Gitawag Sila sa Uban nga mga Sagbot

Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Japan

ANG mga sagbot sa dagat​—ang ngalan mismo nagsugyot ug pagbati sa pagtamay ug kapikal. Alang sa kadaghanan, sila maoy danlogon lamang, makasabod nga isturbo nga makababag sa ilang kalipay diha sa dagat. Apan sila ba tinuod nga walay kapuslanan?

Sa Japan sila gilantaw sa lahi kaayo nga kahayag. Ang mga isla sa Japan gilibotan sa init ug bugnaw nga mga sulog sa dagat. Tungod niining katarongan, abunda kaayo ang mga sagbot sa dagat sa nagkalainlaing matang diha sa katubigan nga nagalibot. Sa nangaging mga katuigan ang mga Hapones nakakitag daghang kagamitan niining mga tanom sa dagat.

Kapin sa Napulo ka Libong Espisye

Ang usa ka rason sa ilang daghang kagamitan mao ang pagkadaghang matang​—kapin sa napulo ka libong espisye ang nailhan! Sila nanubo sa katubigan gikan sa bugnawng dapit sa polo aron sa pag-init sa tropikal nga kadagatan. Sa siyentipikanhon, sila gitawag sa mga biologo nga algae o lumot sa dagat, ang kinayanohang porma sa kinabuhi sa tanom, bisan tuod ang terminong “sagbot sa dagat” sa kasagran nagpunting sa mas dagko nga matang. Ang ilang “mga gamot” maoy alang sa pagpundo lamang; ang mga tanom sa dagat mokuhag mga minerales ug tubig diha sa ibabaw sa tibuok tanom. Ang ilang mga dahon ug mga sanga, tukmang gitawag nga mga palwa, maoy humok ug malubayon; sila mopilaypilay uban sa mga balod nga dili mabali, nga samag nagsayaw ug matahom nga ballet. Ang ubang mga sagbot sa dagat adunay samag paburot nga namukad diha sa mga palwa niini nga mopalutaw kanila sa ibabaw sa tubig.

Taliwala niining managsamag dagway nga pamilya, hinunoa, walay kataposan ang panaglain-lain sa ilang panagway. Adunay mga sagbot sa dagat nga samag humok nga mga dahon sa letsugas o sa masa sa lumot o matahom nga pulang korales. Ang mga masa sa kapehog-kolor nga lusay nga naglutaw-lutaw sa Amihanang Atlantiko Sargaso nga dagat daghan kaayo nga sa ingon nakapukaw kini ug daghang sugilanon mahitungod sa makahahadlok nga mga mangtas sa dagat ug sa nangawalang mga barko, nga gikahadlokan sa karaang mga sakayanon.

Bisan tuod nga ang mga sagbot sa dagat mopatim-aw nga kapeg-kolor, pula, o berde, sila adunay chlorophyll, ang substansiya nga nakahimo kanila sa paggamit sa photosynthesis aron sa paggama sa ilang kaugalingong pagkaon. Gibanabana nga kining yanong mga tanom sa dagat apil ang mikroskopikong lumot nagdalag duolan sa napulo ka pilong photosynthesis bisag tiponon pa ang tanang mga tanom sa mamala. Dili ikahibulong nga daghang kahayopan sa dagat ang modangop sa ilang paboritong puy-anan diha sa mga kalusayan, nga diin adunay daghang suplay sa oksihino ug mga sustansiya.

Dili Alang sa mga Isda Lamang

Ang mga sagbot sa dagat madanihon dili lamang sa mga isda; sa Japan duolan sa 200,000 ka toniladang mga lumot sa dagat ginadalit matag tuig ingong pagkaon diha sa lamesa. “Ang mga utanon sa dagat menos ug kaloriya, sustansiyado kaayong mga pagkaon nga makatabang sa maayong panglawas ug pagkataas sa kinabuhi,” nagkanayon ang librong Vegetables From the Sea, sa mga awtor nga Hapones si Seibin ug Teruko Arasaki. Lain pay ato, ang pagpili sa magsusulat sa terminong “utanon sa dagat” inay “mga sagbot sa dagat” maoy dayag nga timaan sa ilang taas nga pagtamod niining mga tanoma. Ug nganong dili? Kon bahin sa protena, minerales, ug mga bitamina, pipila lamang ka pagkaon ang ikatandi niining ‘mga utanon sa dagat.’

Palandonga, pananglitan, ang usa sa mga kinaham, ang nori. Kon preparahon, kining maong sagbot sa dagat morag palid sa uga, dagtom nga pagkaberdeng papel ug kinaham tungod sa iyang kahumot. Duolan sa 8,500 ka milyong mga palid niini ang mahurot sa usa ka tuig, nga mokabat ug duolan sa 70 ka dahon-sa-papel nga gidak-on sa matag tawo. Unsay nakapatalagsaon kaayo sa nori? Gikan sa 35 ngadto sa 40 porsiento niini, sa uga nga timbang, maoy maayong protena nga dali rang mahilis. Kini maoy bodega usab sa mga bitamina. Kon itandi sa spinach, ang nori adunay 8 ka pilo nga mas daghang bitamina A, 9 ka pilo nga mas daghan ug bitamina B₁, 15 ka pilo nga mas daghang bitamina B₂, ug 1.5 ka pilo nga mas daghang bitamina C. Dugang pa, kini maoy usa sa pipila ka pagkaon nga tugob sa bitamina B₁₂, ug kini adunay unom pa ka ubang matang sa mga bitamina B.

Ang mga sagbot sa dagat mas tugob sa mineral kay sa halos bisan unsang pagkaon. Gibanabana nga gikan sa 7 ngadto sa 38 porsiento sa uga nga timbang sa mga sagbot sa dagat adunay “minerales nga gikinahanglan sa tawo, apil ang calcium, sodium, magnesium, potassium, phosphorus, iodine, iron, ug zinc.” Pananglitan, ang wakame, laing kinaham, adunay 13 ka pilo nga mas daghang calcium kay sa gatas. Ang adunay sakit nga anemia o kulang ug dugo maikag nga mahibalo nga ang sambog nga iron sa makaon nga sagbot sa dagat maoy gikan sa duha o kapin kay sa napulo ka pilo nianang pughak sa itlog o spinach. Ug ang iodine sa mga sagbot sa dagat hayan mao ang hinungdan kon nganong ang sakit nga goiter sa thyroid talagsa ra sa mga Hapones.

Adunay laing mga benepisyo usab. Ang mga lanot sa mga tanom sa dagat mas humok kay sa mga utanon sa mamala. Busa maayo sila alang sa maayong pag-obra sa tinai. Ang mga siyentipikong Hapones nakaalinggat ug laminin, usa ka elemento nga makapugong sa taas nga presyon sa dugo, diha sa mga sagbot sa dagat. Sila nagtuki usab ug pila ka mga sambog sa mga sagbot sa dagat nga nakaplagang makaus-os sa kolesterol sa dugo ug lipids diha sa mga pagsulay sa hayop.

Mga Hiyas nga Wala Kapasidunggi

Kon sa imong hunahuna dili ka gayod makatulon sa mga sagbot sa dagat, matag panahong motulon ka ug usa ka kutsarang sorbetes o yogurt o mobubo sa imong kinaham nga sirup o dimdimon ang imong paboritong keso, sa tinuod ikaw nagatulon niana. Dugang pa, matag panahong ikaw mogamit ug losyon sa nawong o toothpaste o motomar ug usa ka matang sa tabletas nga dali nga matunaw, ikaw nakabenepisyo usab nianang ubos nga sagbot sa dagat.

Tungod kay ang hanig sa selula diha sa kadaghanang kapehog-kolor nga mga sagbot sa dagat adunay substansiya nga gitawag algin, kun alginate. Kining substansiyaha adunay daghang espesyal kaayong mga sambog nga magamit kini diha sa nagkalainlaing mga produkto sa pumapalit. Kini maoy maayong substansiya nga idugang diha sa mga emulsiyon ug suspensions aron dili daling madaot. Busa gigamit kini diha sa humok nga mga pagkaon, sa kosmetika, ug mga parmasiyotika. Ang alginate gigamit usab sa paggama ug mga pintura nga tunawon pinaagi sa tubig, sa mga panapton, papel, ug uban pa.

Ang kelp mahimong paaslomon aron makapatunghag methane gas, ug ang mga tigdukiduki nagtuo nga kapin sa 10 porsiento sa panginahanglan ug enerhiya sa Japan matagan-an gikan niining tuborana. Ang mga tiggamag kemika sa agrikultura nagatuki pa sa usa ka substansiya nga makita diha sa pula nga sagbot sa dagat nga epektibo kaayo ingong pamatay sa insekto, ug dili gayod makadaot sa mga tawo. Ang industriya sa bioteknolohiya sa Japan nagaugmad ug lahi nga biopaper gikan sa alginate nga magamit ingong artipisyal nga panit ug ubang mga kagamitan sa medisina. Ang pagkaon alang sa mga hayop, mga abuno, antibiotiko, ug daghan pang ubang mga produkto ginahimo gikan sa mga sagbot sa dagat.

Busa sa sunod higayong makakita ka ug danlog, makapikal nga sagbot diha sa baybay o nasabod diha sa imong tiil, hinumdomi nga dunay bodega sa kaayohan diha niining ubos nga mga tanom sa dagat nga nagahulat nga madiskobrehan ug magamit. Labaw sa tanan, sila dili gayod kay walay-bili nga sila pagatawgong mga sagbot!

[Kahon sa panid 27]

Lamiang Paagi Aron Matilawan ang mga Sagbot sa Dagat

Ang nagkalainlaing matang sa mga sagbot sa dagat mapalit gikan sa mga groseriyang Hapones, Koreano, o Intsik, sa mga health-food nga tindahan o bisan sa ubang dagkong mga tiyanggihan sa groseriya. Sila kasagaran nga pinakete na o ugang mga palid. Ang ubang mga tindahan namaligya niini nga gihulom sa patis. Ang labing komun nga matang mao ang wakame, nori, ug kombu.

Ang labing maayong paagi sa pagtilaw ug wakame mao ang pagsagol niini diha sa imong ensalada o sabaw. Yanong ihulom kini sa tubig, hugasan aron mawala ang asin, hiwaon nga ginagmay, ug isagol kini. Ang hinuloman nga sagbot sa dagat mahimong idugang sa init nga kan-on o ubang mga sud-an.

Ang popular kaayo nga sushi maoy yanong kan-ong humay nga giputos sa nori, nga gibutangan ug pepino, itlog, o uban pang mga pagkaon sa dagat​—bariles, lilang, pasayan, banagan, ug uban pa. Kon lainan ka sa hilaw nga isda, sulayi pagbubod ang keso o hiniwa nga pepino diha sa timpladong mga palid sa nori.

Ang mga bata lamian sa kagubkob, pinirito nga kombu. Paspasi sa asin, ug ilunod kini diha sa manteka sa igoigong kainit sa usa o duha ka segundo o yanong sangaga ang gagmayng mga piraso niini hangtod nga mokagubkob.

[Mga hulagway sa panid 26]

Ibabaw: Temaki (linukot sa kamot) nga sushi nga dunay tihi-tihi sa tunga

Wala: Daghan kaayong nori, o laver, ang isagol sa sushi, usa ka kinaham nga pagkaon sa Japan