TJONÏK 26
BʼIX 123 Seamos leales y sumisos al orden teocrático
Tqaqasaj qiʼ y tqʼax chqawäch chë ma jontir ta qataman
«Röj ma nqkowin ta nqʼax chqawäch jontir ri yeruʼän Dios, ri kʼo ronojel uchqʼaʼ pa rqʼaʼ» (JOB 37:23).
RI XTQATZʼËT
Tapeʼ kʼo ma qataman ta, kan ütz xtqbʼä pa qakʼaslemal we nqaqasaj qiʼ, ma nqamestaj ta ri achkë qataman chqä nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Jehová.
1. ¿Achkë rbʼanik xuʼän qa Jehová chqë, y achkë rma?
JEHOVÁ kan jaʼäl rbʼanik xuʼän qa chqë, rma röj nqkowin nqchʼobʼon, nqatamaj ri nkʼut chqawäch chqä nqʼax chqawäch achkë rbʼanik nqasmajij ri nqatamaj. ¿Achkë rma ryä ke riʼ xuʼän qa chqë? Rma nrajoʼ chë röj nqïl «rtamabʼal Dios» chqä chë nqaquʼ na ri yeqaʼän, rchë ke riʼ yë ri ütz xtqachaʼ xtqaʼän taq xtqayaʼ rqʼij ryä (Prov. 2:1-5; Rom. 12:1).
2. a) ¿Achkë nkʼatzin nqʼax chqawäch? (Job 37:23, 24; tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl). b) ¿Achkë utzil nqïl we nqaqasaj qiʼ chqä nqʼax chqawäch chë ma jontir ta qataman?
2 Tapeʼ Jehová xuʼän qa chqë rchë kʼo kʼïy nqkowin nqatamaj, röj ma qataman ta jontir (taskʼij Job 37:23, 24). Tqaquʼ rij ri xbʼanatäj rkʼë Job. Ryä kʼo kʼïy xkʼutüx che rä rma Jehová, y ya riʼ xkʼüt chë kʼo kʼïy ri ma rtaman ta. Ye kʼa xtoʼ chqä rchë xjäl rbʼanik nchʼobʼon chqä rchë xqʼax chwäch chë nkʼatzin nuqasaj riʼ (Job 42:3-6). Röj chqä kʼo utzil nqïl we nqaqasaj qiʼ chqä nqʼax chqawäch chë kʼo kʼïy ma qataman ta. We röj nqaqasaj qiʼ, ya riʼ xtqrtoʼ rchë xtqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chë Jehová ronojel mul xtkʼüt chqawäch achkë nkʼatzin nqatamaj, rchë ke riʼ yë ri ütz xtqachaʼ xtqaʼän pa qakʼaslemal (Prov. 2:6).
Achiʼel xbʼanatäj rkʼë Job, röj chqä kʼo utzil nqïl taq ma qataman ta jontir. (Tatzʼetaʼ ri peraj 2).
3. ¿Achkë xtqatzʼët chpan re tjonïk reʼ?
3 Chpan re tjonïk reʼ xtqatzʼët jojun chkë ri ma qataman ta, y achkë rma ya riʼ kʼo mul kan kwest nuʼän chqawäch. Chqä xtqatzʼët achkë rma kʼo mul más ütz ma kan ta nqatamaj jontir. Ri xtqatamaj komä xtqrtoʼ rchë xtqakʼuqbʼaʼ más qakʼuʼx chë Jehová, «ri tamayon ronojel», xtkʼüt chqawäch achkë nkʼatzin nqatamaj (Job 37:16).
MA QATAMAN TA AJÄN XTCHUP RWÄCH JONTIR RI ITZELAL
4. Rkʼë ri nuʼij Mateo 24:36, ¿achkë ma qataman ta?
4 (Taskʼij Mateo 24:36). Röj ma qataman ta ajän xtchup rwäch jontir ri ma ütz ta kʼo komä. Yajün Jesús, taq xjeʼ chwäch Rwachʼlew, xuʼij chë ma rtaman ta «ri qʼij chqä ri hora».a Chrij riʼ xuʼij chkë rapóstoles chë Jehová, ri nsmajin ri tiempo, nuksaj ri uchqʼaʼ kʼo pa rqʼaʼ rchë nuʼij ajän xtbʼanatäj ri rchʼobʼon chik (Hech. 1:6, 7). Jehová rtaman chik achkë qʼij xtchüp rwäch ri itzelal, ye kʼa röj ma nqkowin ta nqatamaj ri qʼij riʼ.
5. Rma ma qataman ta achkë qʼij xtchup rwäch ri itzelal, ¿achkë rkʼë jbʼaʼ nuʼän chqë?
5 Rkʼë ri xuʼij qa Jesús, röj ma qataman ta jaruʼ tiempo xtkʼatzin na xtqayoʼej rchë xtbʼeqä ri qʼij taq xtchup rwäch ri itzelal. Rma riʼ rkʼë jbʼaʼ kʼo mul xa nikʼo qakʼuʼx nqayoʼej ri qʼij riʼ o nqbʼison, y más si kan kʼïy chik jnaʼ qayaʼon pä rqʼij Jehová. O rkʼë jbʼaʼ kan kwest nuʼän chqawäch nqaköchʼ taq qafamilia chqä nkʼaj chik winäq yetzeʼen chqij rma majanä nbʼeqä ri qʼij riʼ (2 Ped. 3:3, 4). Rkʼë jbʼaʼ kʼo mul nqaquʼ rij ya reʼ: «Xa ta rïn ntaman ajän xtbʼeqä ri qʼij riʼ, ma kan ta kwest xtuʼän chi nwäch xkiyoʼen chqä xtinköchʼ ri nbʼan chwä».
6. ¿Achkë rma ütz chë ma qataman ta ajän xtbʼeqä ri qʼij taq xtchup rwäch ri itzelal?
6 Rma Jehová ma nuʼij ta chqë achkë qʼij xtchüp rwäch ri itzelal, röj nqkowin nqakʼüt chwäch chë nqayaʼ rqʼij ryä rma nqajoʼ y rma qakʼuqbʼan qakʼuʼx chrij. Röj ronojel mul nqajoʼ nqayaʼ rqʼij Jehová y ma xa xuʼ ta kʼa taq nbʼeqä jun fecha. Nqkowin nqaʼij chë ma najin ta nqayoʼej ri qʼij taq ma xtqakʼuqbʼaʼ ta chik qakʼuʼx chrij ryä. Taq nqaquʼ rij rqʼij Jehová, ma xa xuʼ ta nqajoʼ nqaquʼ ajän xtbʼeqä, röj nqajoʼ nqaquʼ achkë utzil xtqïl taq xtbʼeqä ri qʼij riʼ. Ri nqaquʼ achkë xtuʼän Dios chqawäch apü, xtqrtoʼ rchë xtqjelun más rkʼë ryä chqä rchë xtqatäj qaqʼij rchë nqaʼän ri nqä chwäch (2 Ped. 3:11, 12).
7. ¿Achkë qataman?
7 Röj kan ütz nqaʼän nqaquʼ rij ri qataman chik. ¿Y achkë qataman chik? Chë taq xchapatäj ri jnaʼ 1914 kʼa komä, yoj kʼo chik chpan rkʼisbʼäl taq qʼij. Chpan le Biblia, Jehová yeryaʼon qa profecías ri nkikʼüt chqawäch chë yoj kʼo chik chpan ri tiempo riʼ chqä nkikʼüt achkë rbʼanik xtuʼän qakʼaslemal pa qaqʼij komä. Rma riʼ qataman chë «ri nimaläj rqʼij Jehová xa naqaj chik kʼo pä» (Sof. 1:14). Chqä qataman chë Jehová kʼo jun nrajoʼ rchë nqaʼän: nqatzjoj ri ütz taq rtzjol chrij Rqʼatbʼäl Tzij Dios chkë xa bʼa jaruʼ winäq nqkowin (Mat. 24:14). Y röj najin nqatzjoj ri ütz taq rtzjol riʼ chpan jun 240 tinamït pa más 1,000 chʼaʼäl. ¿Tapeʼ chë ma nkʼatzin ta nqatamaj «ri qʼij chqä ri hora» rchë nqayaʼ qan chrij re samaj reʼ ri kan kowan rqʼij?
MA QATAMAN TA ACHKË XTUʼÄN JEHOVÁ RCHË XTQRTOʼ PÄ
8. ¿Achoq chrij najin wä ntzjon Eclesiastés 11:5 taq nuʼij ri «yeruʼän ri kʼaslïk Dios»?
8 Röj ma ronojel ta mul qataman «achkë qäs yeruʼän ri kʼaslïk Dios» (taskʼij Eclesiastés 11:5). Ryä kʼo mul kʼo yeruʼän, o kʼo nuyaʼ qʼij chë yebʼanatäj rchë ntzʼaqät ri nrajoʼ ryä. Ma nqkowin ta kan ta nqatamaj achkë rma Jehová kʼo jojun nuyaʼ qʼij chë yebʼanatäj o achkë xtuʼän rchë xtqrtoʼ pä (Sal. 37:5). Le Biblia nuʼij chë röj ma nqkowin ta nqʼax ya riʼ chqawäch, y nujnamaj rkʼë taq nqatäj qaqʼij rchë nqʼax chqawäch achkë rbʼanik nkʼïy pä jun ti neʼy chpan rteʼ, rma nixta ri científicos pa qaqʼij komä qʼaxnäq ta jontir ya riʼ chkiwäch.
9. ¿Achkë rkʼë jbʼaʼ kan kwest nuʼän chqawäch taq ma qataman ta achkë xtuʼän Jehová rchë xtqrtoʼ pä?
9 Taq ma qataman ta achkë xtuʼän Jehová rchë xtqrtoʼ pä, kʼo jun ri kan kwest nuʼän chqawäch. Rkʼë jbʼaʼ xa kaʼiʼ nuʼän qakʼuʼx y nqaxiʼij qiʼ nqaʼän ri nqajoʼ, achiʼel taq nqakʼwaj jun kʼaslemal ri ma kan ta achkë rbʼanik o nqbʼä jkʼan chik tinamït akuchï yekʼatzin más publicadores. Chqä, taq kʼo jun ma ütz ta ntel chqawäch, rkʼë jbʼaʼ nqaquʼ chë Jehová ma kiʼ ta rkʼuʼx qkʼë. Rkʼë jbʼaʼ kʼo jun xqayaʼ chqawäch nqaʼän y ma xqkowin ta xqabʼeqʼiʼ. O najin nqatäj qaqʼij rchë nqatzjoj más le Biblia y majun ta jun winäq qlon ri nrajoʼ nutjoj riʼ qkʼë. O najin nqtoʼon pa construcción y kʼo jojun ri kan kwest nuʼän chqawäch. Taq nbʼanatäj ya riʼ qkʼë, rkʼë jbʼaʼ nqaquʼ rij ya reʼ: «¿Najin komä yirtoʼ pä Jehová?».
10. Taq ma qataman ta achkë rbʼanik xtqrtoʼ pä Jehová, ¿achkë naʼoj nqkowin njeʼ qkʼë?
10 Ri ma nqatamaj ta achkë xtuʼän Jehová rchë xtqrtoʼ pä, nqrtoʼ rchë yejeʼ ütz taq naʼoj qkʼë ri kowan xkekʼatzin chqë, achiʼel ri nqaqasaj qiʼ o nqʼax chqawäch chë ma jontir ta nqkowin nqaʼän. Chqä nunataj chqë chë rbʼey ryä chqä rbʼanik nchʼobʼon, qʼaxnäq chwäch qabʼey röj o chwäch rbʼanik nqchʼobʼon (Is. 55:8, 9). Chqä nqrtoʼ rchë nqayaʼ chwäch qan chë jontir ütz xttel chqawäch we nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij ryä. Si ye kʼo winäq yojkikʼoxaj taq nqatzjoj le Biblia o kan ütz ntel jun samaj chqawäch chpan rtinamit Dios, röj nqaʼij chkë nkʼaj chik chë xqkowin xqaʼän riʼ rma yë Jehová xtoʼö pä qchë (Sal. 127:1; 1 Cor. 3:7). Ye kʼa, y si kʼo jojun ma ütz ta yeʼel chqawäch, kan nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx nqatamaj chë Jehová nutzʼët ya riʼ chqä chë rtaman achkë rbʼanik nqrtoʼ pä (Is. 26:12). Röj nqatäj qaqʼij rchë nqaʼän ri nqkowin y ri nkʼaj chik nqayaʼ qa pa rqʼaʼ Jehová. Tapeʼ ma nqayoʼej ta chë ryä xtuʼän jun milagro rchë xtkʼüt chqawäch achkë bʼey nkʼatzin nqakʼwaj, achiʼel xuʼän ojer, qayaʼon chwäch qan chë ryä xtkʼüt chqawäch achkë nkʼatzin nqaʼän (Hech. 16:6-10).
11. ¿Achkë qataman ri kan kowan rqʼij?
11 Ri ma nqamestaj ta achkë qataman, kan kowan nqrtoʼ. ¿Y achkë qataman? Chë Jehová kowan najowan, kan pa rbʼeyal nuʼän che rä jontir, kowan rnaʼoj, nuloqʼoqʼej jontir ri nqaʼän rma ryä chqä kimä qachʼalal chqä chë ronojel mul nuyaʼ utzil pa kiwiʼ ri nkinmaj rtzij ryä (Heb. 11:6).
MA QATAMAN TA ACHKË XTBʼANATÄJ CHWAʼQ KABʼIJ
12. Rkʼë ri nuʼij Santiago 4:13, 14, ¿achkë ma qataman ta?
12 (Taskʼij Santiago 4:13, 14). Röj ma qataman ta achkë xtbʼanatäj qkʼë chwaʼq kabʼij. Nqaʼij riʼ rma jontir «kʼo mul kʼo jun ma ütz ta nkikʼulwachij o kʼo mul chaq kʼateʼ nbʼanatäj jun kʼayewal pa kikʼaslemal» (Ecl. 9:11). Rma riʼ, ma qataman ta we ütz xttel chqawäch ri qachʼobʼon nqaʼän, o si kʼa yoj kʼäs na rchë xtqkowin xtqaʼän riʼ.
13. ¿Achkë rma kʼo jojun kan kwest nuʼän chqawäch taq ma qataman ta achkë xtbʼanatäj qkʼë chwaʼq kabʼij?
13 Ri ma qataman ta achkë xtbʼanatäj qkʼë chwaʼq kabʼij, nuʼän chë kʼo jojun kwest nuʼän chqawäch. Rkʼë jbʼaʼ kowan nqaquʼ achkë xtbʼanatäj chqawäch apü, y ya riʼ nuʼän chë ma kiʼ ta chik qakʼuʼx nqaʼän. Y rkʼë jbʼaʼ, taq kʼo jun nbʼanatäj ri ma qayoʼen ta o nqïl jun nüm kʼayewal, röj nqbʼison y ma nkanüy ta chik achkë nqaʼän. O, si ma nbʼanatäj ta jun ri qayoʼen, rkʼë jbʼaʼ npë bʼis pa qan (Prov. 13:12).
14. ¿Achkë nbʼanö chqë chë kiʼ qakʼuʼx nqaʼän? (Keʼatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).
14 Taq yeqaköchʼ ri kʼayewal nqakʼüt chë, tapeʼ xa bʼa achkë na xtpë chqij, röj nqayaʼ rqʼij Qatat kʼo chkaj rma nqajoʼ y ma rma ta nqayoʼej chë ryä nuyaʼ utzil pa qawiʼ. Chpan le Biblia yeqïl jojun relatos ri nkikʼüt chqawäch chë nkʼatzin ma nqayoʼej ta chë Jehová nqrchajij chkiwäch jontir kʼayewal, chqä chë ma yë ta ryä nbʼin achkë xtqïl pa qakʼaslemal. Ryä rtaman chë ri nbʼanö chë kiʼ qakʼuʼx nqaʼän, ma ya riʼ ta chë qataman jontir ri xtbʼanatäj chqawäch apü, xa yë ri nqakʼutuj rtoʼik ryä chqä nqanmaj rtzij (Jer. 10:23). Taq nqakʼutuj qatoʼik che rä Jehová taq kʼo jun nqachaʼ nqaʼän pa qakʼaslemal, röj achiʼel ta nqaʼij ya reʼ: «Si Jehová nrajoʼ, xtqkʼaseʼ chqä xtqaʼän ya reʼ o ya laʼ» (Sant. 4:15).
Ri nqrchajij, ya riʼ nqakʼutuj qatoʼik che rä Jehová chqä nqanmaj rtzij. (Tatzʼetaʼ ri peraj 14 chqä 15).b
15. ¿Achkë qataman chrij ri xtbʼanatäj chqawäch apü?
15 Tapeʼ ma qataman ta achkë xtbʼanatäj chwaʼq kabʼij, röj qataman chë Jehová rtzjun qakʼaslemal ri majun bʼëy xtkʼis ta, chlaʼ chkaj o chwäch Rwachʼlew. Qataman chë ryä ma nkowin ta nutzʼük tzij chqä chë majun ta jun nkowin nqʼatö rchë chë nuʼän ri rtzjun (Tito 1:2). Xa xuʼ ryä nkowin nuʼij ya reʼ: «Rïn yibʼin achkë rbʼanik nbʼekʼis jun ri kʼa riʼ nchapatäj äl. Y kan ojer chik riʼ nbʼin pä ri kʼa majanä kebʼanatäj». Jontir ri rbʼin qa Jehová, ye tzʼaqatajnäq pä y xketzʼaqät na (Is. 46:10). Röj qayaʼon chwäch qan chë majun ta jun nqʼatö Jehová rchë nqrajoʼ (Rom. 8:35-39). Ryä xtyaʼ qanaʼoj, xtkʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chqä xtyaʼ qachqʼaʼ rchë xtqaköchʼ xa bʼa achkë xtpë chqij. Y qataman chë Jehová xtqrtoʼ pä chqä xtyaʼ utzil pa qawiʼ (Jer. 17:7, 8).
MA NQKOWIN TA KAN TA NQʼAX CHQAWÄCH JARUʼ RTAMAN QAWÄCH JEHOVÁ
16. Tapeʼ ma nqanmaj ta, ¿achkë rtaman Jehová chqij? (Salmo 139:1-6).
16 (Taskʼij Salmo 139:1-6). Jehová rtaman achkë rbʼanik rbʼanon qa chqë; rtaman achkë nqanaʼ chqä achkë nqaquʼ. Ryä nutzʼët achkë nqaqʼaxaj röj pa qakʼaslemal. Rtaman achkë nqaʼij y achkë nqajoʼ nqaʼij, rtaman achkë yeqaʼän y achkë rma nqaʼän riʼ. Ri qʼatöy tzij David xuʼij chë Jehová nqrchajij kan achiʼel nuʼän jun chajinel chqä chë ronojel mul nutzʼët achkë qabʼanon. Kan ntel qakʼuʼx nqatamaj chë ri Nimaläj Qʼatöy Tzij, ri xbʼanö ri kaj chqä le Rwachʼlew chqä ri kʼo ronojel uchqʼaʼ pa rqʼaʼ, nutzʼët achkë nqaqʼaxaj röj. David xuʼij: «Rïn ma nqʼax ta chi nwäch jontir ri ataman rït. Kan kowan kʼïy ataman, y rïn ma nqʼax ta jontir riʼ chi nwäch» (Sal. 139:6, notas).
17. ¿Achkë rma rkʼë jbʼaʼ kwest nqanmaj chë Jehová kan rtaman qawäch?
17 Rma rbʼanik xqkʼiytisäx pä, rma qacultura o rma ri xeqanmaj ojer, rkʼë jbʼaʼ kwest nuʼän chqawäch nqanmaj chë Jehová achiʼel jun tataʼaj ri kowan nqrajoʼ chqä nqrchajij. O rkʼë jbʼaʼ, rma ntiʼon qan rma ri mak xeqaʼän ojer, nqanaʼ chë Jehová ma nqrajoʼ ta chik chqä chë näj kʼo wä chqë. Yajün ri qʼatöy tzij David kʼo mul ke riʼ chqä xnaʼ (Sal. 38:18, 21). O rkʼë jbʼaʼ jun chqë röj najin nutäj rqʼij rchë nujäl rbʼanik rkʼaslemal rchë nuʼän ri nqä chwäch Dios, ye kʼa nuquʼ rij ya reʼ: «¿Achkë rma Dios nuʼij chwä chë tinyaʼ qa rbʼanik ya reʼ, si ya reʼ majun ta rbʼanon chi nwäch rïn? ¿Ma nqʼax ta kʼa chwäch achkë nnaʼ rïn?».
18. ¿Achkë rma ütz nqanmaj chë Jehová rtaman más qawäch röj? (Keʼatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).
18 Röj nqkowin nqanmaj chë Jehová rtaman más qawäch röj chqä chë kʼo ütz taq naʼoj nutzʼët chqij, tapeʼ röj ma nqanmaj ta chë ye kʼo ri naʼoj riʼ qkʼë. Ryä nutzʼët akuchï nqsach wä, ye kʼa nqʼax chwäch achkë nqanaʼ y achkë rma kʼo yeqaʼän ri ma pa rbʼeyal ta, y tapeʼ ke riʼ nqrajoʼ (Rom. 7:15). Taq nqʼax chqawäch chë Jehová rtaman achkë nqkowin nqaʼän, ya riʼ nqrtoʼ rchë ma nqaxiʼij ta qiʼ nqaʼän ri nrajoʼ ryä, kan kiʼ qakʼuʼx nqayaʼ rqʼij chqä ma nqayaʼ ta qa ryä.
Tapeʼ kʼo kʼïy ma qataman ta, röj qataman chë Jehová rtzjun jun jaʼäl kʼaslemal chqë chqawäch apü, y ya riʼ nqrtoʼ rchë yeqaköchʼ ri kʼayewal. (Tatzʼetaʼ ri peraj 18 chqä 19).c
19. ¿Achkë qataman chrij Jehová?
19 Röj qataman chë Jehová kowan najowan (1 Juan 4:8). Qataman chë ri naʼoj ye kʼo chpan Rchʼaʼäl nkikʼüt chqawäch chë ryä kowan nqrajoʼ chqä chë ronojel mul nrajoʼ ri más ütz chqë. Chqä qataman chë ryä nrajoʼ chë röj nqkʼaseʼ y majun bʼëy nqkäm ta, y rma riʼ xyaʼ rkʼaslemal Rkʼajol pa kamïk. Rma ri spanïk riʼ, röj qayaʼon chwäch qan chë nqkowin nqaʼän ri nqä chwäch ryä tapeʼ kʼo akuchï nqsach wä (Rom. 7:24, 25). Y qataman chë «Dios más nüm chwäch qan chqä rtaman ronojel» (1 Juan 3:19, 20). Jehová kan rtaman qawäch y rtaman chë nqkowin nqaʼän ri nqä chwäch ryä.
20. ¿Achkë xtqtoʼö rchë ma xtchʼpü ta qakʼuʼx?
20 Achiʼel xqatzʼët qa, Jehová nukʼüt chqawäch achkë nkʼatzin nqatamaj. Si nqaqasaj qiʼ y nqʼax ri naʼoj riʼ chqawäch, ma xtchʼpü ta qakʼuʼx chrij ri ma qataman ta, xa xtqayaʼ qan chrij ri kan kʼo kiqʼij; ke riʼ rbʼanik nqakʼüt chë qakʼuqbʼan qakʼuʼx chrij Jehová, ri tamayon ronojel (Job 36:4). Tapeʼ komä kʼo kʼïy ma qataman ta, kan ntel qakʼuʼx nqatamaj chë chqawäch apü, taq xtyaʼöx qakʼaslemal ri majun bʼëy xtkʼis ta, xtqkowin na xtqatamaj más rwäch qaDios (Ecl. 3:11).
BʼIX 104 Ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios jun utziläj spanïk
a Jesús xtkʼwaj bʼey chpan ri chʼaʼoj ri xtuʼän rkʼë Satanás chqä rwinaq. Rma riʼ ütz nqaʼij chë komä ryä rtaman chik ajän xtchapatäj Armagedón y ajän xtchʼakon chkij rkʼulel (Apoc. 6:2; 19:11-16).
b RI KʼO CHKIWÄCH RI ACHBʼÄL: Jun tataʼaj chqä rkʼajol najin nkiyaʼ chpan jun mochila ri achkë nkʼatzin chkë we nkʼatzin yeʼanmäj äl jkʼan chik.
c RI KʼO CHKIWÄCH RI ACHBʼÄL: Jun qachʼaʼäl achï ri najin yerqʼaxaj kʼayewal pa rkʼaslemal najin nuquʼ achkë rbʼanik xtuʼän rkʼaslemal chwäch ri kʼakʼakʼ Rwachʼlew.