Pagpaniid sa Kalibotan

Mga Katoliko Wala Magtagad sa Batikano

Ang usa ka bag-ong sinulat nga gipatik niining tuiga sa Batikano nakapukaw ug mainit nga lantugi sa Katoliko ug medikal nga mga pundok. Kini nag-ulohang “Pagtahod sa Tawhanong Kinabuhi sa Sinugdanan Niini ug Bahin sa Dignidad sa Pagsanay.” Ang sinulat nagasaway sa tanang matang sa pertilisasyon in vitro, nga mao, gawas sa lawas sa tawo, apil sa artipisyal nga inseminasyon dihang ang binhi sa babaye ug sa lalaki kuhaon gikan sa mga magtiayon legal nga pagkaminyo. Ang baroganan sa iglesya niining isyuha nakapalagot sa daghang Katoliko si kinsa, hangtod karon, pabor nianang mga paagiha alang sa mga magtiayong walay anak. Apan, bisan pa sa kaulawang gimugna sa bag-ong sinulat sa Batikano, si Michel Falise, usa ka tigpamaba sa usa ka Katolikong ospital sa Lille, Pransiya, nagpaila nga ang mga pertilisasyon sa gawas sa lawas nga nagapadayon karon dili pagabaldahon sa pagpabor sa bag-ong baroganan sa iglesya. Ang susamang mga opinyon gipahayag sa Belgium, Espanya, Olandiya, ug Italya, diin, sumala sa La Repubblica, usa ka mantalaan sa Roma, “kapin sa 75 porsiento sa artipisyal nga mga inseminasyon nga karon ginahimo maoy sa matang nga ginasaway sa iglesya,” ug “70 porsiento sa mga babaye nga nagadawat niining matanga sa inseminasyon maoy mga Katoliko.”

Labaw sa Ilang Bili

Makapalit ka karon sa salaping U.S. sa mosunod nga mga prisyo: 4 ka tag $1 nga papel de bangko sa $7.50, 16 sa $21.50, ug 32 sa $40.50; 4 ka tag $2 nga papel de bangko sa $12 ug 16 sa $38.50. Nganong ang mga tawo andam mobayad sa maong mga prisyo? Tungod sa pagkabag-o sa paggawas sa mga papel de bangko sa imprentahan sa matang nga wala matabas. Sa miaging tuig ang Buro sa Pagkulit ug Imprenta nakadawat ug $1,852,509 gikan sa halin sa mga papel de bangkong wala matabas.

Pagluwas Pinaagi sa Salampati

Alang sa usang nawala sa dagat, ang pagluwas nga buligan sa salampati mahimong usa ka kamatuoran sa dili madugay. Ang pagbansay karon ginahatag sa mga salampati alang sa pangitaon-ug-luwason nga kalihokang gitawag Project Sea Hunt, nagtaho ang The Sydney Morning Herald sa Australia. Tungod sa hawod nga panan-aw ug konsentrasyon, kon itandi sa iya sa mga tawo, ang mga salampati nakitang epektibo kaayo ingong mga tigtan-aw. Tulo ka salampati ibutang sa usa ka linging dapit sa ubos sa helicopter, nga ang matag usa mag-atubang sa laing direksiyon. Kay nabansay na sa pag-ila sa mga kolor sa mga salbabida ug sakyanang pangluwas, ang mga salampati motusik sa usa ka tigpaila inigkakita nianang dekolor nga mga butang, ug ang tigpaila o indicator magtultol sa abyador nga molupad nianang direksiyona. Alang sa mga tawo ang usa ka butang nga halos duha ka milya (3 km) kalayo tingali daw tumbok diha sa dagat, apan kini daling hikit-an sa salampating hait ug panan-aw. Ang unang mga pagsulay napamatud-ang malamposon. Kon itandi sa gidak-on sa kalamposan sa tawo nga 40 porsiento sa pagkakitag mga butang diha sa dagat, ang mga salampati may gradong hataas nga 90 porsiento sa ilang trabaho sa pagpangluwas!

Pagtabako Gidili

Sa pagka Septiyembre 1, 1987, “ang pagtabako idili sa kadaghanang siradong mga publikong dapit sa Belgium.” Sumala sa International Herald Tribune, si Haring Baudouin mipirmag usa ka balaod nga nagbaod nga ang pagtabako “idili sa mga eskuylahan, mga ospital ug mga kasilyas, mga estasyon sa tren, mga lawak hulatanan, ug gipanag-iya sa gobyernong mga sentro sa kultura ug dula.” Taliwala sa mga nasod sa Uropanhong Komunidad, ang Belgium nagasunod gayod sa unag-dapit nga Denmark sa proporsiyon sa mga hinabako nganha sa mga dili-motabako, uban ang mga 1 sa 3 nga proporsiyon. Ang mga manlalapas mamultahan ug abot sa $480 (U.S.) sa Belgianong mga awtoridad.

Mga Bakunang Makaluwas ug Kinabuhi

Sa pagdiskurso sa usa ka komperensiya sa WHO (World Health Organization) sa Geneva, Switzerland, si Dr. Ralph Henderson nagpadayag nga ang gipadakong programa sa bakuna nga iyang ginadumalahan nagasanta na sa halos usa ka milyong kamatayon kada tuig gumikan sa tipdas, hutoy, ug tetanus. Bisan pa niana, siya midugang nga “milyonmilyon pang bata padayong mamatay sa walay hinungdan sa kada tuig” gumikan sa mga sakit nga masanta unta sa pagbakuna. Tungod sa tumong nga panalipdan ang tanang bata sa kalibotan gikan niining mga sakita sa pagkatapos sa dekada, ang medikal nga mga trabahante nagapadayon sa panukiduki sa mga bakuna batok sa malarya, sanla, ug bisan sa atotong. Bisan pag giangkong ang mga bakuna maghimo sa mga antibiotiko nga “hupas na sa pagkatuig 2000,” ang koordinator sa WHO bahin sa AIDS, si Dr. Jonathan Mann, mitahong mokabat ug mga tuig sa paggamag epektibong bakuna alang sa AIDS.

Kinalabwang Katulinon sa Kalibotan

Ang kinalabwang katulinon sa kalibotan alang sa labing tulin may-tawong tren karon maoy 249 milya kada oras (400 km/oras), nga nahimo sa eksperimentong “linear car” sa Japanese National Railways. Ang daang kinalabwang katulinon naangkon sa Federal Republic of Germany. Ang “linear car” nagalutaw ug pila ka pulgada ibabaw sa dalan sa tren sa magnetikong kutson ug nagadagan pinaagig magnetikong enerhiya. Kay wala magkinahanglag riles ug sa mga linya sa enerhiya sa ibabaw, ang gastos sa pagtukod mahimong mas barato kay sa bantog nga mga bullet tren. Ang polusyon sa kalangas ug polusyon sa uyog giingong nahanaw usab. Sumala sa Yomiuri Shimbun, ang “linear car” milupig sa mga helikopter sa prensa nga milupad ibabaw niana sa pagkuhag mga letrato. Ang Japanese National Railways nakaangkon na sa kinalabwan sa kalibotan alang sa labing tulin walay-tawong tren sa 321 milya matag oras (517 km/oras).

Pag-atiman sa Mabdos

Ang pag-atiman sa emosyonal nga mga panginahanglan sa babayeng mabdos hinungdanon alang sa mahimsog nga pagtubo sa iyang wala pa mahimugsong anak sama sa pag-atiman sa iyang pisikal nga kaayohan, miangkon ang espesyalista sa panganak ug neurophysiologist si Dr. Michele Clement sa Middlesex Hospital, Inglaterra. Sa paggamit sa mga kasangkapang nagasubay aron hitiktikan ang mga sanong sa bata sulod sa tiyan sa inahan, nagtaho ang The Times sa London, nadiskobrehan sa tigdukiduki nga ang mga droga, mga sigarilyo, ug alkohol tanan mobalda sa kalihokan sa bata sa tiyan, samtang ang mananoyng honi nga patokaron sayo sa pagtubo niini makatabang sa pagpatunghag kontentong bata. Si Propesor Michel Odent, usa ka Pranses nga espesyalista sa panganak, miuyon ug misugyot sa pagpukaw na usab sa bili sa mga laylay sa inahan nga awiton bisan alang sa wala pa ihimugso.

Mangtas nga mga Dulaan

Sumala sa mga hilig karon sa pagpamalit, ang kalibotan sa mga dulaan gisulong sa mga mangtas. Ang mga tiggamag dulaan nagaindigay sa paggama sa labing makalilisang plastik nga mga karakter, nag-ingon ang Le Figaro, usa ka Pranses nga mantalaan. “Kon mas makalilisang silang tan-awon,” mipahayag ang mga tindero, “mas maangayan sila sa mga bata.” Sa miaging tingtugnaw, ang pangunang mga dulaan mao ang diha sa “daotan, daotan kaayong pamilya [kategoriya], nga gilangkoban sa demonyong mga vampira, tawhanong mga alimatok nga motapot sa mga bungbong, o balhiboong mga manggugubat nga daw mestiso gorilya ug baboy ihalas.” Mga eksepsion? Wala, sumala sa mga nahalin. Sa miaging tuig, usa ka kompaniyang Pranses lamang nahalinan ug kapin sa usa ka milyon niining mangil-ad nga mga dulaan. Ang Le Figaro mikomento: “Niining Pasko, ang mga mangtas mao ang kinalabwan sa nahalin. Nga dugang ug dugang depektoso ug labawng makahahadlok, [kining mga dulaana] gikalipayan sa mga bata, nakapaikag sa mga sikologo, ug nakapaguol sa mga ginikanan.”

Gidili ang Dugo

Sa miaging Abril 21 ang kagamhanan sa Mexico nagdili sa tanang komersiyal nga pagbaligya sa dugo ug mga produkto sa dugo tungod sa kahadlok nga molapnag ang makapatayng sakit nga AIDS taliwala sa populasyon niini, nagtaho ang The New York Times. Ang virus sa AIDS molapnag pinaagi sa seksuwal nga relasyon o sa dugo. Bisan pag ang gidaghanon sa gitahong mga kaso sa AIDS sa Mexico gamay ra kon itandi sa iya sa ubang nasod, ang Ministro sa Panglawas si Guillermo Soberón miingon nga “ang kinaiya sa sakit nagaobligar kanato sa pagkuha sa mga lakang nga makasanta” sa dili pa mograbe ang kahimtang. Nadiskobrehan sa mga pagtuon sa gobyerno nga ang dugo nga gidonar tungod sa salapi may labing hataas nga riyesgo sa pagdala sa virus sa AIDS. Ang mga bangko sa dugo makalihok gihapon apan diha lamang kon ang dugo idonar nga boluntaryo inay ibaligya.

Pag-estrikto sa mga Hinabako

Kay diyutay ang salapi ug mga higdaan sa kadaghanang ospital sa Australia, ang mga tawong nagaantos sa sakit langkit sa pagtabako nga mopadayon sa pagtabako basin may adlawng dili pasudlon sa ospital. Sa usa ka artikulong mipatim-aw sa The Medical Journal of Australia, si Dr. Peter Gianoutsos, usa ka senyor nga doktor sa dughan sa Royal Prince Alfred Hospital, mipatin-aw nga “posible ang paghanduraw sa duol nga ugma-damlag, sa mga kahimtang diin ang mga katre sa ospital dili na makuha niadtong mopadayon sa pagtabako.” Siya miangkon nga ang pagpasulod sa mapinadayonong mga hinabako sa mga ospital maoy seryosong paggamit nga sayop sa kahinguhaan ug kasagaran nagkahulogan nga ang mga pasilidad sa intensive care dili mabatonan sa mga batang bag-ong nahimugso. Ang usa ka pagtuon sa mga pasyenteng may mga sakit langkit sa pagtabako nakadiskobreng 22 porsiento mipadayon sa pagtabako bisan pag gipakita sa pagrekonosir nga kana ang hinungdan sa ilang sakit.