¿Achkë ütz nkiʼän ri qachʼalal qʼopojiʼ rchë kan junan nuʼän kiwäch rkʼë Jehová?

1. ¿Achkë nkʼatzin nqaʼän rchë kan junan nuʼän qawäch rkʼë Jehová?

¿TAPEʼ chë kan ntel akʼuʼx taq natzʼët chë ri akʼalaʼ kan chanin yekʼïy qʼanäj? Ryeʼ achiʼel ta kan majun ta nkʼatzin nkiʼän rchë yekʼïy qʼanäj. Ye kʼa röj rchë achiʼel ta nqkʼïy chpan ruchʼaʼäl Dios, ntel chë tzij, rchë kan junan nuʼän qawäch rkʼë Jehová nkʼatzin nqatäj qaqʼij (1 Cor. 13:11; Heb. 6:1).b Rchë nqaʼän riʼ nkʼatzin nq-ok rachiʼil Jehová. Chqä nkʼatzin chë ryä nuyaʼ pä ri loqʼoläj ruchqʼaʼ pa qawiʼ rchë yejeʼ ütz taq naʼoj qkʼë, rchë nqatamaj nqaʼän xa bʼa achkë jun ri nkʼatzin chqë chqä rchë nqatjoj apü qiʼ chrij ri xtkʼatzin xtqaʼän chqawäch apü (Prov. 1:5).

2. ¿Achkë nukʼüt qa Génesis 1:27 chqawäch? ¿Y achkë xtqatzʼët chpan re tjonïk reʼ?

² Yë Jehová xbʼanö kichë ri winäq; ryä xbʼanö ri achï chqä ri ixöq (taskʼij ruwäch Génesis 1:27). Achiʼel qataman, Jehová ma junan ta xuʼän che rä ri achï chqä ri ixöq y ma junan ta ri samaj xyaʼ qa pa kiqʼaʼ. Rma riʼ, rchë nkiʼän ri samaj riʼ, ryeʼ ma junan ta ri naʼoj ri nkʼatzin njeʼ kikʼë chqä ri yekowin nkiʼän (Gén. 2:18). Chpan re tjonïk reʼ xtqatamaj achkë ütz nkiʼän ri qachʼalal qʼopojiʼ rchë kan junan nuʼän kiwäch rkʼë Jehová. Y chpan ri jun chik tjonïk xtqatzʼët achkë ütz nkiʼän ri qachʼalal kʼojolaʼ.

KEJEʼ ÜTZ TAQ NAʼOJ AWKʼË RI YEQÄ CHWÄCH JEHOVÁ

3, 4. ¿Achoq chkij ütz nkikʼän wä kinaʼoj ri qachʼalal qʼopojiʼ? (Keʼatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

³ Le Biblia yerutzjoj ye kʼïy ixoqiʼ ri xkajoʼ Jehová chqä xkiyaʼ ruqʼij (taskʼij re peraj reʼ ri kʼo chpan jw.org «¿Qué aprendemos de las mujeres de la Biblia?»). Achiʼel nuʼij ri texto rchë re tjonïk reʼ, re ixoqiʼ reʼ kan xkiquʼ na ri xekiʼän chqä xkiʼän chë ri nkʼaj chik xkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chkij. Y, kantzij na wä chë chpan a-congregación rït ye kʼo ye kʼïy qachʼalal ixoqiʼ ri kan junan rubʼanon kiwäch rkʼë Jehová ri kan kʼïy yakowin natamaj qa chkij.

⁴ We rït yït jun qachʼalal qʼopoj, taquʼ kij ri qachʼalal ixoqiʼ ri kʼo ütz najin nkikʼüt qa chawäch y tayaʼ chawäch nakʼän anaʼoj chkij. Ye kʼa rchë naʼän riʼ, tatzʼetaʼ achkë ütz taq naʼoj kʼo kikʼë y chrij riʼ taquʼ achkë rubʼanik xkejeʼ chqä ri naʼoj riʼ awkʼë rït. Chkipan ri nkʼaj chik peraj xtqatzʼët oxiʼ naʼoj ri nkʼatzin njeʼ kikʼë ri qachʼalal ixoqiʼ ri kan junan rubʼanon kiwäch rkʼë Jehová.

5. ¿Achkë rma ri qachʼalal ixoqiʼ nkʼatzin ma nkinaʼ ta kiʼ?

⁵ Ma tanaʼ ta awiʼ. Ri qachʼalal ixöq ri ma nunaʼ ta riʼ kan junan rubʼanon ruwäch rkʼë Jehová chqä kan ütz nukʼwaj riʼ kikʼë ri nkʼaj chik (Sant. 4:6). Jun tzʼetbʼäl, rma ma nunaʼ ta riʼ chqä nrajoʼ Jehová, ryä nunmaj kitzij ri yaʼon qa uchqʼaʼ pa kiqʼaʼ rma Jehová chpan ri congregación chqä chpan ri familia (1 Cor. 11:3).c

6. ¿Achkë ütz nkiʼän ri qachʼalal qʼopojiʼ rchë ma nkinaʼ ta kiʼ achiʼel xuʼän Rebeca?

⁶ Qtzjon chrij Rebeca. Ryä kan kʼo wä runaʼoj chqä nuquʼ na ri yeruʼän (Gén. 24:58; 27:5-17). Chqä ma xqasaj ta kiqʼij ri nkʼaj chik y xnman tzij (Gén. 24:17, 18, 65). We rït chqä naʼän achiʼel xuʼän Rebeca y ma nanaʼ ta awiʼ chqä nanmaj kitzij ri yaʼon qa uchqʼaʼ pa kiqʼaʼ rma Jehová, kʼo ütz xtakʼüt chkiwäch a-familia chqä chkiwäch ri ye kʼo chpan ri congregación.

7. ¿Achkë ütz nkiʼän ri qachʼalal qʼopojiʼ rchë nkikʼän kinaʼoj chrij Ester?

⁷ Tqʼax chawäch chë ma jontir ta yakowin naʼän. Le Biblia nuʼij chë «ri winäq ri nqʼax chwäch chë ma jontir ta nkowin nuʼän, nukʼüt chë kan kʼo runaʼoj» (Prov. 11:2). Tapeʼ Ester xok rixjayil ri qʼatöy tzij, ryä xqʼax chwäch chë ma jontir ta nkowin nuʼän, rma riʼ xkʼoxaj ri xuʼij Mardoqueo che rä chqä kan xuʼän (Est. 2:10, 20, 22). Achiʼel xuʼän Ester, rït chqä ütz nqʼax chawäch chë ma jontir ta yakowin naʼän chqä ütz nakʼutuj anaʼoj chkë ri nkʼaj chik chqä nasmajij ri naʼoj nyaʼöx chawä (Tito 2:3-5).

8. Taq nkichaʼ achkë rubʼanik nkiwäq kiʼ, ¿achkë ütz nkiʼän ri qachʼalal ixoqiʼ rchë nkiʼän ri nuʼij chpan 1 Timoteo 2:9, 10?

⁸ Ester chqä xkʼüt re naʼoj reʼ taq ma xqasaj ta ruqʼij ri nkiquʼ ri nkʼaj chik. Tapeʼ ryä kan jaʼäl wä ntzuʼun, ryä ma xnaʼ ta riʼ chkiwäch ri winäq (Est. 2:7, 15). ¿Achkë rubʼanik nakʼän anaʼoj rït chrij Ester? Jun rubʼanik naʼän riʼ ya riʼ naʼän ri nuʼij chpan 1 Timoteo 2:9, 10 (taskʼij ruwäch). Chkipan re versículos reʼ, ri apóstol Pablo nuʼij chkë ri qachʼalal ixoqiʼ chë nkʼatzin nkitzʼët na achkë rubʼanik nkiwäq kiʼ chqä chë ma tqʼax ta ruwiʼ nkiʼän che rä. Ri tzij griego ri xksaj Pablo aweʼ nukʼüt chë ri qachʼalal ixoqiʼ kʼo chë ütz kitzyaq nkiksaj chqä nkʼatzin nkiquʼ rij ri nkinaʼ ri nkʼaj chik. ¡Kantzij na wä chë röj kan kiʼ qakʼuʼx kikʼë ri qachʼalal ixoqiʼ ri nkikʼüt rkʼë rubʼanik nkiwäq kiʼ chë kan junan rubʼanon kiwäch rkʼë Jehová!

9. ¿Achkë nqatamaj qa chrij Abigaíl?

⁹ Tqʼax chawäch achkë ütz y achkë ma ütz ta naʼän. Re naʼoj reʼ junan jbʼaʼ rkʼë ri naquʼ na ri yeʼaʼän rchë nachaʼ naʼän ri ütz. Tqatzʼetaʼ ri xbʼanatäj rkʼë Abigaíl. Ryä xtzʼët chë rachjil kʼo jun ma ütz ta xuʼän, y rma riʼ ryä chqä jontir ri ye kʼo pa rachoch xtkïl kʼayewal. Abigaíl kan chanin xuʼän ri xkʼatzin. Rma ryä xuʼän riʼ, kan ye kʼïy xekolotäj qa (1 Sam. 25:14-23, 32-35). Taq nqʼax chqawäch achkë ütz y achkë ma ütz ta nqaʼän, ya riʼ nqrtoʼ rchë nqatzʼët ajän ütz y ajän ma ütz ta nqtzjon chqä rchë kan pa rubʼeyal yeqatoʼ ri nkʼaj chik (1 Tes. 4:11).

TATAMAJ NAʼÄN JOJUN RI NKʼATZIN CHAWÄ

10, 11. ¿Achkë utzil xtawïl we natamaj yatzʼibʼan chqä naskʼij ruwäch wuj? (Keʼatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

¹⁰ Ri qachʼalal ixoqiʼ ütz nkitamaj nkiʼän jojun ri nkʼatzin chkë pa kikʼaslemal. Jontir ri natamaj naʼän taq kʼa yït koʼöl na, kan xtkʼatzin chawä chawäch apü. Tqatzʼetaʼ jojun chkë riʼ.

¹¹ Tatamaj yatzʼibʼan chqä naskʼij ruwäch wuj. Chkipan jojun tinamït, ri winäq nkiquʼ chë ri ixoqiʼ ma nkʼatzin ta nkitamaj yetzʼibʼan chqä nkiskʼij ruwäch wuj. Ye kʼa jontir röj, ri cristianos, kan nkʼatzin nqaʼän riʼ (1 Tim. 4:13).d Rma riʼ ma tayaʼ ta qʼij chë kʼo jun yaqʼatö rchë natamaj yatzʼibʼan chqä naskʼij ruwäch wuj. ¿Achkë utzil xtawïl we xtaʼän riʼ? Jun utzil xtawïl ya riʼ chë xkakowin xtawïl jun asamaj rchë xtatzüq awiʼ. Chqä xkakowin más ütz xtatjoj awiʼ chrij Ruchʼaʼäl Dios chqä xtakʼüt chkiwäch ri nkʼaj chik. Ye kʼa ri más nüm utzil xtawïl taq xtaskʼij ruwäch le Biblia chqä xkachʼobʼon chrij, ya riʼ chë más kuw xtuʼän awachbʼilanïk rkʼë Jehová (Jos. 1:8; 1 Tim. 4:15).

12. ¿Achkë nukʼüt qa Proverbios 31:26 chawäch?

¹² Tatamaj yatzjon kikʼë ri nkʼaj chik. Jontir röj, ri cristianos, kan nkʼatzin nqaʼän riʼ. Santiago xuʼij reʼ: «Tiyaʼ ixkïn chkë ri nkʼaj chik chqä ma chanin ta kixtzjon apü» (Sant. 1:19). Taq rït nayaʼ axkïn che rä jun winäq ri najin ntzjon awkʼë, ya riʼ jun rubʼanik nakʼüt chwäch chë nqʼax chawäch ri nunaʼ ryä (1 Ped. 3:8). We rït ma najin ta nqʼax chawäch ri najin nuʼij ri winäq riʼ chawä o achkë nunaʼ, kan pa rubʼeyal tabʼanaʼ kʼutunïk che rä. Y chrij riʼ taquʼ na achkë xtaʼij che rä (Prov. 15:28, nota). Taquʼ kij re kʼutunïk reʼ: «¿Kantzij ri xtinbʼij che rä? ¿Xtkʼuqbʼaʼ rukʼuʼx? ¿Ma xtqasaj ta ruqʼij? ¿Kan jaʼäl xtnaʼ xtinbʼij che rä?». Taquʼ kij ri qachʼalal ixoqiʼ ri kan kitaman yetzjon kikʼë ri nkʼaj chik y takʼamaʼ anaʼoj chkij (taskʼij ruwäch Proverbios 31:26). Tatzʼetaʼ achkë nkiʼij chkë ri nkʼaj chik y achkë rubʼanik nkiʼij chkë. Rït chqä tabʼanaʼ ya riʼ, y taq más xtaʼän riʼ, más ütz xtakʼwaj awiʼ kikʼë ri nkʼaj chik.

13. ¿Achkë ütz naʼän rchë natamaj ri samaj yebʼan pan awachoch? (Tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

¹³ Tatamaj ri samaj ri nkʼatzin yebʼan pan awachoch. Chkipan kʼïy tinamït, yë ri ixoqiʼ yebʼanö ri samaj pa jay. Rkʼë jbʼaʼ ateʼ o anmal yekowin nkikʼüt chawäch achkë rubʼanik naʼän ri samaj riʼ. Ya Cindy, jun qachʼalal ixöq, nuʼij: «Rïn kan kowan yityoxin che rä nteʼ rma xkʼüt jalajöj samaj chi nwäch, y rïn kan jaʼäl nnaʼ taq yenbʼän ri samaj riʼ. Rma xintamaj xinbʼän jalajöj rukïl wäy, yijosqʼin pa wachoch, yenbʼän tʼisoʼn chqä loqʼoj ya riʼ xirutoʼ rchë ma kʼayewal ta xuʼän chi nwäch xinyaʼ más ruqʼij Jehová. Ri nteʼ chqä xkʼüt chi nwäch yenkʼül qachʼalal pa qachoch, rma riʼ xintamaj kiwäch jojun qachʼalal ri kan kʼïy xintamaj qa chkij» (Prov. 31:15, 21, 22). Ri ixoqiʼ ri kowan yesamäj, yekikʼül ri nkʼaj chik pa kachoch chqä kitaman yekichajij ri ye kʼo chpan ki-familia, kan kowan yeloqʼoqʼëx chpan ki-familia chqä chpan ri congregación (Prov. 31:13, 17, 27; Hech. 16:15).

14. ¿Achkë natamaj qa rït chrij ri nuʼij ya Crystal, y achoq chrij ütz nayaʼ wä awan?

¹⁴ Tatamaj jun samaj ri xkaturtoʼ rchë xtatzüq awiʼ. Jontir ri cristianos ri kan junan rubʼanon kiwäch rkʼë Jehová, nkʼatzin nkikanuj rubʼanik rchë nkitzüq kiʼ chqä rchë kiʼ kikʼuʼx nkiʼän rkʼë ri kʼo kikʼë (Filip. 4:11). Ya Crystal, jun qachʼalal ixöq, nuʼij: «Taq rïn kʼa yïn qʼopoj na chqä yïn kʼo na wä pan escuela, yikowin wä yenchaʼ jojun cursos. Ri nteʼ ntat xkiʼij chwä chë tinchaʼ jun curso ri xtkʼüt jun samaj chi nwäch ri xtkʼatzin chwä pa nkʼaslemal. Ri ntat xuʼij chwä chë tintamaj chrij contabilidad, y ya riʼ kan kowan xkʼatzin chwä». Ye kʼa ma xa xuʼ ta nkʼatzin natamaj naʼän jun samaj, rït chqä nkʼatzin natzʼët jaruʼ arajil kʼo chqä jaruʼ xtkʼatzin xtakʼïs (Prov. 31:16, 18). We rït ma xtatïtzʼ ta wiʼ pa kʼas chqä xtakʼwaj jun kʼaslemal ri ma kan ta achkë rubʼanik, xkakowin xtaʼän ri samaj ayaʼon chawäch chpan rutinamit Jehová (1 Tim. 6:8).

TATJOJ APÜ AWIʼ CHRIJ RI XTKʼATZIN XTAʼÄN CHAWÄCH APÜ

15, 16. ¿Achkë rma kan ye jun spanïk ri qachʼalal ixoqiʼ ri ma ye kʼlan ta? (Marcos 10:29, 30).

¹⁵ We yejeʼ ütz taq naʼoj awkʼë ri yeqä chwäch Jehová chqä natamaj naʼän ri nkʼatzin chawä pan akʼaslemal, ya riʼ xkaturtoʼ rchë xtatzʼët achkë xtaʼän chawäch apü. Tqatzʼetaʼ jojun chkë ri rkʼë jbʼaʼ xtawajoʼ xtaʼän.

¹⁶ Rkʼë jbʼaʼ xtaquʼ ma xkakʼleʼ ta na. Achiʼel xuʼij Jesús, ye kʼo jojun nkiquʼ ma yekʼleʼ ta tapeʼ pa kitinamit jbʼaʼ ma jontir winäq nkitäj kiqʼij chkij rchë yekʼleʼ (Mat. 19:10-12). Y nkʼaj chik kʼo jojun chik rma ri ma yekʼleʼ ta. We rït ma yït kʼlan ta, tayaʼ chwäch awan chë Jehová chqä Jesús ma xtkiqasaj ta aqʼij xa rma riʼ. Ri qachʼalal ixoqiʼ ri ma ye kʼlan ri ye kʼo chwäch jontir le Ruwachʼlew, kan ye jun spanïk chkipan ri congregaciones. Rma ryeʼ yekitoʼ ri nkʼaj chik chqä yekajoʼ, ye kʼo jojun yekitzʼët achiʼel ta kinmal, kanaʼ chqä kiteʼ chpan ruchʼaʼäl Dios (taskʼij ruwäch Marcos 10:29, 30; 1 Tim. 5:2).

17. ¿Achkë xketoʼö ri qachʼalal qʼopojiʼ rchë xtkiksaj kikʼaslemal rchë xtkiʼän rusamaj Jehová?

¹⁷ Rkʼë jbʼaʼ xtaksaj akʼaslemal rchë xtaʼän rusamaj Jehová. Chwäch jontir le Ruwachʼlew, ri qachʼalal ri más nkitzjoj le Biblia ya riʼ ri qachʼalal ixoqiʼ (Sal. 68:11). ¿Ütz nuʼän chawäch rït komä naksaj akʼaslemal rchë naʼän rusamaj Jehová? Rkʼë jbʼaʼ ütz yatok precursora, yatoʼon pa construcción o yatok betelita. ¿Achkë xkatoʼö rchë xkakowin xtaʼän ri ayaʼon chawäch? Kachʼö rkʼë Jehová, katzjon kikʼë ri kiksan chik kikʼaslemal rchë nkiʼän rusamaj Jehová y takʼutuj achkë nkʼatzin naʼän rït. Chrij riʼ tatzʼibʼaj achkë nkʼatzin naʼän rchë xkakowin xtaʼän ri ayaʼon chawäch. We rït naksaj akʼaslemal rchë naʼän rusamaj Dios, chawäch apü xtatzʼët chë kʼo nkʼaj chik rubʼanik ri xkakowin xtayaʼ más ruqʼij Jehová.

18. ¿Achkë rma jun qachʼalal ixöq nkʼatzin nutzʼët na achoq rkʼë xtkʼleʼ wä? (Tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

¹⁸ Rkʼë jbʼaʼ xtaquʼ xkakʼleʼ. Ri xqatzʼët qa chrij ri ütz taq naʼoj ri nkʼatzin yejeʼ awkʼë chqä chrij ri natamaj naʼän jun samaj ri xtkʼatzin chawä, xkaturtoʼ taq xkakʼleʼ. Kantzij na wä chë we rït nawajoʼ yakʼleʼ, kan ütz nkʼatzin nachaʼ achoq rkʼë xkakʼleʼ wä. Ya riʼ jun chkë ri xtachaʼ xtaʼän pan akʼaslemal ri kan kowan ruqʼij. Ma tamestaj ta chë rït xtkʼatzin xtanmaj rutzij ri achkë xttok akʼlaj (Rom. 7:2; Efes. 5:23, 33). Rma riʼ taquʼ kij re kʼutunïk reʼ: «Ri achoq rkʼë nwajoʼ yikʼleʼ wä, ¿junan rubʼanon ruwäch rkʼë Jehová? ¿Nqʼalajin chë ruyaʼon naʼäy Jehová chpan rukʼaslemal? ¿Kan yë ri ütz nuchaʼ nuʼän? ¿Nuyaʼ qa rumak chrij taq kʼo jun akuchï nsach wä? ¿Ütz runaʼoj nuʼän kikʼë ri ixoqiʼ? ¿Xtkowin xkirutoʼ rchë junan xtuʼän nwäch rkʼë Jehová, xtyaʼ jontir ri nkʼatzin chwä chqä xkirutoʼ taq xtkʼatzin ntoʼik? ¿Kan ütz nuʼän che rä ri samaj ri yaʼon pa ruqʼaʼ? Jun tzʼetbʼäl, ¿achkë rusamaj pa congregación y achkë rubʼanik nuʼän che rä?» (Luc. 16:10; 1 Tim. 5:8). We rït nawajoʼ nawïl jun ütz awachjil, rït chqä nkʼatzin yatok jun ütz ixöq.

19. Ri ixoqiʼ yekowin nkitoʼ kichjil, ¿achkë rma nqaʼij chë ya riʼ kan jun nüm spanïk?

¹⁹ Le Biblia nuʼij chë jun ütz ixöq nutoʼ rachjil rma yë ryä ri ntzʼaqatsan rchë (Gén. 2:18). ¿Nuqasaj komä ruqʼij ri ixöq ri samaj riʼ? Manä, ya riʼ kan jun nüm spanïk rlon. Nqaʼij riʼ rma le Biblia chqä nuʼij reʼ chrij Dios: «Jehová ya riʼ ri ntoʼö wchë» (Éx. 14:4; Heb. 13:6). Jun ütz ixöq ya riʼ ri nutoʼ rachjil rkʼë jontir ri nuchaʼ nuʼän rchë ri ki-familia kan kʼo utzil xtkïl. Chqä, rma nrajoʼ Jehová, ryä ntoʼon rchë ri nkʼaj chik kan ütz yetzjon chrij rachjil (Prov. 31:11, 12; 1 Tim. 3:11). We rït achʼobʼon yakʼleʼ, ri ütz naʼän komä ya riʼ nawajoʼ más Jehová chqä natäj aqʼij rchë yatoʼon rkʼë a-familia chqä chpan ri congregación.

20. ¿Achkë rubʼanik ntoʼon jun teʼej rchë ru-familia kiʼ kikʼuʼx nkiʼän?

²⁰ Rkʼë jbʼaʼ xtawajoʼ xkejeʼ awal. We rït xkakʼleʼ, rkʼë jbʼaʼ rït chqä awachjil xtiwajoʼ xkejeʼ iwalkʼwal (Sal. 127:3). Rma riʼ nkʼatzin naquʼ achkë samaj nkʼatzin nuʼän jun ütz teʼej. Kantzij na wä chë ri xqatzʼët qa chrij ri naʼoj nkʼatzin yejeʼ awkʼë chqä chrij ri natamaj naʼän ri xtkʼatzin chpan akʼaslemal, kowan xkaturtoʼ rchë xtaʼän ri samaj riʼ. Rma rït xkejeʼ ütz taq naʼoj awkʼë, achiʼel ri yajowan, ma chanin ta npë ayowal chqä ütz anaʼoj naʼän, ri a-familia kan kiʼ kikʼuʼx xtkiʼän chqä ri awal xtkinaʼ chë rït yeʼawajoʼ chqä yeʼachajij (Prov. 24:3).

21. ¿Yeʼaloqʼoqʼej rït ri qachʼalal qʼopojiʼ, y achkë rma? (Keʼatzʼetaʼ ri achbʼäl ri ye kʼo pä chwäch re revista reʼ).

²¹ Qachʼalal qʼopojiʼ, röj kowan yixqajoʼ rma najin niyaʼ ruqʼij Jehová chqä najin nitoʼ rutinamit (Heb. 6:10). Rïx najin nitäj iqʼij rchë yejeʼ ütz taq naʼoj iwkʼë, najin nitamaj niʼän ri nkʼatzin chiwä pan ikʼaslemal ri nuʼän chë niwïl utzil rïx chqä ri nkʼaj chik, y najin nitjoj apü iwiʼ chrij ri xtkʼatzin xtiʼän chiwäch apü. ¡Jontir rïx kan kowan iqʼij chpan rutinamit Jehová!