Hayööken Yip Tö Ha-uknyu Tö Ngam Māṅ

1-2. (a) Yēḵ öp tö hěngtak tarik nö kēken tökiröng fālen ngaich öt haṙivlōn tö minë tököölre ngaich sitih mufē ang Yāvē? (b) Asuh öp lōn Yāvē nö in yip tarik kamëken tökööl?

KUNYAHALŌN takô ang Yāvē tö ngam tökööl, ngaich surīkhö yip tarik inrē kamëken nup tötlöng la-en. (Sal. 5:4-6) Lōnu pöri anga-aṅ tö hī öi tūönkui minë tölöök inchöngtenre tö ò, minë tölöök tinrīken hachöngten ò nö imat ngam Paipöl. Akahakūö pöri anga-aṅ tö hī öi töthet öi tarik, lökten anga-aṅ nö öt yaha maheuṅkka nö in hī tö hī min öi öthō öi öt vaichköre inlahen. (Sal. 130:3, 4) Kô-en pöri anga-aṅ nö öt ṙamlōn nö in yip töt īnu tarik tö ngam ṙinatö-ellōnre, yip ‘tö minūö elmat tö ngam tökiröng miṙēḵlōn ò nöng kēken nup tötlöng la-en.’ (Yūt 4) Vë-eny nang hī an ngam Paipöl tö yip tarik tö ngatī inlahen nö ahetiyö min hē Yāvē min nö kinyung ip Armakētòn.—2 Pīt. 3:7; Inm. 16:16.

² Öt lōnu ang Yāvē tö tö hěnghang tak tarik nö kapah. Sā ṙô hī ngaich vahë öi kakken u in ök innëtö ātiköl, tö ò nö lōnu tö hī öi ‘ṙòkhöre öi teūngen tö ṙētakre öi havöötö ellōnre,’ lökten anga-aṅ nö kūichhöt e nö imat ngam Paipöl. (2 Pīt. 3:9) Lökten yip minṙöinylen nö asīnken Yāvē nö hamööyöre nö in yip tö fāluṙen. Holtö hanangenlōnre cha-a nö hayööken cha nö havantöre ngaich ṙāngenre tö nup tötlöök kahëkenre. Lōnu cha-a tö yip tarik hēk nö havanlö ngam tö ngön innôlöre nö in ngam Tēv Yāvē. Haṙivlōn pöri ayī-ö, pön ōt yip tarik töt haṙivlōn tö nup tökööl kahëkenre. (Isa. 6:9) Pòrô më minṙöinylen nö ṙōlheuh nö hayööken cha, sön cha-a nöng iṙūöhen nö kēken minë tötlöng la-en. Sitih inlahen pöri më minṙöinylen nö in në tö ngatī inlahen?

“KĒNGNÖ ÖP TÖTLÖÖK YIN TARIK NÖ ṘĀ-ANG IN YĪÖ”

3. (a) Sitih ṙô öng ngam Paipöl nö vënyö inlanken ngòh tarik töt haṙivlōn tö tököölre? (b) Kūö yòh öi mihôiṅ ngö ṙô tö ngam tö fāluṙen tarik nöng tīre nö ha-uknyu tö ngam māṅ?

³ Yēḵ öp tarik tö fāluṙen nö öt haṙivlōn tö minë tököölre ngaich hang ngam inchöngtenre min më minṙöinylen tökētu nö im 1 Kòrin 5:13, ngam tö ngö ṙô, “Kēngö öp tötlöök yin tarik nö ṙā-ang in yīö.” Kô-en ngam tarik nöng tīre nö ha-uknyu tö ngam māṅ, kūö minë tötlöng kahëkenre. (Kal. 6:7) Kūö yòh öi mihôiṅ öi ngatī ṙô? Pön ṙōlheuh më minṙöinylen nö ma-ainyre nö hayööken ò, pön hōten ò nö haṙivlōn tö minë tököölre ngaich havantöre. Hö-ö pöri anga-aṅ nö hangṙô cha. (2 Rā. 17:12-15) Pön höng iṙūöhen nö kēken minë tötlöng la-en. Angū-ö ngih inlahen ò nöng hameuktöre nö sō-en minë tölöök inchöngtenre ṙahātö Yāvē.—Chöö. 30:19, 20.

4. Yěn hěngtak öp tö ha-uknyu nö ṙā-ang el ngam māṅ ngaich kūö yòh nö mikahtulōn ngam māṅ?

⁴ Yēḵ öp tarik nö ha-uknyu tö ngam māṅ. Ngaich hòṅ kētu min öp tö hěng minkahtölōn më prötör sistör el ngam māṅ, tö ngam tarik ngaich nö öt Vamënyen Yāvē.a Rö-ö ngih minkahtölōn nö kētu nö minṙēḵngö ngam tarik tököölö fālen, ṙën pöri angū-ö nö vënyu, hòṅ më prötör sistör nö hang ngam inlēnö aṅmat ngam Paipöl tö cha nö hòṅ ‘ṙāngenre nö hanôl’ ngam tarik, ötkô inrē rēhěn cha-a nö kô nö ‘holkūö ò nö nyā.’ (1 Kòr. 5:9-11) Ngih ön tö hěng lāinyngen e. ngö ṙô ang Pôl nö vë-eny nang hī tö ngam ‘töng rahëichyen inföh nö keuheūtngöre tī nö lökngöre tī tö ngam tökirāchö atta.’ (1 Kòr. 5:6) Lökten öp tarik töt haṙivlōn tö nup tököölre, yěn höngngöh min anga-aṅ nö el ngam māṅ ngaich lökngöre min më tahëng tö minë tötlöng la-en ò. Mötlö yip prötör sistör yip tö kalēḵ alaha nö tömken minë inchöngten kahëtö Yāvē nö lökngöre min, mihôiṅ min nö kūönngöre ngam ellōn cha nö in ngam linöklōn ngam Tēv yěn hanôlö cha.—Inch. 13:20; 1 Kòr. 15:33.

5. Yěn hěngtak öp tarik tö ha-uknyuvö nö ṙā-eng el ngam māṅ, hòṅ sitih mat öi min ngëichken ò ngaich kūö yòh?

⁵ Yěn hěngtak öp prötör hēk sistör tö ha-uknyu nö ṙā-ang el ngam māṅ, hòṅ sitih mat öi min ngëichken ò? Kô-en in ṙāngenre öi hanôlan, hö-ö pöri min ayī-ö öi ngölōn tö ò ngaich nöng öt maheūkuvö takô. Ngamuh pöri kò-òren mufē hī tö ò nö sā ṙēngen nup sīṅp Yāvē nup tölō-ongkūö, öthō min anga-aṅ nö öt havantöre hēk nö in ò. Köplōn tö ngam tarik nö kamëtö ngam nômöre nö eltī Yāvē nö löklōn ò, hö-ö pöri anga-aṅ töngamuh nö köp nö in minë kinlēḵngôre. Ngaich angū-ö min lāinyngen ò nö löhlö tī tö ngam nômö tö-örheūheu aṅ. (Isi. 18:31) Yěn ṙömöng ōt tit ngam ṙētak, hameuktö miṙēḵlōnre min Yāvē töp tarik, mihôiṅ inrē ayī-ö maheukkūvö tö ò nö halööktitre ngaich havantöre nö in Yāvē. Ngih pöri intöönö, Yěn ha-uknyu min öp töhěngtak tarik nö ṙā-ang el ngam māṅ ngaich hòṅ sitih inlahen më minṙöinylen nö hayööken ò?

SITIH INLAHEN YIP MINṘÖINYLEN NÖ HAYÖÖKEN YIP TÖ HA-UKNYU TÖ NGAM MĀṄ?

6. Öp tarik tö ha-uknyuvö tö ngam māṅ, sitih inlahen aich më minṙöinylen nö hayööken ò?

⁶ Yěn hěngtak öp tarik tö ha-uknyu tö ngam māṅ ngaich höng höökiṙen hòng min anga-aṅ nöng in ngam inlahenre nö öt ngëichka, öt kētö inyööken ò hòng min më minṙöinylen hòṅ ò nö havantöre hēk nö in Yāvē? Öt ngatī. Yěn vënyu nang ṙung öp tarik tököölö fālen tö ò nö ha-uknyuvö tö ngam māṅ ngaich vë-eny nang ò ṙung më minṙöinylen aṅ el ngam kömitī tö inlahen ò yēḵ ò nö hòṅ havantöre nö el ngam māṅ. Rö-ö nöng anū-ö, vë-eny nang ò ṙung inrē më minṙöinylen tö cha min nö mihôiṅ hēk nö meukkūö ò unôichrit tö haroh tum chumngëṅtö nö ngëichkö öp inlahen ò yēḵ ò nö halöktitre hēk yěn hö-ö, yěn hōḵ min ngam tarik nö meukkūö më minṙöinylen ngaich meukkūö ò min cha-a, ngaich holtö hanangenlōnre cha-a nö vë-ekūö ò nö tölṙô ò nö halöktitre ngaich havantöre nö in Yāvē. Yěn meuk inlahen ò pöri më minṙöinylen nö öt hòṅ halööktitre, öthō min cha-a ngaich nöng ṙāngenre. Kaheuk ṙētak pöri min cha-a nö meukkūö ò ngaich hayööken ò nö hameuktö miṙivlōnre tö nup tököölre ngaich havantöre nö in ngam Tēv.

7. Sitih inlahen aich më minṙöinylen nö holtö ellōnre nö aṙē-ělōn tö ngam tarik tököölö fālen nö asīnken Yāvē? (Yarimiā 3:12)

⁷ Sā inlahen Yāvē yin inrē më minṙöinylen nö aṙē-ělōn tö ngam tarik ngam tö ha-uknyuvö tö ngam māṅ, ngaich holtö manā-ainyre nö hayööken ò hòṅ ò nö havantöre. Kò-òren öi asehkūöre tö inlahen Yāvē hē yik kūön ò Israel nö filal nuk chööngö ò, sön anga-aṅ nöng iṙūöhen nö hayööken cha. Öt ngölōn anga-aṅ tö cha min yěn haṙivlōn tö nup tököölre ngaich möl min anga-aṅ nö kētöre nö hayööken cha. Lohten yin öi köplōn tö ök haköp hī vahë in ök innëtö ātiköl in ngih Chūökamahati. Tölṙô Hōsī ang Yāvē nö havan ök pīhöre pòrô anga-aṅ nö ṙònghöichṙen hē e nö köölö fālen. Ngatī inlahen ang Yāvē nö hameuktö ngam miṙēḵlōnre tö ngam tarik tököölö fālen. (Hōsī 3:1; Mal. 3:7) Asīnkö inlahen Yāvē yin inrē më minṙöinylen nö holtö ellōnre nö hòṅ hayööken ngam tarik tököölö fālen nö haṙivlōn tö nup tökööl kahëkenre ngaich havantöre nö el ngam māṅ, lökten cha-a nö holtö hanangenlōnre nö vë-ekūö ò. Havai inlahenre inrē min cha-a nö in ò, öt ṙònyö nup ṙô inrē nup ma-asökngö röön ò min nö havantöre nö el ngam māṅ.—Vë-evkūö Yarimiā 3:12.

8. Ngam inchōḵ-oṙô Yēsū inlahen ök manāngö kūön ök tökôlò tarik, asuh öp haköplö hī öi in e öi in ngam miṙēḵlōn Yāvē? (Lūkös 15:7)

⁸ In ök innëtö ātiköl ngih ëtisön in vahë öi kakkö inlahen ök manāngö kūön ök tökôlò tarik, köplōn ömeh, sitih inlahen ang hē e ngam inyööngö hē ò nö meūkan? Hē ngam kūön ò nö havan nö chuh patīre ṙömöng meūkö ò anga-aṅ nö maṙôvat chūök ngaich ilööṙen nö ‘faltöre nö in ò ngaich fūöllöre tö ngam kūönre ngaich hamkūö ò tö kūö hanangenlōnre.’ (Lūk. 15:20) Angū-ö maheuk hī inlahen ngam yöng ò pön öt höng höknyöṙô ò nö havëkö inṙē-ělre nö in ò ngaich möl nö hō-en ò vaichtö faltöre pöri anga-aṅ nö urěh nö in ò ngaich hameuktö hanangenlōnre tö ò yěn yin inrē më minṙöinylen nö hangenlōn tö yip tarik yip ṙamāngen Yāvē nö ngaich. Lōnu cha-a tö më tö chatngen sīṅp nö havan nö hēk. (Lūk. 15:22-24, 32) Ngaich yěn ngatī inlahen angū-ö ngaich ṙamlōn ang Yāvē, Yēsū, tö yip ma-ahānga hēk më holmaneuk hī el ngam māṅ nö meukö e!—Vë-evkūö Lūkös 15:7.

9. Yěn ōt yip tarik kamëken nup tökööl, asūp lōn Yāvē nö in cha?

⁹ Sā rò-òtö ṙô hi ngaich kakkö në haköp re, ngaich in öi akaha elmat tö yip tarik töt haṙīvlōn tö nup tököölre, ngaich öt halöngten cha ang Yāvē nö höngngöh nö īhôi yip tarik ò. Öt tö ngö manah pöri angū-ö tö ò nö havööngö kūö re tö yip tarik tököölö fālen. Lōnu pöri anga-aṅ tö cha nö havantöre nö in ò. Ngaich yěn hěng tak öp tarik mahavöötökūöre nö in ò ngaich sitih mufē ang Yāvē nö in ò. Ngöṙô an ngam līpöre Hōsī 14:4, “Halanken ngam hineūlritre chin min tö cha, öt karōhaṙen chin min hāngenlōn tö cha: pòn ngaich ök lanīnö chu nö havööṙi kūö nö ṙā-ang in ò.”Asuh öp haköplö më minṙöinylen nö löktö in ngih miröökö? Yěn rahëichyen maheuk min cha-a tö ngam tarik nö hòṅ havöötö ellōnre hēk hòṅ halööktitre inrē, ngaich hòṅ ilööṙen cha-a nö hòṅ hayööken ò. Ngaich asuh kò-òren inrē öp haköp yip tarik nö in ngih miröökö yip ṙamāngen Yāvē? Ngamuh kò-òren haköp cha tö Yāvē nö hangenlōn takô tö cha. Lōnu inrē tö cha nö un ahaṅkenre nö havantöre nö in ò.

10-11. Sitih inlahen aich më minṙöinylen nö hayööken yip tarik yip tö samyeūheuv rô-angen nö ha-uknyu tö ngam māṅ?

¹⁰ Ōt yip tarik tö ṙōl samyeūheu rô-angen ngaich nö ha-uknyu tö ngam māṅ. Sitih inlahen aich min më minṙöinylen nö hayööken cha? Pī-a min yip tarik ngaich nö ṙāngenre tö nup tökööl fālen kahëkenre nup lāinyngen cha sin nö ha-uknyu tö ngam māṅ. Ōt yip in cha lohten töt uroh nö köplōn tö nuk lāinyngenre nö ha-uknyuvö misī tö ngam māṅ. Yěn ngatī, ngaich hòṅ mikahtökūöre më minṙöinylen töp kamtö chūök cha nö iyöng ngaich halēnlö öp ṙētakre nö meukkūö cha. Yěḵ cha min nö meukkūö öp tarik ngaich mihôiṅ min nö holṙô ò nö vë-ekūötēv, holtö hanangenlōnre inrē nö tölṙô ò hēk nö havantöre nö chuh el ngam māṅ. Lohten nö kūönngöre ngam innôlö öp tarik nö in Yāvē tö kūö rô-angen ò ngaich nö maròvat tö ngam māṅ. Yěn vë-enyre anga-aṅ nö hòṅ havan nö hēk ngaich hòṅ halēnlö inlahen e më minṙöinylen. Mihôiṅ nö halēnlö öp kamë istötī ò më minṙöinylen urēhěkūö inlahen ò nö havantöre hēk nö el ngam māṅ. Höng më minṙöinylen yin mihôiṅ nö katöllö öp kamë istötī ò.

¹¹ Sā miṙēlōn Yāvē yin më minṙöinylen tö yip tarik, lökten min cha-a nö holtö manā-anyre nö mikahtökūöre tö cha yip ṙamāngen ngam Tēv Yāvē nö ngaich, ngaich hayāichtôre nö in cha nö havantöre nö in Yāvē. Ngaich yěn hameuktö miṙivlōnre min öp tarik tököölö fālen töp fālenre ngaich ṙāngen re tö u, ngaich öt ahaṅkenre min më minṙöinylen nö havanhöt ò nö el ngam māṅ.—2 Kòr. 2:6-8.

12. (a) Asuh nup fālen tö hòṅ urööṙen nginëichka tö më minṙöinylen? (b) Kūö yòh öi ötkô öi ngö mufē tö Yāvē ngaich, nö öt hameuktö ngam miṙēlōnre nö in yip rīkre tarik kamëken tökööl? (Ngëichkö ngam futnōt.)

¹² Ōt pöri nup muh fālen tö hòṅ urööṙen nö kanöplōn më minṙöinylen, yěn hěngtak öp tarik vamë-enyre nö hòṅ havan nö el ngam māṅ. Tö sā öp tarik sin yěn töt lamëken yip kun nyīö hēk timlö alaha cha nö kēken ngam sex (child abuse), hēk apòstēt hòng anga-aṅ sin, hēk chamöhtö inlahenre inrē nö ṙāngö pīhöre. Hòṅ chumkuöṙen takô më minṙöinylen nö ngëichkö inlahen cha yěn hòṅ havantöre cha-a nö el ngam māṅ, ngamuh min ngahëichkö cha yěn kô-en cha-a nö hòṅ halööktitre hēk haṙivlōn tö nup tököölre. (Mal. 2:14; 2 Tim. 3:6) Pön la-en më minṙöinylen angū-ö ngam linaklö minë sīöp ngam Tēv. Hòṅ köplōn pöri cha-a inrē tö öp tarik yěn tö kô-en miṙivlōn töp tökööl kahëkenre ngaich ṙāngenre tö nup tötlöök kahëkenre, ngaich hō-en cha ang Yāvē nö havan. Lökten nö hòṅ angū-ö tö ngëichka tö më minṙöinylen yěn chamöh talöököre nö ötlēken holre ngaich hòṅ meukö takô öp tökô-en miṙivlōn ò hēk yěn hö-ö, ötkô pöri më minṙöinylen nö ngö mufē tö Yāvē ngaich nö öt aṙē-ěvlōn tö cha.b—1 Pīt. 2:10.

ASŪP TÖ HÒṄ INLAHEN NGAM MĀṄ?

13. Yēḵ öp tarik nö vëka nö ikūö yip tömaṙôngö hēk öp tarik tö ha-uknyu tö ngam māṅ hòṅ sitih inlahen öi min öi in cha nö nëtre?

¹³ Sā haköp hī in ök mu-urěh kūö ngih ātiköl, hēṙu in ṙung öi mikahtulōn tö öp töhěng tak tarik tö fāluṙen nö ngaich nö kētu inlēnö. Ngaich mihôiṅ min ngaich ayī-ö kò-òren öi hanôlan, kūö ò nö haṙivlōn tö nup tököölre ngaich ṙāngenre tö nup tötlöök kahëken re. (1 Tim. 5:20) Ṙömöng tūmö alaha ngam māṅ anga-aṅ hòṅ hareuska alaha inrē tö yip prötör sistör aṅ ngam māṅ hòṅ ò nö lök in ngam tölöng talöökö. (Hep. 10:24, 25) Yěn öp töhěng tak tarik pöri nö ha-uknyu tö ngam māṅ, ngaich hòṅ sitih inlahen ayī-ö? Hòṅ ‘ṙāngenre ayī-ö öi hanôl ò’ hēk ‘ötrēhěn inrē öi kô öi hol kūö ò nö nyā.’—1 Kòr. 5:11.

14. Yip tarik tö ha-uknyu nö ngaich nö ṙā-ang el ngam māṅ, ngaich yěn yihtökūö cha-a nö el minë mīting ngaich asuh öp fësla kò-òren kahë ngòh töhěng tak Kristīön? (Ngëichkö ngam nyat.)

¹⁴ Töngö manah hòng ngaich angū-ö töp tarik tö ha-uknyu tö ngam māṅ, ngaich höng öt ngëichken ò ngaich ayī-ö? Öt ngatī. Kô-en in öi öt hanôltöre öi in öp tarik tö ngatī inlahen. Fësla hī pöri angū-ö öi hěng tak asā minë haköp hī imat ngam Paipöl yěi hòṅ havëten ò nö chuh el mīting hēk yěi hö-ö. Yěn pòrô anga-aṅ nö aṅpatī hī, hol hī hēk mikahkūö hī inrē. Yēḵ hī min öi havëten ò nö yihtökūö nö el mīting ngaich yih anga-aṅ, ngaich sitih inlahen kò-òren min ayī-ö? Urěh in sin vahë öi sōtu rēhěn öi helōṙu ṙô öi in yip tö ngatī tarik. Ngaich pöri angū-ö töngamuh nöng ṙātu nö eltī ngòh töhěng tak Kristīön hòṅ ò nö kēḵ öp fëslare yēḵ ò nö hòṅ vë-ekūö ò. Ōt yip in hī prötör tö hòṅ lōnu nö ha-öinytö yīhi yip tö ngatī tarik hēk helōṙu ṙô inrē nö in cha. Hòṅ köplōn pöri ayī-ö tö hī ötkô öi marò-òtöṙô öi vë-ekūö cha, öt yaha inlahen inrē öi kô öi hanôlö cha.

15. Achīö yip ihih kamëken tökööl tö kakka tö ngam 2 Yôhan 9-11? (Ngëichkö ngam pòks töngö kui “Höng Hěngren Aich Minā Kamëken Tökööl Tarik Minā Tö Kakka Tö Nā Yôhan Nā Pôl?”)

¹⁵ Ōt min yip tarik lohten tö ngöṙô, ‘Kūichi pöri angū-ö nö imat ngam Paipöl tö ngòh töhěng tak Kristīön yěn salām öp tö ngatī tarik, ngaich hamòlṙen ò min anga-aṅ nö in nup tötlöök la-en ò.’ (Vë-evkūö 2 Yôhan 9-11.) Yěi ngëichkö minë tahëng tö röhta miröökö nö in e, ngaich ṙôtö më tarik angū-ö më apòstēt më ṙamūöhlö inlahen kinëken minë tötlöök la-en. (Inm. 2:20) Tö lökten yěn apòstēt öp töhěng tak tarik haköptö minë tövaich inrē anga-aṅ inköphöti, ngaich hōten yip tahëng nö ngatī inlahen. Ngaich ötkô min yip minṙöinylen nö chuh in cha cha-a tarik. Rö-ö pöri angū-ö nö tö ngö manah ngaich, tö yip tarik tö ngatī inlahen nöng öt maheūkkuvö, pön mihôiṅ min cha-a nö hěngheuh nö haṙivlōn tö nup tököölre. Hanöng sā cha pöri nö öl nö ngatī inlahen ötkô ayī-ö öi salāmö cha, ötkô inrē öi havëten cha nö chuh el mīting.

ASĪNKEN YĀVĒ ĪNU TÖ NGAM MIṘĒLŌN HĒK NEŪKÖLŌN

16-17. (a) Asuh öp lōn Yāvē nö in öp tarik tököölö fālen nö sā ṙô ngam Isikīěl 18:32? (b) Asuh öp la-en më minṙöinylen nö ma-ainyre kūö cha nö hamòlṙen Yāvē?

¹⁶ Asuh nup ngaich haköplö hī öi in në tö taneui töhakööpö ātiköl? Ngamuh, tö Yāvē nö öt lōnu tö tarik nö hěnghang tak nö kapah! (Vë-evkūö Isikīěl 18:32.) Lōnu pöri anga-aṅ tö ngòh tököölö fālen nö halāmtöre nö in ò. (2 Kòr. 5:20) Lökten misī yěn ṙāngen Yāvē yik tarik ò, ngaich örheūheu anga-aṅ nö vë-ekūö cha nö tölṙô cha nö havantöre nö in ò nö hameuktö miṙivlōnre tö nup tökööl re. Angū-ö ön töngamuh inlahen më minṙöinylen më hamòlṙen Yāvē nö holtö panītnyöre nö tölṙô më tarik nö halööktitre, ngaich havantöre nö in Yāvē.—Rōm. 2:4; 1 Kòr. 3:9.

¹⁷ Kò-òren in chěi öi asehkūöre, yěn hěngtak öp tarik tö haṙivlōn tö nup tökööl re ngaich havantöre, ngaich iṙôkö ṙanamlōn yip ma-ahānga el halīöngö! Yěn havantöre öp töhěng nòng tö chatngen sīṅp nö el ngam māṅ, ngaich keuheūtnyöre ngam Tēv Yāvē tö ṙanamlōnre. Lökten yěi afēkö ṙôken ngam neūkölōn Yāvē tö hī, tö ṙôken ngam tökiröng miṙēḵlōn ò inrē tö hī, ngaich sīöplöre ṙôken nö hēk ngam hanangenlōn hī tö ò.—Lūk. 1:78.