Ya Egbe Hia Gualọ Ẹvbo Nii Nọ Khian Gha Rrọọ Vbe Etẹbitẹ

1. De emwi ne Jesu tae ye otọ vbekpa e Jerusalẹm?

VBỌ ghi rre ikpẹdẹ eso a te miẹn we Jesu wu, ọ keghi ta ẹmwẹ akhasẹ ọkpa, ẹghẹ okaro ne ẹmwẹ akhasẹ na ya sẹ ọre vbọ ghi bu ẹghẹ na khian ya guọghọ e Jerusalẹm kevbe ọgua Osa nọ rrọọ. Jesu keghi ya obọ sekhae ne erhuanegbe ẹre wẹẹ, “ivbiyokuo [gha] lẹga” e Jerusalẹm. (Luk 21:20) Jesu keghi tama iran wẹẹ, iran gha wa bẹghe avbe ivbiyokuo e Rom, iran ghi lẹẹ vbobọvbobọ.​—Luk 21:​21, 22.

2. De ibude ne ukọ ighẹ e Pọl rhie ne Ivbi Otu e Kristi ni ghaa rre Judia kevbe Jerusalẹm?

² Vbọ ghi rre ukpo eso, a ke miẹn wẹẹ, ivbiyokuo lẹga e Jerusalẹm, e Pọl keghi gbẹn elẹta ọkpa nọ wa rhie igiọdu ne ọmwa, elẹta na ẹre a ghi tie ẹre ebe Hibru. Vbe elẹta na, e Pọl keghi rhie ibude ne Ivbi Otu e Kristi ni rre Judia kevbe Jerusalẹm, ibude na ẹre ọ khian mu iran egbe khẹ emwi nọ khian sunu vbe odaro. De emwi nọ khian sunu na? A gha guọghọ e Jerusalẹm rua. Adeghẹ iran hoo ne iran miẹn uhunmwu, te ọ khẹke ne iran sẹ owa iran kevbe ẹki ne iran do rae. E Pọl ghi guan kaẹn e Jerusalẹm, ọ na kha wẹẹ: “Ma i mwẹ ẹvbo rhọkpa vbe emwa nọ khian gha rrọọ vbe etẹbitẹ.” Ọ na vbe kha wẹẹ: “Sokpan, nọ dee nii ẹre ima wa ya egbe hia gualọ.”​—Hib 13:14.

3. Vbọ re “ẹvbo nọ mwẹ ẹyotọ nọ gele deziẹn,” kevbe wẹẹ, vbọzẹ ne ima na ya egbe hia gualọe?

³ Ọ gha kẹ, emwa ghaa zaan Ivbi Otu e Kristi ni kpa hin e Jerusalẹm kevbe Judia rre, sokpan azẹ ne iran ru na, ẹre ọ zẹe ighẹ iran miẹn fan. Emwa wa vbe zaan ima vbe ẹdẹnẹrẹ, rhunmwuda ma ma mu ẹtin yan emwa nagbọn kevbe emwi ughughan na miẹn vbe agbọn na, vbe na ghee igho. Vbọzẹ ne ima ma na mu ẹtin yan avbe emwi na? Rhunmwuda, ma rẹnrẹn wẹẹ, agbọn Esu na gha rherhe sẹ ufomwẹ. “Ẹvbo nọ mwẹ ẹyotọ nọ gele deziẹn,” “nọ dee nii” ẹre ima ya egbe hia gualọ, ọni ọre Arriọba Osanobua.a (Hib 11:10; Mat 6:33) Vbe dọmwadẹ abọ uhunmwuta ni rre ako iruẹmwi na, ma gha guan kaẹn: (1) vbene elẹta ne Pọl gbẹn ya ru iyobọ ne Ivbi Otu e Kristi ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ ọghe avbe ukọ, ya sẹtin ya egbe hia gualọ “[ẹvbo] nọ dee nii.” (2) vbene Pọl ya mu iran egbe khẹ emwi nọ khian sunu vbe odaro, kevbe (3) vbene ibude ọghẹe gha ya sẹtin ru iyobọ ne ima vbe ẹdẹnẹrẹ.

MU ẸTIN YAN ỌMWA NII NẸI KHIAN SẸ RUẸ RAE ẸDẸ

4. Vbọzẹ ne Jerusalẹm na gha re ẹvbo nọ hin usi ne Ivbi Otu e Kristi?

⁴ Ẹvbo nọ hin usi ẹre Jerusalẹm wa gha khin ne Ivbi Otu e Kristi. Evba ẹre a na mu iko ọghe Ivbi Otu e Kristi gbọọ vbe ukpo 33 C.E., ẹvbo nii ẹre ẹbu nọ su vbe gha ye. Vbe deba ọni, Ivbi Otu e Kristi ni bun ghaa mwẹ owa vbe evba, iran vbe gha mwẹ emwi ewe ni bun. Ọrheyerriọ, e Jesu keghi tama erhuanegbe ẹre ne iran lẹẹ hin e Jerusalẹm rre, uhiẹn ya sẹ egbe avbe erhuanegbe ẹre ni rre Judia.​—Mat 24:16.

5. De vbene Pọl ya mu Ivbi Otu e Kristi egbe ye otọ khẹ emwi nọ dee vbe odaro?

⁵ Ne Ivbi Otu e Kristi mieke na mu egbe khẹ emwi nọ dee vbe odaro, e Pọl keghi ru iyobọ ne iran ya rẹn aro ne Jehova ya ghee Jerusalẹm. E Pọl keghi ye iran ẹre rre wẹẹ, e Jehova ma ghi gha miẹn ọnrẹn yi, iwinna ne avbe ohẹn ru vbe ọgua Osa nọ rre Jerusalẹm kevbe izọese ne iran zọ vba. (Hib 8:13) Emwa ni bun sẹ vbe ẹvbo nii ma miẹn e Mezaia yi. Ọ ma ghi gha re esalẹbẹ ne emwa ya gha ga e Jehova vbe ọgua Osa nọ rre Jerusalẹm, kevbe wẹẹ, a gha vbe guọghọe rua.​—Luk 13:​34, 35.

6. Vbọzẹ ne ima gha na sẹtin kha wẹẹ, ibude ne Pọl rhie ne Ivbi Otu e Kristi vbe ebe Hibru 13:​5, 6 wa rre ye ẹghẹ?

⁶ Vbe ẹghẹ ne Pọl ya gbẹn elẹta gie etẹn ni re Ivbi e Hibru, e Jerusalẹm wa ye gha titi. Ọgbenbe ọkpa ọghe Ivbi e Rom nọ ghaa rrọọ vbe ẹghẹ nii keghi tie Jerusalẹm “ẹvbo nọ ghi titi sẹ vbe odẹ Ekẹn.” Ivbi e Ju ni ke otọ ẹvbo ughughan rre, wa gha mu okhian yo e Jerusalẹm igbaha vbe ukpo, ne iran ya do Ugie ughughan ne iran do vba, ọna rre usun emwi nọ ya ẹki kakabọ gha do vbe ẹvbo nii. Rhunmwuda ọni, ẹ i mwẹ etẹn ma gha khuan igho ọrhẹnrhẹn. Ọ gha kẹ, ọna ẹre ọ si ẹre ne Pọl na tama iran wẹẹ: “Wa ghẹ gha re emwa ni hoẹmwẹ igho, sokpan, wa gi emwi ne uwa mwẹ sẹ uwa ọkẹn.” Iyeke ọni, ọ na ghi sunu ye emwi nọ rre ako ọghe ebe nọhuanrẹn, ne Jehova yan ma edọmwadẹ eguọmwadia ẹre, ọ wẹẹ: “I i khian sẹ ruẹ rae ẹdẹ, I i khian vbe yan gbuẹ hiehie.” (Tie Hibru 13:​5, 6; Diut 31:6; Psm 118:6) Te ọ khẹke ne etẹn ni rre Jerusalẹm kevbe Judia kọ ọna ye orhiọn. Vbọzẹ? Rhunmwuda, te ọ khẹke ne iran sẹ owa iran rae, ẹki ne iran do kevbe emwi ewe ni bun ne iran mwẹ rae vbe elẹta na gha da wa sẹ iran obọ. Ẹghẹ nii, iran ghi dọlegbe mu agbọn hẹn.

7. Vbọzẹ nọ na khẹke ne ima hia, ne ima ya ekhọe hia mu ẹtin yan e Jehova nian?

⁷ Emwi ne ima miẹn ruẹ vbọ: De emwi nọ khian sunu vbe odaro? “Orueghe nọkhua” gha suẹn, a ghi vbe guọghọ agbọn Esu na. (Mat 24:21) Vbe na ghee Ivbi Otu e Kristi ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ ọghe avbe ukọ, te ọ khẹke ne ima gha begbe, ma ghi vbe mu egbe ye otọ. (Luk 21:​34-36) Vbe ẹghẹ orueghe nọkhua, a sẹtin miẹn wẹẹ, emwi hia ra emwi ewe eso ne ima mwẹ ẹre ima khian sẹrae, ma ghi ya ekhọe hia mu ẹtin yan e Jehova wẹẹ, ẹ i khian sẹ emwa rẹn rae ẹdẹ. Uhiẹn, vbene orueghe nọkhua te suẹn, ẹkpotọ kie ne ima ya rhie ẹre ma, emwi ne ima gele mu ẹtin yan. Nọ egbuẹ wẹẹ, ‘Emwi ne I ru kevbe emwi ne I hoo ne I ya ẹdagbọn mwẹ ru rhie ẹre ma wẹẹ, ẹfe ra emwi ewe ẹre I mu ẹtin yan ra, ra Osanobua nọ yan rẹn we irẹn gha gbaroghe mwẹ ẹre I mu ẹtin yan?’ (1 Tim 6:17) Ẹmwata nọ wẹẹ, ma gha wa miẹn emwi ruẹ vbe emwi nọ sunu daa Ivbi Otu e Kristi vbe ẹghẹ nọ gberra sokpan, “ẹghẹ orueghe nọkhua” nọ dee ẹre ọ khian wegbe sẹ orueghe ne Ivbi Otu e Kristi ka werriẹ aro daa vbe ẹghẹ nọ gberra. Nọnaghiyerriọ, vbe ima khian ya sẹtin rẹn emwi nọ khẹke ya ru vbe orueghe nọkhua na gha suẹn nẹ?

GHA HỌN ẸMWẸ NE IRAN NI MU ASANIKARO

8. De emwi ne Jesu we ne avbe erhuanegbe ẹre ru?

⁸ Vbọ ghi rre ukpo eso vbe elẹta ne Pọl gbẹn gie Ivbi e Hibru sẹ iran obọ, iran keghi bẹghe ẹre wẹẹ, Ivbiyokuo e Rom lẹga e Jerusalẹm nẹ. Ọna keghi ye iran ẹre rre wẹẹ, te ọ khẹke ne iran lẹẹ vbobọvbobọ, rhunmwuda, te a khian ghi guọghọ e Jerusalẹm rua na. (Mat 24:3; Luk 21:​20, 24) Sokpan, de eke nọ ghi khẹke ne iran lẹẹ gha rrie? Rhunmwuda, emwi ne Jesu tama iran ọre wẹẹ: “Gi emwa ni rre Judia wa lẹẹ gha rrie uhunmwu oke.” (Luk 21:21) Oke wa gha bun vbe ikinkin nii. Rhunmwuda ọni, de nọ ghi khẹke ne iran lẹẹ gha rrie vbọ?

9. Vbọzẹ ne ima gha na sẹtin kha wẹẹ, a sẹtin miẹn wẹẹ, Ivbi Otu e Kristi ma rẹn oke nọ khẹke ne iran lẹẹ gha rrie? (Vbe ya ghee emapu.)

⁹ Oke eso ne etẹn gha te sẹtin lẹẹ gha rrie ọre: oke nọ rre Sameria, oke nọ rre Galili, Oke Hẹmọn, oke nọ rre Lebanọn, kevbe nọ rre vba gha fian ẹzẹ e Jọdan rra. (Ya ghee emapu.) Iran sẹtin wa gha roro ẹre wẹẹ, eso vbe avbe ẹvbo na ne oke ye, sẹtin wa fu iran egbe rre. Vbe igiemwi, eke nọ ye kpanọkpanọ, vbe uhunmwu oke nọ kakabọ yo ẹre ẹvbo na tie ẹre Gamla ghaa ye, ọ vbe lọghọ a ke sẹtin sẹ evba. Ivbi e Ju eso ghaa roro ẹre wẹẹ, ehe ne iran gha sẹtin rhie uhunmwu lẹre yi ẹre ẹvbo na khin. Vbọrhirhighayehẹ, ivbiyokuo e Rom keghi mu okuo gha rrie Gamla, iran na gu Ivbi e Ju khọn, emwa ni bun ni rre ẹvbo nii keghi wulo.b

10-11. (a) De vbene ima yayi wẹẹ, e Jehova ya rhie adia ne eguọmwadia ẹre hẹ? (Hibru 13:​7, 17) (b) De afiangbe ne Ivbi Otu e Kristi miẹn rhunmwuda ne iran na họn ẹmwẹ ne emwa ni mu asanikaro? (Vbe ya ghee efoto.)

¹⁰ Ọ khọ wẹẹ, etẹn ni mu asanikaro vbe uwu iko ẹre Jehova loo ro ya dia Ivbi Otu e Kristi ni re Ivbi e Hibru. Ọtokha ọkpa na tie ẹre Eusebius keghi kha wẹẹ: “Osanobua keghi gi etẹn nikpia eso ni rre iko nọ rre Jerusalẹm rẹn wẹẹ, . . . te ọ khẹke ne Ivbi Otu e Kristi kpa hin e Jerusalẹm rre gha rrie ẹvbo na tie ẹre Pẹla nọ rre Pẹria a te miẹn wẹẹ, okuo suẹn rẹn.” Ọ khọ wẹẹ, eke nọ maan ne Ivbi Otu e Kristi gha sẹtin rhie uhunmwu lẹre yi ẹre Pẹla ghaa khin. Ọ ma rree gbe ne Jerusalẹm, rhunmwuda ọni, ọmwa gha sẹtin rherhe sẹ evba. Emwa nẹi re Ivbi e Ju ẹre ọ mobọ gha rre ẹvbo na, rhunmwuda ọni, iran ma yevbe na ghee Ivbi e Ju eso ni ghaa gu Ivbi e Rom khọn rhunmwuda afanvbimu ne iran gualọ.​—Ya ghee emapu.

¹¹ Ivbi Otu e Kristi ni lẹẹ gha rrie uhunmwu oke keghi lele ibude ne Pọl rhie ne iran, nọ khare wẹẹ, “Wa gha họn ẹmwẹ ne iran ni mu asanikaro.” (Tie Hibru 13:​7, 17.) Rhunmwuda ọni, iran keghi miẹn uhunmwu. Osẹ rhie ẹre ma nẹ wẹẹ, Osanobua ma yan gbe emwa ni “mudia khẹ ẹvbo nọ mwẹ ẹyotọ nọ gele deziẹn,”​—ọni ọre Arriọba Osanobua.​—Hib 11:10.

12-13. De vbene Jehova he ya dia emwa rẹn vbe ẹghẹ nọ wegbe?

¹² Emwi ne ima miẹn ruẹ vbọ: E Jehova keghi loo etẹn ni mu asanikaro ya rhie adia nọ khẹke ne emwa rẹn. Igiemwi ni bun wa rre Baibol ọghe vbene Jehova he ya loo ikpia eso ya dia emwa rẹn vbe ẹghẹ nọ wegbe. (Diut 31:23; Psm 77:20) Vbe ẹdẹnẹrẹ, aro ima wa vbe dae wẹẹ, e Jehova wa ye loo etẹn ni mu asanikaro ya dia emwa rẹn.

¹³ Vbe igiemwi, vbe ẹghẹ ne COVID-19 ya suẹn gha vẹwae, “iran ni mu asanikaro” keghi rhie adia nọ khẹke ne ima. Ediọn keghi miẹn adia eso, nọ ghi ru iyobọ ne iran ya kpemehe emwi ne etẹn gualọ, nọ gha ya iran sikẹ e Jehova sayọ. Vbe COVID-19 wa da suẹn gha vẹwae, ma keghi do asikoko vbe urhuẹvbo nọ gberra 500 vbe Intanẹt, vbe TV, kevbe redio. Vbe uwu ẹghẹ na, te ima wa ye gha miẹn evbare orhiọn vbe nọ khẹke. Rhunmwuda ọni, te ima wa ye gha mwẹ akugbe. Ma gha sẹtin gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, edanmwẹ ke edanmwẹ ne ima rhirhi werriẹ aro daa vbe odaro, te Jehova khian ye gha loo etẹn ni mu asanikaro ya rhie adia nọ khẹke ne ima. Vbọ gberra na mu ẹtin yan e Jehova, kevbe na gha họn ẹmwẹ nẹẹn, de emwi ọvbehe nọ gha mu ima egbe khẹ orueghe nọkhua kevbe nọ gha ru iyobọ ne ima ya sẹtin rẹn emwi nọ khẹke ya ru vbe ẹghẹ nọ wegbe nii?

WA GHA HOẸMWẸ EGBE ZẸVBE ETẸN, WA GHI VBE GHA RU IYOBỌ NE EGBE

14. Zẹvbe nọ rre ebe Hibru 13:​1-3, de obọ nọ khẹke ne Ivbi Otu e Kristi ya gha mu egbe zẹvbe ne ẹghẹ na khian ya guọghọ e Jerusalẹm ya gha sikẹ otọ?

¹⁴ Orueghe nọkhua gha suẹn, ẹghẹ nii ẹre ọ khẹke ne ahoẹmwọmwa ne ima mwẹ ne etẹn ya wegbe sẹ. Te ọ wa vbe khẹke ne ima lele igiemwi ọghe etẹn ni ghaa rre Jerusalẹm kevbe Judia. Iran ka wa hoẹmwẹ egbe. (Hib 10:​32-34) Sokpan, te ọ khẹke ne ahoẹmwọmwa ne iran mwẹ ne egbe “zẹvbe etẹn” wegbe sẹ vbe nọ ka ye, iran ghi vbe hia sayọ vbe odẹ ne iran ya “mu ọghọ ye emwa egbe.”c (Tie Hibru 13:​1-3.) Erriọ ẹre ọ khian vbe gha ye ne ima zẹvbe ne ufomwẹ agbọn Esu na ya sikẹ otọ.

15. Vbọzẹ nọ na khẹke ne etẹn ni re Ivbi e Hibru rhie ẹre ma wẹẹ, iran hoẹmwẹ egbe zẹvbe etẹn kevbe ne iran ru iyobọ ne egbe vbe iran ghi lẹẹ hin e Jerusalẹm rre nẹ?

¹⁵ Vbe ivbiyokuo e Rom ghi lẹga e Jerusalẹm, vbe udomwurri, iran na wa vbe kpa, rhunmwuda ọni, ẹkpotọ keghi kie ne Ivbi Otu e Kristi ya lẹẹ, sokpan, emwi kherhe ẹre iran sẹtin viọ lele egbe. (Mat 24:​17, 18) Te iran wa gha gualọ iyobọ egbe zẹvbe ne iran ya gha mu okhian rrie uhunmwu oke, erriọ ẹre ọ wa vbe gha ye vbe iran ghi sẹ eke ne iran rrie. Ma wa rẹn wẹẹ, ẹ i mwẹ “emwi eso [ma] de rre” nọ gha ya etẹn na gha gualọ iyobọ, ọna gha kie ẹkpotọ ne iran ya ru iyobọ ne egbe kevbe ne iran vbe gha zẹ emwi obọ, ọna gha rhie ẹre ma wẹẹ, iran hoẹmwẹ egbe zẹvbe etẹn kevbe wẹẹ, iran mu ọghọ ye etẹn iran egbe.​—Taitọs 3:14.

16. Vbe ima khian ya rhie ẹre ma wẹẹ, ma hoẹmwẹ etẹn ima ni gualọ iyobọ? (Vbe ya ghee efoto.)

¹⁶ Emwi ne ima miẹn ruẹ vbọ: Ahoẹmwọmwa ẹre ọ gua ima kpa ya ru iyobọ ne etẹn ne ima gba ga ni gualọ iyobọ. Etẹn ima ni bun gele rhie ẹre ma nẹ wẹẹ, iran mu egbe ne iran ya ru iyobọ ne etẹn iran ne okuo ra odekun ẹrhia khulo hin ẹvbo iran rre vbe odẹ ọghe orhiọn, erriọ ẹre iran vbe mu egbe ne iran ya kpemehe emwi na ya yin agbọn ne iran. Ọtẹn nokhuo ọkpa nọ ke Ukraine rre, nọ lẹẹ hin owa rre rhunmwuda okuo khare wẹẹ: “Ma wa bẹghe vbene Jehova ya loo etẹn ne ima gba ga ya dia ima kevbe vbe nọ ya loo iran ya gbaroghe ima. Iran keghi gbọbokhian ne ima, iran vbe ru iyobọ ne ima ẹsẹsẹmwẹse vbe ima rre Ukraine, kevbe vbe ima rre Hungary, erriọ ẹre iran vbe ru iyobọ ne ima vbe Germany ne ima ghi ye nian.” Te emwa ni ru iyobọ nọ khẹke ne etẹn iran, deba e Jehova winna.​—Itan 19:17; 2 Kọr 1:​3, 4.

17. Vbọzẹ nọ na khẹke ne ima hoẹmwẹ egbe zẹvbe etẹn kevbe ne ima vbe gha ru iyobọ ne egbe vbe ẹghẹ ne ima ye na?

¹⁷ Ẹmwata nọ rrọọ ọre wẹẹ, ẹghẹ orueghe nọkhua ẹre etẹn ima khian ya gualọ iyobọ ima sẹ. (Hab 3:​16-18) Te Jehova wa ma ima emwi nian, ne ima gha hoẹmwẹ egbe zẹvbe etẹn kevbe ne ima gha ru iyobọ ne egbe, ọna ọre emwi ne ima khian wa gele gha gualọ vbe ẹghẹ nii.

VBỌ KHIAN SUNU VBE ODARO

18. De vbene ima gha ya sẹtin ya egbe taa etẹn ni re Ivbi e Hibru ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ nẹdẹ?

¹⁸ Osẹ rhie ẹre ma wẹẹ, Ivbi Otu e Kristi ni lẹẹ gha rrie uhunmwu oke, keghi miẹn uhunmwu vbe ẹghẹ na ya guọghọ e Jerusalẹm rua. Iran sẹ ẹvbo ne iran ye rae, sokpan e Jehova ma sẹ iran rae. Ma ni rrọọ vbe ẹdẹnẹrẹ vbe vbo? Ma ma wa rẹn vbene emwi khian gha ye hẹ vbe odaro. Sokpan, e Jesu ya obọ sekhae ne ima wẹẹ, ne ima gha bodẹ vbe ẹghẹ hia. (Luk 12:40) Ẹmwẹ ibude ne Pọl rhie ne etẹn ni re Ivbi e Hibru vbe rre evba, ibude na wa ye mwẹ esa nọ ye ne ima vbe ẹdẹnẹrẹ. E Jehova vbe yan ma ima wẹẹ, irẹn i khian sẹ ima rae ẹdẹ. (Hib 13:​5, 6) Nọnaghiyerriọ, wa gi ima gha ya egbe hia gualọ ẹvbo nii nọ khian gha rrọọ vbe etẹbitẹ, ọni ọre Arriọba Osanobua, ẹghẹ nii, ma ghi sọyẹnmwẹ afiangbe ni bun vbe etẹbitẹ.​—Mat 25:34.