¿Ataman rït reʼ?
¿Achkë rma qataman chë ri israelitas kan nqä wä chkiwäch yeqʼojoman chqä yebʼixan?
RI ISRAELITAS ri xejeʼ ojer kan nqä wä chkiwäch yeqʼojoman chqä yebʼixan. Le Biblia kan kʼïy mul yertzjoj winäq ri xkiʼän ya riʼ ojer. Chqä jun 10 por ciento che rä Rchʼaʼäl Dios nbʼix bʼix che rä, achiʼel ri wuj Salmos, El Cantar de los Cantares chqä Lamentaciones. Re wuj reʼ xetzʼibʼäx rchë ri israelitas yekibʼixaj. Ri llibro Music in Biblical Life (Ri música pa kiqʼij qa ri winäq ri yertzjoj le Biblia) nuʼij chë, rkʼë jontir ri nutzjoj le Biblia, kan nqʼalajin chë ri israelitas nqä wä chkiwäch yeqʼojoman chqä yebʼixan.
¿Ajän (jampeʼ) yeqʼojoman wä ri israelitas? Ri israelitas yeqʼojoman wä chqä yebʼixan rchë nkikʼüt achkë nkinaʼ (Is. 30:29). Ri ixoqiʼ kan kiʼ wä kikʼuʼx nkikʼwaj kipandereta, yebʼixan chqä yexajö taq jun israelita ntok wä qʼatöy tzij, taq yekiʼän wä ri nmaqʼij ri xuʼij Jehová chkë chqä taq yechʼakon wä chkij kikʼulel chpan jun chʼaʼoj (Juec. 11:34; 1 Sam. 18:6, 7; 1 Rey. 1:39, 40). Chqä, rchë ri israelitas nkikʼüt wä chë kan kowan najin yebʼison rma xkäm jun kiwinaq, ryeʼ yekibʼixaj wä jojun bʼix ri nbʼix «bʼix rchë bʼis» chkë (2 Crón. 35:25). Achiʼel nuʼij jun libro, ri israelitas o «ri hebreos kan nqä wä chkiwäch yeqʼojoman chqä yebʼixan» (Cyclopedia, rchë McClintock chqä Strong).
Ri qʼatöy taq tzij ri xejeʼ Israel kan nqä wä chkiwäch nkikʼoxaj música. Jun chkë ryeʼ ya riʼ ri qʼatöy tzij Saúl. Ryä xskʼij David rchë njeʼ rkʼë rchë nuʼän música rkʼë ri arpa (1 Sam. 16:18, 23). Taq David xok qʼatöy tzij, xeruʼän kʼïy instrumentos, xeruʼän jaʼäl taq bʼix y xerchaʼ jojun israelitas rchë yeqʼojoman. Taq xqʼax ri tiempo, ri israelitas riʼ xeqʼojoman chpan rtemplo Jehová (2 Crón. 7:6; Amós 6:5). Chqä, ri qʼatöy tzij Salomón xerchaʼ jojun achiʼaʼ chqä ixoqiʼ rchë xebʼixan chpan ri jay akuchï nuqʼät wä tzij ryä (Ecl. 2:8).
Ri israelitas nkiksaj wä ri música rchë nkiyaʼ rqʼij Jehová. Chpan ri templo ri kʼo wä Jerusalén, xejeʼ 4,000 achiʼaʼ ri kan kʼïy wä kitaman chrij música. Ryeʼ nkiʼän wä música kikʼë címbalos, arpas chqä trompetas (1 Crón. 23:5; 2 Crón. 5:12). Ye kʼa ma xa xuʼ ta ryeʼ xkiyaʼ rqʼij Jehová kikʼë bʼix. Ye kʼïy israelitas yekibʼixaj wä ri bʼix Canciones de las Subidas taq yebʼä wä Jerusalén rchë nkibʼebʼanaʼ ri nmaqʼij ri rbʼin wä Jehová chkë (Sal. 120-134). Y, achiʼel nkiʼij jojun libros ri kesan ri judíos, ri israelitas nkibʼixaj wä ri Hallela taq nkiʼän wä ri Pascua.
Pa qaqʼij komä, jontir röj ri nqayaʼ rqʼij Jehová, kan kowan rqʼij ri música chqawäch (Sant. 5:13). Röj nqbʼixan rchë nqayaʼ rqʼij Jehová (Efes. 5:19). Ri bʼix nuʼän chë jnan nuʼän qawäch kikʼë qachʼalal chqä nuyaʼ qachqʼaʼ rchë yeqaköchʼ ri kʼayewal (Hech. 16:25; Col. 3:16). Y kikʼë ri bʼix, röj nqkowin nqakʼüt chë qakʼuqbʼan qakʼuʼx chrij Jehová chqä chë kowan nqajoʼ.
a Ri judíos nkiʼij wä Hallel chkë ri Salmos 113 kʼa 118. Ryeʼ yekibʼixaj wä ri Salmos riʼ rchë nkiyaʼ rqʼij Jehová.