Kikʼutunik ri yeskʼin rwäch qawuj
¿Jaruʼ wä rjtolen ri pórtico ri kʼo wä chuchiʼ ri templo ri xuʼän Salomón?
Ri pórtico kʼo wä chuchiʼ ri templo, y chriʼ yeʼok wä ri Sacerdotes rchë yeʼok chpan ri Santo. ¿Jaruʼ wä raqän chqä rjtolen ri pórtico riʼ? Rbʼanon qa, chpan ri Traducción del Nuevo Mundo nuʼij wä ya reʼ chpan 2 Crónicas 3:4: «Ri pórtico ri kʼo wä chwäch, jnan wä rwäch rkʼë ri jay: 20 codos, y 120 codos rjtolen». Ye kʼo jojun chik Biblias nkiʼij chqä chë ri pórtico «120 codos rjtolen». ¡Reʼ ntel chë tzij chë 53 metros (175 pies) rjtolen!
Ye kʼa pa 2023, xjal ri nuʼij qa chpan ri Traducción del Nuevo Mundo, y komä nuʼij ya reʼ: «20 codos rjtolen», ntel chë tzij jun 9 metros (30 pies).a Tqatzʼetaʼ achkë rma xjal ri nuʼij chpan ri versículo riʼ.
1 Reyes ntzjon chqä chrij ri pórtico, ye kʼa ma nuʼij ta jaruʼ rjtolen. Chpan 1 Reyes 6:3, Jeremías xuʼij jaruʼ rwäch chqä raqän, ye kʼa ma xuʼij ta jaruʼ rjtolen. Chrij riʼ chpan ri capítulo 7, ryä xertzjoj nkʼaj chik ri ye kʼo wä pa templo y kan xtzjoj achkë rbʼanik xbʼan chkë chqä achkë kitamaño, achiʼel ri rkʼojlibʼäl yaʼ ri xbʼan rkʼë cobre, ri carretas ri yeksäx wä rchë nreräx yaʼ chpan chqä ri kaʼiʼ columnas ri xebʼan rkʼë cobre ri ye kʼo wä chwäch ri pórtico (1 Rey. 7:15-37). Xa ta ri pórtico 50 metros ta rjtolen, más ta nüm chwäch ri templo y Jeremías xtzjoj ta ya riʼ chpan 1 Reyes.
Ye kʼo jojun achiʼaʼ ma kan ta nkinmaj chë ri paredes rchë ri templo xekowin xkiköchʼ jun pórtico ri kʼo wä jun 120 codos rjtolen. Ojer qa, ri jay ri kan nüm wä kijtolen yebʼan chqä yebʼan wä rkʼë abʼäj chqä ladrillo, achiʼel rchiʼ ri templos ri ye kʼo wä Egipto, nchap wä kibʼanik pa rwiʼ jun cimiento ri kan nüm rwäch, rchë ke riʼ taq más njoteʼ ri pared más koʼöl rpnul nuʼän. Ye kʼa ri templo ma ke riʼ ta xbʼan che rä. Ye kʼo jojun achiʼaʼ ri kitaman chrij rbʼanik xeyak jay ojer, nkiʼij chë ri rparedes ri templo 6 wä codos rpnul, ntel chë tzij, 2.7 metros (9 pies). Jun chkë ri achiʼaʼ riʼ ya riʼ Theodor Busink. Ryä xuʼij ya reʼ: «We nqatzʼët jaruʼ rpnul ri paredes rchë rchiʼ ri templo, nqkowin nqaʼij chë ri pórtico ma 120 codos ta rjtolen».
Rkʼë jbʼaʼ ri xebʼanö copiar 2 Crónicas 3:4 xesach taq xkiʼän riʼ. Tapeʼ chkiwäch jojun wuj ri xebʼan ojer nuʼij «120», ye kʼo chik jojun wuj ri kan ye kʼïy kikʼuqbʼan kikʼuʼx chkij nuʼij «20 codos», achiʼel ri Códice alejandrino (ri xtzʼibʼäx más 1500 jnaʼ qa) chqä ri Códice ambrosiano (ri xtzʼibʼäx más 1400 jnaʼ qa). ¿Achkë kʼa xbʼanatäj? Ri tzij hebreo ri xeksäx rchë ri tzij cien chqä codos kan jnan jbʼaʼ yetzʼibʼäx. Rma riʼ rkʼë jbʼaʼ jun winäq, taq nuʼän copiar ri wuj ri xetzʼibʼäx ojer, nutzʼibʼaj «ciento veinte» pa rkʼexel «veinte codos».
Tapeʼ ütz chë röj nqʼax jontir ya reʼ chqawäch chqä nqʼax chqawäch achkë rbʼanik xbʼan che rä ri templo, ri kʼo más rqʼij chqawäch röj ya riʼ nqatamaj achkë xkʼambʼej tzij ri templo riʼ: ri templo espiritual. ¡Kan kowan nqtyoxin rma Jehová ryaʼon qʼij chqë rchë nqayaʼ rqʼij chpan ri templo riʼ! (Heb. 9:11-14; Apoc. 3:12; 7:9-17).
a Re versículo reʼ kʼo jun rnota ri nuʼij chë, chkiwäch «jojun wuj ri xetzʼibʼäx ojer nuʼij ‹120›, ye kʼa chkiwäch jojun chik wuj y jojun chik Biblias nuʼij ‹20 codos›».