Dlɩgömösɛsɛnɩkïbhï
1. ˈSaa wa yɩbhlɩnɩ ɔ ˗Glɔ ˈkɔdʋʋ Babilɔɔnɩ ˈmö ˈnɩ?
Sɛɛ ˗a ˗yi ɔ sɛ nɩɩ wa ˗kä “˗Glɔ ˈkɔdʋʋ Babilɔɔnɩ” nʋʋ, ˈfʋ a lagɔgligbï ˈmö wa gaa ˈnɩ? (ˈYlimötulanɩlii 17:5) ˗A nɩ yɩlɩ ˗li ˈlɛ ta ˗kpɔ yɔwʋ ˗yɩ tulaa ˗sɩbhä:
Pɩwʋ nɩ ˈwʋ a ˗lii ˈwuë ˈmö wʋ plɛɛ ˈmö. Biblë lɛ nɩɩ ˗Glɔ ˈkɔdʋʋ Babilɔɔnɩ, “bhlɩɩ ˈwuë ˗gömö a ŋäyaa,” ˈmö ˗wʋ glɩɛ ˈklʋ. “Mäˈä dʋdʋ ˈwʋ a ˈbhlɩlowluwaa ˈwuë” ˈmö ˗wʋ ˗gbïliɛ ˈwlumö. (ˈYlimötulanɩlii 17:15, 18)
˗Glɔ ˈkɔdʋʋ Babilɔɔnɩ ˈnɩɛ poliközɩkpa glɩnɩ, wʋˈʋä ˈpɛlʋpäzɩkpa glɩnɩ. Biblë lɛ nɩɩ, ˗Glɔ ˈkɔdʋʋ Babilɔɔnɩ ˗kä ˈyli bhɩɛ ˈwë, ˗lɛ a ˈtɛɲɩ ˈla ˈmö, “dʋdʋkpätaa ‘klʋ a ‘bhlɩlowluwaa” ˗ɲɛ “ˈpɛlʋpäwaa” ˈsɔ, wa yi ˗bhlɛ ˗bhölɩ.—ˈYlimötulanɩlii 18:9, 15.
Lagɔ ˈa ŋlɩɩ ˈmö wʋ päla fɩ ˗mä wʋ nʋnʋlii ˈmö. ˗Glɔ ˈkɔdʋʋ Babilɔɔnɩ, ˈmö wa laˈɛ “Gbɩsɛtɛlɩŋlɔ ˈkɔdɔɔ.” Ɔ ˗ɲɛ ˈkämanɩwaa ˈwuë ˈsɔ ˈn wa nʋnɩɛ libho ˈgämö, wa ˈkɔ moni a ˗bɛ ˗ɲɛ ˗lii ˗mimii a ˗bɛ ˈsɔ ˈɲɛ. (‘Ylimötulanɩlii 17:1, 2) Bhlɩɩ ˗gömö a ŋäya ˈwuë ˈmö wʋ dulaa. ˈN wʋ ˈlɩbhä nɩkpa a ˗bɛ ˈn wa yiɛ ˈku.—ˈYlimötulanɩlii 18:23, 24.
ˈYɩ ˈcɩɛcɩɛkïbhë 13 zɛmösɛkïbhë 6 ˈylɩmö
2. ˈTɛɲɩ ˗mɛ ˈmö Mesii ˈwlʋ ɔ ˈyli ˈnɩ?
Biblë nʋ a˗a nɩɩ ˈdimasiea 69 ˗kä bhɩɛ ˈwë, ˗lɛ Mesii ˈkää ˈyli ˈwlʋ.—Zɛlɩ Daniel 9:25 ˈmö.
ˈTɛɲɩ ˗mɛ ˈmö ˈdimasiea 69 ˈla tɛɛ ɔ ˈnɩ? 455 a ˈylʋba ˈmö Z.ˈN.G. ˗lɛ yɩ tɛɛ. ˗Lɛ a ˈtɛɲɩ ˈla ˈmö, ˗lɛ ˗Gɔmla Neemi ghlɛ ˗mä Zeluzalɛɛmö ɔ ˈkä “˗glɔ ˈwʋ ˈsɔ ˈsɩbhänɩ.”—Daniel 9:25; Néhémie 2:1, 5-8.
Wa ˗kä ˈdimasiea 69 nʋʋ, ˈtɛɲɩ ˗zɩmö ɔ ˈnɩ? ˗Mä Biblë ˈmö, dɛ ˗mämaa a dɔˈwʋ wa ˗kä ˈylɩ ˗bhlʋ nʋʋ, ˈylʋba ˗bhlʋ ˈmö wa gaa. (Nombres 14:34; Ézéchiel 4:6) Zaa, wa ˗kä ˈdimasɩ ˗bhlʋ nʋʋ, ɛˈɛ ˗bhö ˗tiasɛ a ˈdimasɩ, ˗maa ˈylʋbö ngbiˈsɔ wa gaa. ˈN ˈdimasɩ ˗bhlʋ ˗kä ˈylʋbö ngbiˈsɔ ˈmö ˗kä, ˈdimasiea 69 mii bhlie ˈylʋbö a 483 (ˈdimasiea 69 x ˈylɩ 7).
ˈTɛɲɩ ˗mɛ ˈmö ˈdimasiea 69 ˈla bhɩɛ ɔ ˈnɩ? Tɛnɩ 455 a ˈylʋba ˈmö Z.ˈN.G., ˗a ˗kä ˈylʋbö a 483 zɛlɩɩ, 29 a ˈylʋba Z.G. ˈmö yɩ bhlie ˈwʋ.a ˈYlʋba ˈla ˈmö aˈbhë sɛɛ yɩ cɛlɩɛ sɛˈɛ ˈtɩɩ, ˗lɛ wa badizee Zezwii ˈn ɔ yiɛ Mesii ˈzʋ!—Lwiikö 3:1, 2, 21, 22.
ˈYɩ ˈcɩɛcɩɛkïbhë 15 zɛmösɛkïbhë 5 ˈylɩmö
3. ˗Dʋtlɔli ˗yɩ ˗glɛ dluu a wɛlɩɩ ˈwʋ
˗Dʋtlɔli ˗mimii a dɔˈwʋ wa ˗kä nɩkpɛ göpöä yii, ɔɲɩgäsɛ ˈa dluu ˈmö wa nʋnɩɛ libho ˈmö ˈn wa göpɔɔ. Yɩ glaˈmö a ˗nɩ ˗mimii a dɔˈwʋ, wa ˗kä nɩkpɛ ghlɛ yi, ˈɔ dluu ˈmö wa libhïä ˈwʋ ˈn wa zuä ˗lɛ sɛ. ˈDimasieyie ˗kä ˈplɩɩ, wa ˗kɔɔ ghlɛ dɔˈwʋ ˗wʋʋ, dlu ˈla ˈmö wa libhïä ˈwʋ ˈn wa pɔɲɩɛ ˈwʋ ˈsɔ kuˈmö. Maa, Klɩtɩɛwaa ˈnɩɛ ˗kä wa ˈkä ˗sɩbhä a göpögöpɛ ˈwʋ ŋlu.—Deutéronome 15:23.
Dɛ ˗mämaa a dɔˈwʋ, Klɩtɩɛyi bhɛnɩ ˗kamä ɔ ˈkä göpögöpöli ˗mimii ˈwʋ ŋlu. ˗Mä yɩ glaˈmö a ˗nɩ ˗mimii a dɔˈwʋ, wa ˈkää göpö, wa bhɛnɩ wa ˈkä ˈɔ dluu ˈmö yɩlɩ. Wa bhɛnɩˈɛ wa ˈkä ˈɔ dluu ˈwʋ ˈlibhï, wa ˈkʋ masii ˈmö ˈzʋ, wa ˈkʋ wɔlʋ nzɩ wa ˈkɔɲɩ bhla kuˈmö ˈpä, ˈmö wa laa Hémodialyse. Wa ˈkäˈɛ dluu ŋakpɩɲu ˈmö ˈzʋ, ˈmö wa laa hémodilution. Wa bhɛnɩˈɛ wa ˈkä ˗mɔ wa ˗wʋä ghlɛ dɔˈwʋ a dluu ˗wʋ kwliɛ ˈwʋ ˈlibhï nzɩ wa ˈkɔɲɩ bhla kuˈmö ˈpä. Wa bhɛnɩˈɛ wa ˈkä nɩkpɛ masii a sɛ a ˗lu ˈmö ˈzʋ wa laa cœur˗poumon artificiel. Wa ˗kä Klɩtɩɛyi ghlɛ yii, wa ˗kɔɔ göpö dɔˈwʋ ˗wʋʋ, sɛ wa ˈkää ˈɔ dluu libho ˈmö nʋnɩ, ɔˈbhë mɔɔ kää ɔ ˈkɩ ˗lɛ ˗sɛ. Göpögöpöli ˈla a dɔˈwʋ, ˗dʋtlɔwa ˈnɩɛ saa ˗bhlʋ ˗kpɔ libho nʋ. Zaa, Klɩtɩɛyi wa ˈkää göpö, wa ˈkäˈɛ ghlɛɛ, wa ˗kä ˈɔ dluu ˈmö yɩlɩ dɔˈwʋ ˗wʋ, sɛ wa ˈkʋä libho ˈmö nʋnɩ, ɔ kä ɔ ˈkɩ sasɛ ˗yi. ˗A nɩ ˈyɩbhänɩ bhʋlʋbhlʋ ˗aɲɩ kïbhï ˈlɛ ˈwʋ:
Wa ˗kä ˈna dluu ˈwʋ ˈlibhï wa ˗kʋʋ dɛ ˗mämaa ˈzʋ nzɩ wa ˗kamu bhla kuˈmö ˈpää, n yi ɔ nɩɩ ˈna dluu muä zaa, n bhɛnɩ n ˈkä ˈwʋ ŋlu wa ˗kamu kuˈmö ˈpä ˗a? ˈNa ˈmlɩwʋnuëyii yi ɔ nɩɩ dluu wa ˗saa kuˈmö, ‘wʋˈʋä dʋdʋ ˈwʋ sɛ sulo’ zaa, wa bhɛnɩ wa ˗kamu kuˈmö ˈpä ˗a?—Deutéronome 12:23, 24.
Wa ˗kä ˈna dluu ˈwʋ ˈlibhï, wa ˗kʋʋ ŋakpɩ ˈmö ˈzʋ nzɩ wa ˗kamu ˈwʋ ˈsɔ kuˈmö ˈpää, n yi ɔ ˈwʋ ŋlu ˗a? ˈSaa Biblë ˈcɩaa a dɔˈwʋ, n yi ɔ ˗sɩbhä a göpögöpɛ ˈla ˈwʋ ŋlu ˗a?
ˈYɩ ˈcɩɛcɩɛkïbhë 39 zɛmösɛkïbhë 3 ˈylɩmö
4. ˗Muë yɛ kwäkwänɩ ˈwë ˗kä ˈyli ˈmö ˈbhööbhönɩ
Biblë ˈnɩɛ ˈyɩbhä nɩɩ ˗wa yɛ kwäkwänɩ ˈwë nɩ ˈbhööbhönɩ ˈyli ˈmö. ˈN wa nɩ kɩ dlɩ ˈwʋ nɩɩ, wa ˗kä ˈyli ˈmö ˈbhööbhönɩ, ˗bɛ ˈnɩɛ ˗kä ɔ ˈkä käbönɔ kwä. (1 Kolɛɛtɩ a ˗nʋa 7:10, 11) ˗Maa Klɩtɩɛwaa ˗mumuë ˈwa ki wa ˗wʋä ˈmö a za, wa yɩbhä wa ˈkä ˈyli ˈmö ˈbhööbhönɩ.
Nɩkpɛ ˗kä ˗blipäsɛ nimï ˗sɛ ɔ ˈkä ˈɔ ˈligbë ˈmö a ˗nʋa ˈyli ˈzʋnɩ: ˈLuwli a ˗mɔ ˈnɩɛ ˈyɩbhä ɔ ˈkä ˈɔ ˈligbë ˈmö a ˗nʋa ˈsaa wa ˈkää ˗kä ˈɲɛɛ, sɛɛ ˈluwlii sɛɛ nimï a za, ˈligbë ˈmö a ˗nʋa bhɛnɩ wa ˈnaa ˈkäaˈa ˗lu käˈmö ˗kä ˈlɩlɩlɩ nzɩ wa ˈkä ˗bhölɩ.—1 Timotee 5:8.
Ɔ ˗kä ˈɔ ˗lɛglɩɲɔɔ teɲii ˈlɩbhä: Sɛ ɔ lɩbhɔɔ teɲii a za, ɔ bhɛnɩ ɔ ˈkɔ zɛˈwʋ bhïlanɩ.—Galatii a ˗nʋa 5:19-21.
Sɛɛ nɩkpɛ bhɛnɩɛ ɔ ˈkä sɛɛ ˗mɔmɔɔ ˗ɲɛ Zoova ˈsɔ ˗wʋnɩɛ ˈwʋ ɲima: Nɩkpɛ a ˗lɛglɩɲɔ bhɛnɩ ɔ ˈkä ˈŋlɩ ˗kä ɔ ˈnaa ˈkä sasɛ Zoova bʋbɔ.—Nʋnʋlii 5:29.
5. ˈFɛtliea ˈwuë a ˗sɛsʋ
Klɩtɩɛwaa ˈnɩ ˗sɛmö ˈfɛtliea ˗mimii wa ˗ɲɛ Zoova ˈsɔ a ˈwʋwʋnɛ tɩa ɲimo a za. ˗Maa Klɩtɩɛyi a ’mlɩwʋnuëyii bhɛnɩ ɔ ˈkɔ kwänɩ ɔ ˈkä ˈsaa nɛnɩɛ ˗lɛ ˗sɛ ˈfɛtliea a dɔˈwʋ. ˗A nɩ yɩlɩ ˈwʋpälɩwɛlɩ ˈlɛ yɔwʋ.
Nɩkpɛ ˗kamö ˈfɛtlɩ a za bhälɩ. ˗N bhɛnɩ ˗n ˈkä nɩɩ, “˗aoo ˗ayo.” ˈN nɩkpɛ ˈla ˗kä ˈyɩbhä nɩɩ ˈsaa kä ɔ ˈŋlɩ ˈn ˗n ˈnɩ ˗sɛmöä ˈfɛtlɩ ˈla ɔ ˈkɩ ˗yii nʋʋ, ˗n bhɛnɩ ˗n ˈkɔɲɩ dlɩ ˗gömö ˗sɛsɛnɩ.
ˈFɛtliea a zlɩ ˗naa ˗lɛglɩɲɔ ˗ɔɔ Zoova a Bhlɩnɩɲɔ glɩnɩɩ, ˈn ɔ ˗kä nɩɩ a ˈkä ˗mä ɔ ˗lowluwa a maˈa mö nzɩ a ˈkä ˈgämö linɩ, sɛɛ ˗n ˈkä ɔ ˈzʋ nɩ? ˗N ˗kä sɛ ˗yi nɩɩ ˗n ˗kä ˗mä möö,ˈnaa ˈmlɩwʋnuëyii ˈnaa ˗kamö gbʋ köbhaa, ˗n bhɛnɩ ˗n ˈkä ˗naˈa ˗lɛglɩɲɔ dlɩ ˗gömö ˗sɛsɛnɩ nɩɩ, ˗mä a ˈzʋzʋsaa ˗ɲɛ Biblë a ˈpäpägbö ˈsɔ ˈnɩ yowʋ mönɩɩ, ˗n ˈnaa ˈkä ˗sɩbhä ˈzʋmö.
ˈFɛtliea a za ˗na ˈbhidɩba ˗kä nɩɩ ɔ ˈkä ˗naˈa moni ˗gömö ˈpää. Nimï ˗n ˈkä ɔ ˗sɛ ˈnɩɩ, ˗maa wʋ ˗n ˈkä ɔ ŋlu ˗a? Yɩ dɔˈwʋ ˗nmö kää ˗n ˈkä ˗lɛ ˗sɛ. ˗Na ˈbhidɩba ˗kä ˗naˈa moni ˗gömö ˈpää, ˗n ˈkä ˈfɛtlɩ ˈla ˗sɛ a za bhä ˗a, ˗maa sɛɛ ˗n nʋä sasɛ libho a za bhä ˗a?
Nɩkpɛ ˗kamö ˈfɛtlɩ a za ˗lu ˈɲɛ sɛɛ ˗n ˈkä ɔ ˈzʋ ˈnɩ? Ɔ ˗kä nɩɩ: n ˗yi sɛ nɩɩ ˗nn ˗sɛmö ˈfɛtlɩ ˈlɛ, ˗maa n yɩbhä n ˗kamö ˗lu ˈɲɛ. Ɔ yɩbhä ɔ ˗kamö dlɩzɛmönanɩsɛ ˗lu ˈɲɛ. ˗Maa dɛ ˗mämaa a dɔˈwʋ, ˗n yi ˗kamä dlɩ ˈpä nɩɩ ɔ yɩbhä ɔ ˈkɩ ˈylɩmö ˈn ˗n ˗kä Lagɔ dlɩ ˈtɛɛnɩ a za. ˈN ɔ yɩbhäˈɛ ˗kamä ɔ ˈkɩ ˈylɩmö ˗n ˗ka ˈfɛtlɩ ˈla ˗sɛmöä yi a za. ˗N ˗kä dlɩ ˈpä ˈwë, ˈn ˗n ˗kä ˈɲɛɲɛlu ˈla ˈwʋ ŋluä yi, ˗nmö kää ˗n ˈkä ˗lɛ ˗sɛ. ˈSaa ˗n yi ˗lɛ ˗sɛ ˗kë, ˗naˈa ˈmlɩwʋnuëyii nɩ ˗tɩmö gbʋ köbha. ˈN tɩˈɛ Zoova ˗gömö panɩ.—Nʋnʋlii 23:1.
ˈYɩ ˈcɩɛcɩɛkïbhë 44 zɛmösɛkïbhë 1 ˈylɩmö
6. Gu a ˗mu ˈplɩnɩɛ ˗kaɲɩ ˈlɩbhää
Sɛɛ ˗a kää nɩkpa a ˗wawʋ dlɩ zɛmö a za, ˗a ˗kä gu a ˗mu ˈplɩnɩɛ ˈmö ˗kää, ˗aɲɩ ˗a ˈnɛɛnɩɛ ˈwʋ, ˗a tua ˗mumuë ˈpïlanɩ. ˈLɩlɩlɩ a dɔˈwʋ gu ˗kaɲɩ ˈlɩbhää, ˗a ˗gbapö abhlɩ, ˈn ˗a ˗käˈɛ sɛ ˗yi nɩɩ wʋ bhɛnɩ wʋ ˈkä ˗mɔmɔɔ ˈplɩnɩɩ, teɲii yɩ kalɩɲɩɛ yɔwʋ. ˗Maa, sɛˈɛ Biblë zʋʋɲɩɛ ˈdɩ ˈmö nɩɩ: “Sɛ ˗n ˗waa ˗naɲɩ ˗wa ˗sɩbhä ˗na ˈlilɛ.”—Ghlɔɔmö a ˗nʋa 13:8-10.
Sɛ ˗a ˈkä ɔ ˈpäpägba ˈlɛ ˗gänɩ ˈnɩ? Miɛ nɩɩ, nɩkpɛ a ˗mɔ ˈplɩplɩnɩ gu ˈlɩbhää, ɔˈɔɔ ˗kä ɔ ˈkä nɩkpɛ ˗mɔmɔ dlɩ gbönɩ. Nɩkpa ˗mumuë ˈnɩ ˈyɩbhä wa ˈkɔ ˗mä ˈwa ˈligbë ˈmö wäzɩnɩ, ˈɔ ˈlɩbhägu tʋa ˈplɩnɩ a za, ɔˈɔɔ ˗kä ɔ ˈkä ˈklɛ ˈpä. Nɩkpɛ a ˗mɔ kää ˗sɩbhä a gu ˈmö, ɔ ˗kä badizee yii, ɔ kä ɔ ˈkä ˗zɩkpa ˈmö a ˗lii a ˈwlugïganɩɲɔ yɩ wɛlɩɩ ˈɲɛ. ˗Lɛ a dɔˈwʋ, sɛ wa ˈkää ˈzʋ ɔ tɩa ˗muëˈla wa ˈkää badizee ˈɔ gu ˈpïlanɩ, wa ˈkä ˗sɩbhä sɛ tɛlɩ. ˗Mɔ ˗sɩbhä a gu yɛɛ tɛkäsɛ ˈlɩbhää, ɔ ˗ɲɛ lagɔdaayu ˗mɔmɔɔ ˈsɔ ˗kä kwäkwänɩɛ yii, ɔ kä ɔ ˈkä ˗dʋtlɔ ˈmö mö, nzɩ wa ˈkɔ ˈylɩmö, ɔ ˗käa ˗bhlɛ gu ˈla ˈmö ˗kä a za. Ɔ ˗kä ˗sɩbhä ˈzʋ, ɔ yi tula nɩɩ, ‘ɔˈɔɔ ɔɲɩ a ˈyize ˈwʋ sɛ tɛlɩnɩ, ˗maa ˈsaa kää ɔ ˈbhɩa a ˗li a ˗lii ˈmö, ˈmö ɔ tɛlɩɛ sɛ.’—Filiipö a ˗nʋa 2:4.
ˈYɩ ˈcɩɛcɩɛkïbhë 56 zɛmösɛkïbhë 2 ˈylɩmö
7. Moni a wɛlɩ ˗kaɲɩ jijo ˈwʋ ˗wʋ a sɛ a ˈkää ˈzʋ
˗A ˗ɲɛ ˗mɔmɔ ˈsɔ, a ˗kä ˗lu nʋä yi ˗wʋ ˗glɛ moni gwë, ɔ yi Klɩtɩɛyi glɩnɩ aˈbhë ˗kë, a nɩ ˈzwi ˈbɔgʋ ˈmö, kpɛnɩkpɛnɩ taɲɩa bhla jijoˈwʋ yi. (Jérémie 32:9-12) Ɛˈɛ ˗bhö ɲɩasɛ, ˗maa wɛlɩɩ bhɛnɩ yɩ ˈkä Klɩtɩɛwaa jijoˈwʋ yi moni a za, ˈn ˗lu ˗mumuu a za. ˗Sɩbhä a ˗lii ˗kä ˈwʋ ˈplɩɩ, sɛ wa ˈkää ˈzʋ nzɩ ˈtɩɩglɩnɔ ˈkʋa ˗jijoˈwʋ yi, ˈmö wa kää wa ˈkä ˈwʋ ˗päpanɩsɛ sɛ tɛlɩ. Wa ˗kä ˗sɩbhä ˈzʋä yii, nɩkpɛ nɩ tɩ sɛ yi.
˗Maa, ɔ ˗kamö widɩ ˈwʋ ˈlibhïnɩ ˈn ɔ ˗kamöˈɛ ˗bi ˈwʋ lii, sɛɛ ˗n ˈkä ɔ ˈzʋ ˈnɩ? (Zɛlɩ Matie 18:15-17 ˈmö.) Zezwii sʋlʋnɩɲɩ ˗lii a ˈki ta ˗a ˈkää nʋ:
A nɩ ˈtɛmanɩ ˈyli yɔwʋ nzɩ a ˈkɩ ˈmö ˗sɛnɩ.—Yɩlɩ ˗mä ˗Maa, ɔ ˗kamö widɩ ˈwʋ ˈlibhïnɩ ˈn ɔ ˗kamöˈɛ ˗bi ˈwʋ lii, sɛɛ ˗n ˈkä ɔ ˈzʋ ˈnɩ? (Zɛlɩ Matie 18:15-17 ˈmö.) Zezwii sʋlʋnɩɲɩ ˗lii a ˈki ta ˗a ˈkää nʋ: gbɛlʋ 15 ˈmö.
Yɩ ˈnɩ sasɛ ˈwʋ ˈplɩɩ, lagɔdaayu ˗bhlʋ, ɛ ˗käˈɛ lagɔdaayuë ˈsɔ wa yɛɛ ˗mä lagɔwɛlɩɩ ˈmö ˗jɩbhɛnɩɩ, mö ˗n nɩ ˈlibhï ˈwʋ nzɩ a ˈkɔ ˈylɩmöä mö.—Yɩlɩ ˗mä gbɛlʋ 16 ˈmö.
Yɩ ˈnɩ ˈyɛ sasɛ ˈwʋ ˈplɩɩ, ˗lɛ a dɔˈwʋ, ˈyukugänɩwaa mö ˗n kää ˗n ˈkä ˈylɩmöä mö, nzɩ wa ˈkaɲɩ kwänɩ.—Yɩlɩ ˗mä gbɛlʋ 17 ˈmö.
ˈLɩlɩlɩ a dɔˈwʋ, wɛlɩɩ ˗kä lagɔdaayuë jijoˈwʋ yii, ˗aaa ˈyɩbhä ˗a ˈkɩ ˗mä ˗zijlituwaa ˈyila ˈklʋ kwä. ˗Yɩ kää ˈŋlɩ ˈn ˗aaa ˈyɩbhä ˗a ˈkä ˗sɩbhä ˈzʋ miɛ nɩɩ, yɩˈɩɛ Zoova ˗ɲɛ lagɔzɩkpa ˈsɔ a ˈŋlɩ ˈghlimanɩ. (1 Kolɛɛtɩ a ˗nʋa 6:1-8) ˗Maa, ˗lii ˗mimii ˗wʋ ˗lɛ, ˗yɩɲɩ dɔˈwʋ ˗a kää ˗a ˈkɩ ˗lɛ ˗zijlituwaa ˈyila ˈklʋ kwä. Mii ˗lɛ: ˈYlimö ˗sɛnɩsɛnɛ a wɛlɩɩ, ˗ɔ ˈkää yuëa ˗su, sɛ ɔ ˈkʋa lile ˈɲɛ a wɛlɩɩ, ˗zɩmö ɔ ˈkää ˈpɛnɩ, ˈn sɛ ɔ ˈkää ˈsaa ɔ zʋä ˈbɔgʋ ˈklʋkpamö ˈzʋ. ˗Sɩbhä a ˗li ˈla a dɔˈwʋ, Klɩtɩɛyi ˗kä ˗lɛ ˗zijlituwaa ˈyila ˈklʋ möö, ɔˈɔɔ Biblë a ˈpäpägböö ˈklʋkpamö ˗sɛ.
Nɩkpɛ ˗mɔmɔɔ bhɛnɩ ɔ ˈkä ˗lizoku nʋʋ, ɔ ˈku ˈlɩbhää, ɔ ˈkä ˗lu ˈwi ghli, ɔ ˈkä nɩkpɛ zɛ ˈwʋ bhïlanɩ, ɔ ˗ɲɛ ˈŋlɔ ˈkä ˗glasɛ sɛ pö, ˈn ɔ ˈkäˈɛ ˈyu ˈklɩ ˈyɩa. Klɩtɩɛyi ˗kä ˗sɩbhä a ˗lii ˈylɩmö ˈn ɔ ˗kä polisia ˈdɩ ˈɲɛɛ möö, ɔˈɔɔ Biblë a ˈpäpägböö ˈklʋkpamö ˗sɛ.
a Tɛnɩ 455 a ˈylʋba ˈwʋ Z.ˈN.G. ˗këë, ˈylʋba 1 ˈmö Z.ˈN.G., mii bhɛɛ ˈylʋbö a 454. Tɛnɩ ˈylʋba 1 ˈwʋ Z.ˈN.G., ˗këë ˈylʋba 1 Z.G., mii bhɛɛ ˈylʋba ˗bhlʋ (wa ˗kä ˈylʋbö zɛlɩ, ˈylʋba ˗bhlʋ wa tɛnɩɛ ˈkwädlɩ ˈwʋ.) Zaa, tɛnɩ ˈylʋba 1 ˈwʋ Z.G. ˗këë ˈylʋba 29 ˈmö Z.G., mii bhɛɛ ˈylʋbö 28. Yɩ ˈwuë mii bhɛɛ ˈylʋbö a 483.