Kikʼutunik ri yeskʼin rwäch qawuj
¿Achkë riʼ ri «ixöq» ri nutzjoj Isaías 60:1, y achkë rbʼanik achiʼel ta nkatäj chqä nqʼalajin rsaqil?
Isaías 60:1 nuʼij: «Rït ixöq, kakatäj, tqʼalajin asaqil, rma asaqil ya xbʼekʼlun. Chawij rït xtqʼalajin wä rchqʼaʼ Jehová». Ri nkiʼij ri nkʼaj chik versículos nkikʼüt chë ri «ixöq» ya riʼ Sion, ntel chë tzij, Jerusalén, rcapital Judá chkipan qa ri qʼij riʼ (Is. 60:14; 62:1, 2).a Jerusalén nukʼambʼej tzij chkij jontir ri israelitas. Ye kʼa ¿ajän (jampeʼ) chqä achkë rbʼanik xkatäj Jerusalén chqä xqʼalajin rsaqil? ¿Kʼo chik jun achoq chrij nukʼambʼej tzij ri xuʼij Isaías? Tqatzʼetaʼ kiqʼalajsaxik re kaʼiʼ kʼutunïk reʼ.
¿Ajän (jampeʼ) chqä achkë rbʼanik xkatäj Jerusalén chqä xqʼalajin rsaqil? Ri judíos 70 jnaʼ xejeʼ Babilonia. Chpan ri tiempo riʼ, Jerusalén chqä ri templo chöj ye wulan qa. Ye kʼa taq ri medos chqä ri persas xechʼakon chrij Babilonia, jontir ri israelitas ri ye kʼo wä chpan ri tinamït riʼ xyaʼöx qʼij chkë rchë xetzolin pa kitinamit chqä rchë xkiyaʼ chik jmul rqʼij Jehová achiʼel nqä chwäch ryä (Esd. 1:1-4). Chpan ri jnaʼ 537 taq majanä tpë Jesús, jun molaj judíos kichë ri 12 ijatzul rchë Israel xetzolin Jerusalén (Is. 60:4). Ryeʼ xkichäp ryaʼik sacrificios che rä Jehová, xekiʼän chik jmul ri nmaqʼij ri yekiʼän wä ronojel jnaʼ chqä xkichäp rbʼanik ri templo (Esd. 3:1-4, 7-11; 6:16-22). Taq ryeʼ xkiʼän riʼ, ri rchqʼaʼ Jehová xqʼalajin chik jmul chrij Jerusalén, ntel chë tzij, chrij rtinamit ryä. Ryeʼ chqä xeʼok achiʼel ta jun saqïl chkiwäch ri winäq ri ma kitaman ta wä rwäch Dios.
Ye kʼa, ri profecías ri xeruʼij Isaías chrij rbʼanik xtyaʼöx chik jmul rqʼij Jehová achiʼel nqä chwäch ryä, ma xa xuʼ ta chrij Jerusalén xetzʼaqät wä. Nqaʼij riʼ rma kan jontir bʼaʼ chkë ri israelitas ma xkinmaj ta chik rtzij Jehová (Neh. 13:27; Mal. 1:6-8; 2:13, 14; Mat. 15:7-9). Y, taq xqʼax ri tiempo, ma xkinmaj ta chë Jesús ya riʼ ri Mesías (Mat. 27:1, 2). Chpan ri jnaʼ 70, Jerusalén chqä ri templo xchup chik jmul kiwäch.
Jehová kan rbʼin wä chik chë ya riʼ xtbʼanatäj (Dan. 9:24-27). Rkʼë ya riʼ nqʼalajin chë ri xrajoʼ Jehová taq xetzʼibʼäx ri profecías ri ye kʼo chpan ri capítulo 60 rchë Isaías, ma ya riʼ ta chë chrij Jerusalén yetzʼaqät wä jontir ri nuʼij chkipan ri profecías riʼ.
¿Kʼo chik jun ri achoq chrij nukʼambʼej tzij ri xuʼij Isaías? Jaʼ, kʼo. Ye kʼa ri «ixöq» nukʼambʼej tzij chrij «ri Jerusalén ri kʼo chkaj». ¿Y achkë riʼ ri Jerusalén ri kʼo chkaj? Ya riʼ rtinamit Dios ri kʼo chkaj ri ye kʼo kan pa millón rsamajelaʼ chpan. Chrij riʼ xtzjon wä Pablo taq xuʼij: «Yë ryä qateʼ» (Gál. 4:26). Ri ral ryä ya riʼ Jesús chqä ri 144,000 cristianos —yajün Pablo— ri xtyaʼöx kikʼaslemal chlaʼ chkaj. Ri cristianos riʼ yeʼok «jun loqʼoläj tinamït» chqä nbʼix «ri Israel rchë Dios» chkë (1 Ped. 2:9; Gál. 6:16).
¿Achkë rbʼanik achiʼel ta xkatäj ri Jerusalén ri kʼo chkaj chqä xqʼalajin rsaqil? Ya riʼ xtzʼaqät chkij ral ri yechaʼon rchë yebʼä chkaj. Tqajnamaj ri xkiqʼaxaj ryeʼ rkʼë ri nuʼij chkipan ri profecías ri ye kʼo chpan ri capítulo 60 rchë Isaías.
Ri cristianos ri yechaʼon rchë yebʼä chkaj, xkʼatzin xekatäj rma kan pa rkaʼn siglo achiʼel ta xekanaj qa pa qʼequʼn, rma taq xekäm ri apóstoles ye kʼïy xeʼok apóstatas (Mat. 13:37-43). Ryeʼ achiʼel ta pa rqʼaʼ Babilonia la Grande xejeʼ wä, ntel chë tzij, pa kiqʼaʼ jontir ri religiones ri ma yeqä ta chwäch Dios. Ke riʼ xbʼanatäj kikʼë kʼa taq xchapatäj ri tiempo ri nbʼix «rkʼisbʼäl taq qʼij» che rä. Ri tiempo riʼ xchapatäj pa 1914 (Mat. 13:39, 40). Jbʼaʼ chrij riʼ, pa 1919, xekolotäj pa rqʼaʼ Babilonia la Grande y kan chanin xqʼalajin chik jmul kisaqil. ¿Achkë rbʼanik xkiʼän riʼ? Xkiʼän riʼ taq xkiyaʼ kan chrij rtzjoxik Rchʼaʼäl Dios.b Kan xa xuʼ xbʼanatäj riʼ, ri winäq ri ye kʼo chpan jontir tinamït ye petenäq akuchï kʼo wä ri saqïl riʼ, yajün ri rkʼisbʼäl taq qachʼalal ri yechaʼon rchë yebʼä chkaj ri nbʼix Israel rchë Dios chkë; yë ryeʼ ri qʼatöy taq tzij ri yertzjoj Isaías 60:3 (Apoc. 5:9, 10).
Chqawäch apü, ri cristianos ri yechaʼon rchë yebʼä chkaj kan más na chik xtqʼalajin rsaqil Jehová chkij. Taq nkʼis kikʼaslemal chwäch le Rwachʼlew, ryeʼ yebʼä chkaj rchë yeʼok «ri Kʼakʼakʼ Jerusalén», ntel chë tzij, rnovia Cristo, ri 144,000 qʼatöy taq tzij chqä sacerdotes (Apoc. 14:1; 21:1, 2, 24; 22:3-5).
Isaías 60:1 nukʼüt achkë samaj xtuʼän ri Kʼakʼakʼ Jerusalén (tajnamaj Isaías 60:1, 3, 5, 11, 19, 20 rkʼë Apocalipsis 21:2, 9-11, 22-26). Achiʼel ri tinamït Jerusalén xok ri tinamït akuchï xkiqʼät wä tzij ri qʼatöy taq tzij pa rwiʼ Israel, ri Kʼakʼakʼ Jerusalén chqä Cristo xkeʼok ri Qʼatbʼäl Tzij ri xtkiqʼät tzij pa kiwiʼ ri winäq chqawäch apü. ¿Y achkë ntel chë tzij taq ri wuj Apocalipsis nuʼij chë ri Kʼakʼakʼ Jerusalén «nqä pä chkaj akuchï kʼo wä Dios»? Ntel chë tzij chë xtyaʼ utzil pa kiwiʼ ri winäq. Le Biblia nuʼij chë ri winäq ri nkinmaj rtzij Jehová ri ye kʼo chwäch jontir Rwachʼlew, kan achiʼel ta xkebʼiyïn rma rsaqil re tinamït reʼ chqä chë xkekol pa rqʼaʼ ri mak chqä ri kamïk (Apoc. 21:3, 4, 24). Ya riʼ taq xtkʼis ri tiempo ri «xtchojmïx jontir ri kʼo», achiʼel xkiʼij qa Isaías chqä ri nkʼaj chik profetas (Hech. 3:21). Re tiempo reʼ xchapatäj taq Cristo xok Qʼatöy Tzij y xtbʼekʼis taq xtkʼis ri Mil Jnaʼ ri Xtqʼät Tzij ryä.
a Chpan Isaías 60:1, ri Traducción del Nuevo Mundo nuksaj ri tzij «ixöq» pa rkʼexel «Sion» o «Jerusalén», achiʼel nuʼij chpan jojun Biblias. ¿Achkë rma? Rma ri tzij ri xeksäx pa chʼaʼäl hebreo chkij ri tzij «kakatäj», «tqʼalajin asaqil» chqä «chawij rït», xa xuʼ chkij ixoqiʼ yeksäx wä. Rma riʼ ri tzij «ixöq» yertoʼ ri nkiskʼij rwäch qawuj rchë nqʼax chkiwäch chë re versículo reʼ najin ntzjon chrij jun ixöq ri kʼo nukʼambʼej tzij.
b Ezequiel 37:1-14 chqä Apocalipsis 11:7-12 nutzjoj chqä achkë rbʼanik xtyaʼöx chik jmul rqʼij Jehová achiʼel nqä chwäch ryä; ya riʼ xbʼanatäj pa 1919. Ri profecía ri xuʼij Ezequiel nuʼij chë jontir ri cristianos ri yechaʼon rchë yebʼä chkaj xtkiyaʼ chik jmul rqʼij Dios achiʼel nrajoʼ ryä taq qʼaxnäq chik kʼïy tiempo ri ma kibʼanon ta riʼ. Ri profecía kʼo chpan Apocalipsis nuʼij chë jun koʼöl molaj qachʼalal ri yechaʼon rchë yebʼä chkaj chqä kikʼwan bʼey chwäch rtinamit Dios xtkiyaʼ chik jmul rqʼij Jehová taq xtkʼis ri tiempo ri ma xkekowin ta xtkiʼän riʼ rma xkeyaʼöx pacheʼ. Chpan ri jnaʼ 1919, ri molaj qachʼalal riʼ xeʼok ri «utziläj samajel ri kan kʼo rnaʼoj» (Mat. 24:45; tatzʼetaʼ ri libro La adoración pura de Jehová: ¡por fin restaurada!, rxaq 118).