Iṙūöhöröön Lök El Ngam Talöökö Hanëtö

1-2. Hòṅ asuh ök tötṙanāngen katöllö yik Yahūti mi-iyöng Pēpilön? (Esrā 1:2-4)

KĒTU ök chööngö nö i Pēpilön, tö inlahen yip Yahūti nö mihôiṅ nö havan nö chuh Israel. Pön 70 samyeūheu sin cha-a nö haköövö nö i Pēpilön ngaich pöri cha-a nö ṙānyu. (Vë-evkūö Esrā 1:2-4.) Höng tī Yāvē angū-ö nö ngatī, kūö yòh mihôiṅ ngatī ṙô? Pön öt hěng heuh më aṅ Pēpilön nö ṙamānyö më tö haköövö tö cha. Ngaich pöri yik aṅ Pēpilön nö harīkngöre inlahen. (Isa. 14:4, 17) Ngaich ök rācha nö tölṙô yik Yahūti nö ṙāngö Pēpilön. Lökten yik kui minë mikūönö nö hòṅ katöllö lōnre töre yěn höngngö hēk yěn hòṅ kirööngöre töm panam. Lohten angū-ö nö töt lööṙen nö in cha. Kūö yòh?

² Pōyen yik Yahūti tö ṙēḵtivö lökten cha nö kihngen nö marô-òlkūö nö kiröön, rö-ö nöng angū-ö pön pōyen yik Yahūti tö kayônyu nö i Pēpilön. Ngaich höng angū-ö ngaich panam cha tö lōn cha, ngaich panam yik muvöhngö cha ngam panam Israel ṙô lōn cha. Ōt inrē ngaich yik tö pōyen kanòlô nö i Pēpilön, lökten cha-a nö pōyen mufē. Lohten cha-a nö ngölōn, tölöng öng min ngih inlahen ih öi ṙāngö në chehenre, patī re öi chuh in öp töng öt mikahkūöre panam?

3. Asuh nuk inkôlò yik Yahūti yik mahavan nö chuh Israel?

³ Yik Yahūti pöri tö chiplö nö löklōn Yāvē, akahakūö cha-a töre yěn harööngenre, ngaich pōyen min nup inkôlò taneūngen cha, yē cha nö havan nö chuh Israel. Ngam tökiröng inkôlò cha, tö cha min nö örheūheuh nö ha-öinyö Yāvē. Öt sā inlahen cha nö i Pēpilön, nö öt chūöku nö ha-öinyö Yāvē, pön pōyen tö tö 50 ṙôken minë chūök vinë-ekūö insātēv nö i Pēpilön. Ötrěhěn pöri cha-a nö tahāklu nö kētö tökētu nö asā minë chööngö kahetö Môsës ötṙēhen nö halēnlöng më mākūö kūönṙô nö kētö tökētu pön höng havīlöng cha-a tö më tarik vamë-ekūö insātēv hēk më töt milēḵṙen inrē tö minë chööngö Yāvē. Kirööngen cha-a tö më Yahūti nö in e. Angū-ö ngih lāinyngen më Yahūti nö hòṅ kiröönngöre tö ngam panam hòṅ cha hēk nö havantö inlahenre nö ha-öinyö Yāvē.

4. Asuh ök kinlēḵngô Yāvē nö in yik Yahūti chamuh Israel?

⁴ Fën chumngëṅtö röön cha-a nö kiröön nö löktö Pēpilön nö chuh Israel pōyen nuk kanihngen cha. Kilēḵngôre pöri ang Yāvē nö in yik Yahūti tö ò min nö halēnlö el talöökö cha. Ngöṙô tī ang Isayā nö kūich: “Halēn tölöökö ngam Mā Tēv yin el tönyaṅlnyi, hachip tökiröng talöökö ngam Tēv hī nö el tönyaṅlnyi. . . . Hachīpö inrē min tökuròk, halööktu kui inrē töpikakköre nö ṙong.” (Isa. 40:3, 4) Asëhkūöre man tö ngam tökiröng talöökö el tönyaṅlnyi, ngam töt paneūlu hēk öt kūrôk pön höng teūt. Kuchiken yip kumröön nö lök el e, lökten cha-a nö ilöö teūng nö chuh in öp chahuhu re.

5. Asuh öp minë-eny ngam tökiröng talöökö ngam lamöktö kūö Pēpilön nö söl Israel?

⁵ Pōyen töngamuh nup tökiröng talöökö (highway) tö kaheukö minë-eny hēk kētu nömpöör inrē. Ngatī inrē ngam vahënyö Isayā tökiröng talöökö nö tö minënyu. Ngö ṙô ngam Paipöl: “Ngaich tökiröng talöökö min ap umuh, talöökö inrē ngaich kaheūkö min angū-ö nö Talöökö Hanëtö; öt lök in e min yip tökuvīö.” (Isa. 35:8) Tö sitih manah öng ngam kinlēḵngô ngam Tēv nö in yik Yahūti? Hēk asuh öp manah e in në ṙētak hī töngamuh?

“TALÖÖKÖ HANËTÖ—INUK MISĪ ṘĒTAK HĒK IN NË ṘĒTAK HĪ”

6. Kūö yòh öng ngih talöökö nö kaheūkö nö töhet?

⁶ “Talöökö Hanëtö”—tövayö minë-eny an ngih tökiröng talöökö! Kūö yòh angū-ö nö kaheūkö nö töhet? Pön öt halönghötvö më “töthët tarik” nö lök el ngih talöökö. Tö ngö manah angū-ö yěn ōt yip Yahūti tötlöngö kahëken nö vë-ekūö insātēv hēk ötṙāngen nup tötlöng la-en ngaich öt halöngtuṙen min cha-a nö iyöng kūö ngam panam Israel. Yik Yahūti pöri chamuh Israel tö katöllöng cha-a nö töhet nö miyöngö ngam Tēv. (Chöö. 7:6) Öt tö ngö manah pöri ngaich angū-ö tö inlahen cha hēk min nö öt hòṅ havai minë tinrīkenre yěn hòṅ haṙamlōn Yāvē.

7. Asuh nuk tö hòṅ halööktitvö tö më Yahūti? Kētö inchō elmat.

⁷ Pōyen yik Yahūti tö fötnyu nö i Pēpilön lökten cha-a nö sā mufē yik aṅ Pēpilön hēk sā tinrīken cha inrē. Samyeūheuv rô-angen tö inlahen yik raneh Yahūti nö havan nö chuh Israel, unôichngöre ang Esrā nö akahalōn tö inlahen yik rīkre Yahūti kamë pīhöre tö yip vamë-ekūö insātēv. (Man. 34:15, 16; Esrā 9:1, 2) Ngaich ik sā ngam Kövörnör Nahimiā nö yih, haṙivlōn anga-aṅ nö meuk inlahen yik nyīö kuön yik aṅ Israel, pön ötrěhěn cha-a nö heuveū-eu ṙô tö ëlô më Yahūti. (Chöö. 6:6, 7; Nah. 13:23, 24) Ngaich pōyen minë Ṙô ngam Tēv tö kūichi nö ṙô Heprāi öt heūveu ṙô pöri meh nyī-ö tö ngam ëlô Heprāi. Sitih inlahen min cha-a nö haköp ngam hanangenlōn Yāvē? (Esrā 10:3, 44) In në inchō elmat in öi ahahakūö tö inlahen më Yahūti mahavan nö chuh Israel nö pōyen nup inlahen cha tö hòṅ halööktitvö, lööṙen pöri ngaich cha-a nö havailö minë tinrīkenre pön havantö inlahenre ngaich cha-a nö ha-öinyö Yāvē.—Nah. 8:8, 9.

8. Asuh öp yanöölen hī töngamuh öi in minë tö urěhangen inlahngen? (Ngëichköm lama uk nyat.)

⁸ Ōt lohten yip tö ngö ṙô ‘kuchiken in öi hang ngam inlahen cha, asuh pöri öp yanöölen hī öi löktö in e? Yanööluṙen in, pô hī inrē ayī-ö öi lök el ngam “Talöökö Hanëtö.” Yěi pòrô yip tö hachāmö elkui hēk aṅ in më ‘tahëng kiteūm’ ṙòkhöre ayī-ö hòṅ iṙūöhöröön öi lök el ngam “Talöökö Hanëtö”. Kūö hī öi lök el ngam talöökö, lökten töngamuh öi ha-önyö Yāvē hēk yěn hayöng min ngam Pūlngö ngam Tēv ngaich pōyen min nup inkòlô taneūngen hī.b (Yôh. 10:16) Löktökūö ik samyeūheu 1919 C.E., nö lāku ṙôken yik tarik, nyīö hēk yöngnyīö inrē ṙamāngö ngam Tökiröng Pēpilön ngaich kiröön nö lök el ngam talöökö. Lohten man më-eṅ öm in cha yip lamök el ngam talöökö. Ṙòngnyukūö ngih talöökö urēhěkūö tö 100 samyeūheu, tö ha-ëheten inlēnlö pöri ngih talöökö.

HALĒNLÖNG NGAICH NGAM TALÖÖKÖ

9. Sā ṙô ngam līpöre Isayā 57:14, sitih inlahen inlēnlö öng ngam “Talöökö Hanëtö”?

⁹ Chumkūöṙen ang Yāvē tö yik Yahūti ṙamāngö Pēpilön, ngaich kēngö nuk yamih kanihngen nö el talöökö cha. (Vë-evkūö Isayā 57:14.) Sitih inlahen ang Yāvē töngamuh nö kēngö nup kanihngen hī öi lök el ngam “Talöökö Hanëtö”? Urēhěkūö ngam samyeūheu 1919, pōyen yik tarik tö hangenlōn tö ngam tökô-en Tēv. Löktö in cha tī ang Yāvē nö halēnlö el talöökö yik tarik nö kunyi-inyre tö ngam Tökiröng Pēpilön. (Asātô e im Isayā 40:3.) Chumkūöṙen cha-a nö halēnlö el ngam talöökö, lökten yik töyaichö ellōn tarik nö ṙāngö ngam Tökiröng Pēpilön ngaich havantenre nö ha-öinyö Yāvē. Pōyen nuk la-en tö kēkaṙen i inlēnlö ngih talöökö. Ta-a töi ngëichken u.

10-11. Asuh nup yanöölen më tarik ing sā ngam Paipöl nö translētö hēk katānö inrē? (Ngëichkö ngam nyat.)

¹⁰ Kintānö Ngam Paipöl. Söl ik 1450 yik tarik töng aṅti tö kuntīre nö asīnkö kinūichö ngam Paipöl, öt uroh ṙôken pöri nuk kôpi tö asīnka kinūichö tö cha ngaich yěn ōt anū-ö ngaich höng pōiṙāi. Ik sā minë printing möösīn pöri ngaich nö yih hēten e ngaich minë Paipöl nö pōyen kintānö ngaich katöölö inrē nö in yip tarik.

¹¹ Translēsön Ngam Paipöl. Urěh sin ngam Paipöl nöng im ëlô Latin, höng yik töpōihöl nö haköp tö akaha elnang tö e. Ik sā minë printing möösīn pöri nö yih, ngaich yik tarik tö hangenlōn tö ngam Tēv nö translēt ngam Paipöl nö in minë tahëng ëlô heuneūṙô yip tarik. Lökten tarik ngaich nö mihôiṅ nö kahngenre nö haköpmat ngam Paipöl, hēk ngëichken minë inköphöti inrē aṅ el minë keurcha yēḵ u nö sāḵta ṙô nö sā ṙô ngam Paipöl.

12-13. Sitih inlahen yik mahaköp mat ngam Paipöl nö löktökūö ik 1835 nö hangālnyö minë tö vaich inköphöti aṅ el minë keurcha.

¹² Töhakööpö pöplikēsön. Ōt yik tarik tö chumkūöṙen nö haköpmat ngam Paipöl ngaich löktö in e cha-a nö teūngen tö minë kanô-en aṅmat ngam Paipöl. Vë-eny nang yik tahëng cha-a tö nuk haköp re. Tāiny yik pöötrī nö meuk inlahen cha. Sā inlahen cha ik 1835, hē cha nö katān nuk kun līpöre nö hangālnyö minë inköphöti el keurcha nö tö minyôny.

¹³ Ihôi ngam samyeūheu 1835, hěngtak ök tarik töpa-ekūö tö ngam Tēv tö Hěnrī Kurū minë-eny, nö katān ök töhěng līpöre chūök inlahen vinënyö më tökapah. Löknyö mat ngam Paipöl ṙô anga-aṅ nö hameuknyö minë inköphöti aṅ el keurcha inlahen më tökapah nö ma-alahavö, nö vaich anū-ö. Pön höng ngam Tēv tö mihôiṅ nö kētö inlōnti hī tö ngam töt kinpahavö nômö. Ik 1837 ök töhěngtak Pöötrī Chôch Istôich minë-eny nö teūngen tö ngam līpöre ik sā ò nö el trēn. Ṙinātu-ellōn ngaich anga-aṅ töre nö teūngen tö ngam kanô-en ik sā ò nö haköpmat ngam līpöre, hòṅ vënyen ngam kanô-en ngaich anga-aṅ nö in yip tahëng. Lökten anga-aṅ ik 1484 nö kēten ngam tövai minkahten ngam tö ngö kui “Kô-en aich më Tötlöök Tarik nö Aṅ?—Chöhnyen e.” Lökngöre ellōn ök töhěng tak ṙāl tarik tö minë kahūich Chôch Istôich, anga-aṅ ang Chāls Tēch Rösöl.

14. Sitih inlahen ök Prötör Rösöl hēk tö yik hol ò inrē nö yöölen tö minë la-en tö kēkaṙen i inlēnlö ngam talöökö hanëtö? (Ngëichkö ngam nyat.)

¹⁴ Sitih inlahen ök Prötör Rösöl hēk tö yik hol ò inrē nö yöölen tö minë la-en tö kēkaṙen i inlēnlö ngam “Talöökö Hanëtö”? Yēḵ cha nö haköp ngaich ngëichken minë Paipöl cha-a tö translētö hēk ngëichkö mat minë tiksönöörī (Dictionary) inrē. Minë ṙô inrē tö vënyu manah minë tö töhalēnlöng tö yik mu-urěhěkūö cha mahaköp. Rö-ö nöng anū-ö pön yöölen inrē cha-a löktö in minë kanô-en haköp hē Hěnrī, Chôch Istôich hēk tö yik tahëng inrē hol cha. Pōyen nuk līpöre hēk trēk, tö katānö tö prötör Rösöl tö yik hol ò inrē, minë vamë-eny ṙô ngam Paipöl. Ngatī inlahen cha a nö kētöre nö halēnlö ngam talöökö hanëtö.

15. Asuh nuk tömeukö ik samyeūheu 1919?

¹⁵ Ṙānyu yik tarik ngam Tēv ik 1919, nö löknyö elngam Tökiröng Pēpilön. Hē e angū-ö samyeūheu nö vīlöng yik “tö akaha mahalanlṙen”. Tölöng angū-ö nö ṙētak vinīlö më mahalanṙen, pô cha nö ha-öinytö yihi yip tö yāichö ellōn yip lamök elngam tufömngöre “Talöökö Hanëtö.” (Mët. 24:45-47) Kūö minë la-en yik mu-urěh mahalēnlö el ngam “Talöökö Hanëtö” nö yöölen yip tufömngöre tarik lamök elngam talöökö nö haköp inlahen Yāvē tö ngam kuilōn ò inrē. (Inch. 4:18) Ngaich lök in minë töhet chööngö Yāvē inrē acha-a nö haṙīngö minë tinrīkenre. Öt veūtö lōn ang Yāvē tö cha nö halöktitre, pön hōten cha nö hiṙeūtkenre nö halöktö minë mufē re. (Ngëichkö ngam pòks “Hiṙeūtkö Tīre Ang Yāvē Nö Halööktö Mufē Yik Tarik Re.”) Röhta yanīhih ön ngam ṙētak hē hī min haṙamlōn Yāvē öi löktö in minë la-enre.—Kòl. 1:10.

ṘÖMÖNG LŪVË-AKŪÖ ÖN NGAM “TALÖÖKÖ HANËTÖ”

16. Asuh nup la-en tö kēkaṙen nö elngam “Talöökö Hanëtö” löktökūö ik samyeūheu 1919? (Isayā 48:17; 60:17)

¹⁶ Sā minë talöökö nö hòṅ örheūheu nö vītitvö. Ngatī ṙēngen ngam la-en nöng örheūheu kinëken löktökūö ik samyeūheu 1919, hòṅ yip tarik tö yāichö ellōn nö ṙāngö ngam Tökiröng Pēpilön ngaich lök elngam “Talöökö Hanëtö”. Tö sā më tö akaha mahalanṙen nöng ilöö kētöre nö la-evṙen unôichrit vinīlö cha. Ik 1921 cha-a nö halēnlö öp töhěng līpöre, chūök yip tarik nö kē-ě istötī ngaich akahakūö tö minë kanô-en aṅmat ngam Paipöl. Ngam minë-eny ngam līpöre, Ranöng Ngam Tēv. Unôichngöre ngaich ngam līpöre nö translētö nö in minë tö 36 ëlô ngaich 60,00,000 ṙôken minë tökatānö. Pōyen ngaich yip tarik tö akahakūö tö ngam kanô-en ṙô ngam Paipöl. Töfömngöre inlēnlö ön ngih inrē līpöre chūök hī öi Paipöl istötī ngam, Mihôiṅ Man Örheūheu Ṙamlōn! Chumkūöṙen ang Yāvē i ngih manā-aṅ sakāmö hòṅ minë la-en nö örheūheu kinëken nö elngam “Talöökö Hanëtö.” Löktö el ngam söngkötön re tī anga-aṅ nö kētö inlēnö hī nö löktö im ṙô re, hòṅ hī ṙôkhöre iṙūöhöröön lök el ngam talöökö.—Vë-evkūö Isayā 48:17; 60:17.

17-18. Chuh yih tī öng ngam “Talöökö Hanëtö” tö hī?

¹⁷ Yē ngòh töhěngtak tarik nö kētöre nö Paipöl istötī ngaich ṙētak ò angū-ö nö lök elngam “Talöökö Hanëtö.” Ōtre yip tarik tö iṙūöhen nö lök el ngih talöökö ngaich ōtre yip töng ṙamāngenre. Ōtre pöri yip tarik tö iṙūöhöröön nö elngam talöökö hanöng saha cha nö öl nö teung nö chuh in öp chahuhu re. Asuh öng rih ngam manā-aṅ chahuhu hī?

¹⁸ Yip tarik tö maheūkkuvö nö chuh el halīöngö ngaich lök elngam “Talöökö Hanëtö” cha-a nö chuh el ngam “Peretāis ngam Tēv” el halīöngö. (Inm. 2:7) Ngaich yip tarik pöri tö maheūkkuvö nö ing panam ngaich asöltu min cha-a tö ngam tökiröng talöökö nö söl ip manāngen ngam tö 1,000 samyeūheu ngam hē Yēsū min nö hayöng hē yip taṙòkhöre inrē min tarik nö hët. Yē meh lök el ngih tökiröng talöökö töngamuh ngaich um ngëichkö la-uk re. Hanöng saha meh öl teung chuh in öp chahuhu re öm söl ip tufömngöre panam ngaich iṙūöhöröön öm lök in e. Vë-elkui yī-ö in öi “holtö lanöökenre lök elngam talöökö.”