Di Baibl Gat Een di Chroot ahn Yu Ku Chros It
Aal chroo hischri, peepl fahn wahn lata difrent bakgrong chros di chroot weh deh eena di Baibl. Tudeh, milyanz a peepl di obay weh da buk seh. Bot adaz seh dat ih owta dayt er dat ih gat een wahn lata anansi stoari. Weh yoo tink bowt dat? Yoo ku fain di chroot eena di Baibl?
WAI YU KU CHROS DI BAIBL?
How yu ku noa if yu ku chros di Baibl? Fi ansa da kweschan, tink bowt dis iloschrayshan: If wahn fren aalwayz tel yu di chroot, yoo wuda kansida da fren az sombadi weh yu ku chros, noh chroo? Now tink bowt di Baibl, di Baibl eva lai tu yoo? Er ih aalwayz tel di chroot laik wahn fren weh yu ku chros? Mek wi luk pahn sohn egzampl fi si how wi ku chros di Baibl.
Baibl Raitaz Aalwayz Tel di Chroot
Peepl weh rait di Baibl mi veri aanis. Wahn lata taim dehn mi rait bowt dehn oan mistayks. Fi egzampl, di prafit Joana mi rait bowt how hihn mi disobay Gaad. (Jonah 1:1-3) In fak, da di en a di buk weh hihn mi rait, hihn mi menshan bowt how Gaad mi disiplin ahn. Bot hihn neva menshan how hihn mi chaynj fi hihn atichood. (Jonah 4:1, 4, 10, 11) Aala dehnya man weh mi rait di Baibl mi aanis, ahn dis shoa dat dehn mi ga rispek fi di chroot.
Yu Ku Chros di Advais ahn Kongsl Weh Ih Gat Een
Yoo tink di Baibl aalwayz giv praktikal advais? Yes. Fi egzampl, noatis weh di Baibl seh bowt how fi kip gud rilayshanship wid adaz: “Eena evriting yu fi chreet ada peepl di sayhn way how yoo waahn dehn chreet yoo.” (Machyu 7:12) “Wahn jentl ansa ku ton weh anga, bot wahn hertful werd wahn ster op anga.” (Proverbs 15:1) Soh yu si, di chroot eena di Baibl yoosful eena wi evriday laif now, jos az moch az bak den wen ih mi geh rait.
Baibl Hischri Aalwayz Karek
Nowadayz, lata peepl deh weh stodi oal Baibl manyuskrips. Di moa dehn stodi, di moa dehn si dat aala di hischri eena di Baibl da chroo. Di peepl, di plays dehn, ahn di tingz weh hapm aal reel. Fi egzampl, mek wi luk pahn di evidens a wahn smaal deetayl. Di Baibl seh dat eena di taim a Nehimaiya, peepl fahn di siti a Taiya weh mi liv da Jeroosalem “mi-di bring een fish an aal kaina ada tingz.”—Nehemiah 13:16.
Eni evidens deh fi sopoat dis Baibl vers? Yes. Saiyentis mi fain tingz fahn Taiya eena Izrel. Dis proov dat dehn mi du bizniz wid eech ada. Pahn tap a dat, da Jeroosalem, saiyentis mi aalso fain sohn boan fahn fish weh kohn fahn di Mediterranean Sea. Saiyentis bileev dat peepl mi bring di fish dehn way fahn di seesaid fi sel da Jeroosalem. Afta wahn profesa mi luk pahn di evidens, hihn mi seh: “Di werdz da Neh[emiah] 13:16 weh seh dat di peepl fahn Taiya doz sel fish da Jeroosalem mek wahn lata sens.”
Di Baibl Gree Wid Saiyens
Fi di moas paat, di Baibl da wahn rilijos ahn historikal buk. Bot wen ih taak bowt saiyens, ih aalwayz gree wid saiyentifik faks. Noatis wahn egzampl.
Bowt 3,500 yaaz agoa, di Baibl mi seh dat di ert heng pahn notn. (Job 26:7) Dis mi veri difrent fahn di anansi stoari dehn fahn ada peepl weh doz klaym seh dat di ert di float pahn waata er dat wahn big tertl di bak it. Fi bowt 1,100 yaaz afta Moaziz mi rait di buk a Job, peepl mi stil bileev dat di ert mi kyaahn jos di float eena di ayaa, dehn mi stil bileev dat ih mi haftu set pahn sohnting. Da onli chree honjrid yaaz agoa, eena 1687, dat Isaac Newton mi poblish fi hihn risaach bowt graviti. Hihn mi eksplayn dat graviti, sohnting weh wi kyaahn si, di hoal di ert op eena spays. Dis da egzakli weh di Baibl mi seh moa dan 3,000 yaaz erliya!
Chroot Bowt Prafesi
Di Baibl gat een wahn lata prafesi. Yu tink aala dehn kohn chroo? Wel, mek wi kansida wan egzampl.
Di Prafesi: Sohn taim rong 732 B.C.E., di Baibl raita Aizaiya mi anonks dat Babilan mi wahn geh dischrai ahn dat nobadi mi wahn liv deh eva agen. Dis inchrestin kaa wen Aizaiya mi prafesai dis, Babilan da neva di kyapital siti a di powaful empaiya yet. (Isaiah 13:17-20) Aizaiya mi eevn menshan di persn bai naym weh mi wahn du dis—Sairos. Hihn mi aalso eksplayn how Sairos mi wahn du it. Aizaiya mi seh dat Sairos mi wahn “jrai op” di riva. Ahn hihn mi aalso seh dat di gayt dehn fi di siti mi wahn lef oapm.—Isaiah 44:27–45:1.
Di Prafesi Kohn Chroo: Bowt 200 yaaz afta Aizaiya mi prafesai weh mi wahn hapm, wahn Perzhan king weh naym Sairos mi atak Babilan. Bikaaz Babilan mi wel protektid, Sairos mi disaid fi goh chroo di Yoofraytis Riva weh mi paas chroo di siti. Sairos soalja dehn mi dig wahn jrayn fi jrayn owt di waata fahn di riva intu wahn swamp. Dis mi kaaz di waata eena di riva fi gaahn dong inof soh dat Sairos an ih aami kuda mi kraas di riva bai di waal a di siti. Ahn pahn tap a dat, di Babiloanyan dehn mi lef di gayt fi di siti weh fays di riva oapm da nait! Soh Sairos aami enta Babilan chroo di oapm gayt ahn dischrai di siti.
How bowt di ada paat a di prafesi? Enibadi liv da Babilan tudeh? Wel, fi honjridz a yaaz peepl mi stil kantinyu fi liv deh. Bot tudeh, di rooinz a Babilan weh deh kloas tu Baghdad, Iraq, proov dat di prafesi weh Aizaiya mi seh mi did kohn chroo. Soh yes, wi ku chros di Baibl eevn wen ih taak bowt di fyoocha.