Paglubong sa Kanhi Usa ka Diyos

Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Japan

Human sa paghari sa kapin sa 62 ka tuig, ang Imperador sa Japan si Hirohito namatay miaging Enero 7. Siya 87. Ang mga hawas gikan sa 164 ka nasod mitambong sa iyang paglubong sa

Pebrero 24. Bisan pa, daghan ang naglibog kon motambong ba o dili. Ngano? Ug unsay kalabotan sa kamatayon ni Hirohito sa pangutana sa among hapin: Buhi Ba ang Imong Diyos?

“SI Imperador Hirohito giisip nga usa ka buhi nga diyos,” matud pa sa Japan Quarterly sayo niining tuiga. Gilista siya sa Kodansha Encyclopedia of Japan ingon nga ika-124ng tawhanong kaliwat sa diyos nga adlaw si Amaterasu Omikami, nga naila nga mao ang “labing dakong diyos sa daghang giilang diyos sa Shintō.”

Busa sa dihang gihangyo ang mga sundalong Hapones sa paghalad sa ilang mga kinabuhi alang niining “buhi nga diyos,” ilang gihimo kini uban sa katingalahang kasibot. Wala nay molabaw pa sa kaisog sa mga sundalo sa panahon sa ikaduhang gubat sa kalibotan kay sa mga maghahalad nga mga Hapones kinsa nakiggubat alang sa ilang diyos, ang imperador.

Apan, napiog sa mas daghang kasundalohang militar, napildi ang Hapon sa gubat. Wala ray lima ka bulan sa ulahi, sa Enero 1, 1946, si Hirohito, sa makasaysayanhong balaod, misalikway atubangan sa nasod sa “sayop nga pagtuo nga balaan ang Imperador.” Siya miingon nga “mga sugilambong ug mga tinumotumo lang” ang nakaingon niini nga pagtuo.

Pagkamakapakurat! Milyon-milyong mga Hapon ang nakugang gayod. Kapin sa 2,600 ka

tuig nga giisip nga diyos ang imperador!a Ug karon dili na siya usa ka diyos? Kining tawo nga gihimaya pag-ayo niadto nga dili gani moyahat ang mga tawo sa ilang mga mata sa pagtan-aw kaniya, siya dili na usa ka diyos? Ang paghunong sa pagtuo sa dugay nang gituohan nga balaan ang imperador dili masayon. Sa pagkamatuod, daghang Hapon nga mga sundalo sa imperador niadto, diha sa kasiglohang-tradisyon, naghikog sa dihang nahibalo nga namatay si Hirohito.

Sa pagkamatuod, kinsa si Hirohito? Ug unsay nakahimo sa iyang papel sa kasaysayan nga kontrobersiyal kaayo? Sa Pebrero 24, 1989, sa dihang ang kotse nga nagdala sa iyang lungon migikan sa Imperyal nga Palasyo sa Tokyo ug mipaingon sa parke sa Shinjuku Gyoen alang sa nasodnon nga paglubong, milyon-milyon sa mga tumatan-aw sa telebisyon ug duolan sa 200,000 ka tumatan-aw diha sa dalan nakahigayon sa pagpalandong niining mga pangutanaha.

Ang Tawo ug ang Iyang Pagmando

Ang Hirohito, nga nagkahulogan “Haluag-ug-Hunahuna nga Kamaayo,” mao ang ngalan nga gihatag sa anak nga lalaki ni Imperador Taisho sa dihang natawo siya sa Abril 29, 1901. Sa Pasko sa 1926, sa dihang namatay ang iyang amahan, gipulihan siya ni Hirohito isip imperador. Ang ngalan nga gipili sa mga eskolar sa palasyo sa katuigan sa iyang pagmando mao ang Showa, o Nadan-agan nga Kalinaw. Busa sa dihang siya namatay, siya nailhan, dili ingong Imperador Hirohito, kondili ingong Imperador Showa.

Bisan pa, ang unang bahin sa pagmando ni Hirohito dili maoy usa ka nadan-agan nga kalinaw, kon palandongon ang panimpalad sa kasundalohang Hapones sa Manchuria ug sa Tsina sa katuigang 1930, sa pagsulong sa Indochina sa Pranses sa 1940, ug sa pag-atake sa Tinipong Bansa sa 1941. Ang ngalan sa pagmando ni Hirohito ilabinang kabaliskaran kon palandongon sa usa nga sukad sa sayo nga mga katuigan, milyon-milyong kinabuhi sa literal ang nangamatay tungod sa mga gubat nga gisangka uban sa iyang gituohang panugot.

Bisan pa sa tapos-sa-gubat nga pagbalik sa ekonomiya sa Japan, dili tanan ang nag-isip sa katuigan sa kalinaw nga natagamtam sukad sa Japan nga usa ka nadan-agan nga kalinaw. “Sa palandongon ko ang Katuigan ni Showa, bation ko ang kahaw-ang,” matud pa sa 86-anyos nga Hapones nga magsusulat si Sue Sumii. “Sukad nga napildi ang Japan sa gubat, alang nako ang nasod nagakaus-os . . . ang kauswagan sa Japan maoy usa ka lamat.”

Nagsagol nga mga Pagbati

Daghang nasod nga gimandoan ug giatake sa Japan nagtimbangtimbang sa pagpadalag mga hawas alang sa paglubong ni Hirohito. Ang mga Koreano, pananglitan, wala pa makalimot sa ‘mga ulat nga nabilin sa ilang nasod’ sa pagmando sa Hapon sa Korean Peninsula “sa ngalan sa Imperador.” Diha sa mga prensa sa Britanya, dihay panawag sa pagboykot sa paglubong. Daghan ang dili makalimot nga duolan sa 27,000 ka Britanikong mga binilanggo sa gubat ang nangamatay sa mga kamot sa kasundalohan sa imperador.

Sama usab ang kahimtang sa Tinipong Bansa, diin gibasol ug dako si Hirohito sa militar nga mga pagpangasdang sa Japan. Gipahayag kana sa editoryal sa New York Times sa dihang namatay siya: “Diha sa iyang hataas nga posisyon, siya makatabang unta sa pagwala sa dili-masukod nga trahedya sa kalibotan.”

Bisan sa Japan, diin si Hirohito sa katibuk-an gihimaya isip mahigugmaon-ug-kalinaw nga imperador, ang uban mibati nga siya dunay bug-at kaayong tulobagon. Si Katsuro Nakamura nahinumdom nga sa pagkahibalo nga namatay ang iyang magulang nga lalaki sa gubat, ang iyang amahan miingon: “Gipatay nianang tawhanang si Hirohito ang akong anak.” Laing tigulang nga Hapones nga lalaki, si Masashi Inagaki, misaysay: “Dugay na kaayong gibasol ko siya sa gubat nga diin kita nag-antos sa hilabihan.” Apan siya midugang: “Ang akong mapait nga mga pagbati nagsugod sa pagkawala sa dihang naamgohan ko nga pagapas-anon sa imperador mismo ang nangagi sa tibuok niyang kinabuhi.”

Kon Wala sa Hustong Dapit ang Pagsalig

Mahimong ikaingon nga milyon-milyong mga Hapones naghalad sa ilang mga kinabuhi sa altar niining Diyos sa Shinto, bisan dili na hisgotan pa ang mga kinabuhi sa milyon-milyon pang uban nga gitanyag diha sa mao gihapong altar pinaagi sa kasundalohan sa imperador. Kadtong nagtuo nadala ngadto sa kalibganan sa militarismo sa ngalan sa ilang diyos, nga sa ulahi na lamang nahibalo nga siya dili diay usa ka diyos. Ang Asahi Evening News nagkanayon: “Milyon-milyong Hapones gihalad tungod sa sayop nga pagsabot.”

Unsay reaksiyon sa mga magtutuo sa dihang gisalikway sa ilang diyos ang iyang pagkadiyos niadtong 1946? Ang usa nga nakiggubat alang sa imperador miingon nga gibati niya nga daw sama siya sa “usa ka sakayan nga nawad-ag timon diha sa tunga sa lawod.” Ang iyang reaksiyon kinaiyanhon. Kadtong nabuhi latas sa gubat “kalit nga gihulog sa kahaw-ang,” mahay pa ni Sakon Sou, usa ka magbabalak nga Hapones. Sa unsang paagi ilang mapuno kana nga kahaw-ang?

“Ako bug-os nga nalimbongan. Ako nakiggubat dili alang sa Diyos kondili alang diay sa usa lamang ka tawong ordinaryo,” matud pa ni Kiyoshi Tamura. “Unsa pa may akong tuohan human niadto?” Sobrang nakatrabaho si Kiyoshi aron makabaton ug mga bahandi, apan kini wala mohatag kalipay. Kon mapusgay ang imong pagtuo, walay-pulos nga mga sukdanan ang modalidali sa pagpuno sa kahaw-ang.

Usa ka leksiyon ang makat-onan gikan sa pagpalandong kang Imperador Showa ug sa iyang paglubong. Ang pagsimba “sa wala nimo hiilhi” peligroso. (Juan 4:22) Kinsay imong gisimba? Ikaw ba adunay lig-ong pasukaranan sa pagtuo nga kanang maong persona mao gayod ang matuod nga Diyos ug nga siya takos sa imong pagsimba?

Kitang tanan angay magpalandong niining butanga, kay bisan karon adunay pipila ka indibiduwal, sama kang Dalai Lama, nga giisip ingong buhi nga mga Buddha, ug sila ginasimba sa ilang mga maghahalad. Daghan niadtong nagaangkong Kristiyano gitudloan sa pagtuo sa Trinidad, ug busa sila nagsimba sa Diyos nga tulo ka persona nga gipakaingon nga gilangkoban sa Amahan, sa Anak, ug sa balaang espiritu. Palandonga diha sa sunod nga artikulo kon sa unsang paagi ang mga Hapones gipatuo sa usa ka diyos kinsa dili gayod Diyos, ug tan-awa kon unsay atong makat-onan gikan niini.

[Mga footnote]

[Letrato sa panid 2]

Hapones nga karakter (ibabaw sa wala) nga nagkahulogan “diyos, bathala”

[Tinubdan sa Letrato sa panid 3]

Hirohito (sa pikas): U.S. National Archives photo