¿Achkë ütz nkiʼän ri qachʼalal kʼojolaʼ rchë kan junan nuʼän kiwäch rkʼë Jehová?

1. ¿Achkë nkʼatzin nkiʼän ri qachʼalal kʼojolaʼ rchë kan ütz xkebʼä pa kikʼaslemal?

RI QʼATÖY TZIJ David xuʼij reʼ che rä Salomón: «Ma taxiʼij ta awiʼ y ma taʼän ta chik ri nuʼän jun akʼal» (1 Rey. 2:1-3). Jontir qachʼalal kʼojolaʼ ütz nkismajij re naʼoj reʼ. Rchë kan ütz xkebʼä pa kikʼaslemal, nkʼatzin nkismajij rupixaʼ Jehová chqä nkismajij pa kikʼaslemal ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia (Luc. 2:52). ¿Achkë rma kan kowan nkʼatzin chë ri qachʼalal kʼojolaʼ junan nuʼän kiwäch rkʼë Jehová?

2, 3. ¿Achkë rma kan kowan nkʼatzin chë ri qachʼalal kʼojolaʼ junan nuʼän kiwäch rkʼë Jehová?

² Ri qachʼalal kʼojolaʼ kan kʼïy kisamaj kʼo chpan ki-familia chqä chpan ri congregación. We rït yït jun qachʼalal kʼajol, rkʼë jbʼaʼ aquʼun achkë samaj rkʼë jbʼaʼ xtjeʼ pan aqʼaʼ chawäch apü. Rkʼë jbʼaʼ ayaʼon chawäch yatok precursor, jun toʼonel y más chawäch apü jun ukʼwäy bʼey. Rkʼë jbʼaʼ xtawajoʼ chqä xkakʼleʼ chqä xkejeʼ awalkʼwal (Efes. 6:4; 1 Tim. 3:1). Ye kʼa rchë xkakowin xtaʼän jontir ri samaj riʼ, nkʼatzin kan junan nuʼän awäch rkʼë Jehová.b

³ ¿Achkë xkatoʼö rït rchë kan junan xtuʼän awäch rkʼë Jehová? ¿Achkë ütz natamaj naʼän komä? Y ¿achkë rubʼanik natjoj apü awiʼ chrij ri samaj ri xtkʼatzin xtaʼän chawäch apü? Tqatzʼetaʼ.

¿ACHKË XKATOʼÖ RCHË KAN JUNAN XTUʼÄN AWÄCH RKʼË JEHOVÁ?

4. ¿Achoq chkij ütz nakʼän wä anaʼoj rït? (Keʼatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

⁴ Kan ütz tatzʼetaʼ achoq chkij xtakʼän wä anaʼoj. Rït ütz natamaj chkij ye kʼïy achiʼaʼ ri yerutzjoj le Biblia ri xkajoʼ Jehová chqä xkichajij rutinamit. Kantzij na wä chë chpan a-familia chqä chpan ri congregación ye kʼo chqä qachʼalal achiʼaʼ ri ütz nakʼän anaʼoj chkij (Heb. 13:7). Chqä, ütz nakʼän anaʼoj chrij Jesús (1 Ped. 2:21). Taq xtaquʼ kij re achiʼaʼ reʼ, tatzʼetaʼ achkë naʼoj kʼo kikʼë ryeʼ ri nqä chawäch rït (Heb. 12:1, 2). Chrij riʼ taquʼ achkë nkʼatzin naʼän rchë nakʼän anaʼoj chkij.

5. ¿Achkë nkʼatzin naʼän rchë natamaj yachʼobʼon, y achkë rma kan kowan ruqʼij riʼ? (Salmo 119:9).

⁵ Tatamaj yachʼobʼon (Prov. 3:21). Ri achiʼaʼ ri nkiʼän riʼ, nkijäm kiwäch rchë nkiquʼ na ri yekiʼän. Rït chqä ütz natäj aqʼij rchë ronojel mul naʼän riʼ. ¿Achkë rma? Rma pa qaqʼij komä ye kʼïy kʼojolaʼ xa xuʼ ri nkiquʼ o ri nkajoʼ ryeʼ ya riʼ nkiʼän (Prov. 7:7; 29:11). Chqä ri televisión, ri películas, ri internet chqä ri redes sociales nkiʼän chawä chë ma naquʼ ta na ri yeʼaʼän. Rma riʼ, ¿achkë nkʼatzin naʼän rchë natamaj yachʼobʼon? Naʼäy, rït nkʼatzin natamaj achkë naʼoj ye kʼo chpan le Biblia chqä naquʼ achkë rma rupixaʼ Jehová kan kʼo utzil xtkʼäm pä pan awiʼ rït. Chrij riʼ, rkʼë jontir ri ataman chik, komä nkʼatzin nachaʼ naʼän ri nqä chwäch Jehová (taskʼij ruwäch Salmo 119:9). Taq naquʼ na ri yeʼaʼän, ya riʼ xkaturtoʼ rchë junan xtuʼän awäch rkʼë Jehová (Prov. 2:11, 12; Heb. 5:14). Komä xtqatzʼët achkë rubʼanik taq rït naquʼ na ri yeʼaʼän xkaturtoʼ rchë 1) natamaj achkë anaʼoj xtaʼän kikʼë qachʼalal ixoqiʼ y 2) rchë xtatzʼët achkë rubʼanik xtawäq awiʼ.

6. We jun kʼajol nuquʼ na ri yeruʼän, ¿achkë rubʼanik xtkʼüt chë ütz runaʼoj nuʼän kikʼë qachʼalal ixoqiʼ?

⁶ Taq rït naquʼ na ri yeʼaʼän, kan ütz anaʼoj xtaʼän kikʼë qachʼalal ixoqiʼ. Jun tzʼetbʼäl, rkʼë jbʼaʼ jun kʼajol nrajoʼ nutamaj más ruwäch jun qʼopoj. Ya riʼ majun ta rubʼanon. Ye kʼa jun kʼajol ri nuquʼ na ri yeruʼän ma xtuʼij ta, ma xttzʼibʼaj ta y ma xtuʼän ta xa bʼa achkë jun ri xtuʼän chë ri qʼopoj xtnaʼ chë najowäx rma ryä we ryä ma nrajoʼ ta nkʼleʼ rkʼë (1 Tim. 5:1, 2). O, we ri qachʼalal riʼ najin chik nuchʼaʼej jun qʼopoj, ri nuquʼ na ri yeruʼän xttoʼ rchë ma xtjeʼ ta ruyonïl rkʼë ri qʼopoj riʼ, we majun ta chik jun kikʼë, rchë ke riʼ ri nkʼaj chik ma itzel ta xketzjon chrij (1 Cor. 6:18).

7. Ri kʼajol ri nuquʼ na ri yeruʼän, ¿achkë xtchaʼ xtuʼän rkʼë rubʼanik xtwäq riʼ?

⁷ Jun chik rubʼanik nukʼüt jun kʼajol chë nchʼobʼon achiʼel nchʼobʼon Jehová, ya riʼ rkʼë rubʼanik nuwäq riʼ o rubʼanik nuʼän che rä ruwiʼ. Kʼïy chkë ri yebʼanö tzyäq ma nkiyaʼ ta ruqʼij Jehová chqä kikʼwan jun tzʼil kʼaslemal. Rma riʼ ri tzyäq yekiʼän kowan ye yetzʼeyäq o nkiʼän chë ri achiʼaʼ achiʼel ixoqiʼ yeqʼalajin. Jun kʼajol ri najin nutäj ruqʼij rchë kan junan nuʼän ruwäch rkʼë Jehová, xtquʼ kij ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia chqä xtquʼ kij ri qachʼalal ri kan junan rubʼanon kiwäch rkʼë Jehová taq xttzʼët achkë rubʼanik xtwäq riʼ. Ri kʼajol riʼ ütz nuquʼ kij re kʼutunïk reʼ: «Rkʼë ri yenchaʼ yenbʼän, ¿nkʼüt chë kʼo nnaʼoj chqä chë nquʼ kij ri nkʼaj chik? ¿Nqʼalajin rkʼë rubʼanik nwäq wiʼ chë nyaʼ ruqʼij Dios?» (1 Cor. 10:31-33; Tito 2:6). Ri kʼojolaʼ ri nkiquʼ na ri yekiʼän kan ütz yetzʼet kimä qachʼalal y rma ri Qatat kʼo chkaj.

8. ¿Achkë ütz nuʼän jun qachʼalal kʼajol rchë ri nkʼaj chik nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chrij?

⁸ Tabʼanaʼ chë ri nkʼaj chik nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chawij. Rchë riʼ nkʼatzin naʼän jontir ri samaj ri kʼo pan aqʼaʼ (Luc. 16:10). Taquʼ rij ri xuʼän Jesús. Ryä ronojel mul xuʼän ri xuʼij Jehová che rä yajün taq kʼayewal xuʼän chwäch. Ryä kowan xerajoʼ ri winäq chqä rutzeqelbʼëy y ma xkʼewaj ta xyaʼ rukʼaslemal pa kamïk kimä ryeʼ (Juan 13:1). Achiʼel xuʼän Jesús, rït chqä tatjaʼ aqʼij rchë naʼän jontir ri samaj ri nyaʼöx chawä. We rït ma ataman ta achkë rubʼanik naʼän che rä jun samaj, takʼutuj atoʼik che rä jun qachʼalal. Tatjaʼ aqʼij rchë naʼän más chwäch ri nkʼutüx chawä (Rom. 12:11). Chqä, kan takʼsaʼ jontir ri samaj ri nyaʼöx chawä; tabʼanaʼ riʼ «rma Jehová [...] y ma kimä ta winäq» (Col. 3:23). Ma tamestaj ta chë rït xa kʼo qa mak chawij, rma riʼ taq kʼo jun akuchï xkasach wä, tayaʼ qa amak chawij (Prov. 11:2).

TATAMAJ NAʼÄN JOJUN RI NKʼATZIN CHAWÄ

9. ¿Achkë rma jun qachʼalal kʼajol nkʼatzin nutamaj nuʼän xa bʼa achkë jun ri nkʼatzin che rä?

⁹ Rchë kan junan nuʼän awäch rkʼë Jehová, rït nkʼatzin natamaj naʼän jojun ri nkʼatzin chawä. Ya reʼ xkaturtoʼ rchë xtyaʼöx jojun asamaj pa congregación, rchë xtawïl jun samaj ri xkaturtoʼ rchë xtatzüq awiʼ rït o rchë xtatzüq a-familia chqä rchë kan ütz xtakʼwaj awiʼ kikʼë ri nkʼaj chik. Tqatzʼetaʼ jojun chkë riʼ.

10, 11. ¿Achkë utzil nrïl jun qachʼalal kʼajol chqä ri congregación we ryä nutamaj ntzʼibʼan chqä nuskʼij ruwäch wuj? (Salmo 1:1-3; tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

¹⁰ Tatamaj yatzʼibʼan chqä naskʼij ruwäch wuj. Le Biblia nuʼij chë ri winäq ri nuskʼij ruwäch Ruchʼaʼäl Dios chqä nchʼobʼon chrij, kan kiʼ rukʼuʼx nuʼän chpan rukʼaslemal chqä jontir ütz ntel chwäch (taskʼij ruwäch Salmo 1:1-3). Taq ryä nuʼän riʼ, nutamaj nchʼobʼon achiʼel nchʼobʼon Jehová, y ya riʼ ntoʼö ryä rchë nuquʼ na ri yeruʼän (Prov. 1:3, 4). Chpan ri congregación kan kowan yekʼatzin achiʼaʼ ri nkiʼän riʼ. ¿Achkë rma?

¹¹ Jontir qachʼalal nkʼatzin yetjöx chqä nyaʼöx kinaʼoj rkʼë le Biblia (Tito 1:9). We rït ataman yatzʼibʼan chqä naskʼij ruwäch wuj, xkakowin xkeʼayaʼ tzijonem chqä comentarios ri xtkʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri nkʼaj chik. Chqä, taq xtakʼoxaj ri tzijonem ri yeyaʼöx taq nqamöl qiʼ pa qa-Salón o ri yeyaʼöx chkipan ri nüm taq moloj yeqaʼän, xkakowin xtatzʼibʼaj qa ri naʼoj ri más yeqä chawäch, rchë ke riʼ xtakʼuqbʼaʼ más akʼuʼx chrij Jehová chqä xkeʼatoʼ ri nkʼaj chik.

12. ¿Achkë xkatoʼö rchë xkatzjon kikʼë ri nkʼaj chik?

¹² Tatamaj yatzjon kikʼë ri nkʼaj chik. Ya reʼ kan kowan nkʼatzin nkiʼän ri qachʼalal achiʼaʼ. Ryeʼ nkʼatzin nkitamaj nkiyaʼ kixkïn chqä nqʼax chkiwäch ri nkiquʼ chqä ri nkinaʼ ri nkʼaj chik (Prov. 20:5). Rït natamaj achkë nrajoʼ nuʼij jun winäq chawä rkʼë rubʼanik ntzjon, rkʼë rachbʼäl chqä rkʼë rubʼanik yerusloj ruqʼaʼ. Xa xuʼ natamaj riʼ taq ataman ruwäch ri winäq riʼ. We rït xa xuʼ natäq äl correos electrónicos chqä mensajes chkë ri nkʼaj chik rchë yatzjon äl kikʼë, kʼayewal xtuʼän chawäch xkatzjon kikʼë taq ye kʼo chawäch. Rma riʼ takanuj rubʼanik rchë yajeʼ kikʼë ri nkʼaj chik rchë yatzjon kikʼë (2 Juan 12).

13. ¿Achkë más nkʼatzin nutamaj nuʼän jun qachʼalal kʼajol? (1 Timoteo 5:8; tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

¹³ Tatamaj jun samaj ri xkaturtoʼ rchë xtatzüq awiʼ. Jun cristiano ri kan junan rubʼanon ruwäch rkʼë Jehová nkʼatzin nutzüq riʼ ryä chqä yerutzüq ru-familia (taskʼij ruwäch 1 Timoteo 5:8). Chkipan jojun tinamït, ri kʼojolaʼ nkitamaj nkiʼän ri samaj nkiʼän kiteʼ kitataʼ o jun kichʼalal. Ye kʼa chkipan jojun chik tinamït, ri kʼojolaʼ nkitamaj nkiʼän jojun samaj taq nkitjoj kiʼ chrij chpan jun curso. Tapeʼ xa bʼa achkë na xtaʼän rït, nkʼatzin natamaj achkë rubʼanik xtatzüq awiʼ (Hech. 18:2, 3; 20:34; Efes. 4:28). Tayaʼ awan chrij asamaj y kan takʼsaʼ. We rït xtaʼän riʼ, ri nkʼaj chik kan ütz xketzjon chawij chqä ma kʼayewal ta xtuʼän chawäch xtawïl jun asamaj. Ri xqatzʼët qa chrij ri naʼoj ri nkʼatzin yejeʼ awkʼë chqä chrij ri natamaj naʼän jojun ri nkʼatzin chawä, xkatkitoʼ rchë xkakowin xtaʼän ri samaj ri xtkʼatzin xtaʼän chawäch apü. Tqatzʼetaʼ jojun chkë riʼ.

TATJOJ APÜ AWIʼ CHRIJ RI XTKʼATZIN XTAʼÄN CHAWÄCH APÜ

14. ¿Achkë xttoʼö jun kʼajol rchë xtksaj rukʼaslemal rchë xtuʼän rusamaj Jehová?

¹⁴ Rït yakowin naksaj akʼaslemal rchë naʼän rusamaj Jehová. Ye kʼïy qachʼalal ri kan junan rubʼanon kiwäch rkʼë Jehová komä xkichäp pä ki-precursorado taq kʼa ye kʼojolaʼ na. We rït yatok precursor, xkasamäj kikʼë winäq ri jalajöj kinaʼoj chqä xtatamaj xtaksaj arajil (Filip. 4:11-13). ¿Achkë rma ma nachäp ta a-precursorado auxiliar? Ya riʼ kowan xerutoʼ ye kʼïy rchë xkichäp ki-precursorado regular. Ya riʼ chqä xkaturtoʼ rït rchë xtaʼän nkʼaj chik samaj chpan rutinamit Jehová, achiʼel ri yasamäj pa construcción o yatok betelita.

15, 16. ¿Achkë nkʼatzin nuʼän jun qachʼalal kʼajol ri nrajoʼ ntok jun toʼonel o jun ukʼwäy bʼey?

¹⁵ Yakowin yatok jun toʼonel o jun ukʼwäy bʼey. Jontir qachʼalal achiʼaʼ nkʼatzin nkitäj kiqʼij rchë yeʼok ukʼwäy taq bʼey pa congregación. Le Biblia nuʼij chë ri qachʼalal ri nkajoʼ nyaʼöx ri samaj riʼ pa kiqʼaʼ kan ütz ri nkajoʼ nkiʼän (1 Tim. 3:1). Rchë rït yatok jun ukʼwäy bʼey, naʼäy nkʼatzin yatok jun toʼonel. Ri toʼonelaʼ kan kʼïy rubʼanik yekitoʼ ri ukʼwäy taq bʼey. Ri ukʼwäy taq bʼey chqä ri toʼonelaʼ kan rkʼë ronojel kan yekitoʼ qachʼalal chqä nkiyaʼ kan chrij rutzjoxik le Biblia. Jun qachʼalal kʼajol nkowin ntok jun toʼonel tapeʼ kʼa riʼ 17 rujunaʼ o más. Y jun toʼonel ri kan ütz nsamäj nkowin ntok jun ukʼwäy bʼey taq kʼo chik más bʼaʼ 20 rujunaʼ.

¹⁶ Le Biblia nuʼij achkë najowatäj chawij rït rchë yatok jun toʼonel o jun ukʼwäy bʼey, y ri nbʼanö chawä chë naʼän riʼ ya riʼ ri nawajoʼ Jehová, yeʼawajoʼ a-familia chqä ri ye kʼo pa congregación (1 Tim. 3:1-13; Tito 1:6-9; 1 Ped. 5:2, 3). Ri xkatoʼö rchë xkatok jun toʼonel o jun ukʼwäy bʼey, ya riʼ nqʼax chawäch achkë nuʼij le Biblia chë nkʼatzin nkiʼän ri yekʼwayon bʼey chpan ri congregación chqä nakʼutuj atoʼik che rä Jehová rchë xkakowin xtaʼän riʼ.c

17. ¿Achkë ütz nuʼän jun kʼajol rchë kan ütz xtkʼwaj bʼey chpan ru-familia? (Tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

¹⁷ Rkʼë jbʼaʼ xtawajoʼ xkakʼleʼ chqä xtakʼwaj bʼey chpan a-familia. Achiʼel xuʼij Jesús, ye kʼo jojun qachʼalal ri kan junan rubʼanon kiwäch rkʼë Jehová kichʼobʼon ma yekʼleʼ ta (Mat. 19:12). Ye kʼa we rït nawajoʼ yakʼleʼ, xtkʼatzin xtakʼwaj bʼey chpan a-familia (1 Cor. 11:3). Jehová nrajoʼ chë ri achï nrajoʼ rixjayil, nutoʼ rchë junan nuʼän ruwäch rkʼë Jehová chqä nuyaʼ jontir ri nkʼatzin che rä (Efes. 5:28, 29). Ri xqatzʼët qa chrij ri naʼoj ri nkʼatzin yejeʼ awkʼë chqä chrij ri natamaj naʼän jojun ri nkʼatzin chawä, achiʼel ri naquʼ na ri achkë yeʼaʼän, ütz anaʼoj naʼän kikʼë qachʼalal ixoqiʼ chqä naʼän chë ri nkʼaj chik nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chawij, xkatkitoʼ taq xkakʼleʼ chqä rchë kan ütz xtakʼwaj bʼey chpan a-familia.

18. ¿Achkë ütz nuʼän jun kʼajol rchë nutjoj riʼ rchë ntok jun ütz tataʼaj?

¹⁸ Rkʼë jbʼaʼ xtawajoʼ xkejeʼ awalkʼwal. We rït xkakʼleʼ, rkʼë jbʼaʼ xtawajoʼ xkejeʼ awalkʼwal. Ri tzʼetbʼäl nuyaʼ qa Jehová chawäch xkaturtoʼ rït rchë xtatamaj achkë nkʼatzin nuʼän jun ütz tataʼaj (Efes. 6:4). Jehová ma kʼayewal ta xuʼän chwäch xuʼij che rä Rukʼajol chë kowan nrajoʼ chqä chë kan kiʼ rukʼuʼx rkʼë (Mat. 3:17). We rït xkejeʼ awalkʼwal, tkʼluj chawä naʼij chkë chë yeʼawajoʼ chqä chë ütz xkiʼän che rä jun kisamaj. Ri tataʼaj ri nkikʼän kinaʼoj chrij Jehová yekitoʼ kalkʼwal rchë kan junan nuʼän kiwäch rkʼë Jehová. ¿Achkë ütz naʼän komä rchë xkatok jun ütz tataʼaj chawäch apü? Ri ütz naʼän ya riʼ ütz anaʼoj naʼän rkʼë a-familia chqä kikʼë qachʼalal pa congregación chqä nkʼuluj chawä naʼij chkë chë yeʼawajoʼ chqä yeʼaloqʼoqʼej (Juan 15:9). Ya reʼ ma xa xuʼ ta xkaturtoʼ taq rït xkakʼleʼ chqä xkejeʼ awalkʼwal, ya riʼ chqä xtbʼanö chë Jehová, ri a-familia chqä ri qachʼalal pa congregación kowan xkatkiloqʼoqʼej.

¿XTAʼÄN RI XQATZʼËT QA CHPAN RE TJONÏK REʼ?

19, 20. ¿Achkë nkʼatzin nuʼän jun qachʼalal kʼajol rchë kan junan nuʼän ruwäch rkʼë Jehová? (Keʼatzʼetaʼ ri achbʼäl ri ye kʼo pä chwäch re revista reʼ).

¹⁹ We rït yït jun qachʼalal kʼajol, ma tamestaj ta chë ma chaq ke riʼ ta junan xtuʼän awäch rkʼë Jehová, rït nkʼatzin natzʼët na achoq chkij xtakʼän wä anaʼoj, naquʼ na ri yeʼaʼän, naʼän chë ri nkʼaj chik nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chawij, natamaj naʼän ri nkʼatzin chawä komä chqä natjoj apü awiʼ chrij ri samaj ri xtkʼatzin xtaʼän chawäch apü.

²⁰ Taq naquʼ rij jontir ri nkʼatzin naʼän, rkʼë jbʼaʼ kʼo mul nanaʼ chë ma xkakowin ta xtaʼän jontir riʼ. Ye kʼa ma kabʼison ta, ¡rït xkakowin xtaʼän jontir riʼ! Ma tamestaj ta chë Jehová nrajoʼ yaturtoʼ pä (Is. 41:10, 13). Y, ri qachʼalal ri ye kʼo pa congregación xtkiyaʼ chqä atoʼik. Taq rït kan junan xtuʼän awäch rkʼë Jehová, kan kiʼ akʼuʼx xtaʼän pan akʼaslemal. Röj kowan yatqajoʼ y nqajoʼ chë Jehová tyaʼ utzil pan awiʼ rma najin natäj aqʼij rchë junan nuʼän awäch rkʼë ryä (Prov. 22:4).