Usa ka Tawong May Panan-awon

SIYA natawo sa Staunton, Virginia, T.B.A., sa Disyembre 28, 1856. Bisan tuod misugod siya sa pormal nga pagtungha sa nagpanuigon siyag nuybe anyos, siya mipadayon sa pagtungha hangtod nakatapos sa karera sa edukasyon sa Princeton University. Dayon siya mibalhin sa politika. Kadto usa ka hukom nga misangpot sa kinadak-an niyang himaya ug kinadak-an niyang kaguol.

Siya nakabaton sa panan-awon kon unsaon pagpatunghag kalinaw sa katawhan. Ang anino ni Woodrow Wilson ingong magdadait nagalandong pa sa atong gigubot-sa-gubat nga kalibotan. Pinasukad sa iyang ideya alang sa kalinaw, ang pila ka politiko ug diplomat nagapaningkamot sa pagpatunghag kalinaw sa atong kalibotan.

Unsay nahitabo sa panan-awon ni Wilson? Nabatonan ba niya ang kasulbaran sa atong mga suliran sa pagdumot, gubat, ug pag-ula sa dugo?

Sa 1913 si Woodrow Wilson nahimong ika-28ng presidente sa Tinipong Bansa. Sa sunod tuig miulbo ang Dakong Gubat sa Uropa. Kadto usa ka gubat sa kamatayon ug kabangisan diha sa kalapokan ug yanang sa baho nga mga trensera, dinuyogan sa makapakulba nga kanyon, mga masinggan, ug mga pag-atake pinaagig gas. Kadto lampornas nga pagpamatay.

Sa sinugdan, ang pagbati sa Amerika mao ang dakong pagsupak sa pag-apil-apil sa Uropanhong gubat. Buot sa mga Amerikano nga mahigawas sa bugnoay tali sa dagkong mga gahom sa Uropa. Ang neyutralidad mao ang naglabi nga hunahuna sa nasod.

Si Presidente Wilson, usa ka Presbyteriano, maoy usa ka tawong relihiyoso kaayo ug mithianon. Sa tim-os iyang gitinguhang tipigan ang neyutralidad ug pagpalain sa Amerika. Apan may mga hitabong dili niya magamhan. Gilunod sa usa ka Alemang submarino ang barkong Lusitania sa 1915, nga nagpatayg 128 ka Amerikano sa paghimo niana. Apan midumili si Wilson sa pagdeklarar ug gubat batok sa Alemanya. Sa 1916 siya napili na usab nga presidente sa Tinipong Bansa pinasukad sa panultihong, “Kita iyang gilikay sa gubat.”

“Ang Kalibotan Kinahanglang Himoong Luwas Alang sa Demokrasya”

Sa sunod tuig gianunsiyo sa mga Aleman nga ang tanang barko, kon kaha makig-awayon o neyutral, sayon maatake sa ilang mga submarino. Kadto nagkahulogang ang Amerikanhong mga barko dili na luwas sa kadagatan. Mopatim-aw, tungod niadto si Wilson walay kapaingnan. Siya nagpanukong mideklarar ug gubat batok sa Alemanya, nga miingon: “Makahahadlok ang pagganoy niining tagsaong malinawong katawhan ngadto sa gubat, ngadto sa labing makalilisang ug malaglagon sa tanang gubat, nga maorag ginatimbang ang sibilisasyon.”

Sa iyang pakigpulong ngadto sa Kongreso, siya miingong ang Tinipong Bansa makig-away “alang sa kalinaw sa kataposan sa kalibotan ug pagpahigawas sa mga katawhan niini.” Dayon iyang gipahayag ang bantog niyang pamulong, “Ang kalibotan kinahanglang himoong luwas alang sa demokrasya.” Giaprobahan sa Kongreso ang iyang desisyon niadtong Abril 6, 1917. Siya gihugyawan sa iyang mga kaubanan sa Kapitolyo ug sa publiko sa gawas. Apan siya dili masadyaon. “Hunahunaa rag unsay ilang gipakpakan,” sa ulahi siya miingon ngadto sa usa sa iyang mga luyoluyo. “Ang akong mensahe karong adlawa maoy usa ka mensahe sa kamatayon alang sa atong mga batan-ong lalaki. Maorag katingad-anan nga kana dayegon.” Pila ka minutos sa ulahi, siya “mipahid sa dagkong mga lusok sa luha nga mitubod sa iyang mga mata, ug dayon nga giumod ang iyang ulo sa lamesa, mibakho nga maorag siya usa ka bata.”—Mr. Wilson’s War, nga gisulat ni John Dos Passos.

Natapos na ang neyutralidad. Ang iyang nasod sa maong panahon nalangkit sa pinakadaotang gubat nga hisayran sa tawo hangtod niadtong panahona.

[Tinubdan sa Letrato sa panid 3]

U.S. Nasyonal nga Dokumento