Hiroshima—Usa ka Dili Makalimtang Kasinatian
Sinulat sa koresponsal sa “Pagmata!” sa Japan
SAMA ra kini sa gihapon sa dugay nang katuigan. Sa eksaktong alas 8:15 s.b., mipaibabaw ang kahilom sa panon sa katawhan nga nagtigom sa Peace Park, Hiroshima. Ilang gidumdom ang usa-ka-gutlong kahilom sa paghandom niadtong malaglagong hitabo sa 40 ka tuig kanhi. Sa Agosto 6, 1945, mibuto ang usa ka bomba atomika ibabaw sa Hiroshima, Japan. Sa usa ka pangidlap, nalumpag ang siyudad, ug duolan sa 80,000 ka tawo ang nangamatay. Duha ka adlaw sa ulahi gibungkag sa laing bomba atomika ang siyudad sa Nagasaki, nga nakapatay ug mga 73,000 ka tawo.
Sa tibuok yuta, libolibo sa regular ang mangabot sa paghandom ning malaglagong hitabo. Karong tuiga, gawas sa naandang mga parada, mga pag-ampo, mga serbisyo sa patay, ug uban pa, adunay gihimong espesyal nga mga programa sama sa World Conference of Mayors for Peace Through Inter-City Solidarity—usa ka tigom sa mga mayor sa mga kasiyudaran sa Japan ug sa tibuok kalibotan.
Sa matin-aw, buot ang Japan nga mahinumdoman sa kalibotan ang pagtulon-an sa iyang makalilisang nga kaagi.
Mga Naluwas Nag-asoy sa Ilang mga Eksperyensiya
Talontalon sa mga papel ang nagamit sa pagtala sa makahilap nga mga sugilanon niadtong naluwas sa mga bomba. Bisag ang kadaghanan sa mga naluwas anaa sa ilang tunga nga katuigan, matin-aw gihapon sa ilang panumdoman “kadtong adlawa.” Aniay ilang mga sugilanon nga giasoy ngadto sa usa ka magsusulat sa Pagmata!
Si Nobuyo Fukushima, nga nakahinumdom pag-ayo sa iyang eksperyensiya sa pagbomba sa Hiroshima, misaoy: “Nanglimpiyo ako sa hagdan sa akong balay nga sa kalit lamang dihay mahayag nga pangidlap ug makusog nga pagbuto nga nakawala sa akong panimuot. Sa naulian ako, akong nadunggan ang akong inahan nga nagpakitabang. Nalumpag ang balay.Abi nakog dihay linog. Sa miggawas kami sa balay ngadto sa tampi sa suba, nakita ko ang daghang kabataan ug ang ilang mga ginikanan nga nangasunog ang mga senina nga namilit sa ilang panit. Wala ako makasabot kon nganong grabe kaayo ang ilang pagkasunog.
“Sa miabot kami sa ospital, puno kaayo kini sa mga tawo. Ang mga ulo ug mga nawong sa kadaghanan kanila nagkadugo, ang uban adunay nagbitayng mga unod nga nangapaslot. Ang buhok sa pipila kanila, nasilaban tungod sa kainit. Ang uban, nga may mga tipik sa mga kahoy ug bildo nga mipilit sa ilang mga lawas tungod sa pagbuto, nag-agulo. Miburot ang ilang mga nawong nga malisod nang mailhan ang usag usa. Silang tanan nagpangayog tubig, apan sa panahon nga hatagan na silag tubig, daghan kanila wala nay ginhawa. Namatay usab ang akong inahan sa milabay ang tulo ka bulan tungod sa mga epekto sa bomba.
“Ang siyudad nahimong usa ka dako, sunog nga dapit, nga may panalagsang nagkahugnong konkretong tinukod nga nagbarog gihapon taliwala sa mga abo. Sa magabii, makita ang mga kalayo sa tampi sa suba nga nagdaob sa mga patay. Klaro pa sa akong panumdoman ang pulang siga sa kalayo ug ang mangilngig nga baho sa nasunog nga mga lawas, sama sa mantekaong isda nga gisugba. Magpangurog ug maguol kaayo ako sa matag higayong mahinumdoman ko kadto.”
Si Tomiji Hironaka maoy usa sa mga sundalo nga gipadala ngadto sa Hiroshima human gilayon sa pagbomba aron sa pagkuha sa buhing mga binilanggo sa prisohan didto. Bisan pa nga nakaalagad siya sa militar sa dugayng katuigan, ang nakita niya sa Hiroshima nakahatag niyag katin-awan sa pagkadaotan sa gubat.
“Naghuot ang dalan sa mga trak nga puno sa nangasamdan. Kadtong makalakaw pa nagsusapindayng naglakaw sa daplin sa dalan. Hapit tanan hubo, gawas sa mga tagpi sa senina nga namilit sa sunog nilang lawas. Mga bungdo sa mga patay, nga namula, makita bisan asa. Ang tampi sa suba puno sa mga tawo nga nagpahupay sa nagngutngot nilang mga paso. Taliwala kanila nakakita ako ug usa ka inahan, nga nahilos ang tibuok lawas nga nagkugos sa iyang bata, nga grabe usab ang pagkapaso, nga naningkamot sa pagpatutoy kaniya. Nahinumdom pa kaayo ako sa grabe kong gibati niadto. ‘Gikasilagan ko ang gubat! Gikasilagan ko ang gubat!’ Bisan pa, nakabahin ako sa pagpatay, ug ako naghunahuna, ‘Unsang matanga sa konsensiya ang akong nabatonan?’ Nasayod ako sa akong pagkasad-an sa dugo.”
Si Munehide Yanagi, nga 14-anyos nga lalaki niadtong panahona, sa milagroso naluwas sa pagbomba sa Nagasaki. Ang iyang gilay-on maoy 3,200 ka tiil (980 m) lamang gikan sa lugar nga gibuthan sa bomba. “Usa ako sa membro sa kahikayan sa mobilisasyon sa estudyante nga gitudlo sa paghimog mga silonganan sa air-raid,” matud pa niya. “Samtang nagtrabaho ako, nakadungog akog ugong sa dagkong mga ayroplano nga malanog kaayong pamation. Sa nagpalandong kon sa Amerikanong mga ayroplano ba kadto, nakadungog akog singgit: ‘Tekki!’ [‘Ayroplano sa kaaway!’] Among gilabay ang mga butang nga among gidala ug midagan sa makusog paingon sa silonganan.
“Sa nakasulod ako sa konkretong ali atubangan sa silonganan sa air-raid, dihay dakong pangidlap sa asul-puti nga kahayag ug usa ka kusog kaayong pagbuto nga nakawala sa akong panimuot sa likod sa silonganan. Ang akong sunod nga nahimatngonan mao nga gipukaw ako sa mga pag-agulo nga ‘Aigo! Aigo!’ [Koreanong ekspresyon sa hingaping emosyon]. Gikan ang pag-agulo sa usa ka tawong nangitom ang nawong tungod sa aso ug grabe kaayo ang pagkapaso nga malisod sa pag-ila kon lalaki o babaye ba siya.
“Sa gawas, samag impiyerno kadto. Nakita nako ang usa sa akong kauban sa klase nga grabeng pagkapaso. Nagkagutaygutay ang iyang senina, ug nangatuklap ang iyang panit. Ang babaye nga nagtrabaho uban nako natumba sa dalan—wala na siyay batiis ug nangayo siyag tubig. Wala ako mahibalo kon asa mokuhag tubig apan gidasig ko gayod siya.
“Naugdaw ang siyudad sa kalayo. Nakakita akog mga poste sa teleponong nagsunog nga nangatumba sa mga karsada, usa ka tren nga nasunog diha sa relis, ug usa ka kabayo nga gikombulsiyon tungod sa kainit. Napugos ako sa pagtuslob sa suba tungod sa nag-ulbong kalayo. Init kaayo ako ug nalisang. Apan nakapauli ra ako.” Sa ulahi, misugod sa pagdugo ang lagos ni Munehide ug nag-antos sa kalibang. Bisan karon nag-antos gihapon siya sa balikbalik nga hepatitis. Apan giisip niya ang iyang kaugalingon nga bulahan kon itandi sa daghan nga iyang nakita niadtong adlawa.
Pagtulon-an Alang sa Tanan
Sa pagkatinuod ang eksperyensiya sa mga pagbomba sa atomika nagbilin ug dulot nga mga ulat diha sa mga hunahuna ug mga konsensiya sa daghang tawo. Bisan kadtong nakakita sa mga epekto sa pagbomba nakapanghinuklog sa kalisang ug sa pagkamalaglagon sa gubat.
Karon, 40 ka tuig tapos sa hitabo, ang tensiyon taliwala sa kanasoran nagakagrabe, ug nagatubo ang pagtumpi sa nukleyar nga mga hinagiban. Ang kalisang sa ikatulong gubat sa kalibotan ug nukleyar nga pagkasunog nahimong mas tinuod. Masabot, dugang ug dugang katawhan sa tibuok kalibotan nag-awhag sa tanang kanasoran ug katawhan sa paghinumdom sa trahedya sa Hiroshima ug Nagasaki ingong pagtulon-an alang sa tanan. Ang ika-40ng kasumaran sa Hiroshima maoy usa lamang sa daghang mga kapahayagan.
Apan kini bang mga paningkamota tinuod nga nakapaduol sa kalibotan sa tinuod nga pakigdait? Ang mga kalisang sa nukleyar nga gubat—ang kasakit, pag-antos, ug kalaglagan—igo na ba aron isalikway sa tawo ang gubat? Sa pagkatinuod, unsang malungtarong epekto ang nahatag sa katalagman sa Hiroshima ug Nagasaki diha sa Japan ingong nasod kon bahin sa pagpangagpas ug pakigdait?
[Letrato ni Nobuyo Fukushima sa panid 3]
[Letrato ni Tomiji Hironaka sa panid 4]
[Letrato ni Munehide Yanagi sa panid 5]
[Tinubdan sa Letrato sa panid 3]
Letrato sa U.S. Air Force
[Mga Letrato sa panid 4, 5]
Hulagway sa siyudad sa Hiroshima nga gikuha tapos sa pagbuto sa bomba-atomika
[Mga Tinubdan]
Letrato sa U.S. Air Force
U.S. Army/Sa maayong kabubut-on sa The Japan Peace Museum