa rua, te a khian ye gbe ẹre rua, kevbe wẹẹ, deghẹ ọmwaikọmwa na mema do ọmwa izigha, ọ gha khọnrẹn nọ ya da igho ọghe aka yi, te a khian ye gbe ẹre rua.—Yae taa 1 Ọba 2:28-34.
E Baibol Na Tie
(Ẹksodọs 21:1-21) “Uhi na u ra gbe ma ivbi Izrẹl: 2 A deghẹ u dẹ ovbi e Hibru ọviẹn, ukpo ehan ọre ọ ra ga la. Vbe ukpo ne ogihinrọn, a ghi faẹn fua vbe ne ẹ i na vbe ha osa rhọkpa. 3 A deghẹ ọhae nọ vbe u dẹ ọre, ọ ghi vbe gha rrie zẹ vbe ọhae, sokpan a deghẹ ọ mwẹ okhuo, vbe ẹghẹ ne ọ na rre, amwẹ ọnrẹn ghi lele ẹe kpao. 4 Deghẹ arowa ẹre rhie okhuo nẹ ẹn, ọ na biẹlẹ emọ ikpia kevbe emọ ikhuo nẹẹn, okhuo nii kevbe ivbi ẹre, ọghe arowa ẹre nọ, okpia nii vbe ẹhiẹre ọkpa ọre ọ gha kpao. 5 Sokpan deghẹ ọviẹn nii ghi kha wẹẹ, ‘Ẹmwẹ arowa mwẹ da mwẹ kevbe ọvbokhan mwẹ kevbe ivbi mwẹ I i ho ne I rhan egbe,’ 6 ẹghẹ nii, arowa ẹre ghi rhie ẹre bu Osanobua gha dee, ọ ghi rhie ẹre gha de onurho ra ọkpẹn ẹkhu, ọ ghi ha ẹre ehọ. Rẹn ghi do gha re ọviẹn ọ te ya wu. 7 “Ọmwa gha khiẹn ovbi ẹre ne okhuo zẹ vbe ọviẹn, ẹ i re vbene a ya fan ọviẹn ne okpia fua a gha ya gha fan ẹn fua. 8 A deghẹ ọ ma yin ẹse da arowa ẹre ne ọ te ho ne ọ gha re ọkpa vbe uwu avbe amwẹ ọnrẹn, rẹn sẹtin gie erha zẹẹ dẹ ọe werriegbe, ẹ i mwẹ asẹ ne ọ gha ya khiẹn ọẹn ne orhunmwuyẹn, rhunmwuda, uyinmwẹ nii ma gba. 9 Deghẹ ọmwa dẹ okhuo, wẹ ne irẹn rhie ẹre ne ovbi irẹn ne okpia, ọ ghi gha ya obọ ne ọ ya mu ivbi ẹre nikhuo muẹn. 10 “A deghẹ ọ ghi rhie okhuo ọvbehe, ọ ghi ye gha rhie ne nokaro nii egbe evbare kevbe ukpọn ne ọ ka rhie nẹẹn yi, ke egbe ihe ne ọ ka ye de yi zẹ vbe okhuo ne ọ rre owọdọ. 11 A deghẹ ọ ma ru nẹẹn vbe rriọ, ọ ghi fan ẹn fua vbe ne ẹ i na miẹn ẹre igho. 12 “Ọmwa ne ọ fi ọmwa emwi, ọ na gbe ẹe rua, a ghi vbe gbe ẹe rua. 13 Sokpan, a deghẹ emwi udemwurri nọ ighẹ ọ ma te wẹ ne irẹn gbe ẹe rua, ọ sẹtin lẹ gha rrie eke ne I gha tama uwa. Ẹ i ghi rre ẹbe vbe odọni. 14 Sokpan, ohu gha mu ọmwa ọ na wa rẹn gbe ọmwa ọvbehe ya, wa sẹtin kue si ẹe hin aka mwẹ rre ne a ya gbe ẹe rua. 15 “Ọmwaikọmwa ne ọ fi erha zẹẹ ra iye zẹẹ emwi, te a gha gbe ẹe rua. 16 “Ọmwa ne ọ ya ẹtin mu ọmwa ọvbehe, ọre ne ọ muẹn ye ima nọ ra ne ọ ya khiẹn ọẹn, te a gha gbe ẹe rua. 17 “Ọmwa ne ọ tie ihẹn ne erha zẹẹ ra iye zẹẹ, te a gha gbe ẹe rua. 18 A deghẹ ikpia gbinna ẹn ighẹ ọkpa na ya okuta ra ekpa fi enọkpa emwi, sokpan ọ ma gbe ẹe rua, a i ra rri ọre oya, sokpan a deghẹ te ọ ghi ya lovbiẹ, 19 a na miẹn wẹ ọ ye sẹtin do gha khian, a gha rhe miẹn wẹ ọkpọ ọre ọ ghi ya tua otọ, ọmwa ne ọ fi ẹre emwi nii ghi ha osa ẹghẹ ne ọ miẹn ẹre re, ọ ghi gha gbe aro ghe ẹre egbe te do rran rẹn. 20 “Ọmwa gha ya ukpokpo fi ọviẹn emwi, ọre okpia nọ ra okhuo, ighẹ ọ na wu vbe ọwarọkpa nii, a ghi rri ọmwa nii oya. 21 Sokpan, a deghẹ ọviẹn ye ya ikpẹdẹ ọkpa ra eva vbe agbọn, a i ghi rri arowa ẹre oya. Emwi obọ ẹre ne ọ rhiae nii sẹ ẹe.