1921: pa jun cien junaʼ qa

CHPAN ri wuj Ri Chajinel, pan inglés, rchë 1 de enero, 1921, xbʼan re kʼutunïk reʼ chkë ri Tijoxelaʼ chrij le Biblia: «¿Achkë samaj ütz nqayaʼ chqawäch nqaʼän re junaʼ reʼ?». Rchë xqʼalajsäx ri kʼutunïk riʼ xnatäx Isaías 61:1 chqä 2 ri nuʼij: «Jehová xiruchaʼ rchë ntzjoj ri utziläj taq rutzjol chkë ri winäq ri ma qʼaqʼ ta kijolon; [...] rchë ntzjoj ri junaʼ ri xtyaʼöx utzil pa kiwiʼ ri winäq rma Jehová chqä ri qʼij taq ri qa-Dios xtkʼäm pä oyowal pa kiwiʼ ri winäq». Re texto reʼ xnataj chkë chë kʼo wä chë nkitzjoj le Biblia chkë ri winäq.

MA XKIXIʼIJ TA KIʼ XKITZJOJ LE BIBLIA

Rchë xkiʼän ri samaj yaʼon qa pa kiqʼaʼ, ri Tijoxelaʼ chrij le Biblia kʼo chë ma xkixiʼij ta kiʼ. Ryeʼ kʼo wä chë nkitzjoj ri utziläj taq rutzjol chkë ri winäq ri ütz kan, ye kʼa chkë ri itzel taq winäq kʼo wä chë nkiʼij chë xtkʼam pä kʼayewal pa kiwiʼ.

Jun qachʼalal ri xjeʼ Canadá ri rubʼiniʼan John Hoskin xtzjoj Ruchʼaʼäl Dios tapeʼ xyaʼöx kʼayewal pa ruwiʼ. Taq jbʼaʼ tchapatäj ri junaʼ 1921, ryä xtzjon rkʼë jun achï ri Metodista ru-religión. Ri qachʼalal xuʼij reʼ che rä: «Ma nkʼatzin ta nqaʼän chʼaʼoj rchë nqtzjon chrij le Biblia. Tapeʼ kʼo ma junan ta nqanmaj, ma nkʼatzin ta kan rkʼë chʼaʼoj nqakʼïs wä qatzij; ke riʼ kan kiʼ qakʼuʼx xtqachʼaʼej qa qiʼ». Ye kʼa ma xbʼanatäj ta riʼ. Ri qachʼalal Hoskin xuʼij: «Kʼa riʼ wä jun kayoxiʼ minutos qachapon tzij rkʼë taq ri achï kan xjmij pä ruchiʼ ri puerta. Rïn xinquʼ chë ri vidrio kʼo che rä ri puerta kan xtpax».

Ri achï riʼ kan rkʼë ruyowal xuʼij pä chwä: «¿Achkë rma ma yeʼakanuj ta winäq ri ma kitaman ta ruwäch Dios?». Ri qachʼalal Hoskin xköchʼ ri xbʼix che rä, ye kʼa taq xbʼä äl, xuʼij qa reʼ chwäch: «¡Ma ya riʼ ta ri najin nbʼän kʼa!».

Ye kʼa ma chriʼ ta xkʼis wä qa chwäch ri achï riʼ. Ri qachʼalal Hoskin xuʼij chë chkaʼn qʼij taq ri achï riʼ xtzjon chkiwäch ruwinaq, xuʼij chkë chë tkichajij kiʼ chwäch ri qachʼalal. Ri qachʼalal xuʼij: «Ryä xuʼij chkë chë majun ta chik jun ri más ntzʼukü tzij chi nwäch rïn chpan ri tinamït, chqä chë más ta ütz xa ta yikamsäx». Ye kʼa ya riʼ ma xuʼän ta chë ri qachʼalal xxiʼij riʼ. Ryä ma xyaʼ ta qa rutzjoxik le Biblia y kan kikʼë ye kʼïy winäq xtzjon wä. Ryä xuʼij: «Kan jaʼäl xinnaʼ rma xintzjoj le Biblia chkë ye kʼïy winäq. Ye kʼo jojun winäq xkiʼij chwä: ‹Röj qataman chë yë Dios yït taqayon pä rït› chqä xkiʼij chwä chë tinbʼij chkë we kʼo nkʼatzin chwä».

RI NATJOJ AWIʼ CHRIJ LE BIBLIA PAN AYONÏL CHQÄ RKʼË A-FAMILIA

Rchë xetoʼöx ri winäq rchë xkitamaj más chrij le Biblia, ri Tijoxelaʼ chrij le Biblia xekiyaʼ pä kʼutunïk chqä kiqʼalajsaxik ri kʼutunïk riʼ chpan ri wuj ri komä rubʼiniʼan ¡Despertad! Chpan ri wuj riʼ yeyaʼon wä pä kʼutunïk chkë qʼopojiʼ kʼojolaʼ ri ütz wä nkinukʼuj ri teʼej tataʼaj kikʼë ri kalkʼwal. Ri teʼej tataʼaj kʼo wä chë nkiʼän ri kʼutunïk riʼ chkë chqä yekitoʼ rchë nkïl kiqʼalajsaxik chpan le Biblia. Jojun kʼutunïk, achiʼel «¿Jaruʼ libros ye kʼo chpan le Biblia?», nkikʼüt wä naʼoj ri ma kʼayewal ta yeqʼax. Jojun chik kʼutunïk, achiʼel «¿Kan jontir komä ri cristianos xtyaʼöx kʼayewal pa kiwiʼ rma nkiyaʼ ruqʼij Dios?», xerutoʼ ri qʼopojiʼ kʼojolaʼ rchë ma xkixiʼij ta kiʼ xkitzjoj le Biblia.

Chqä xeyaʼöx wä pä kʼutunïk rchë nnukʼüx kij kimä winäq ri kan kʼo chik kitamabʼal chrij le Biblia. Ri kiqʼalajsaxik yelitäj wä chpan ri naʼäy chkë kʼïy libros ri xkibʼiniʼaj Estudios de las Escrituras. Kan ye kʼïy winäq kʼïy xkitamaj qa chkij ri kʼutunïk riʼ. Ye kʼa, chaq kʼateʼ xbʼix chë ma xkeyaʼöx ta pä chik. ¿Achkë rma manä chik?

JUN KʼAKʼAKʼ LIBRO

Ri libro *El Arpa de Dios*, pan inglés.

Jun wuj ri akuchï nuʼij wä achkë ruxaq ri libro kʼo chë nskʼïx ruwäch.

Tarjetas ri kʼo kʼutunïk chkipan.

Ri qachʼalal ri ye ukʼwayon bʼey chpan rutinamit Jehová xkitzʼët chë ri winäq ri kʼa xeʼok Tijoxelaʼ chrij le Biblia nkʼatzin wä chë chkijujnal ri naʼoj ri ye kʼo chpan le Biblia nkinukʼuj kiwäch. Rma riʼ, pa noviembre rchë ri junaʼ 1921 xesäx ri wuj ri xbʼiniʼaj pa kaxlän El Arpa de Dios. Ri winäq ri nkikʼän wä qa ri libro ntzʼibʼäx wä kibʼiʼ rchë kiyonïl nkitjoj kiʼ chrij le Biblia. Re tjonïk reʼ yerutoʼ wä ri winäq rchë nkitamaj «achkë rubʼanik xtbʼanatäj ruraybʼal Dios taq xtyaʼ chkë ri winäq ri kʼaslemal ri majun bʼëy xtkʼis ta». ¿Achkë wä rubʼanik re tjonïk reʼ?

Taq jun winäq nukʼän wä qa jun libro, nyaʼöx qa chqä jun tarjeta che rä ri akuchï nuʼij wä achkë ruxaq kʼo chë nuskʼij ruwäch. Jun semana chrij riʼ, nyaʼöx chik jun tarjeta che rä ri kʼo pä kʼutunïk chpan chrij ri xskʼij ruwäch. Kʼa chuxeʼ qa ri tarjeta riʼ kʼo pä chqä achkë ruxaq ri libro kʼo chë nuskʼij ruwäch ri jun chik semana.

Chkipan oxiʼ ikʼ, ri congregación ri kʼo naqaj che rä ri tijoxel ronojel semanas nutäq wä äl jun tarjeta riʼ che rä ri winäq chpan correo. Re tarjetas reʼ yë wä ri qachʼalal ri kʼo chik kijunaʼ o ri ma yekowin ta yeʼel chkachoch ri yetaqö äl kichë. Jun qachʼalal ri rubʼiniʼan Anna Gardner, ri aj Estados Unidos, xuʼij: «Ri libro riʼ xtoʼ ya Thayle, ri nnmal ri kʼo pa silla de ruedas, rchë xkowin xuʼän más chpan rusamaj Jehová, rma ronojel semanas yerutäq wä äl ri tarjetas ri ye kʼo kʼutunïk chkipan». Taq jun winäq nukʼïs wä ri tjonïk riʼ, ri qachʼalal pa congregación nkibʼetzʼetaʼ rchë nkitoʼ rchë nutamaj más chrij le Biblia.

Ya Thayle Gardner kʼo pa silla de ruedas.

KʼA KʼÏY NA SAMAJ KʼO

Taq jbʼaʼ ma nkʼis ri junaʼ, ri qachʼalal Joseph Rutherford xtäq jun carta chkë jontir ri congregaciones. Chpan ri carta riʼ xuʼij äl: «Re junaʼ reʼ kan más ye kʼïy winäq xetoʼöx chrij le Biblia chwäch ri junaʼ ri ye qʼaxnäq pä». Y, taq xquʼ rij ri junaʼ ye petenäq chkiwäch apü, ryä xuʼij: «Kʼa kʼïy na samaj kʼo chqawäch. Keʼitoʼ ri nkʼaj chik rchë yojkitoʼ chbʼanik re loqʼoläj samaj reʼ». Ri Tijoxelaʼ chrij le Biblia kan xkinmaj rutzij. Chpan ri junaʼ 1922, kan rkʼë ronojel kan chqä kan ma xkixiʼij ta kiʼ xkitzjoj ri Ruqʼatbʼäl Tzij Dios.

Achiʼil ri kan xkitoʼ kiʼ

Ri Tijoxelaʼ chrij le Biblia xkikʼüt chë kowan xkajoʼ kiʼ chqä kan xkitolaʼ kiʼ chkiwäch. Ryeʼ kan ma xkixiʼij ta kiʼ xkitoʼ kiʼ taq kʼo kʼayewal xkïl, achiʼel nukʼüt ri xtqatzjoj qa (Prov. 17:17).

Ri martes 31 de mayo rchë ri junaʼ 1921, pa Tulsa (Oklahoma, Estados Unidos), xbʼanatäj jun mamaʼ chʼaʼoj chkikojöl winäq ri ye säq chqä ri ye qʼäq. Ri chʼaʼoj riʼ xchapatäj taq jun achï ri qʼäq ru-color xyaʼöx pacheʼ rma xbʼix chrij chë xrajoʼ xchʼäy jun ixöq ri säq ru-color. Más ye 1,000 achiʼaʼ ri säq ki-color xkichäp chʼaʼoj kikʼë jun molaj achiʼaʼ ri qʼäq ki-color ri más ye jbʼaʼ ok chkiwäch ryeʼ. Ri chʼaʼoj riʼ kan chanin xapon pa Greenwood, jun peraj ri akuchï ye kʼo wä más winäq ri qʼäq ki-color. Ri qʼij riʼ, ri achiʼaʼ ri säq ki-color xkitzʼlaʼ más 1,400 jay chqä kʼayij. Xbʼix chë xekäm jun ye 36 winäq, ye kʼa rkʼë jbʼaʼ kan pa ciento winäq xekäm.

Ri qachʼalal Richard Hill, jun Tijoxel chrij le Biblia ri qʼäq ru-color chqä kʼo wä rachoch chriʼ pa Greenwood, xuʼij achkë xbʼanatäj: «Ri aqʼaʼ taq xbʼanatäj ri chʼaʼoj, röj yoj kʼo wä pa qamoloj chpan ri congregación. Taq xkʼis ri moloj, xqʼajan qʼaqʼ pa tinamït chqä kʼa xeqʼajan na taq xqbʼewär». Chkaʼn qʼij, ri 1 de junio, ri chʼaʼoj xa más xnmatäj. Ryä xuʼij: «Jojun winäq xkiʼij chqë chë we ma nqajoʼ ta nqïl kʼayewal, kʼo chë chanin nqbʼä chpan jun mamaʼ jay rchë ri qʼatbʼäl tzij». Rma riʼ ri qachʼalal Hill, rixjayil chqä ri 5 ralkʼwal, xebʼä chpan ri mamaʼ jay riʼ. Chpan ri jay riʼ xekʼul apü más ye 3,000 winäq ri qʼäq ki-color, y xechajïx kimä soldados ri xetaq rma ri qʼatbʼäl tzij rchë nkiqʼät ri chʼaʼoj.

Taq najin wä nbʼanatäj riʼ, ri qachʼalal Arthur Claus, ri säq ru-color, kʼo jun ri xuʼän. Ryä xuʼij: «Taq xinkʼoxaj chë pa Greenwood ye kʼo winäq ri najin yekitzʼlaʼ jay chqä najin yekikʼät, kan chanin xibʼä chutzʼetik ri qachʼalal Hill, jun utziläj wachiʼil, rchë ntzʼët si ütz ruwäch».

Arthur Claus xerutjoj ye 14 akʼalaʼ rkʼë ri libro El Arpa de Dios.

Taq xapon chrachoch, xbʼerukʼuluʼ jun ru-vecino ri qachʼalal Hill, ri säq ru-color, ri rukʼwan wä jun qʼaqʼ pa ruqʼaʼ. Ri achï riʼ rachiʼil wä ri qachʼalal Hill. Ryä xquʼ chë Arthur xa nrajoʼ nuleqʼaj ri kʼo pa rachoch ri qachʼalal. Rma riʼ, kan rkʼë kuw ruchʼaʼäl xuʼij apü che rä: «¡¿Achkë najin naʼän rït chriʼ?!».

Arthur xuʼij reʼ: «Xa ta ri xinbʼij che rä ma ta xqä chwäch, xksaj ta ruqʼaqʼ chwij. Xinbʼij che rä chë yïn jun rachiʼil ri qachʼalal Hill chqä chë kan kʼïy mul yïn petenäq chrachoch». Arthur chqä ri vecino riʼ xetoʼon rchë majun ta jun achkë xok chpan ri jay rchë xkileqʼaj ri kʼo chpan.

Jbʼaʼ chrij riʼ, Arthur xtamaj chë ri qachʼalal Hill chqä ru-familia ye kʼo wä chpan ri mamaʼ jay rchë ri qʼatbʼäl tzij. Kʼo jun xbʼin che rä chë ri winäq riʼ xa xuʼ ütz yeʼel äl we ri ukʼwayon bʼey pa kiwiʼ ri soldados, ri Barret ru-apellido, nuyaʼ äl jun wuj ri akuchï nuʼij äl chë ütz yeʼel. Arthur xuʼij: «Ma chaq bʼaʼ ta xuʼän chi nwäch xitzjon rkʼë ri ukʼwayon bʼey chkiwäch ri soldados. Taq xinbʼij che rä achkë wä nwajoʼ nbʼän, ryä xkʼutuj reʼ chwä: ‹¿Xkachajij re familia reʼ chqä xtayaʼ ri xtkʼatzin chkë?›. Rïn kan rkʼë ronojel wan xinbʼij chë xtinbʼän riʼ».

Taq xyaʼöx äl ri wuj che rä, Arthur xbʼä akuchï kʼo wä ri mamaʼ jay rchë ri qʼatbʼäl tzij. Taq xapon, xkʼüt apü ri wuj chwäch jun soldado, ri xuʼij: «¡Ya reʼ kan yë ri ukʼwayon bʼey chqawäch xtaqö pä rchë!». Ri soldado riʼ xuʼij chqä reʼ: «¿Ataman rït chë yït ri naʼäy ri xkawesan äl winäq aweʼ?». Chrij riʼ, Arthur chqä ri soldado xebʼä chkanuxik ri qachʼalal Hill chqä ru-familia. Taq xekïl, ryeʼ xejoteʼ äl chpan ruchʼichʼ ri qachʼalal Arthur chqä xebʼä chrachoch ri qachʼalal Hill.

Ri qachʼalal Arthur xuʼän jontir ri najowatäj rchë chë ri qachʼalal Hill chqä ru-familia ma xkïl ta kʼayewal. Ri winäq kan ütz xkitzʼët ri xuʼän ri qachʼalal Arthur. Ryä xuʼij: «Ri ru-vecino ri qachʼalal Hill más ütz xerutzʼët ri testigos de Jehová chwäch rubʼanon qa. Chqä ye kʼïy winäq kan xkiyaʼ kixkïn chqë taq xqatzjoj ri Ruqʼatbʼäl tzij Dios chkë, rma xkitzʼët chë röj kan junan qawäch tapeʼ jalajöj qajatzul, chqä chë chpan rutinamit Dios kan jontir junan qaqʼij».