Ronojel mul kʼo kʼakʼakʼ taq naʼoj ye ntamaj qa

Xinaläx pa 1927 chpan jun tinamït chunaqaj Chicago (Illinois, Estados Unidos). Nteʼ ntat xejeʼ ye 5 kalkʼwal: ya Jetha, Don, chrij riʼ xinaläx rïn, y chrij riʼ Karl chqä ya Joy. Jontir nqajoʼ wä nqayaʼ rqʼij Jehová rkʼë ronojel qan. Wanaʼ ya Jetha xjeʼ chpan ri rkaʼn clase rchë Galaad pa 1943. Ri oxiʼ chik wachʼalal xeskʼïx rchë yebʼesamäj pa Betel ri kʼo Brooklyn (Nueva York). Don xskʼïx pa 1944, Karl pa 1947 y ya Joy pa 1951. Ri xkiʼän wachʼalal chqä nteʼ ntat kowan xirtoʼ rïn.

NFAMILIA NKITAMAJ CHRIJ JEHOVÁ

Nteʼ ntat rkʼulun wä chkë nkiskʼij rwäch le Biblia chqä nkajoʼ wä Dios. Rma riʼ xojkitjoj röj rchë nqaʼän chqä ya riʼ. Ye kʼa taq ntat xtzolin pä Europa chpan ri Primera Guerra Mundial, majun ta chik xrajoʼ xtamaj chrij religión. Rma nteʼ kan kowan xtyoxin chë ntat ma xkäm ta chpan ri chʼaʼoj, xuʼij che rä: «Karl, joʼ pan iglesia, achiʼel xqaʼän ojer». Ntat xuʼij che rä: «Yatinbʼejachaʼ qa, ye kʼa rïn ma xkinok ta». «¿Y achkë rma ma xkatok ta?», xuʼij nteʼ che rä. Y ntat xuʼij: «Taq yïn kʼo wä pa chʼaʼoj, xintzʼët achkë rbʼanik ri kʼamöl taq bʼey kichë kaʼiʼ molaj soldados ri ma jnan ta kitinamit ye kʼa jnan kireligión, xekiʼän bendecir ri soldados chqä kiqʼaqʼ rchë xkiʼän chʼaʼoj chkiwäch. ¿¡Kan che kaʼiʼ molaj soldados xetoʼöx rma Dios!?».

Chrij riʼ, taq nteʼ kʼo wä pan iglesia, xeʼapon kaʼiʼ testigos de Jehová chqachoch. Ryeʼ xkitzüj che rä ntat ri kaʼiʼ libros ri Luz kibʼiʼ. Re kaʼiʼ libros reʼ yetzjon chrij ri libro Apocalipsis. Ntat kan jaʼäl xertzʼët ri libros riʼ, rma riʼ xerkʼän qa. Taq nteʼ xtzʼët ri libros, xchäp kiskʼixik. Kʼo jun qʼij, ryä xtzʼët jun anuncio pa periódico ri akuchï najin yeskʼïx ri winäq rchë nkitjoj kiʼ chrij le Biblia kikʼë ri kaʼiʼ libros riʼ, y ryä xrajoʼ xbʼä. Taq xapon, jun ixöq ri ya kʼo chik rjnaʼ xkʼulü rchë. Nteʼ xkʼüt jun chkë ri libros riʼ chwäch y xkʼutuj che rä: «¿Aweʼ najin nkitjoj kiʼ ri winäq chrij ya reʼ?». Ri ixöq xuʼij che rä: «Jaʼ teʼ, katok pä». Ri jun chik semana nteʼ xqrkʼwaj chik röj, wachʼalal chqä rïn. Y kan ya riʼ xqaʼän ronojel mul.

Kʼo jun qʼij, ri qachʼalal ri xkʼwan bʼey chpan ri moloj xuʼij chwä chë tinskʼij Salmo 144:15, ri akuchï nuʼij chë ri winäq ri nkiyaʼ rqʼij Jehová kan kiʼ kikʼuʼx. ¡Ri texto riʼ kan kowan xqä chi nwäch! Chqä kʼo chik kaʼiʼ textos ri jaʼäl xentzʼët: 1 Timoteo 1:11, ri nuʼij chë Jehová ya riʼ ri Dios ri kan kiʼ rkʼuʼx, chqä Efesios 5:1, ri nuʼij chë nkʼatzin nqakʼän qanaʼoj chrij Dios. Kimä ri textos riʼ, xqʼax chi nwäch chë nkʼatzin nyaʼ rqʼij Dios chqä kiʼ nkʼuʼx nbʼän rma riʼ, chqä chë nkʼatzin yityoxin che rä rma nuyaʼ qʼij chwä rchë nyaʼ rqʼij. Re kaʼiʼ naʼoj reʼ majun bʼëy yenmestan ta chqä kowan yinkitoʼon.

Ri congregación ri kʼo wä Chicago, ya riʼ ri congregación ri más naqaj kʼo wä che rä qachoch. Kʼo wä jun 32 kilómetros bʼey che rä akuchï yoj kʼo wä. Tapeʼ ke riʼ, xqbʼä pa qamoloj y rïn xintamaj más chrij le Biblia. Nnatäj chwä chë kʼo jmul, ya Jetha xyaʼ jun rcomentario. Taq xinkʼoxaj ri xuʼij, xinquʼ: «Rïn chqä xikowin ta xinbʼij ya riʼ. ¿Achkë rma ma xinjtobʼaʼ ta nqʼaʼ?». Kan ya riʼ xinchäp xintjoj wiʼ chrij qamoloj chqä xenyaʼ ncomentarios. Ye kʼa ri kʼo más rqʼij, ya riʼ chë más jnan xuʼän nwäch rkʼë Jehová, achiʼel kibʼanon ri nkʼaj chik wachʼalal. Y pa 1941 xiqasäx pa yaʼ.

NTAMAJ MÁS CHRIJ JEHOVÁ CHPAN QASAMBLEAS

Kʼo jun asamblea ri majun bʼëy xtinmestaj ta. Ri asamblea riʼ xbʼan pa 1942 chpan ri tinamït Cleveland (Ohio). Ri programa xqʼaxäx pa teléfono pa más 50 tinamït ri ye kʼo Estados Unidos. Nfamilia y rïn xqkanaj qa chpan jojun jay ri yebʼanon rkʼë tzyäq chkixkïn jojun jay ri kʼo killantas. Ri jay riʼ naqaj kʼo wä che rä akuchï kʼo wä qasamblea. Chpan ri tiempo riʼ kʼa najin na wä ri Segunda Guerra Mundial, y más wä winäq itzel najin nkinaʼ chkë ri testigos de Jehová. Rma riʼ taq ntok qa aqʼaʼ, ri qachʼalal nkiyaʼ wä qa kichʼichʼ akuchï yekowin wä nkitzʼët achkë ntok pä qkʼë. Jontir xkiʼij chë chpan kichʼichʼ kʼo jun nkanaj qa rchë nutzʼët we kʼo jun ntok pä. Taq ri qachʼalal riʼ nkitzʼët chë kʼo najin yeʼok pä, nkitzäj kiluz ri chʼichʼ y nkipïtzʼ kibocina, rchë ke riʼ ri nkʼaj chik yebʼä chanin chkitoʼik. Rïn xinquʼ: «Rtinamit Jehová kan rtaman achkë nkʼatzin nbʼan taq kʼo jun nbʼanatäj». Rma majun ta xbʼanatäj qkʼë chqä ntaman chë kʼo najin yechajin, xikowin xiwär.

Jojun jnaʼ chrij riʼ, taq xinquʼ rij ri asamblea riʼ, xnatäj chwä chë majun bʼëy xintzʼët ta nteʼ chë rxiʼin riʼ o nchʼpü rkʼuʼx. Ryä rkʼuqbʼan wä rkʼuʼx chrij Jehová chqä chrij rtinamit. Majun bʼëy xtinmestaj ta ya riʼ.

Taq majanä wä nqbʼä chpan ri asamblea riʼ, nteʼ xa kʼa riʼ jbʼaʼ xchäp qa rpecursorado regular. Rma riʼ xyaʼ rxkïn chkë ri tzijonem ri xetzjon chrij ri naksaj akʼaslemal rchë naʼän rsamaj Jehová. Taq yoj bʼenäq wä chqachoch, ryä xuʼij: «Rïn ma nwajoʼ ta nyaʼ qa nprecursorado. Ye kʼa, ¿achkë ütz nbʼän rchë xkikowin xkinok precursora ye kʼa xkikowin chqä xtinbʼän ri samaj nkʼatzin yebʼan pa qachoch?». Ryä xkʼutuj chqë we nqkowin nqatoʼ, y röj xqaʼij che rä chë xtqkowin. Rma riʼ xuʼij chqë chë chqajujnal nkʼatzin nqajosqʼij jun o kaʼiʼ cuartos taq majanä nqwaʼ nmaqʼaʼ. Taq röj ya xqbʼä äl pan escuela, ryä nutzʼët wä chë qachoch chʼajchʼöj nkanaj qa, y chrij riʼ nbʼä äl chutzjoxik le Biblia. Tapeʼ kan kowan wä rsamaj, ryä ronojel mul kan ütz xqrchajij. Taq nqtzolin wä pä pan escuela rchë nqwaʼ, ryä njeʼ wä qkʼë. Kʼo mul nqbʼä wä rkʼë ryä chutzjoxik le Biblia taq nqtzolin pä pan escuela. Ya riʼ xqrtoʼ rchë xqatzʼët achkë samaj rkʼwan yatok precursor.

TAQ XINOK PRECURSOR

Xinok precursor taq kʼo wä 16 njnaʼ. Tapeʼ ntat majanä wä ttok Testigo, ryä nukʼutuj wä chwä we xinkikʼoxaj ri winäq. Kʼo jun aqʼaʼ xinbʼij che rä chë tapeʼ najin wä ntäj nqʼij, majun ta wä jun winäq wlon ri nrajoʼ nutjoj riʼ chrij le Biblia wkʼë. Rma majun ta xuʼij chwä, rïn xinkʼutuj che rä: «¿Nawajoʼ natjoj awiʼ wkʼë?». Ryä xquʼ jbʼaʼ y xuʼij chwä: «Majun rma nbʼij chawä chë manä». Rma riʼ, ri naʼäy westudiante xjeʼ, ya riʼ ntat. Majun bʼëy xtinmestaj ta ya riʼ.

Xqatjoj qiʼ chrij ri libro “La verdad os hará libres”. Xintzʼët chë ryä najin wä yirtoʼ rchë más ütz rbʼanik ntjoj wiʼ chrij le Biblia chqä nkʼüt chkiwäch nkʼaj chik. Kʼo jun aqʼaʼ, taq xqaskʼij yän jun párrafo, xuʼij ya reʼ chwä: «Ya riʼ nuʼij ri libro, ye kʼa ¿achkë rma nanmaj rït chë kantzij ri nuʼij chpan?». Ma xinwïl ta achkë xinbʼij che rä. Rma riʼ xinbʼij ya reʼ che rä: «Komä ma nwïl ta achkë nbʼij chawä, ye kʼa ri jun chik mul taq xtqatjoj qiʼ xtinbʼij chawä». Y ke riʼ xinbʼän. Xenwïl jojun textos ri kikʼwan kiʼ rkʼë ri xqatzjoj rkʼë ntat. Ke riʼ rbʼanik xintjoj wiʼ xenkanuj más naʼoj chrij ri nmaj, y taq nqatjoj wä qiʼ rkʼë ntat, ya ntaman wä chik achkë nbʼij che rä. Ya riʼ xirtoʼ rïn chqä ntat rchë más jnan xuʼän qawäch rkʼë Jehová. Ryä xsmajij jontir ri xtamaj y pa 1952 xqasäx pa yaʼ.

KʼO CHIK NKʼAJ XINTAMAJ TAQ XIJEʼ PA BETEL

Taq kʼo wä 17 njnaʼ, xinel äl pa wachoch rchë xibʼä jukʼan chik. Chpan chqä ri tiempo riʼ ya Jethaa xok misionera y Don xskʼïx pa Betel. Che kaʼiʼ kan nqä wä chkiwäch kasignación. Ya riʼ xbʼanö chë rïn chqä xinwajoʼ xinbʼän riʼ. Rma riʼ xinnujsaj jun solicitud rchë yibʼä pa Betel y jun chik rchë yibʼä pa Galaad. ¿Achkë xbʼanatäj chrij riʼ? Pa 1946 xiskʼïx pa Betel.

Chpan jontir ri jnaʼ ri ye qʼaxnäq pä, kʼo jalajöj samaj nbʼanon pä pa Betel. Rma riʼ kʼo chik nkʼaj ri yikowin nbʼän. Xintamaj nbʼän imprimir libros, xintamaj ntzʼët ri contabilidad chqä xkikʼüt chi nwäch achkë rbʼanik ye nlöqʼ ri achkë yekʼatzin pa Betel y achkë rbʼanik ntäq äl ri yekʼatzin jukʼan chik. Ye kʼa ri más qajnäq chi nwäch chpan ri 75 jnaʼ ri nkʼwan pa Betel, ya riʼ rbʼanik nqrtjoj Jehová rkʼë ri adoración matutina chqä kikʼë nkʼaj chik programas ri yeqʼaxäx chqawäch.

Chqä kʼo kʼïy xintamaj qa rkʼë nchaqʼ Karl. Ryä xapon pa Betel pa 1947. Kan rtaman wä nutjoj riʼ chrij le Biblia chqä nukʼüt chkiwäch nkʼaj chik. Kʼo jun qʼij xinkʼutuj ntoʼik che rä rkʼë jun tzijonem ri nkʼatzin nyaʼ. Xinbʼij che rä chë xinkanuj kʼïy naʼoj ri kikʼwan kiʼ rkʼë ntzijonem, ye kʼa kan kwest wä najin nuʼän chi nwäch ntzʼët achkë rbʼanik yenksaj jontir ri naʼoj riʼ. Ryä xa xuʼ xkʼutuj ya reʼ chwä: «Joel, ¿achkë rtema atzijonem?». Chanin xqʼax chi nwäch achkë xrajoʼ xuʼij chwä. Xqʼax chi nwäch chë xa xuʼ wä nkʼatzin nksaj ri naʼoj ri kikʼwan kiʼ rkʼë ntzijonem, y ri nkʼaj chik ma nkʼatzin ta chik yenksaj. Majun bʼëy xinmestaj ta ri xkʼüt ryä chi nwäch.

Rchë kan kiʼ qakʼuʼx nqjeʼ pa Betel, nkʼatzin nqaʼän jontir ri nqkowin rchë nq·el chutzjoxik le Biblia. We nqaʼän riʼ, kʼo kʼïy experiencias yeqïl ri nkikʼuqbʼaʼ qakʼuʼx. Nnatäj na chwä achkë xbʼanatäj qkʼë taq najin wä nqatzjoj le Biblia taq ya ntok qa aqʼaʼ chpan ri tinamït Bronx, ri kʼo Nueva York. Taq ya nqachäp wä rtzjoxik le Biblia, jun qachʼalal chqä rïn xqabʼetzʼetaʼ jun ixöq ri xqayaʼ qa ri revistas La Atalaya y ¡Despertad! che rä. Taq xqapon rkʼë, xqaʼij che rä: «Re aqʼaʼ reʼ najin nqakʼüt chkiwäch ri winäq jun naʼoj ri kʼo chpan le Biblia ri xtkʼuqbʼaʼ kikʼuʼx». Ri ixöq riʼ xuʼij chqë: «Si chrij le Biblia najin yixtzjon wä, kixqʼax pä». Xqaskʼij chqä xqanukʼuj kʼïy textos rkʼë ri yetzjon chrij Rqʼatbʼäl Tzij Dios chqä chrij ri kʼakʼakʼ Rwachʼlew. Xqatzʼët chë ryä xqä chwäch ri xqatzjoj che rä, rma ri jun chik semana ri xqapon rkʼë, yerskʼin wä chik nkʼaj ramigos rchë yejeʼ qkʼë. Taq xqʼax ri tiempo, ryä chqä rchjil xeʼok testigos de Jehová.

KAN KʼÏY XINTAMAJ QA RKʼË WIXJAYIL

Tapeʼ nyaʼon wä chi nwäch chë kʼo jun qʼij xkikʼleʼ, xeqʼax 10 jnaʼ kʼa riʼ xintamaj rwäch wixjayil. ¿Achkë xitoʼö rchë xinwïl jun ütz wixjayil? Ri xitoʼö ya riʼ xinkʼutuj ntoʼik che rä Jehová chqä xinquʼ ya reʼ: «¿Achkë nwajoʼ nbʼän taq yïn kʼlan chik?».

Taq xqtzolin yän pä pan asamblea ri xbʼan pa 1953 chpan ri Estadio de los Yankees, xintamaj rwäch ya Mary Aniol. Ryä xjeʼ chpan ri rkaʼn clase rchë Galaad rkʼë wanaʼ, y komä kichiʼil kiʼ rchë nkitzjoj le Biblia. Ya Mary kan kiʼ wä rkʼuʼx nutzjoj chwä chrij rasignación ri xyaʼöx pa Caribe chqä chkij ri winäq ri yertjon pä chrij le Biblia. Taq más xqatamaj qawäch, xqatzʼët chë chöj kaʼiʼ nqajoʼ wä nqaksaj qakʼaslemal rchë nqaʼän rsamaj Jehová. Kan xkʼän riʼ qawäch, y xqkʼleʼ pa abril rchë 1955. Ya Mary achiʼel jun spanïk xyaʼ Jehová chwä chqä kan kʼïy xintamaj qa rkʼë. Ronojel mul kan kiʼ wä rkʼuʼx chpan rasignación tapeʼ xa bʼa achkë na samaj nyaʼöx che rä. Nqä wä chwäch nsamäj, nuquʼ wä kij ri nkʼaj chik y ronojel mul nuyaʼ wä Rqʼatbʼäl Tzij Dios naʼäy pa rkʼaslemal (Mat. 6:33). Oxiʼ jnaʼ xeqabʼechʼaʼej ri congregaciones, y pa 1958 xqskʼïx pa Betel.

Kan kʼïy xintamaj qa chrij ya Mary. Kan xa xuʼ xqkʼleʼ, xqayaʼ chqawäch jnan nqaskʼij rwäch le Biblia. Nqaskʼij wä jun 15 versículos ronojel qʼij. Taq jun chqë röj nukʼïs wä nuskʼij jojun versículos, nqtzjon wä chkij ri naʼoj nqatamaj qa chqä nqatzʼët wä achkë rbʼanik yeqasmajij pa qakʼaslemal. Kʼïy mul, ya Mary nutzjoj wä chwä achkë xtamaj pa Galaad chqä chpan jontir ri jnaʼ ri xok misionera. Ya riʼ xirtoʼ rchë xjeʼ más nnaʼoj, rchë más ütz xinbʼän chkë ntzijonem chqä rchë xintamaj achkë rbʼanik nkʼuqbʼaʼ kikʼuʼx qachʼalal ixoqiʼ (Prov. 25:11).

Ya Mary xkäm pa 2013. ¡Kan nyoʼen chik ri qʼij rchë ntzʼët chik jmul chwäch ri kʼakʼakʼ Rwachʼlew! Loman nbʼeqä ri qʼij riʼ, nwajoʼ na ntamaj más rwäch Jehová chqä nkʼuqbʼaʼ nkʼuʼx chrij rkʼë ronojel wan (Prov. 3:5, 6). Taq nquʼ rij jontir ri xtuʼän rtinamit Dios chwäch ri kʼakʼakʼ Rwachʼlew, rïn kan ntel nkʼuʼx chqä kan kiʼ nkʼuʼx nbʼän. Chpan ri qʼij riʼ, ri qaDios ri ntjon qchë, kʼo chik nkʼaj xtkʼüt chqawäch, y röj xtqkowin xtqatamaj más chrij ryä. Jehová kan kʼïy rbʼanik yirtjon chqä kan kʼïy rbʼanik rkʼutun chi nwäch chë kowan yirajoʼ tapeʼ ma taqäl ta chwij. Tapeʼ yityoxin che rä, majun bʼëy xkikowin ta xtintyoxij jontir ri rbʼanon pa nwiʼ.