Ariñahani le lunbei lakutihóun lidan adamuridaguni Habagari Kristiánugu luma Heseriwidun
13-19 LIDAN GÁDÜRÜ-HATI
ARUFUDAHANI GEBEGITI TÍDANGIÑETI BÍBÜLIA | AGUMESEHANI 31
“Ladügün Hakobu aban daradu lánina darangilaü luma Lawán”
it-1-S páh. 986 pár. 6
Galaadü
Lárigiñebei laransehani Hakobu lituróbulin luma Lawán lidan darangilaü, adügatiña aban daradu hámagua. Aba lanügün Hakobu aban dübü, aba lásururagüdüni ani ariñagati houn “liduheñu” lun hóundaragun dübü, másiñati atouha hamani lun lerederun kei aban dábula, le uágubei heigei éigini le añuuragüdübalin hadaradun. Ábati láchuni Lawán fulasu ligía “Hegarü Saadutá”, iri araméu (síriana) le ayusurúbei lun dübü óundarawaguti lidan aban, ánheinti Hakobu, ru lumuti írimeme ligía luagu lidan iñeñein ebüréu: “Galaadü”. Ábati lariñagun Lawán: “Gefenti [ebüréu ʽedh] dübü burí le [ebüréu gal] wadan uguñe” (Agu 31:44-48). Seriwiti meha dübü óundarawaguaali le keisi gefenti houn sun ha ásügürütiña ñéingiñe. Kei lariñaguni bérusu 49, ítara liña meha kei aban “Óunigihati” (ebüréu mits·páh), seriwiti keisi gefenti luagu daradu le ladügübei Hakobu luma Lawán luagu ñeinbei lan darangilaü haganagua luma hádangua liduheñu kada aban hádangiñe (Agu 31:50-53). Dan lárigiñe, yúsuati giñe burí dübü ítara, keisi aban gefenti le mayanuhanti (Hos 4:4-7; 24:25-27).
it-1-S páh. 246 pár. 9
Óunigihati
Aba lóundaraguagüdün Hakobu saragu dübü, ábati láchuni “Galaadü” (mini lan “Dübü óundarawaguti keisi Gefenti”) luma “Óunigihati”, lugundun ariñagati Lawán: “Óunigirala Bungiu wadan lubá danme le siñaali waríagun woungua” (Agu 31:45-49). Leseriwiduba meha saragu dübü le hóundaragubei kei gefenti luagu aríagu liña lan Heowá lun Hakobu luma Lawán lun lachoururuni hagunfuliruña lan lau daradu lánina darangilaü le hadügübei hámagua.
Darí wamá pérüla lánina lichú aau
it-2-S páh. 1105 pár. 1
Terafímü
Arufudaali katei burí le hadarirubei sásaamu ha akutihabaña binadu burí umegeguni ageiraü Mesopotamia luma lidan burí fulasu le geyegubei lau, luagu weiri lan meha lisudinin gámawa hamá guáriua ha únbaña hagúara terafímü lun lanuadirúniwa gürigia le lunbei libihini halagante liduheñu. Según aban pisi dübü fadati le adarirúbei uburugu Nusi, anihein meha dan garicha lan ibarimu le gámabaliña habungiutegu iduheñu lun lamuriahani alagan le lígirubei límedamuru le hilaalibei (La Sabiduría del Antiguo Oriente, to labürüdüboun J. B. Pritchard, irumu 1966, páh. 196, 197 luma abürüdǘni). Háfuga ligía lan tasaminarunbei Rakeli garicha tan lun tíweruhaniña guáriua ladüga burí lerederun túguchi eyeedei Hakobu le tani weiriei (konpararualá luma Agu 31:14-16). Adügati giñe lanarime labusenrun Lawán lun ladariruniña lubungiutegu, darí lun lóundaraguagüdüniña líbirigu lun léibaahani Hakobu luagu sedü weyu, lun larihíniwa súdini hamá meha guáriua hagía lun garicha lan le gámabaliña lun libihini alagan (Agu 31:19-30). Ibidiñegubeiti meha lun Hakobu Rakeli lan íweruhabaliña guáriua (Agu 31:32) ani úati ni kata le arufudati áluga lan Hakobu labayuruni halagante lisaanigu Lawán hawéi. Mabusenrunti meha Hakobu gadan lani áhuduraguni houn guáriua ani chóuruti gumú lan hau haganagua sun búngiugu terenchatiña ha lábunubaña tábugiñe óunwenbu tídibu wewe to yarafaboun lun uburugu Sikemü lárigiñebei hederegeruniña liduheñu lun (Agu 35:1-4).
Heowá le waramudaguagüle
8 Dan le lachülürünbei Hakobu Arán, buiti leresibiruni Lawán le liyaurite, ani dan lárigiñe aba líchugunu Lía tuma Rakeli lun lun lánigume weiriou. Gama lumoun, lau lásügürün dan, aba lálugun Lawán lamudiraguni Hakobu, ani sansi lumuti lafayeiruaha diisi wéiyaasu (Agu. 31:41, 42). Awanda lumuti meha Hakobu sun marichaü ligía, lau lemenigin luagu lasigiruba lan Heowá óunigirei. Ani ítara liña, dan le lagiribudunbei Kanáun barüina liña saragu “lilügüniña mudún, lidamun, lilügüniña kameyu hama burigü” (Agu. 30:43). Lau lanarime eteingiruni, aba lariñagun lun Heowá: “Madüna numuti areini le aubei bóuserana. Hiñugua numuti duna Hordán le, manügünga ni kata luéidigia nubadun, guentó biánguaaru nikianpun-agei” (Agu. 32:10).
20-26 LIDAN GÁDÜRÜ-HATI
ARUFUDAHANI GEBEGITI TÍDANGIÑETI BÍBÜLIA | AGUMESEHANI 32, 33
“Háfaaguña san lun hibihin abiniruni lúmagiñe Heowá?”
w03-S 15/8 páh. 25 pár. 3
Háfaaguña san lun háluahani Heowá?
Dariwati saragu hénpulu tidan Lererun Bungiu hawaguti gürigia ha áfaagubaña lun háluahani Heowá. Hakobu meha aban hádangiñe, le ageindagubei darí larugadun luma aban lani Bungiu ánheli le arufudagubei lungua lun kei gürigia. Ligía lichugúnbei Ísüraeli luagu (mini lan iri le “Ageindaguti luma Bungiu”) ladüga “ageindagua” lan luma Bungiu, lidan amu dimurei, “áfaaguaali” meha ani “awanda” ligía. Aba labiniruni ánheli ligía Hakobu luagu lueirin áfaaguni le ladügübei (Agumesehani 32:24-30).
it-1-S páh. 501 pár. 6
Adamahati, adamahani
Ladamahan Hakobu. Kéiburi meha gádürü-wein-disedü irumu lau Hakobu dan le lagagibudagunbei luma aban sügǘ ámuti le ídanbei lageindagua sun áriebu luma aban lani Bungiu ánheli le arufudagubei lungua lun kei gürigia. Awandati ani ibihati leredehani ánheli ligía darí labiniruni. Lidan añaha lan ageindagua, aba laguuruni ánheli ligía láfadaragun liyada Hakobu, ábati ladiliragun ñein lun, lúmagiñe dan ligía, adamaheina léibuga Hakobu (Agu 32:24-32; Ose 12:2-4). Líderagubei meha lira aritaguei íbini lan ariñaga lan ánheli ligía lun ageindaguaali lan “luma Bungiu [luma lani Bungiu ánheli] luma hama wügüriña” ani gañei lan, magañeirun lani wuribu le lageindagubei luma lani Bungiu ánheli le wéiribei lubafu. Ladügarügü meha ligía lan labusenrubei Bungiu ani ligía ígirubei lun lasuseredun lageindagunbei Hakobu luma ánheli ani ruti lira chansi lun Hakobu lun larufuduni weiri lan layumahani labinihan Bungiu ani weiri lan lebegi lun.
it-1-S páh. 1263 pár. 2
Ísüraeli
1. Iri le líchugubei Bungiu luagu Hakobu dan meha le gúnfulihali kéiburi gádürü-wein-disedü irumu. Áriebu le lánhiñuragunbalin duna Haboku lun lidin adunragua luma Esaú le líbugaña, ageindaguati Hakobu luma aban ánheli. Kei meha awanda lubéi Hakobu lidan ageindaguni ligía, aba larufuduni Bungiu lun biní laali lan lau lasansiruni liri lun Ísüraelime. Keisi aritaguagülei luagu sügǘ ligía, aba láchuni Hakobu fulasu ligía Penueli (Agu 32:22-31; arihualá JACOB núm. 1). Dan lárigiñe, dan le lídanñein lubéi uburugu Beteli, aba lachoururagüdüni Bungiu lun sansi laali lan liri, lúmagiñeti dan ligía láuhali iri Ísüraeli laguarúa lun Hakobu liibe-agei dan darí lounwen (Agu 35:10, 15; 50:2; 1 Kr 1:34). Íbini ítara, fuati iri Ísüraeli lóugiñe 2,500 wéiyaasu tidan Lererun Bungiu, liibe-agei dan, layusurúña lun layanuhóun luagu néchani le haubei ladügawagun Hakobu (Afu 5:1, 2).
Darí wamá pérüla lánina lichú aau
w10-S 15/6 páh. 22 pár. 10, 11
Semeelá wayanun buídutima láamuga wanaagun woungua hama amu
10 Ánhawa gamadoun hama amu ani áfaagua wagíame lun wayanuhan furangu hama, ménrenguntimabei woun wawinwandun lidan darangilaü hama. Susereti giñe ligiaméme lau lagarabaagun: ánhawa áfaagua lun wawinwandun lidan darangilaü hama amu, ménrenguntimabei woun wayanuhan furangu hama. Dan le wóuserun lau areini —lau wíchugun ídemuei, idewesei lau sun taruman wanigi o lau weresibiruniña amu buidu wábiñe—, ídehatiwa lun furangu lan wayanuhan wámagua. Ánhawa óusera ítara dan le gaturobulin wamá hama gürigia, wadügüba lun “léigaaguniña busiganu”, le gayaraabei línchahaniña arufudei igaburi buiti le hawagubei, ábameti ménrengutimahali lan woun wayanuhan luma waransehani waturobulin (Rom. 12:20, 21).
11 Hakobu meha ábanbei hádangiñe gürigia ha gabarounbalin buiti le lanügübei louserúniwa lau areini. Kei meha hanufude lubéi Hakobu luéi lígiraguagüdün Esaú le louba lungua lun igañi lun láfaruni hilagubei, ábagubei lanurun. Íbini ítara, giributi saragu irumu lárigiñe. Ábati liabin Esaú lubaroun hau 400 wügüriña. Oura ligía, aba lamuriahan Hakobu ídemuei luma Heowá. Lanwoun lira, óunahati giñe saragu hádangiñe libiñanigu keisi idewesei lun líbugaña. Adügati idewesei ligía lun tañuludagun lanigi Esaú, ligía léibaagunbei óuburei Hakobu (Agu. 27:41-44; 32:6, 11, 13-15; 33:4, 10).
it-1-S páh. 700 pár. 3
Lubungiute Ísüraeli
Adügati meha lageindagun Hakobu luma lani Heowá ánheli uburugu Penueli lun lichugún iri Ísüraeli luagu, lárigiñe, aba ladunragun Hakobu luma Esaú le líbugaña lidan darangilaü. Ábati lidin Hakobu aganawa Sukotu, ñéingiñe, aba láguyun uburugun Sikemü. Ñein lagañeiha aban fulasu hámagiñe lirahüñü Amoru, ábati líchugunu likianpun ñein (Agu 32:24-30; 33:1-4, 17-19). “Lárigiñe, aba ladügün aban latarü aba láchuni Eli-Eloé-Ísüraeli”, mini lan: “Bungiu le Lubungiutebei Ísüraeli” (Agu 33:20). Lau líchuguni iri Ísüraeli lanwoun liri latarü ligía, larufuduñein meha Hakobu anha lan lun iseri liri ani ariha lani liri luma ladundehan Bungiu le anügübalin lau magadiñein lárigoun lidoun Fulasu Füramasewati kei aban katei le wéiriti lebegi. Ábanrügüñein wéiyaasu láfuachun dimurei le tidan Lererun Bungiu.
27 LIDAN GÁDÜRÜ-HATI DARÍ 3 LIDAN SEINGÜ-HATI
ARUFUDAHANI GEBEGITI TÍDANGIÑETI BÍBÜLIA | AGUMESEHANI 34, 35
“Wuribani le hanügübei hagübüri umadagu”
w97-S 1/2 páh. 30 pár. 4
Sikemü, uburugu le luágubei fulasu wayati
Ida liña funati harihin nibureintiña ha Sikemübaña tun nibureintu máfuridungiru to achülühaboun uburugun ani genegeti tábuguarügüñoun lan? “Aba larihinu Sikemü le liráü [...] ábuti lidan fulasu ligía, aba lafosurunu lun tarounrun luma”. Ka uagu tádaragua Dina tungua lidoun denchaü lau táluahan umadaguaü hama gürigia wiye tóuserun ha Kananbaña? Ladüga funa san megei tan tásügürün dan hama würiña nibureintiña tíledi? Ladüga funa san aban lan tabu hama fiu hádangiñe tíbirigu ha derebaña ani adüga hamuti le habusenrun? Aliiha huméi abahüdaguni le tídanbei líburu Agumesehani ani áfaagua humá gunfuranda humani lueirin idiheri luma busiganu le lasandirubei Hakobu tuma Lía ladüga lamiselu le lanügübei tabasiihan hasaani uburugun Sikemü (Agumesehani 34:1-31; 49:5-7; arihuatá giñe Garüdia Awisahatu to lánina 15 lidan sisi-hati irumu 1985, páhina 31, lidan chumagü).
“Anuraha humá luéi magíaguni lidan agamariduni!”
14 Dan le tasubudirunbalin Dina Sikemü, háfuga masaminaruntu meha tarounrun luma. Kei furumiñeguarügü kananna, dan le háguduña lan lau ayumahani, íbini maha tan nibureintu tuguya, “aba lafosurunu lun tarounrun luma”. Lau lásügürün dan, “aba tínsiñedun lun saragu” gama lumoun siñaali lasansiruni le adüga laalibei tun (aliiha huméi Agumesehani 34:1-4). Mámarügüñoun Dina asufurirei resultóu. Ladüga luriban tanúadahaniña tumadagu, barüti saragu turobuli le adügübei lun hasufurirun tufamilia igarigu luma busiganu (Agumesehani 34:7, 25-31; Galasiana 6:7, 8).
w09-S 1/9 páh. 21 pár. 1, 2
Le san lúgubu bime lan lafayeihóun lau wuribani?
Añahein gürigia saminatiña ladügüba lan hafayeihan wuribani luagu wuribani lun lagalumarun igarigu le hasandirubei. Ítara liña funa san? Ariha waméi hakesin lisaanigu Hakobu, le binadu hachügüdina ebüréugu. Abahüdaguatu Bíbülia aba lan hagañidun dan le híchugunbei fe águragua laaru lan aban kananna gíriti Sikemü Dina to hatu (Agumesehani 34:1-7). Lun hafayeiragüdün luagu wuribani le adügǘbei houn, aba hadügün bián hádangiñe —Simeón luma Lewí— aransehani lun hábürühan luagun Sikemü luma hawagun liduheñu. Furumiñe, aba heyeeduniña, lárigiñe, aba háfaruni Sikemü hilagubei hau sun wügüriña ha lídanbaña uburugu ligía (Agumesehani 34:13-27).
Ka habihubei lau áfarahani ligía? Darí wamuti óunabagülei lidan le lariñagubei Hakobu houn lisaanigu dan le líchugunbei fe luagu le hadügübei: “Ru humaadina lidoun turobuli. Guentó neyereeguduba houn lílana fulasu le [...]. Hóundaraguba ábame hábürühan nuagun, keiti mibe habéi nuwügüriñanigu, háfaraguaadiwa hau sun waduheñu” (Agumesehani 34:30). Ítara liña, mibihinti Simeón luma Lewí amu katei luéidigia haganwoundagüdüni turobuli. Lúmagiñe dan ligía, mosu meha hóunigiragun liduheñu Hakobu houngua luéi hábürühan habesinanigu ha wéiribei hagañi hama hawagun. Másiñati ligía lan lébunabei lariñagun Bungiu lun Hakobu lun láguyun uburugun Beteli (Agumesehani 35:1, 5).
Darí wamá pérüla lánina lichú aau
it-1-S páh. 642 pár. 5
Débora
1. Würi to meha óunigirubarun Rebeka. Dan le meha táfuridunbei Rebeka lúbiñegiñe Betueli le túguchi lun tidin aganawa Palestina luma lun tamarieidun luma Isaakü, ñǘdüntu Débora tuma (Agu 24:59). Lárigiñebei teseriwidun Débora luagu saragu irumu lúbiñe Isaakü, aba tidin aganawa lúbiñe Hakobu, háfuga lárigiñe tounwen Rebeka. Kéiburi san-wein-seingü irumu lárigiñe tamarieidun Rebeka luma Isaakü, aba tounwen Débora, ábati hábununu tábugiñe aban óunwenbu tídibu wewe uburugu Beteli. Aba láchuniwa tídibu wewe ligía (Alón-bakutu, mini lan iri le, Wewe “Lani Ayahuahani Ensina”) arufudei ítara weiri lan meha tínsiñe Débora dandu lun Hakobu kei houn liduheñu (Agu 35:8).
Álügüdahani burí le hadügübei aliihatiña
Lidan tidaani Bíbülia, mosu meha san libihini aban gürigia irichaü keisi ibugañaü lun hádangiñe lan gürigia ha ídangiñebaña liabin Mesíasi?
Ayanuhaadiwa meha luagu katei le lidan somu dan. Genegeti úara lan luma Ebüréu 12:16, ñein lubéi waliiha meberesen lan meha Esaú “luagu katei luáguti Bungiu” ani aba lan “laluguruni liricha keisi íbugañaü luagu aban asiedu éigini” lun Hakobu. Genegeti arufuda lan meha dimurei burí le dan le lan leresibirunbalin Hakobu “liricha keisi íbugañaü” resibi lumuti giñe chansi lun hádangiñeba lan meha liduheñu liabin Mesíasi (Mat. 1:2, 16; Luk. 3:23, 34).
Gama lumoun, dan le wakutihan fiu abahüdaguni tídangiñe Bíbülia, arihatiwa memegeirúniwa lan aba lan ígiramaü gürigia lun hádangiñe lan gürigia ha ídangiñebaña liabin Mesíasi. Ariha wamá fiu katei le arufudubalin ítara liña lan:
Rubén meha furumiñetibei lisaani Hakobu (Ísüraeli) ani tuma meha Lía gasaani lani. Dan lárigiñe, aba gasaani lani Hakobu Hosé le furumiñeti lisaani tuma Rakeli, lani weiriou to hínsiñetimaboun lun. Dan le lafigouhanbei Rubén, aba lásügürün irichaü keisi íbugañaü lun Hosé (Agu. 29:31-35; 30:22-25; 35:22-26; 49:22-26; 1 Kro. 5:1, 2). Íbini ítara, mama hádangiñe ladügawagun Rubén ni Hosé liabin Mesíasi, hádangiñe ladügawagun Hudá liabin, le ligadürün lisaani Hakobu tuma Lía (Agu. 49:10).