TÖHAKÖÖPÖ ĀTIKÖL 26
TINKÖÖKÖ 122 Hakööpöre Yin Ui Hanlönyken
Hayāichngöre Hō-enre Öm Öt Akahakūö Tö Nup Rīkre Inlahen
“Ötkô in öi akaha elmat tö ngam tökeuheūtöre chööngö.”—YŌP 37:23.
ASUH ÖP MIN HAKÖP HĪ?
Hēṙu in ṙung öi paṙūtalōn öi fēkö öp yamih min ṙētak pöi öt akahakūö tö inlahen e. Yē hī pöri min öi hayöönglenre in Yāvē hēk chumkūöṙen tö nup inlahen nup mikahkūöre, ngaich hòṅ holtö inyāchngöre inrē ayī-ö öi hō-enre öi öt akahakūö tö nup rīkre inlahen, ngaich yē hī min öi ngatī inlahen ngaich heuveū min ayī-ö la-al minë pinṙūtölōnre.
1. Asuh nup i heuneū-en hī kahëtö Yāvē ngaich kūö yòh?
TÖT insā-av vinī-i in ayī-ö tarik tö Yāvē tö sā hī mihôiṅ öi afē-a, haköp nup tö tufömngöre inlahen hēk mihôiṅ inrē öi lökten in u öi la-evṙen. Kūö yòh ang Yāvē nö kē-ěkūö hī tö në tö ngatī heuneū-en? Pön lōnu anga-aṅ tö hī öi kē mikahre öi in ò, ngaich yūs ngam mikah elmat re inrē öi ha-öinyan.—Inch. 2:1-5; Rōm. 12:1.
2. (a) Asuh öp ih tö tölngukūö nö in hī? (Yōp 37:23, 24) (Ngëichkö ngam nyat.) (b) Asuh nup min yanöölen hī yěi hō-en nup ṙô tö ōtngöre nö töt mikahkūö hī?
2 Kô-en in öi tövīlöng tö Yāvē öi mihôiṅ haköp nup tö tuföm-tufömtöre inlahen, tö tölngukūö pöri ngam inlahen hī, tö ngö manah nö ōt nup ṙô töt mikahkūö hī. (Vë-evkūö Yōp 37:23, 24.) Kò-òren öi afītöre tö inlahen Yōp ik sā ò nö hatöönö, ngaich hē e anga-aṅ nö akahaiṙen töre nö ōtre nup ṙô töt mikahkūö ò unôichrit e ngaich anga-aṅ nö hō-en ngam vanachöre ngaich halööktö ngam mufē re. (Yōp 42:3-6) Yē hī inrē min ayī-ö asīnken Yōp öi hō-en ngam inlahen re öi öt akahakūö tö nup tö ōtngöre ngaich yöölen min ayī-ö, hayönglenre min ayī-ö öi in Yāvē yěi ngatī inlahen, hēk ṙatö-ellōnre inrē min ayī-ö tö ò nö vë-eny nang hī min tö nup inlahen nup tö hòṅ mikahkūö hī, hòṅ hī öi lööngö kahë tö fëslare.—Inch. 2:6.
Yēḵ hī min öi sā Yōp hō-en minë töt mikahkūöre, ngaich yanöölen hī min angū-ö (Ngëichköm perekrāf 2)
3. Asuh nup min kahakkö hī in ngih atīköl?
3 In ngih ātiköl in min öi kakkö minë rīkre inlahen minë töt mikahkūö hī hēk minë tö lāinynguṙen tī inrē töngamuh tö hī öi la-al minë kanihngenre. Ngëichkö ngam lāinyngenre inrē min ayī-ö öi kūö yòh ötkô öi akaha kūö tö nup rīkre inlahen. Ṙūöhlöre min ngam ṙinatö-ellōn hī in Yāvē yěi kakken u, ‘pò Yāvē nö tö keuheūtlöre aṅ in tö mikah.’ Ṙatö-ellōnre inrē min ngaich ayī-ö tö ò nö öthō min nö öt vë-eny nang hī tö nup tö hòṅ mikahlōn hī.—Yōp 37:16.
ÖT AKAHAKŪÖ IN TÖ ṘĒTAK YANĪHI ÖP MANĀNGEN MIN
4. Asuh öp töt mikahkūö hī sā ṙô ngam Mëtiv 24:36?
4 Vë-evkūö Mëtiv 24:36. Öt Akahakūö in tö ṙētak yanihī öp manāngen ngih panam min. Ik sā Yēsū misī nö ing panam, ngaich ngatī inrē anga-aṅ nö öt akahakūö misī tö ‘ṙētak yanīhi e angu-ö sakāmö.’a Unôichngöre inrē anga-aṅ nö vë-eny nang yik tanīnöṙô tö nup rīkre min inlahngen nö ihē min anū-ö nö teungtakūö, höng Yāvē an tö chööngu min tö e angū-ö ṙētak, ngaich akahakūö ayī-ö tö ò nö tö lööngö ṙētak tī yěn kēken nup töng sitih la-en re. (Inl. 1:6, 7) Urěhngöre inlahen ang Yāvē nö halēnngö ngam sakāmö hēk ṙētak yanīhi öp manāngen ngih panam. ötkô pöri ayī-ö öi akahakūö tö öp ṙētak ò min nö ngatī inlahen.
5. Asuh nup mufē elkuilōn hi mihôin kūö hī öt akahakūö tö yanīhi öp manāngen?
5 Öt akahakūö in tö ṙòktöreṙen inlahen yanihī öp manāngen min. Lökten mihôiṅ öi kihngen öi hökkö ngam sakāmö Yāvē. Tö sā ṙēngen hī yěi tö marò-òten öi löklōn Yāvē ngaich lohten min ayī-ö öi haṙivlōn hēk öt aṅhav in inrē töm manööyö öi hökken e. Lohten inrē min öi kihngen öi la-al minë ötlinëkenre tö yip aṅ patīre hēk tö yip tahëng inrē. (2 Pīt. 3:3, 4) Lohten min ayī-ö öi ngölōn sòk öre öich akahakūö tö ṙētak sakāmö yanīhi öp manāngen ngaich lööṙen chū-ö öre öich la-al në kanihngen re hēk īnu inrē töm manööyö.
6. Kūö yòh öng nö tövai ngam inlahen hī öi öt akahakūö tö ṙētak yanīhi öp manāngen?
6 Öt vë-eny nang hī an Yāvē tö ṙētak yanīhi öp manāngen. Lökten ayī-ö öi teūngen töngamuh tö ṙētakre öi hameuktöre öi hangenlōn tö ò hēḵ hayönglenre inrē öi in ò. Öthöng afēkö öp ṙētak ngaich ayī-ö öi löklōn ò. Öt ngö mufē inrē ayī-ö, ṙāngenre chin ngaich sin öich ṙatö-ellōnre in Yāvē pön öl nö yih öp ṙētak öp manāngen. Lökten ayī-ö ötkô öi höng afēkö yanīhi ngam sakāmö Yāvē min pöi hòṅ afēkö nup taneūngenre min inkòlô ip hē e. Yē hī min ngatī inlahen ngaich ṙūöhlöre min ngam ṙinatö-ellōn hī öi in Yāvē hēk iṙūöhen min ayī-ö öi la-evṙen tö nup la-en nup tö ṙamlōn tī tö ò.—2 Pīt. 3:11, 12.
7. Asuh nup mikahkūö hī?
7 Pōyen nun minë inlahen mikahkūö hī, ngaich hòṅ afēkö inlahen u ayī-ö. Tö sā hī öi akahakūö töm manā-aṅ sakāmö nö rultenre ngaich ik 1914. Pōyen nun minë pròfěsī imat ngam Paipöl tö kūichhötvö tö Yāvē minë löktö mikahkūö hī töm manā-aṅ sakāmö nö rultenre ik 1914. Vënyu inlahen inrē nö in minë pròfěsī në inlahen ngih panam ing manā-aṅ sakāmö. Kô-en ayī-ö töngamuh öi kôtamat öi meuk taneungtökūö u, lökten ayī-ö öi ṙatö-ellōnre in Yāvē tö ngam “tökiröng sakāmö ò ngaich nö röhta yanīhi.” (Sef. 1:14) Akahakūö inrē ayī-ö töp kuilōn Yāvē nö in hī. Lōnu anga-aṅ tö öi pōyen vahë-eny nang tö më tarik töm tölöök inhānga. (Mët. 24:14) Ngaich an ngam tölöök inhānga nö ahangka nö in minë tö lohten nö 240 ṙôken panam nö in minë ëlô tö pōyen tö tö 1,000 ṙôken. Öt tö urööṙen an ngam inlahen hī öi hòṅ akahakūö tö “ṙētak” hēk “sakāmö” öp manāngen yěi hòṅ ngöt öi ahānga.
ÖT AKAHKŪÖ IN TÖ NUP INLAHEN YĀVĒ MIN
8. Asuh öp manah minë “la-en ngam tökô-en Tēv”? (Mumkahten 11:5)
8 Öt akahakūö takô in ayī-ö tö minë “la-en kahëken ngam tökô-en Tēv.” (Vë-evkūö Mumkahten 11:5.) Asuh öp manah minë “la-en ngam tökô-en Tēv”? Nup töng la-en Yāvē nö hateungngen ngam kuilōnre hēk nup inlahen inrē tö hökiṙen nö teungtakūö tö ò. Anū-ö nun në la-en ò. Ötkô ayī-ö öi akahakūö töp lāinyngen Yāvē nöng hökngen nup rīkre ṙung inlahen hēk sitih inlahen inrē anga-aṅ nö hayööken hī nö inup tahëng. (Sal. 37:5) Söl ing töngamuh yin më saëtis nö öl nö akahakūö tö inlahen yip nyīö, yěn ellōn öp yöngre ngam nyīö ngaich sitih inlahen anga-aṅ nö sīöplöre, ngatī inlahen ayī-ö öi öt akahakūö tö minë la-en ngam tökô-en Tēv.
9. Asuh öp mihôiṅ min inlahen hī kūö hī öt akahakūö tö inlahen tī Yāvē min nö hayööken hī?
9 Öt akahakūö in tö nup tī Yāvē min nö hayööken hī, ngaich angū-ö ngih min lohten lāinyngen hī öi piyū-en kē nup rīkre fëslare. Tö sā hī mihôiṅ min öi piyū-en hakūönngö nup chehen aṅ in re hēk mihôiṅ min öi piyū-en chuh in nup kamngö nup tö lōnu tö ma-ahangkö tölöök inhānga. Mihôiṅ min inrē ayī-ö öi ngölōn tö Yāvē nö öt ṙamlōn nö in hī. Tö sā ṙēngen hī yěi vī ngam chö-öinyre öi i linökö lōn Yāvē, öt teung pöri angū-ö hēk ma-anyre inrē ayī-ö öi im la-en inhānga, ngaich öt vai pöri ngam ṙòng ngam la-en hī hēk yē hī inrē öi hateungngö minë kinë-ekūöre la-en tö ngam söngkötön öi holtö kanihngenre. Anū-ö në mihôiṅ ṙētak hī öi ngölōn tö Yāvē nö öt ṙamölōn nö in hī.
10. Asuh nup yanöölen hī yěi öt akahakūö tö nup inlahen tī Yāvē min nö hayööken hī?
10 Pōyen nun minë yanöölen hī yěi öt akahakūö tö inlahen tī Yāvē min nö hayööken hī. Īnu min ayī-ö töm inyāchngö. Akahakūö ayī-ö tö minë talöökö Yāvē hēk tö ngam mufē ò inrē nö mööḵngöre tö nup mufē hī. (Isa. 55:8, 9) Rö-ö nöng anū-ö pöi harūnöre inrē öi hayönglenre in Yāvē hēk ṙatö-ellōnre öi in ò tö ò min nö hayööken hī. Yěn vai nup ṙòng inlahen hī im inhānga hēk vaiyö inlahen inrē öi hateungngö nup kinë-ekūöre la-en töm söngkötön, ngaich kēten u ayī-ö nö nöönyö Yāvē. (Sal. 127:1; 1 Kòr. 3:7) Yē minë inlahen pöri nö öt sā minë kuilōn hī, ngaich sön ayī-ö öi hayönglenre in Yāvē tö ò nö keuheūtlöre mat nö meuk minë inlahen hī ngaich ötlöktu min anga-aṅ nö öt halööktit u. (Isa. 26:3) Asā öp kanò-òre pöri ayī-ö öi la-evṙen, ngaich ṙatö-ellōnre tö Yāvē min nö chumkūöken hī inup tahëng. Hö-ö an min Yāvē nö hameuktö pinngangkūö nö in hī nö sā nuk urěh inlahenre, ötlöktu pöri min anga-aṅ nö öt hachō talöökö hī.—Inl. 16:6-10.
11. Asuh öp mikahkūö hī inlahen Yāvē?
11 Kò-òren in öi afītöre tö nup mikahkūö hī inlahen Yāvē. Akahakūö ayī-ö tö ò nö Tēv hanangenlōn, tö-örheūheu inrē anga-aṅ nö löngö tī nö kahôka hēk tö īnu inrē anga-aṅ töm mikah. Akahakūö inrē ayī-ö tö ò nö milēḵṙen tö nup inlahen hī öi chö-önyten ò hēk chö-önyten më prötör sistör re inrē. Akahakūö ayī-ö tö Yāvē min nö kētö raneushö yip tö köp nö i linökö lōn ò.—Hep. 11:6.
ÖT AKAHAKŪÖ IN TÖ INLAHEN ÖP HUṘÖICH
12. Asup töt mikahkūö hī sa ṙô ngam Yāköp 4:13, 14?
12 Vë-evkūö Yāköp 4:13, 14. Kô-en in ayī-ö tarik öi öt akahakūö tö nup inlahenre min inup yamih ṙētak. Pò hī öi öt akahakūö tö ‘yanīhi minë kanihngenre öi ing panam hēk minë tö faltöre inrē kanihngen.’ (Mum. 9:11) Lökten ayī-ö öi öt akahakūö tö nup kuilōnre min la-en yěn teung yěn hö-ö, öt akahakūö ayī-ö töre min yěi meukö u hēk hö-ö.
13. Asūp mihôiṅ kanihngen hī kūö hī öt akahakūö töp inlahenre huṙöich?
13 Öt akahakūö in töre yěi aṅ huṙöich lökten mihôiṅ nö yih nup rīkre kanihngen hī. Lohten min ayī-ö öi kihngen ellōn öi afēkö öp inlahenre, anū-ö inrē min lāinyngen hī öi öt ṙamölōn. Rö-ö nöng anū-ö pöi lohten min öi haṙivlōn hēk kihngen ellōn inrē tö kūö minë tö faltöre kanihngen. Ngaich yěn öt teung minë kuilōn hī, ngaich lohten min ayī-ö öi kalē-ě miṙivlōn.—Inch. 13:12.
14. Asūp chūök hī teūngen tö ṙanamlōnre? (Ngëichkö ngam nyat.)
14 Yē hī öi holtö manööyö re öi la-al nup kanihngenre, ngaich mahameuktöre ayī-ö öi hangenlōn tö Yāvē, rö-ö öi höng kūö nup lōnre öi löklōn ò. Löktö im Paipöl in öi akahakūö tö hī ötkô öi meukken Yāvē min nö örheūheu nö laklen hī tö nup kanihngen. Akahakūö inrē ayī-ö tö ò nö rö-ö nö ha-ëhangen tī nö kūichngö nup inlahen min. Akahakūö ang Yāvē tö löktö ngam ṙanamlōn hī nö rö-ö nö löktö in ngam inlahen min yěi keuheūtlöre mikahkūö tö inlahen öp yamih ṙētak. Pön löktö im inlahen hī min yěi hang chööngö ò hēk lök im talöökö inrē inchō-okūöre tö ò. (Yar. 10:23) Lökten yěi kē nup tö sitih fëslare ngaich hayönglenre öi in Yāvē hēk asīnken Yāköp inrē ngam tö ngöṙô tī nö kūich: “Aṅ in min yěn lōn Yāvē ngaich la-evṙen min ayī-ö tö ngih hēk la-evṙen inrē tö nyī-aṅ.”—Yāk. 4:15.
Laklöre ayī-ö yěi hang minë chööngö Yāvē hēk yěi lök in ngam talöökö inchōḵ kūö re tö ò (Ngëichkö minë perekrāfs 14-15)b
15. Asuh öp mikahkūö hī inlahen öp vamih ṙētak?
15 Kô-en in öt akahakūö töp inlahenre urěch, akahakūö pöri ayī-ö tö minë kinlēḵngô Yāvē. Kilēḵngôre anga-aṅ tö ò min nö kē-ěkūö hī tö ngam nômö tö örheūheu aṅ, rīkre min yip chamuh el halīöngö hēk rīkre min yip mi-ing panam. Akahakūö inrē ayī-ö tö ò nö öthō nö minyôny-aṅ, ngaich öthěng tak takô min nö asökngen ò nö hateungngö minë kinlēḵngôre. (Tai. 1:2) Höng Yāvē ang Tēv tö mihôiṅ nö vë-eny nang hī ‘tö inlahen nup tö öl nö teungtakūö.’ Kô-en misī nö teungtakūö nuk vahënyö ò nö in nuk urěh ṙētak, ngaich teungtakūö inrē min nup vahënyö ò inlahen öp vamih ṙētak. (Isa. 46:10) Kiröngen ṙinatö-ellōn in, nö öt hěng tak tökô min nö asökngen ngam hanangenlōn Yāvē tö hī. Rö-ö nöng angū-ö pò ò min nö kētö mikah hī, hareuskö alaha hī hēk kētö kumlēḵ hī inrē hòṅ hī öi heuveū la-al minë kanihngen. (Rōm. 8:35-39) Ṙatö-ellōnre inrē ayī-ö tö Yāvē min nö hayööken hī hēk kētö minë töpōyen inrē inkòlô hī.—Yar. 17:7, 8.
ÖT UROH IN AKAHAKŪÖ TÖ YĀVĒ NÖ KEUHEŪTLÖ MIKAHKŪÖ TÖ HĪ
16. Asuh nup mikahkūö hī inlahen Yāvē hēk sitih mufē më-eṅ yēḵ meh öm fēkö inlahen e? (Salmai 139:1-6)
16 Vë-evkūö Salmai 139:1-6. Keuheūtlöre mikahkūö an ngam vamīlen hī tö inlahen hī. Akahakūö inrē anga-aṅ tö minë inlahen hī öi kūö yòh ngatī inlahen. Akahakūö inrē tö öp afēkö hī hēk öp mikahngen hī inrē. Akahakūö anga-aṅ tö nup lāinyngen hī öi ṙò-òv hēk lāinyngen nup inlahen hī inrē. Ngöṙô hē e ang Tāvit, havīlen hī anga-aṅ, tö ngö manah tö ò nö chumkūöṙen tö hī hēk örheūheu nö hööngöre nö hayööken hī. Fēkö inlahen ngam Tēv Yāvē nö tökalēḵ anga-aṅ pò ò nö vamīlö ngam halīöngö hēk vamīlö ngih tumlat inrē. Sön pöri anga-aṅ nö chumkūöṙen tö hī öi töng tarika. Ngöṙô ang Tāvit nö kakken e: “Pingangkūö chin tö töngatī mikah marò-òl chūök an ötkô chin söl in e.”—Sal. 139:6.
17. Kūö yòh öi mihôiṅ kihngen ṙatö-ellōnre tö Yāvē nö keuheūtlöre mikahkūö tö inlahen hī?
17 Lohten ayī-ö öi kūö minë inruklöre hēk kūö minë inlahen tinrīkngen re inrē ikūö ngam panamre hēk kūö minë ṙinatö-ellōn hī inrē in nuk urěh öi kihngen ṙatö-ellōnre tö Yāvē nö tö hangenlōn nö inyööngö hēk tö chumkūöṙen inrē tö hī. Mihôiṅ pöri öi kūö nup tö ha-ëhangen vanāichkö inlahenre öi sā mufē Tāvit tö Yāvē nö sōḵ nö hanòlö hī hēk maṙòvat inrē tö hī. (Sal. 38:18, 21) Mihôiṅ inrē min nö kūö inlahen ngòh tarik nö ma-ainyre nö harīkngö minë tinrīkenre hòṅ ò nö haṙamlōn ngam Tēv. Lohten pöri min nö ngö mufē anga-aṅ, ‘yēḵ Yāvē nö keuheūtlöre mikahkūö tö chu ngaich kūö yòh anga-aṅ nö lōnu tö chu öich harīngö minë tinrīkenre? Kūö yòh anga-aṅ nö tölṙô chu öich ṙāngö minë inlahenre minë ööilōn chu?’
18. Kūö yòh öng nö töt ṙanāngen ngam inlahen hī öi hòṅ akaha elmat tö inlahen Yāvē nö mötlö mikahkūö tö ngam mikahkūö hī töre? (Ngëichkö ngam nyat.)
18 Hòṅ akaha elmat takô in tö ngam inlahen Yāvē nö mötlö mikahkūö tö ngam mikahkūö hī töre. Ngëichkö minë tövai anga-aṅ inlahen hī minë töt maheuk hī ṙung. Rö-ö ön pön meuk minë vanāichköre inlahen hī akahakūö pöri anga-aṅ inrē tö öp lāinyngen u nö in hī. Akahakūö anga-aṅ tö hī mihôiṅ öi halööktitre, ngaich holtö hanangenlōnre inrē anga-aṅ nö hayööken hī. (Rōm. 7:15) Yēḵ hī min öi akaha elmat tö ngam inlahen Yāvē nö rö-ö nö ngëichken hī öi tö sitih inlahen öi tarik. Ngëichken hī pöri anga-aṅ öi sitih inlahen mihôiṅ öi halööktitre, ngaich kūyulōn min ayī-ö töre öi hòṅ köp ilinökölōn ò hēk holtö ṙanamlōnre inrē öi ha-ööinyö ò.
Kilēḵngôre ang Yāvē tö ò min nö kē-ěkūö hī tö ngam töt insā-av kumchikṙen, löktö in e tī anga-aṅ nö ṙūöhlö ngam ṙinatö-ellōnre hī öi in ò, angū-ö lāinyngen hī öi mihôiṅ la-al nup yamih kanihngenre (Ngëichköm perekrāfs 18-19)c
19. Asuh öp mikahkūö hī inlahen Yāvē?
19 Akahakūö in tö Yāvē nö tö hangenlōn, ngaich öt kintöngulōn inrē ayī-ö tö ò nö tö ngatī inlahen. (1 Yôh. 4:8) Akahakūö ayī-ö tö ò nöng kūö ngam hanangenlōnre nö kē-ěkūö hī tö minë töhet chööngöre, pön lōnu anga-aṅ tö hī öi yöölen. Akahakūö ayī-ö tö Yāvē nö hòṅ kē-ěkūö hī tö ngam nômö tö örheūheu aṅ. Töp lökten ò nö kēngö ngam kūönre nö chö-öinyten hī. Lökten im ṙāi ṙinānyi ayī-ö öi ṙinatu-ellōn tö hī mihôiṅ öi haṙamlōn Yāvē pòrô öi töthet öi tarik. (Rōm. 7:24, 25) Akahakūö inrē ayī-ö tö ngam Tēv nö ‘mööḵlö tö ellōn hī, akahalōn inrē tö tökeuheūttöre.’ (1 Yôh. 3:19, 20) Keuehūtlöre mikahkūö an Yāvē tö hī, ngaich ṙinatu-ellōn inrē anga-aṅ tö hī mihôiṅ öi hateungngö ngam kuilōn ò.
20. Yěi sōḵ öi yahlö piṙūtka, ngaich asuh öp ihih tö hòṅ kanöplōn hī?
20 Öt hěnghang hayunngö an Yāvē nö nup inlahen töt ṙanāngen nö hòṅ mikahlōn hī. Yēḵ hī öi akaha elmat tö ngam inlahen ò hēk īnu tö ngam inyāichngö, ngaich öt yahlö piṙūtka min ayī-ö hēk chumkūöṙen min ayī-ö in nup töt ṙanāngen la-en tö hòṅ kēkaṙen tö hī. Yē hī min öi ngatī inlahen ngaich hameuktöre min ayī-ö öi mahayönglenre öi in Yāvē ngam tö aṅhav in tö ngam tökiröngen mikah. (Yōp 36:4) Kô-en nup nö pōyen inlahen nup töt mikahkūö hī hökkö öp tufömngöre panam pöri ayī-ö öp chūök hī min öi haköp nup tö ṙōlkangen inlahen, ngaich in e min öi ṙūöhtö mikahkūöre tö inlahen ngam tökiröng Tēv hī ang Yāvē.—Mum. 3:11.
TINKÖÖKÖ 107 Inlahen Hanangenlōn Yāvē
a Holṙen më tarire min ang Yēsū nö kiyung nö la-al ngam Satān tö më tötlöök ma-ahānga ò. Lökten nö tölöng ngih angū-ö tö Yēsū nö akahakūö tö ṙētak yanīhi ngam Armakētòn hēk ihē anga-aṅ minhôiṅyu.—Inm. 6:2, 19:11-16.
b VAMË-ENY INLAHEN NGAM NYAT: Holṙen ngam kūönre ngam inyööngö nö halēn ngam kō pëk, hòṅ cha min nö öt kihngen tö minë chehen yēḵ cha min nö kihngen.
c VAMË-ENY INLAHEN NGAM NYAT: Hëng tak ngam prötör tö haṙivlōn tö kūö minë kanihngenre, fēkö inlahen ngam tufömngöre panam pöri anga-aṅ, yěn ṙòkhöre min më tarik nö ṙamlōn nö ikūö e.