1922 Pa Jun Cien Junaʼ Qa

«RI XUʼIJ CHQË XUʼÄN CHË KAN MA XKANÜY TA ACHKË XQAʼIJ»

Rma xekʼiyär ri publicadores, xkʼatzin más publicaciones. Chpan ri Betel ri kʼo wä Brooklyn (Nueva York, Estados Unidos) yebʼan wä revistas, ye kʼa ri qachʼalal kʼa nkitöj na wä pa kiqʼaʼ empresas rchë nkesaj kilibros ri kuw kij. Rma kan kʼïy ikʼ majun ta wä libros rchë nyaʼöx qa chkë ri winäq taq ntzjöx le Biblia chkë, ri qachʼalal Rutherford xkʼutuj che rä ri qachʼalal Robert Martin, ri paʼäl wä pa ruwiʼ ri samaj chrij kilesaxik wuj, we nuquʼ ryä si yekowin wä nkesaj libros o manä.

Ri qachʼalal Martin xuʼij: «Ri xuʼij chqë xuʼän chë kan ma xkanüy ta achkë xqaʼij, rma nkʼatzin wä nqajäq chik jun fábrica rchë nqaʼän libros». Ri qachʼalal xkiqäj jun peraj che rä jun jay ri kʼo chuchiʼ jun bʼey rubʼiniʼan Concord, número 18, chriʼ Brooklyn, chqä xkilöqʼ ri máquinas najowatäj.

Ma jontir ta jaʼäl xkitzʼët ri xkiʼän ri qachʼalal. Ri paʼäl pa ruwiʼ jun chkë ri empresas ri yelesan wä qa-libros xbʼerutzʼetaʼ ri kʼakʼakʼ fábrica y xuʼij: «Kan ütz taq samajbʼäl kʼo iwkʼë, ye kʼa majun ta jun chiwä rïx retaman nuksaj. Xa pa jun seis ikʼ laʼ xtitzʼlaʼ jontir ri kʼo iwkʼë».

Ri qachʼalal Martin xuʼij: «Ri xuʼij ri achï riʼ achiʼel ta kantzij, ye kʼa röj qataman wä chë Jehová xtqrtoʼ pä; y kan ya riʼ xuʼän». Ri xuʼij ri qachʼalal Martin kan xbʼanatäj, rma xa jbʼaʼ chrij riʼ ri kʼakʼakʼ fábrica najin wä chik nresaj 2,000 libros chpan jun qʼij.

XKSÄX RI RADIO RCHË NTZJÖX LE BIBLIA CHKË PA MIL WINÄQ

Ri rusamajelaʼ Jehová ma xa xuʼ ta xkesaj jojun chkë ri ki-libros, xa kan xkikanuj jun chik rubʼanik rchë nkitzjoj ri utziläj taq rutzjol: ri radio. Ri 26 de febrero rchë ri junaʼ 1922, jun domingo tqaqʼij, ri qachʼalal Rutherford xtzjon äl naʼäy mul chpan ri radio. Ryä xyaʼ ri tzijonem «Pa millón chkë ri ye kʼäs komä majun bʼëy xkekäm ta» chpan ri radio rubʼiniʼan KOG, ri kʼo Los Ángeles (California, Estados Unidos).

Jun 25,000 winäq xekʼoxan rchë ri qachʼalal. Jojun chkë ri winäq riʼ xekitäq äl cartas rchë xetyoxin. Jun chkë ri cartas riʼ xtzʼibʼäx rma Willard Ashford, ri kʼo wä Santa Ana (California). Ryä xuʼij chë kowan xqä chwäch ri tzijonem xyaʼ ri qachʼalal Rutherford. Ryä chqä xuʼij: «Ma ta rma ri radio, rïn ma ta xikowin xinkʼoxaj atzijonem, tapeʼ aweʼ ta naqaj xayaʼ wä, rma ye kʼo oxiʼ yawaʼ wkʼë chwachoch».

Chkipan ri semanas chrij riʼ, xeqʼaxäx nkʼaj chik tzijonem. Taq xkʼis ri junaʼ, ri wuj The Watch Tower xuʼij chë rkʼë jbʼaʼ jun yë 300,000 winäq xekʼoxan ri utziläj taq rutzjol chpan ri radio.

Rma xkitzʼët chë kan ütz xuʼän chkiwäch, ri Tijoxelaʼ chrij le Biblia xkiʼän jun ki-radio chpan jun juyuʼ ri kʼo wä Staten Island, chunaqaj jbʼaʼ ri Betel xjeʼ Brooklyn. Chkipan ri junaʼ riʼ, ri Tijoxelaʼ chrij le Biblia xkiksaj ri radio riʼ, ri WBBR, rchë xkitzjoj ri utziläj taq rutzjol chkë ye kʼïy winäq.

«ADV»

Ri wuj The Watch Tower rchë 15 de junio, 1922, xuʼij chë pa Cedar Point (Ohio) xtbʼan jun nimamoloj ri qʼij 5 kʼa 13 de septiembre rchë ri junaʼ 1922. Ri Tijoxelaʼ chrij le Biblia ri xeʼapon chkipan ri qʼij riʼ chlaʼ Cedar Point kan kowan wä lenäq kikʼuʼx.

Chpan ri naʼäy tzijonem, ri qachʼalal Rutherford xuʼij reʼ chkë ri ye kʼo wä chriʼ: «Kan nyaʼon chwäch wan che ri Qajaw […] xtyaʼ utzil pa ruwiʼ re nimamoloj reʼ y xtuʼän jun ri majun bʼëy bʼanatajnäq ta, xtuʼän chë ye kʼïy winäq xtkitamaj chrij ryä». Chkipan ri nkʼaj chik tzijonem chaq taqïl xnatäx chkë ri qachʼalal chë nkʼatzin nkitzjoj ri Ruchʼaʼäl Dios.

Ri viernes 8 de septiembre, jun 8,000 winäq xeʼok apü chpan ri jay ri akuchï xbʼan wä ri nimamoloj rchë nkikʼoxaj rutzijonem ri qachʼalal Rutherford. Ryeʼ kiyoʼen wä chë ryä xtqʼalajsaj chkiwäch achkë ntel chë tzij ri letras «ADV», ri kʼo wä chrij ki-invitaciones. Taq najin yetzʼyeʼ, ye kʼïy xkitzʼët chë kʼo wä jun mamaʼ lona ri bʼoron pa ruwiʼ ri plataforma. Arthur Claus, jun qachʼalal ri kʼa Tulsa (Oklahoma, Estados Unidos) xpë wä, xkanuj jun rutzʼibʼäl ri akuchï kan ütz xtkʼaxatäj ri tzijonem, rma chkipan ri qʼij riʼ majun ta wä micrófonos nixta bocinas.

Rchë jontir yekowin nkiyaʼ kixkïn, ri xkʼwan bʼey chpan ri nimamoloj ri nmaqʼaʼ riʼ xuʼij chë ri kʼa runaj xkeʼapon ma xtyaʼöx ta chik qʼij chkë rchë xkeʼok apü taq najin ri tzijonem. Ri qachʼalal Rutherford xchäp rutzijonem a las nueve y media nmaqʼaʼ. Ryä xchäp kikʼë re tzij reʼ ri xuʼij qa Jesús chpan Mateo 4:17: «Ri Qʼatbʼäl Tzij ri kʼo chkaj ya naqaj chik kʼo pä». Taq xtzjon chrij achkë rubʼanik ri winäq xtkikʼoxaj ri utziläj taq rutzjol, ryä xuʼij: «Jesús xuʼij chë chkipan ri rukʼisbʼäl taq qʼij, ryä achiʼel ta xtmöl ruwäch rutkoʼn, ntel chë tzij, xkerumöl ri kantzij rutzeqelbʼëy».

Ri qachʼalal Claus, ri kʼa chwäch tzʼyül wä apü, nnatäj reʼ che rä: «Xqayaʼ qaxkïn che rä jontir ri najin wä nuʼij». Ye kʼa rma chaq kʼateʼ kʼo jun ma ütz ta xnaʼ, ryä kʼo chë xel äl. Ryä xkʼatzin xuʼän riʼ tapeʼ ma xrajoʼ ta, rma retaman wä chë ma xtyaʼöx ta chik qʼij che rä rchë xttok apü.

Xa pa jun kayoxiʼ minutos, más ütz chik jbʼaʼ xnaʼ. Ryä xuʼij chë taq najin wä nukanuj rubʼanik rchë ntzolin pa rutzʼibʼäl, xkʼoxaj chë jontir najin wä nkipaqʼij kiqʼaʼ. Ya riʼ xuʼän chë kan xel rukʼuʼx. Rma riʼ, xuʼij chë tapeʼ xtkʼatzin xtjoteʼ pa ruwiʼ ri jay rchë nukʼoxaj na ri utziläj tzijonem najin nyaʼöx, ryä xtuʼän riʼ. Rma kʼa riʼ wä 23 rujunaʼ, ma kʼayewal ta xuʼän chwäch xjoteʼ. Ri akuchï ntok wä ri saqïl chpan ri jay yejaqäl wä, rma riʼ taq xjelun apü, xtzʼët chë kan ütz nkʼaxatäj ri tzijonem.

Taq Arthur kʼo chik chriʼ, xtzʼët chë jojun chkë rachiʼil ye kʼo wä chqä chriʼ. Jun chkë ryeʼ, ri rubʼiniʼan Frank Johnson, kan chanin xjelun pä rkʼë rchë xkʼutuj che rä: «¿Kʼo jun navaja awkʼë ri kʼo rey?».

Arthur xuʼij: «Jaʼ, kʼo».

Rma riʼ, Frank xuʼij: «Kan yë Dios xataqö pä. ¿Natzʼët ri mamaʼ lona ri bʼoron? Kʼo jojun tzij chwäch, y rkʼë re lawx reʼ chapon wä. Tayaʼ axkïn che rä ri juez.a Taq ryä xtuʼij ‹titzjoj, titzjoj...›, taqpij re kajiʼ koloʼ reʼ».

Arthur, ri rukʼwan wä chik ru-navaja pa ruqʼaʼ, xyoʼej chë nbʼanatäj riʼ. Jbʼaʼ chrij riʼ, ri qachʼalal Rutherford xuʼij ri kʼo wä más rejqalen chpan rutzijonem. Rma kowan wä kiʼ rukʼuʼx, kan rkʼë kuw ruchʼaʼäl xuʼij reʼ: «Kixok utziläj ru-testigos Dios. Ma tikʼo ta ikʼuʼx. Y tibʼanaʼ ri samaj yaʼon pan iqʼaʼ kʼa taq Babilonia xtchup ruwäch. Titzjoj ri utziläj taq rutzjol xa bʼa akuchï yïx kʼo wä. Ri winäq kʼo chë nkitamaj chë Jehová ya riʼ Dios y chë Jesucristo ya riʼ Qʼatöy Tzij pa kiwiʼ ri nkʼaj chik qʼatöy tzij y Ajaw ri kʼo pa kiwiʼ ri nkʼaj chik ajaw. Re tiempo reʼ ya reʼ ri kʼo más rejqalen. ¡Ri Qʼatöy Tzij ya najin chik nuqʼät tzij! Pan iqʼaʼ rïx yaʼon wä qa nitzjoj chrij ryä. Rma riʼ, titzjoj, titzjoj, titzjoj ri Qʼatöy Tzij chqä ruqʼatbʼäl tzij».

Arthur nuʼij chë ryä chqä ri nkʼaj chik ri ye kʼo rkʼë xkiqpij ri koloʼ, y ri lona eqal xqä qa. Chwäch ri lona kʼo wä re tzij reʼ: «Titzjoj ri Qʼatöy Tzij chqä Ruqʼatbʼäl Tzij». «ADV» ya riʼ wä ri naʼäy oxiʼ letras rchë ri tzij pan inglés advertise, ri pa qachʼaʼäl röj ya riʼ «titzjoj».

JUN SAMAJ RI KOWAN REJQALEN

Ri nimamoloj xbʼan Cedar Point xerutoʼ qachʼalal rchë xkiyaʼ kan chubʼanik ri samaj ri kowan rejqalen chrij rutzjoxik ri Ruqʼatbʼäl Tzij Dios, y ye kʼïy kan jaʼäl xkinaʼ chqä kan ma xkikʼewaj ta xkiʼän re samaj reʼ. Jun qachʼalal aj Oklahoma ri xok colportor (ri komä nbʼix precursor chkë), xuʼij: «Röj xqatzjoj ri Ruchʼaʼäl Dios akuchï ri winäq yesamäj chrij carbón chqä majun ta kirajil». Ryä xuʼij chë kʼïy mul, taq ri winäq xkikʼoxaj ri nutzjoj ri wuj The Golden Age, ryeʼ xkichäp oqʼej. Ryä xuʼij: «Kan jaʼäl xnaʼ qan xqakʼuqbʼaʼ kikʼuʼx».

Ri Tijoxelaʼ chrij le Biblia xkitzʼët chë ri xuʼij Jesús chpan Lucas 10:2 kan kowan wä rejqalen. Chriʼ nuʼij : «Ri ruwäch ri tkoʼn kan kowan kʼïy, ye kʼa xa jbʼaʼ ok yemolö rchë». Pa rukʼisbʼäl che rä ri junaʼ riʼ, ryeʼ kan kiyaʼon wä chwäch kan nkitzjoj ri utziläj taq rutzjol chrij Ruqʼatbʼäl Tzij Dios xa bʼa akuchï xtkʼatzin wä.