Ri nqatamaj qa chrij ri milagro xuʼän Jesús kikʼë ri kaxlanwäy

1. ¿Achkë rma nqaʼij chë ri kaxlanwäy kan kʼo wä rqʼij chkiwäch ri winäq ri yertzjoj le Biblia?

PA KIQʼIJ qa ri winäq ri yertzjoj le Biblia, ri kaxlanwäy ya riʼ wä kiway ryeʼ (Gén. 14:18; Luc. 4:4). Chqä kan kowan wä rqʼij, rma riʼ le Biblia kʼo mul nuksaj taq ntzjon chrij qaway (Mat. 6:11; Hech. 20:7, nota de estudio). Jesús chqä xksaj ri kaxlanwäy rchë xeruʼän kaʼiʼ milagros (Mat. 16:9, 10). Qtzjon chrij jun chkë ri milagros riʼ, ri nqïl chpan ri capítulo 6 rchë Juan, y tqatzʼetaʼ achkë nqatamaj qa chrij.

2. ¿Ajän (jampeʼ) xkʼatzin xyaʼöx kiway kan pa mil winäq?

² Kʼo jun qʼij, taq ri apóstoles xkikʼïs yän rtzjoxik ri ütz taq rtzjol chkë ri winäq, ryeʼ chqä Jesús xebʼä äl pa jun barco kʼa jukʼan chik che rä ri mar de Galilea. Jesús xerkʼwaj äl chriʼ rchë yeʼuxlan jbʼaʼ chpan jun tinamït ri kʼo chunaqaj Betsaida (Mar. 6:7, 30-32; Luc. 9:10). Ye kʼa kan xa xuʼ xeʼapon, kan pa mil winäq xepë kikʼë rchë nkibʼetzuʼ Jesús. Ryä kan ütz rnaʼoj xuʼän kikʼë chqä xjäm rwäch rchë xtzjoj chkë chrij Rqʼatbʼäl Tzij Dios chqä rchë xerknaj (xerqʼomaj) ri yawaʼiʼ. Ye kʼa rma ya xbʼä hora, ri apóstoles xkikʼutuj qa chkiwäch achkë rbʼanik xkewaʼ jontir ri winäq riʼ. Ye kʼo jojun rkʼë jbʼaʼ kikʼwan äl jbʼaʼ kiway, ye kʼa kan jontir jbʼaʼ chkë ri winäq riʼ nkʼatzin wä yebʼä pa taq tinamït rchë nkibʼeloqʼoʼ kiway (Mat. 14:15; Juan 6:4, 5). ¿Achkë xuʼän Jesús?

XUʼÄN JUN MILAGRO RCHË XERTZÜQ

3. ¿Achkë xuʼij Jesús taq xtzʼët chë ri winäq nkʼatzin kiway? (Tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl ri kʼo pä chwäch re revista reʼ).

³ Jesús xuʼij reʼ chkë rapóstoles: «Ma nkʼatzin ta chë ryeʼ yebʼä äl. Rïx kixyaʼö kiway» (Mat. 14:16). Ye kʼa ¿achkë rbʼanik xkekitzüq jun ye 5,000 achiʼaʼ? Y si yejläx ri ixoqiʼ chqä ri akʼalaʼ, rkʼë jbʼaʼ ri qʼij riʼ ye kʼo wä jun 15,000 winäq chriʼ (Mat. 14:21). Rma riʼ Andrés xuʼij: «Aweʼ kʼo jun akʼal ri kʼo 5 kaxlanwäy rkʼë ri bʼanon rkʼë cebada chqä kaʼiʼ kär. Ye kʼa ya reʼ ma xtqʼiʼ ta rchë xketzuq jontir re winäq reʼ» (Juan 6:9). Ri kaxlanwäy ri nbʼan rkʼë cebada, kan ya riʼ wä nkitäj ri winäq chqä ma nüm ta más rajäl, y ri kaʼiʼ kär ri rkʼwan wä ti akʼal riʼ rkʼë jbʼaʼ ye chaqiʼj chqä ye tzäy. Tapeʼ ke riʼ, ya riʼ ma xtqʼiʼ ta wä rchë xketzuq jontir ri winäq riʼ.

4. ¿Achkë naʼoj nqatamaj qa chpan Juan 6:11-13? (Tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

⁴ Rma Jesús kan ütz rnaʼoj xrajoʼ xuʼän kikʼë ri winäq, ryä xuʼij chkë chë tkijachaʼ kiʼ pa molaj chqä chë ketzʼyeʼ pa rwiʼ qʼayis (Mar. 6:39, 40; taskʼij rwäch Juan 6:11-13). Le Biblia nuʼij chë Jesús xtyoxij ri kaxlanwäy chqä ri kär che rä Rtat. Kan ütz chë ryä xuʼän riʼ, rma kan yë wä Dios xyaʼö kiway ri winäq. Ya reʼ nunataj chqë chë nkʼatzin nqatyoxij qaway che rä Jehová taq nqwaʼ, achiʼel xuʼän Jesús. Nkʼatzin nqaʼän riʼ taq yoj kʼo qayonïl o taq ye kʼo nkʼaj chik qkʼë. Chrij riʼ Jesús xuʼän chë xjach kiway ri winäq, y ryeʼ xewaʼ chqä xenuj. Tapeʼ ke riʼ, kʼa kʼo na kaxlanwäy chqä kär xetotäj qa, y Jesús ma xrajoʼ ta chë xtzʼil·öx. Rma riʼ xuʼij chë kemol, rkʼë jbʼaʼ rchë nkitäj tqaqʼij. Rkʼë ri xuʼän Jesús xkʼüt qa chqawäch chë ma ütz ta nqatzʼlaʼ ri achkë kʼo qkʼë. Ri teʼej tataʼaj ütz nkikamluj rtzʼetik ya reʼ kikʼë kalkʼwal rchë nkikʼüt chkiwäch chë nkʼatzin nkityoxij kiway che rä Jehová, yespan chqä ütz kinaʼoj nkiʼän kikʼë nkʼaj chik.

5. ¿Achkë xkiʼän ri winäq taq xkitzʼët ri milagro xuʼän Jesús, ye kʼa achkë xuʼän ryä?

⁵ Jesús kan ütz rbʼanik xtzjoj rchʼaʼäl Dios chkë ri winäq chqä kan kʼïy milagros xeruʼän, y ya riʼ kan xqä chkiwäch ri winäq. Ryeʼ kitaman wä chë Moisés rbʼin qa chë Dios xtyaʼ jun profeta chkikojöl, y rkʼë jbʼaʼ xkiquʼ chë yë Jesús ri profeta riʼ (Deut. 18:15-18). We ke riʼ, rkʼë jbʼaʼ xkiquʼ chë, we Jesús xttok kiqʼatöy tzij, kan ütz xtqʼät tzij pa kiwiʼ chqä xtkowin xtyaʼ kiway jontir winäq. Komä nqʼax chqawäch achkë rma xa jbʼaʼ ta chik xrajoʼ rchë xkikʼwaj äl Jesús rchë nkiʼän qʼatöy tzij che rä (Juan 6:14, 15). Xa ta ryä xyaʼ qʼij chë ri winäq riʼ xkiʼän ta qʼatöy tzij che rä, xyüj ta riʼ pa política kikʼë ri judíos, ri ye kʼo wä pa rqʼaʼ Roma. Ye kʼa Jesús ma xuʼän ta riʼ. Le Biblia nuʼij chë ryä chanin xanmaj äl pa jyuʼ. Tapeʼ ri winäq xkitäj kiqʼij chrij, ryä ma xtïtzʼ ta riʼ pa política. ¡Ya riʼ chqä nkʼatzin nqaʼän röj!

6. ¿Achkë rbʼanik nqakʼän qanaʼoj chrij Jesús? (Tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

⁶ Kantzij na wä chë ri winäq ma xtkiʼij ta chqë chë tqabʼanaʼ jun milagro kikʼë kaxlanwäy o chë keqaknaj ri yawaʼiʼ. Chqä ma xtkitäj ta kiqʼij chqij rchë nq·ok qʼatöy taq tzij. Ye kʼa rkʼë jbʼaʼ xtkitäj kiqʼij chqij rchë nqaʼän votar o rchë nqatoʼ jun winäq ri nkiquʼ ryeʼ chë xtsöl kikʼayewal. Ye kʼa, Jesús xkʼüt qa chqawäch achkë nkʼatzin nqaʼän. Ryä ma xrajoʼ ta xtïtzʼ riʼ pa política. Y chrij riʼ xuʼij ya reʼ: «Nqʼatbʼäl Tzij rïn ma kikʼë ta winäq xtzʼuktäj wä pä» (Juan 17:14; 18:36). Jontir röj ütz nqchʼobʼon achiʼel nchʼobʼon Jesús y nqaʼän ri xuʼän ryä. Röj nqatoʼ Rqʼatbʼäl Tzij Dios, nqatzjoj ri qʼatbʼäl tzij riʼ chkë ri winäq chqä nqaʼij che rä Jehová chë yë Rqʼatbʼäl Tzij ryä tqʼataʼ tzij pa qawiʼ (Mat. 6:10). Tqatzʼetaʼ achkë más nqkowin nqatamaj qa chrij ri milagro xuʼän Jesús kikʼë ri kaxlanwäy.

RI «XKʼÜT QA CHKIWÄCH RI MILAGRO XUʼÄN RYÄ KIKʼË RI KAXLANWÄY»

7. ¿Achkë chik jun milagro xuʼän Jesús, y achkë xkiʼän ri apóstoles? (Juan 6:16-20).

⁷ Taq Jesús xertzüq yän ri winäq, xuʼij chkë rapóstoles chë kebʼä äl pa barco rchë yetzolin Capernaúm, y ryä xbʼä äl pa rwiʼ jyuʼ rchë ri winäq ma nkiʼän ta qʼatöy tzij che rä (taskʼij rwäch Juan 6:16-20). Taq ri apóstoles ye bʼenäq äl pa barco, xpë jun nüm jöbʼ chkij ri kowan kaqʼiqʼ chpan chqä kowan rwiʼ yaʼ xuʼän. Jesús xbʼiyïn äl pa rwiʼ yaʼ rchë nbʼä apü kikʼë chqä xuʼij che rä ri apóstol Pedro chë tbʼiyïn chqä pa rwiʼ yaʼ (Mat. 14:22-31). Taq Jesús xjoteʼ pa barco, xchameʼ qa ri kaqʼiqʼ, y ri apóstoles, ri ma nkinmaj ta wä ri xkitzʼët, xkiʼij ya reʼ che rä: «Kantzij na wä chë yït rït Rkʼajol Dios» (Mat. 14:33).a Re tzij reʼ kan kowan rqʼij, rma ryeʼ ma xkiʼij ta ya reʼ taq Jesús xuʼän ri milagro kikʼë ri kaxlanwäy. Tapeʼ ke riʼ, ryeʼ kan ma nkinmaj ta wä ri xkitzʼët y Marcos xuʼij achkë rma, rma «ma xkitzʼët ta achkë xkʼüt qa chkiwäch ri milagro xuʼän ryä kikʼë ri kaxlanwäy chqä kʼa tzʼapäl na wä kiwäch» (Mar. 6:50-52). Ri apóstoles ma qʼaxnäq ta wä chkiwäch jaruʼ uchqʼaʼ xyaʼ Jehová pa rqʼaʼ Jesús rchë xeruʼän milagros. Jbʼaʼ chrij riʼ, Jesús xtzjon chik jmul chrij ri milagro xuʼän ryä kikʼë ri kaxlanwäy. Tqatzʼetaʼ achkë naʼoj nqatamaj qa chrij riʼ.

8, 9. ¿Achkë rma ri winäq xkibʼekanuj Jesús? (Juan 6:26, 27).

⁸ Ri winäq ri xetzuq rma Jesús xa xuʼ wä nkajoʼ nyaʼöx ri nkʼatzin chkë. Taq xkitzʼët chë Jesús chqä rapóstoles xetzolin äl Capernaúm, ryeʼ xejoteʼ pa taq barco ri ye petenäq wä Tiberíades y xebʼä Capernaúm rchë xkibʼekanuj Jesús (Juan 6:22-24). Ye kʼa ¿xkiʼän riʼ rma nkajoʼ nkikʼoxaj chrij Rqʼatbʼäl Tzij Dios? Manä, ma ke riʼ ta. Ri nkajoʼ wä ryeʼ ya riʼ nyaʼöx chik jmul kiway. ¿Achkë rma qataman riʼ?

⁹ Tqatzʼetaʼ achkë xbʼanatäj taq ri winäq xkïl kiʼ rkʼë Jesús chunaqaj Capernaúm. Jesús kan chöj xuʼij chkë chë ryeʼ xa xuʼ ri nkʼatzin chkë ya riʼ najin nkikanuj. Ryä xuʼij chkë chë, tapeʼ xkitäj ri kaxlanwäy xyaʼ chkë chqä xenuj, ryeʼ xa xkitäj ri wäy «ri xa nchaʼ chiʼ», rma riʼ xuʼij chkë chë tkitjaʼ kiqʼij rchë nkichʼäk ri wäy ri «ma nchaʼ ta chiʼ» chqä xtyaʼ kikʼaslemal ri ma xtkʼis ta (taskʼij rwäch Juan 6:26, 27). Chqä xuʼij chkë chë yë Dios xtyaʼö ri wäy riʼ chkë. Kantzij na wä chë ryeʼ kan xel kikʼuʼx taq xkitamaj chë kʼo jun wäy ri xtyaʼ kikʼaslemal. Ye kʼa ¿achkë chë wäy riʼ y achkë rbʼanik xtkïl?

10. ¿Achkë wä nkʼatzin nkiʼän ri winäq rchë xtkïl kikʼaslemal ri ma nkʼis ta?

¹⁰ Ri winäq riʼ xkiquʼ chë kʼo jojun nkʼatzin nkiʼän rchë nyaʼöx ri wäy riʼ chkë. Rkʼë jbʼaʼ najin wä nkiquʼ chrij ri nuʼij Rpixaʼ Moisés chë nkʼatzin wä yebʼan. Ye kʼa Jesús xuʼij reʼ chkë: «Ya reʼ nrajoʼ Dios: chë rïx nikʼüt chë ikʼuqbʼan ikʼuʼx chwij rïn, ri yitaqon pä rma ryä» (Juan 6:28, 29). Rkʼë ya reʼ nqatzʼët chë, rchë nqïl qakʼaslemal ri ma xtkʼis ta, nkʼatzin nqakʼüt chë qakʼuqbʼan qakʼuʼx chrij Jesús, ri xtaq pä rma Dios aweʼ chwäch Rwachʼlew. Jesús ya rbʼin wä qa chik ya reʼ chkë nkʼaj chik winäq (Juan 3:16-18, 36). Y taq xqʼax ri tiempo, xuʼij chik jmul achkë nkʼatzin nqaʼän rchë xtqïl qakʼaslemal ri ma xtkʼis ta (Juan 17:3).

11. ¿Achkë rbʼanik xkikʼüt ri judíos chë xa xuʼ kiway xkiquʼ? (Salmo 78:24, 25).

¹¹ Ri judíos ri xetzuq rma Jesús ma xkinmaj ta taq ryä xuʼij chkë achkë «nrajoʼ Dios». Rma riʼ xkikʼutuj che rä: «¿Y achkë milagro xtaʼän rït rchë xtqanmaj atzij?» (Juan 6:30). Chrij riʼ xkitzjoj che rä chë ri katiʼt kimamaʼ pa rqʼij qa Moisés xyaʼöx maná chkë, ri ütz chqä njnamäx rkʼë kaxlanwäy (Neh. 9:15; taskʼij rwäch Salmo 78:24, 25). Rkʼë ya riʼ xqʼalajin chë ryeʼ kʼa najin wä nkiquʼ rij kiway, rma riʼ majun ta xkikʼutuj che rä Jesús taq ryä xtzjoj chkë chrij «ri kaxlanwäy rchë chkaj», ri xa achiʼel ta maná ri nqä pä chkaj chqä nuyaʼ kʼaslemal (Juan 6:32). Rma ryeʼ xa xuʼ kiway xkiquʼ, ma xqʼax ta chkiwäch achkë xrajoʼ xkʼüt Jesús chkiwäch. ¿Achkë nqatamaj qa röj chrij reʼ?

RI KʼO MÁS RQʼIJ CHQAWÄCH RÖJ

12. ¿Achkë rbʼanik xkʼüt Jesús achkë riʼ ri kʼo chë njeʼ más rqʼij chqawäch röj?

¹² Jun naʼoj ri kan kowan rqʼij nqatamaj qa chpan ri capítulo 6 rchë Juan, ya reʼ: ri kʼo chë njeʼ más rqʼij chqawäch röj ya riʼ nqanmaj rtzij Jehová chqä nqatäj qaqʼij rchë jnan nuʼän qawäch rkʼë ryä. Jesús xyaʼ rejqalen re naʼoj reʼ taq xpabʼaʼ riʼ chwäch Satanás chwäch ri tzʼiran ilew (Mat. 4:3, 4). Y pa Sermón del Monte, ryä chqä xuʼij chë nkʼatzin nqʼax chqawäch chë nkʼatzin Dios pa qakʼaslemal (Mat. 5:3). Rma riʼ tqaquʼ rij ya reʼ: «Rkʼë rbʼanik kʼaslemal nkʼwan, ¿nkʼüt rïn chë nyaʼon Jehová naʼäy pan kʼaslemal, o xa yë ri nkʼatzin chwä o ri nwajoʼ njeʼ wkʼë nyaʼ más rqʼij?».

13. a) ¿Achkë rma nqaʼij chë ma xajan ta nqwaʼ? b) ¿Achkë naʼoj nkʼatzin ma nqamestaj ta? (1 Corintios 10:6, 7, 11).

¹³ Kantzij na wä chë majun ta rbʼanon nqakʼutuj che rä Dios chë tyaʼ ri nkʼatzin chqë (Luc. 11:3). Le Biblia nuʼij chë ri samaj nqaʼän, ri nuʼän chë nqkowin nqwaʼ, nqatäj qayaʼ chqä kiʼ qakʼuʼx nqaʼän, «petenäq rkʼë ri kʼaslïk Dios» (Ecl. 2:24; 8:15; Sant. 1:17). Ye kʼa ma ya riʼ ta kʼo chë njeʼ más rqʼij pa qakʼaslemal. Ya riʼ xnataj ri apóstol Pablo chkë ri cristianos pa naʼäy siglo. Ryä xtzjoj chkë achkë bʼanatajnäq pä kikʼë ri israelitas, achiʼel ri xbʼanatäj kikʼë chunaqaj ri jyuʼ Sinaí. Chqä xuʼij chkë chë ma tkirayij ta «ri ma ütz ta», achiʼel xkiʼän ri israelitas (taskʼij rwäch 1 Corintios 10:6, 7, 11). Ryeʼ xa xuʼ xkajoʼ xkitäj ri nkajoʼ, rma riʼ chkiwäch ryeʼ achiʼel ta «ma ütz ta» ri xyaʼ Jehová chkë (Núm. 11:4-6, 31-34). Kan ya riʼ chqä xkiʼän taq xkimöl kiʼ rchë xewaʼ, xekʼuyaʼ chqä xkiyaʼ rqʼij ri aläj wakx ri xbʼan rkʼë oro (Éx. 32:4-6). Pablo xnataj ya reʼ chkë ri cristianos taq xa jbʼaʼ wä chik nrajoʼ rchë nbʼeqä ri jnaʼ 70, taq ri romanos xepë chkij ri judíos. Ryä xtzjoj ya riʼ chkë rchë nkitamaj achkë nkʼatzin nkiʼän. Pa qaqʼij röj chqä, xa jbʼaʼ chik nrajoʼ rchë nchup rwäch jontir ri itzelal, rma riʼ ütz nqasmajij ri naʼoj xeryaʼ Pablo.

14. ¿Achkë nuʼij le Biblia chrij ri qaway xtjeʼ chwäch ri kʼakʼakʼ Rwachʼlew?

¹⁴ Taq Jesús xuʼij chë ütz nqakʼutuj che rä Dios «qaway» rchë jun qʼij, ryä chqä xuʼij chë xtbʼeqä ri qʼij taq Dios xtuʼän ri rchʼobʼon nuʼän, «achiʼel chlaʼ chkaj, ke riʼ chqä chwäch le Rwachʼlew» (Mat. 6:9-11). ¿Achkë rbʼanik xtuʼän qakʼaslemal taq xtbʼeqä ri qʼij riʼ? Le Biblia nuʼij chë jun chkë ri rchʼobʼon nuʼän Dios, ya riʼ chë ri winäq nkitäj jaʼäl taq rkïl wäy. Isaías 25:6-8 nuʼij chë Rqʼatbʼäl Tzij Dios xtuʼän chë xtjeʼ kʼïy qaway. Y chpan Salmo 72:16 nuʼij chë «chwäch le Rwachʼlew kan pa rkʼiyal rwäch tkoʼn xtjeʼ, y kan xtqʼax rwiʼ ri rwäch tkoʼn xtjeʼ pa kiwiʼ ri jyuʼ». Taq xtbʼeqä ri qʼij riʼ, rït xkakowin xtaksaj ri rwäch tkon riʼ rchë xtaʼän ri kaxlanwäy ri más nqä chawäch, o rchë xtaʼän jun rkïl wäy ri majun bʼëy abʼanon ta. Chqä xkakowin xtatäj rwäch uva ri kan yït rït xatkö (Is. 65:21, 22). Ye kʼa ma xa xuʼ ta rït xkawlö jontir ri utzil riʼ.

15. ¿Achkë kʼo chë xtkitamaj ri winäq ri xkekʼasöx pä chwäch ri kʼakʼakʼ Rwachʼlew? (Juan 6:35).

¹⁵ (Taskʼij rwäch Juan 6:35). ¿Achkë xtbʼanatäj kikʼë ri winäq ri xetzuq rma Jesús kikʼë ri kaxlanwäy chqä ri kär? Taq xtbʼeqä ri qʼij ri xkekʼastäj pä ri kamnaqiʼ, rkʼë jbʼaʼ xtqatamaj kiwäch jojun chkë ryeʼ. Rkʼë jbʼaʼ xkekʼasöx pä rma Dios tapeʼ ojer ma xkikʼuqbʼaʼ ta kikʼuʼx chrij Jesús (Juan 5:28, 29). Ryeʼ kʼo chë xtkitamaj achkë ntel chë tzij ri xuʼij Jesús chkë: «Yïn rïn ri kaxlanwäy ri nuyaʼ kʼaslemal. Ri xtpë wkʼë rïn majun bʼëy chik xtpë ta rnmik». Ri winäq riʼ xtkʼatzin xtkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chrij rkʼaslemal xyaʼ Jesús pa kamïk. Ryeʼ xtkʼatzin xtkiyaʼ chwäch kan chë Jesús xkäm kimä ryeʼ. Chpan ri tiempo riʼ xketjöx jontir winäq ri xkekʼasöx pä rma Jehová y jontir akʼalaʼ ri xkeʼaläx chwäch ri kʼakʼakʼ Rwachʼlew. ¡Kantzij na wä chë kan kiʼ qakʼuʼx xtqaʼän taq xkeqatjoj nkʼaj chik! Ya riʼ xtbʼanö chë más na chik kiʼ qakʼuʼx xtqaʼän chwäch taq nqwaʼ. Rkʼë ya reʼ nqatzʼët chë ri xtjeʼ más rqʼij taq xtbʼeqä ri qʼij riʼ, ya riʼ chë jnan nuʼän qawäch rkʼë Jehová.

16. ¿Achkë xtqatzʼët chpan ri jun chik tjonïk?

¹⁶ Komä xa xuʼ xqanukʼuj rwäch jun peraj rchë ri capítulo 6 rchë Juan. Ye kʼa Jesús kʼo más xuʼij chrij ri kʼaslemal ri majun bʼëy xtkʼis ta. Ri judíos xkʼatzin xkitamaj ya riʼ, y röj chqä. Chpan ri jun chik tjonïk xtqanukʼuj más rij ri nuʼij ri capítulo 6 rchë Juan.